TURUNAN
1. Turunan didapatkan dari limit. Sehingga bentuk umum turunan dituliskan
sebagai berikut :
𝑓(𝑥+∆𝑥)− 𝑓(𝑥)
f’(x) = lim
∆𝑥→0 ∆𝑥
Contoh :
f(x) = 𝑥 2
𝑓(𝑥+∆𝑥)− 𝑓(𝑥)
f’(x) = lim
∆𝑥→0 ∆𝑥
(𝑥+∆𝑥)²− 𝑥²
f’(x) = lim
∆𝑥→0 ∆𝑥
(𝑥+∆𝑥+𝑥)(𝑥+∆𝑥−𝑥)
f’(x) = lim
∆𝑥→0 ∆𝑥
(2𝑥+∆𝑥)(∆𝑥)
f’(x) = lim = 2x + 0 = 2x
∆𝑥→0 ∆𝑥
= (𝑥 2 + 5). 5𝑥 4 + (𝑥 5 + 8). 2𝑥
= 𝑥 6 + 25𝑥 4 + 2𝑥 6 + 16𝑥
= 3𝑥 6 + 25𝑥 4 + 16𝑥
6. the quotient rule (aturan pembagian)
𝑢 𝑑𝑢 𝑑𝑣
𝑑( ) 𝑣. − 𝑢.
𝑣 𝑑𝑥 𝑑𝑥
=
𝑑𝑥 𝑣2
Contoh :
2𝑥−5
h(x) =
3𝑥−4
u= 2x-5 → u’ = 2
v = 3x-4 → v’= 3
𝑑𝑢 𝑑𝑣
𝑣. − 𝑢.
𝑑𝑥 𝑑𝑥
jadi h’(x) =
𝑣2
2(3𝑥−4)− 3(2𝑥−5)
=
(3𝑥−4)²
6𝑥−8−6𝑥+15 7
h’(x) = =
(3𝑥−4)2 (3𝑥−4)2
jawab :
𝑑𝑢
diumpamakan u = 3x5- 8 → = 15𝑥4
𝑑𝑥
1 𝑑𝑦 −3
y= = u-3 → = -3u-4 =
𝑢3 𝑑𝑢 𝑢4
𝑑𝑦 𝑑𝑦 𝑑𝑢
y’ = = .
𝑑𝑥 𝑑𝑢 𝑑𝑥
−3
y’ = . 15x4
𝑢4
−45𝑥⁴
y’=
𝑢4
−45𝑥 −4
y’ =
(3𝑥 5 −8)4
c. Turunan fungsi trigonometri
No Fungsi Turunan
1 y = sin x y’ = cos x
2 y = cos x y’ = -sin x
3 y = tg x y’= sec2x
4 y = cotg x y’ = -cosec2x
5 y = sec x y’ = sec x . tg x
6 y = cosec x y’ = -cosec x . cotg x
Contoh soal :
sin 𝑥
1. y =
𝑥
Jawab :
Umpama u = sin x → u’ = cox x
v=x →v‘=1
𝑢′ .𝑣−𝑣 ′ .𝑢
jadi, y’ =
𝑣2
(cos x).x – 1 (sin x)
y’ =
𝑥2
𝑥.𝑐𝑜𝑠𝑥−sin 𝑥
y’ =
𝑥2
2. y = sin4 x
Jawab :
pemisalan u = sin x sehingga menjadi y = u4
𝑑𝑢 𝑑𝑦
jadi 𝑑𝑥 = cos 𝑥 = 4𝑢3
𝑑𝑢
𝑑𝑦 𝑑𝑦 𝑑𝑢
Jadi y’ = 𝑑𝑥 = .
𝑑𝑢 𝑑𝑥
y’ = 4𝑢3 . cos 𝑥
y’ = 4 sin3 x . cos x
Contoh soal :
1. y = ln sin 8x
Jawab :
Misalkan u = sin 8x sehingga y = ln u
𝑑𝑢 𝑑𝑦 1
Jadi =⋯ =𝑢
𝑑𝑥 𝑑𝑢
𝑑𝑢
Untuk mencari kembali digunakan pemisalan p = 8x sehingga u
𝑑𝑥
= sin p
𝑑𝑝 𝑑𝑢 𝑑𝑢 𝑑𝑢 𝑑𝑝
Maka 𝑑𝑥 = 8 = cos 𝑝 maka 𝑑𝑥 = . 𝑑𝑥
𝑑𝑝 𝑑𝑝
= cos p. 8
= cos 8x . 8 = 8 cos 8x
𝑑𝑦 𝑑𝑦 𝑑𝑢
Sehingga y’ = = .
𝑑𝑥 𝑑𝑢 𝑑𝑥
1
y’ = 𝑢 .8 cos 8𝑥
cos 8𝑥
y’ = .8
sin 8𝑥
y’ = cotg 8x .8
y’ = 8 cotg 8x
Contoh soal :
1. y = x2.3x
Jawab :
Umpamakan u = x2 → u’ = 2x
v = 3x → v’ = 3x ln3
y’ = 2x.3x + 3x ln 3. x2
2. y = α3x²
Jawab :
Misalkan u = 3x2 maka y =αu
𝑑𝑢 𝑑𝑦
Jadi 𝑑𝑥 = 6𝑥 = 𝛼 𝑢 ln 𝑎
𝑑𝑢
𝑑𝑦 𝑑𝑦 𝑑𝑢
Jadi y’ = 𝑑𝑥 = . 𝑑𝑥
𝑑𝑢
𝑢
y’ = (𝛼 ln 𝑎) . 6𝑥
y’ = 𝛼 3𝑥² ln 𝑎. 6𝑥
PERKALIAN
y=u.v u = f(x)
{ v = g(x)
maka : dy/dx = u . dv/dx + v . du/dx
y’= u . v’ + v . u’
Contoh Soal
1. y = (5x2-5)(4x+2)
y’=….?
u = 5x2 - 5 du/dx = u’ = 10x
v = 4x - 2 dv/dx = v’= 4
Sehingga :
dy/dx = u . dv/dx + v . du/dx
y’ = u . v’ + v . u’
y’ = (5x2 - 5)(4) + (4x - 2)(10x)
y’ = 20x2 - 20 + 40x2 - 20x
y’ = 60x2 + 20x – 20
2. y = 5 sin x . cos x
y’=…..?
𝑑𝑢
pemisalan u = 5 sin x → u’ = 𝑑𝑥 = 5 cos 𝑥
𝑑𝑣
v = cos x → v’ = 𝑑𝑥 = − sin 𝑥
𝑑𝑦 𝑢.𝑣 ′ + 𝑣.𝑢′
maka y’ = =
𝑑𝑥 𝑣2
y’ = 5 sin 𝑥 . − sin 𝑥 + cos 𝑥 . 5 cos 𝑥
y’ = - 5 sin2 x + 5 cos2 x
y’ = 5 (cos2 x – sin2 x)
y’ = 5 cos 2 x
PEMBAGIAN
U′ V−UV′
f '(x) = V2
U' menyatakan turunan fungsi U dan V' menyatakan turunan fungsi V. Untuk
lebih jelasnya, perhatikan contoh soal berikut ini.
Contoh soal turunan fungsi pembagian dan pembahasan
Pembahasan
Misal:
U = 1 maka U' = 0
V = x maka V' = 1
Jadi,
U′ V−UV′
f '(x) = V2
0.x−1.1
f '(x)= x2
−1
f '(x) = x2
Pembahasan
Misal:
U = x 2 + 1 maka U' = 2x
V = x - 1 maka V' = 1
Jadi,
U′ V−UV′
f '(x) = V2
2x(x−1)−(x2 +1)1
f '(x) = (x−1)2
2x2 −2x−x2 −1
f '(x) = (x−1)2
x2 −2x−1
f '(x) = (x−1)2
Pembahasan
Misal:
U =x 4 + 2 maka U' = 4x 3
V = x 2 - 2 maka V' = 2x
Jadi,
U′ V−UV′
f '(x) = V2
4.(−1)−6
f '(1) = (−1)2
f '(1) = -10
Contoh Soal
1. Diketahui :
y= t4 –4t
x = t²
Jawab :
Sehingga :
dy/dx = u . dv/dx + v . du/dx
y’ = u . v’ + v . u’
y’ = (sin x + 1) . sec x(sec x – tan x) + (tan x – sec x)(cos x)
y’ = (sin x + 1) . sec x(sec x – tan x) + cos x(tan x – sec x)
2. f(x) = x (1-cos x)
3. Diketahui :
3x−1
4. Jika f(x)= maka f′(2)=....
2x−3
Pembahasan:
Misal:
U = 3x – 1 maka U' = 3
V = 2x – 3 maka V' = 2
Jadi,
U′ V−UV′
f '(x) = V2
(3)(2x−3)−(3x−1)(2)
f '(x) =
(2x−3)2
(3)(2(2)−3)−(3(2)−1)(2)
f '(2) =
(2(2)−3)2
−7
f '(2) = maka f '(2) = -7
(1)2