PUSAT LATIHAN TEKNOLOGI TINGGI (ADTEC)

BATU 6, JALAN BUKIT KEMUNING, SEKSYEN 34

40470 SHAH ALAM, SELANGOR

Penjaga lentera Elektrik Pin :042010

1 ASAS JANAKUASA

lanakuasa ialah sebuah mesin yang boleh menukarkan tenaga mekanikal kepada tenaga elektrikal.

Sebaliknya mesin yang boleh menukarkan tenaga elektrik kepada tenaga mekanikal dipanggil motor.

Binaan asas janakuasa terdiri dari Stator dan Rotor.

Asas janakuasa ialah apabila medan magnet kekal digerakkan atau memotong ke arah gelung / pengalir

yang boleh membawa arus arus akan wujud arus di gelung/pengalir tersebut (Rajah 1).

Rajah 1

Gelung I pengalir boleh juga digerak ke arah medan magnet kekal kabel tadi yang dalam kedudukan tidak
bergerak , arus juga akan wujud di gelung I pengalir tersebut.
Proses ini dikenali sebagai arohan electromagnet. (electromagnet induction). Kita menggunakan satu
magnet kekal untuk mangeluarkan urat daya magnet, satu cara lain boleh juga diperolehi iaitu dengan
melilit pengalir disekeliling sekeping besi lembut ( soft iron). dan mengalirkan arus terus ke pengalir
(jersebut. (Rajah 2). Kekuatan urat daya magnet dapat dikawal oleh arus.

Rajah 2

, '

2. PRINSIP ASAS JANAKUASA

Sarna ada suatu pengalir bergerak melalui medan magnet atau medan magnet digerakkan melalui pengalir,
asalkan wujud gerakkan di antara pengalir dan magnet, maka akan teraruh daya gerak elektrik (d.g.e).
(Rajah 1). dapat ditunjukkan kesan apabila magnet dfgerakkan melalui pengalir berbentuk gegelung. yang
dapat dijelaskan bahawa, nilai pesongan jangka Galvani berkadar terus dengan halaju gerakan ( V )
gegelung dan magnet. Apabila magnet dikeluarkan dari dalam gegelung, jarum jangka Galvani terpesong
ke arah yang bertentangan dengan arah semasa magnet dimasukkan. Penggunaan bahan magnet yang lebih
kuat ( urat daya B ) akan memberi pesongan yang lebih. Penambahan bilangan lititan ( I ) geglung akan
menyebabkan pesongan yang lebih. Dari ujikaji di atas, magnitud pesongan jangka Galvani boleh
dianggapkan sebagai ukuran d.g.e yang terjana. Di sini dapat dilihat bahawa magnitud pesongan jangka
Galvani ini bergantung kepada kekuatan urat daya magnet ( B ). halaju gerakan ( V ) dan bilangan lilitan
atau pun panjangnya pengalir ( I ).Juga, arah pesongan jangka bergantung kepada arah medan magnet dan
gerakan.
(

induced current J

.... .""..­
~~

.. " .. ~ -~-./'

Rajah 3
1"-

Hukum Fleming Tangan Kanan ( Janakuasa ) (Rajah 3) dapat difahami bahawa satu medan magnet tetap \­
dengan ketumpatan fluks " B " dengan panjanq pengalir " I " bergerak melalui halaju " V " memotong
garisan flaks pada sudut 9. d.g.e terjana akan bertambah sepadan dengan keamatan flaks dan halaju
gerakan. iajuga akan bertambahjika panjang pengalir (lilitan) bertambah.

Jika d.g.e. adalah E = BLV Sine 9, dimana.

E = Daya gerak eleklrik
B = Urat daya magnet
L = Panjang Pengalirlbflangan lilitan
V = Halaju gerakan
9 = Sudut di antara arah gerakan pengalir dan garisan flaks.

 Rajah 4

3. PEMBINAAN ASAS JANAKUASA

( '$ebuah janakuasa mengandungi dua bahagian asas ( Rajah 4.), iaitu pemutar ( Rotor) dan pemegun
( Stator ). Pemegun atau bahagian yang tidak bergerak sesebuah penjana biasanya menempatkan lilitan
utama tiga fasa kuasa ulangalik. Pemutar yang digerakan oleh kuasa penggerak utama ( Prime mover)
mengandungi kutub medan magnet yang di hasilkan oleh bekalan arus terus merentasi ruang udara ke
lilitan pemegun ( stator Coil ). daya gerak elektrik ( d.g.e ) tiga fasa terhasil di punca keluaran penjana
(generator output terminals ). d.g.e yang terjana ditunjukkan sebagai satu gelombang sine. Proses ini
dikenali sebagai aruhan elektromagnet.
Berus-berus karban ( carbon brush) yang di pasang di atas gelang arus ( slip ring) adalah berfungsi untuk
mengalirkan arus elektrik yang dijana di dalam angker dan membawanya ke Iitar luaran untuk dibekalkan
ke beban elektrik. Gelang arus dan berus karban terpaksa digunakan disebabkan satu bahagian berputar dan
satu lagi bahagian tidak berputar. Namun bagitu janakuasa jenis gelung berputar ini sudah tidak ban yak
digunakan sebab memerlukan senggaraan yang lebih. Jenis yang banyak di gunakan sekarang ialah jenis
tanpa berus karban.

Rajah 5

3
4. ASAS KELUARAN JANAKUASA

Berpandu pada Rajah 5. voltan yang dijana oleh janakuasa ialah voltan ulang-alik, oleh kerana ianya
berubah nengikut masa dan kedudukan dari positif ke negatif. Oleh kerana voltannya berubah-ubah atau
berulang-alik maka arus sentiasa dikaitkan dengan voltan ulangalik. Voltan ulangalik akan menghasilkan
arus ulangalik.

5. JENIS-JENIS JANAKUASA

Ada duajenisjanakuasa iaitu:

1. Janakuasa jenis gelung bergerak / berputar

lenis gelung yang bergerak berputar melalui ( ,',

medan yang tetap. Manakala arus ulangalik
yang dijana disalurkan ke beban melalui
gelang arus ( Rajah 6. ).Walau bagaimana
pun biasanya jenis janakuasa gelung yang
bergerak hanya yang berkadaran keeil sahaja.
Disamping itu ia tidak digunakan dengan
meluas.

Rajah 6

2. Janakuasa jenis medan bergerak I berputar

lanakuasa jenis medan bergerak mengandungi

lilitan stator yang tetap dan medan yang (
bergerak. ( Rajah 7 ) Kebaikan jenis stator
yang tetap ialah voltan yang dijana boleh
disambung terus ke beban tanpa gelang arus
dan berus karban. Disamping itu sambungan
yang kukuh dapat dibuat' berserta dengan
tebatan yang. berkesan di punea sambungan
jenis stator yang tetap. Oleh itu janakuasa jenis
voltan tinggi biasanya dari jenis stator yang
tetap dan medan magnet yang bergerak.

Rajah 7

 6. PELARAS VOLTAN AUTOMATIK JANAKUASA (GENERATOR AUTOMATIK

VOLTAGE REGULATOR)

Voltan keluaran sebuah janakuasa tiga fasa yang biasa digunakan di Malaysia ialah 240v/415v. Mengikut
peraturan lEE perubahan voltan ialah + 5 % dan 10 %. Ia disambung secara bintang ( Star ). Titik
bintang dibumikan. OJeh itu sistem ini adalah sistem 3 fasa empat dawai. Penentuan voltan yang dijana
oleh sebuah janakuasa ialah dengan menyelaras perubahan medan. Sila lihat ( Rajah 8 ) satu contoh
pelaras voltan.

.(, Dalam sebuah janakuasa voltan keluaran

berubah-ubah dengan bebanan dan dengan
tambahan susutan IR (Stator dan talian) dan
satu lagi kesusutan voltan dalam belitan
yang dikenali sebagai susutan IXL. Kedua­
dua susutan IR dan IXL boleh menurunkan
keluaran Voltan sebaik saja bebenan
meningkat. Perubahan voltan dari tiada
bebanan ke kedudukan bebanan penuh
adalah dipanggil pengaturan voltan (voltage
regulation)
Battery

Untuk kegunaan satu reo stat dengan operasi

Rajah 8 insani ( manual operation ) di dalam kitar
medan boleh digunakan bagi menyelaras
kekuatan medan. Tetapi oleh kerana banyak
EXCITER
ARMAnJRE
janakuasa mengalami bebanan yang tidak
seimbang secara berterusan, adalah perlu
dibuat banyak perubahsuaian. Oleh itu alat
yang beroperasi secara otomotik adalah
lebih sesuai ( sila lihat gambarajah 9 ).
Pe]aras voltan otomatik untuk sistem
mengecas bated kereta ada1ah contoh
sebuah pelaras voltan otomatik

Rajah 9

 7. PENGUJA (EXCITER)

Telah dijelaskan bahawa arus terus perlu dibekalkan kepada lilitan medan bagi tujuan mengujudkan medan
magnet supaya voltan keluaran janakuasa dapat distabilkan. Proses ini dipanggil pengujaan janakuasa.
Padajanakuasa tunggu sedia, tigajenis penguja yang sering digunakan adalah seperti berikut:

i) PENGUJA UJAAN LUAR (Sila Rujuk gambarajah 8)

ii) PENGUJA UJAAN DIRI (Sila Rujuk gambarajah 9 dan 10)

iii) PENGUJA UJAAN PMG (Sila Rujuk gambarajah 11 )

\A:fMN O\{l\

AUTQMATIC VOLTAGE REGULA TOR

+ OUTPUT
c.
r-~"':'"'::-:-+--.. MAIN
~==:::::! STATOR
Rajah 10
SHAFT

MAIN
' - - -_ _ _....J ROTOR

l'ne.ylr~ P!~~

~~~~~ENT AUTOMATIC VOLTAGE REGULATOR

STATOR OUTPUT c
11-
~ l
I
J EXCITER l
I I
I
MAIN
STATOR

lJN~m "t:rA§.:tJ "-"j;~

Rajah 11

MAGNET ROTOR DIODES

ROTOR ~

® 0) &

 TYPICAL SYSTEM DIAGRAM WITH STANDA.RD"RE~ULATOR SYSTEM

[}.;htd lin.. Indlclb IDI,Uno porllon .

r -:--: -:- -- -- .:------l
I

I Ac.

I MAIN

ADiOR

I I
I
I
I . I
L___.___ AQlAT~O':- _____ J
IIECllFIEII
J.SSfI,I8lY .
\'OllAGE
REGULATOIl

TYPICAL SYSTEM DIAGRAM"WITM OPTIONAL pMG INSTALLEO

- Ob.$l\ed nne:. Indlcat&: rOl.Uf\O portion ­
PMG ROTOR

N
"'A,N ROTOR

I
J
s

() 1.1

EXCITER PMC; 1.2

STATOII STATOR
1.3

P1 (+) F2(-)

OUTPUT

E1
SENSING £2
''''PUT

" VOLTAGE IIEGUL....TOA

Rajah skematik A VR

DETAILS C£ 'tHE
1oI~ STAlOR ANI}
MAlN lERMIHAI...
CONNECllaiS
ARE SH.O¥tt OH
SEPARATE •
'WIRING OlACRAM

7 -en
nJ-.iil ~ <wilen tilted)
P ARI<IKG PLACE OM.Y
•

'---------------------- 6

~===============~
SX440
c'

MAIN STATOR (12 ENDS) MAIN TERMINAL CONNECTIONS !

SERIES STAR JPH 4W SERIES DELTA JPH 4W

"
~U'(111
~lPVf _ I U I/.V.WJI. ~II'U' 1tIMfN..$ U.V.llH.

'-------uz (H)

I..-------_____
- - - - - - UlI (TI)

Uf (flO)

fYYY'l (YYY'= ~ :::

I 1------­ 'IS (Ia)
L -_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ "" (IU)

D~:l::!
1..-------=====------l1li (112)

(II) • '*»A £Wlv_r

PARALlEL STAR 3PH 4W
~1PU' _IllS v.Y.1I.II.
PARAU.El 210 ZAG lPH JW
~lPIJr tIlMPIU _ IitlTS
lOif IitlTS U.II. NtO WJI.
II." ~lI'IJf _H.S _
00JBI..t DELTA IPHIitlTS
J \\IRE
lOif Wlll U.II. ~
U.W.
It".
COMer III
All!
Il2~N
V.l WI
W I I UZ~N
, , \It

I ) •
III
, W,
UI
w,
1".'S----,..
7 ) 7
~ .. 1I$~1II
I ) • -----Y
.
:~:
7 "Y :,
.~

~yQl~~~~11PIll£ll)S (VA) _It IlEWIB.

~~
fW. OfTAU AIlE _ (II lit( IllS 111_.
a~ IIS--!d-!--U'
, -----L_-.J
o -C/fI'OllllQl(_.n~
<XIKC11OItS AIlE _
O! tAlI: 111M''''''

CONNECTION DIAGRAM

8
 TYPICAL TWO DEARING GENERATOR

6----------------------~

44-------------------,
42------------------~
3O------------------~'·1
~~~------------20
5------------~~~

4----------~~~

8------'" --~~--~-----------22
1------i...

~~----------~~----------16
3--------------~~ r-------40
/ 2------------~~~~

" 12-----~~.

9 - - - - -__--!li.",.." H - - - - - t - - - - 21
3&-------------~~~
~7-----38
31--------------~~~~~~~

~:~~~~~-----------------28
~+-~------------------25
10---------------~~

~~~------------------24
11-------------------~~

PARUU....

TYPICAL TWO aEAR.NO OliNEI'fA...OR

PJateRef. D_crfptlo", Plate !'te(. oesc,lpthwi

1 S!ato( 25 Main Ri!Ietifl.r A.*.mbly • R..,.,... i
2 ROotor 26 Varistor
3­ elicitCIt' Rotor 27 Oiod. - FClIWaro Polar~ty
.4 ElcdtM Stator 28 Oiad•• RowOtS. Pclarily
5 N.O,e. Bradee! 29 l.i1'Ilng bug - 0.1:••
6 Cover N.O£. 30 Lifting Lug ~ N.O.E.
? Bearing '0' Ring N.O.E. 31 Frame to 6ndbrad<et Adaptor Ring
8 Bearing N,O.E. 32 Maio Ten.ninal Panel
1} Bearing \Naye Was.hI$r D.E. 33 Terminal Link
to 0, E. Bracket 34 . edging SIIiP
11 O,E. $<:r<raen 35­ Fan
t2 Bearing D. E. 36 Foot Mounting Spaeer
14 Foot 37 CapS~
15 Frame Cover Bottom 38. AVR Access Cover
16 Frame COlter Top 39 AVA Antl-Vibtatlon Mooru
17 Air Inlel Cover 40 Auxiliary Tecminal Assembly
18 Terminal 80x Lid 42 PMG Exciter Rotor
'\'9 Endp.meIO.E. 43 PMG Exciter- Stator
20 Endp8l!'1el N.O.E, 44 PMGBoft
21 AVR 45 PMGPlllar
22 Side-Panel 46 PMGClarnp
2'3 AVR MOl.Jl1<ti....g B~3ekel 47 PMGOowei
24 Main Rectifier A$s.embly ­ F'orwurd

N.OJ::.
- Non Drive End
D.E. Or~ve- end
PMG Permanent Magn~1 Generlll«lr
AVR AlA<lm1ll'tle Voltage Regulator

9
 PRINCIPLE OF OPERATION AC GENERATOR
With reference to the AC Generator Block Diagram, when first running up of a brushless alternator from standstill, the
residual magnetism in the DC exciter stator field will be sufficient to Induce a small AC voltage on the 3 phase exciter
rotor mounted on the shaft of the alternator. The output of this 3 phase exciter is fed directly into the 3 phase main
rectifier unit which in turn convert this supply into DC voltage feeding directly into the main rotor mounted on the same
rotating shaft. The DC main rotor, once energized, will induce the stationary 3 phase main stator field to produce a
small 3 phase AC output at terminals U, V, Wand N. This small 3 phase output is fed into the Automatic Voltage
Regulator (AVR) which compares this value to its pre-determined set value. Sensing that its monitored source is
insufficient, the AVR acts to increase excitation voltage and current to the DC exciter stator which in turn cause a
higher voltage being produced to the main rectifier which in turn produce a higher DC voltage to the main rotor and
hence higher voltage being produced by the main stator.
This process is repeated continuously until the output voltage produced by the stator, fed to the AVR, is similar to the
pre-set value of the latter. When this happens the AVR will stop increasing output voltage to DC exciter field and final
voltage output form AVR will be kept sufficient to maintain sufficient output AC voltage at terminals U, V, Wand N.
When a sudden load is applied across main stator output, a dip in the output voltage cause the AVR to increase output
voltage to the DC exciter stator and ultimately an increase in the generated output on terminals U, V. Wand N. If the
loads are suddenly disconnected, output voltage at U, V, Wand N will rise. This increase in voltage is sensed by AVR
and it will automatically reduce output voltage to the exciter stator, ultimately causing voltage at U, V, Wand N to be
reduced unit the pre-set, value is reached.

Self-excited, rotating field, brushless, a.c. generator with electronic voltage control system (Stamford Series

Electrielll Power Output

Power Set Reference

Sense ~ut

A.V.A.

Exciter
Main Sta I'Or Field
(Stator)

EXciter
I ... Rotor
...._ .........._ ...(.rma.
Main Field (rotor)
I~ ture)
\) Rotating Diodes
Mechanical
Rotational
Power 'nput

FIg. 1 Block Schematic Diagram

D
Self-excited, rotating field, brush less, a.c. generator with electronic
voltage control system

PRINSIP ·C)PERASI GENERATOR AC

Dengan merujuk pad a blok diagram Generator AC, pada pertama kali Alternator
Brushless berputar dari berhenti, medan magnet sisa/baki dalam DC exciter stator cukup
untuk menghasilkan voltan AC yang keci! pada 3 fasa exciter rotor yang dipasang pada
aci Altemator,
Keluaran AC dari 3 fasa exciter rotor akan dihantar terus ke 3 fasa diod utama berputar
untuk menukarkan bekalan menjadi DC ke rotor utama yang dipasang pada aci berputar
yang sarna.
DC rotor utama mengeluarkan medan megnet berputar dan mengaruh 3 fasa stator
utama yang pasang tetap untuk menghasilkan tenaga voltan keluaran AC 3 fasa yang
kecil di terminal U, V, W dan N.
Voltan keluaran 3 fasa yang kecil ini dimasukkan ke dalam Automatik Voltage Regulator
(AVR) untuk membandingkan nilai ini kepada nilai voltan yang telah ditentukan.
Pengesan memantau bahawa sumber voltan adalah tidak mencukupi, AVR bertindak
untuk menaikkan arus ujaan ke DC exciter stator menyebabkan arus keluaran lebih tinggi
dihasilkan melalui diod utama berputar untuk menukarkan arus AC ke arus DC yang lebih
tinggi kepada rotor utama menyebabkan voltan lebih tinggi dihasilkan oleh 3 fasa stator
utama.
Proses ini diulang terus menerus sampai voltan keluaran yang dihasilkan oleh 3 fasa
stator utama, dikesan oleh AVR, serupa dengan set-nilai voltan yang telah ditentukan.
Apabila ini berlaku, AVR akan berhenti meningkatkan voltan keluaran ke DC exciter stator
dan voltan keluaran akhir dari AVR akan disimpan hanya untuk mempertahankan voltan
keluaran AC yang cukup di terminal U, V, W dan N.
Ketika beban yang disambung pada stator utama tiba-tiba meningkat, voltan keluaran
akan mengalami kejatuhan menyebabkan AVR untuk meningkatkan arus ujaan ke stator
exciter DC dan akhirnya peningkatan voltan keluaran yang dihasilkan pada terminal U, V.
Wdan N.
Jika beban tiba-tiba terputus, voltan keluaran pada U, V, W dan N akan meningkat.
Dengan kenaikan voltan ini, AVR akan menyelaraskan secara automatik dan
mengurangkan voltan keluaran ke stator exciter, akhimya voltan pada U, V, W dan N
dikurangkan ke set-nilai voltan yang telah ditentukan akan tercapai.