TRIGONOMETRI
Bukti :
b 𝑏2
Sin x = → 𝑠𝑖𝑛2 x = 2
r 𝑟
𝑎 𝑎2
Cos x = → 𝑐𝑜𝑠 2 𝑥 =
𝑟 𝑟2
P (a , b)
x b
a
Gambar 1
𝑏2 𝑎2
𝑠𝑖𝑛2 𝑥 + 𝑐𝑜𝑠 2 𝑥 = 2
+
𝑟 𝑟2
𝑏2 + 𝑎2
=
𝑟2
𝑟2
= =1
𝑟2
b. sec2 x = 1 + tan2 x
Bukti :
Dari gambar 1
𝑟 𝑟2
Sec x = → sec2 =
𝑎 𝑎2
𝑏 𝑏2
Tan x = → tan2 x =
𝑎 𝑎2
𝑟 2 −𝑏2 𝑎2
Sec2 x – tan2 x = = =1
𝑎2 𝑎2
c. cosec2 x = 1 + cot2 x
Bukti :
Dari gambar 1
𝑟 𝑟2
Cosec x = → cosec2 x =
𝑏 𝑏2
𝑎 𝑎2
Cot x = → cot2 x =
𝑏 𝑏2
𝑟 2 − 𝑎2 𝑏2
Cosec2 x – cot 2 x = = =1
𝑏2 𝑏2
Contoh 1
1
=
𝑠𝑖𝑛2 𝑥
= cosec2 x
= 1 + cot2 x
𝑠𝑖𝑛3 𝑥+ 𝑐𝑜𝑠3 𝑥
Ubahlah menjadi sin x + cos x
1−sin 𝑥 cos 𝑥
Jawab :
= sin x + cos x
𝑠𝑖𝑛3 𝑥 + 𝑐𝑜𝑠3 𝑥
Maka = sin x + cos x
1− sin 𝑥 cos 𝑥
Contoh 3
Jawab :
=1
tan 𝑎 − 1 sin 𝑎 + cos 𝑎
Maka × =1
sin 𝑎− cos 𝑎 tan 𝑎+1
Contoh 4
𝑡𝑎𝑛2 𝑥 − 1
Tujukkan = 1 - 2 cos2 x
𝑡𝑎𝑛2 𝑥 + 1
Jawab :
𝑠𝑖𝑛2 𝑥
𝑡𝑎𝑛2 𝑥 − 1 −1
𝑐𝑜𝑠2 𝑥
= 𝑠𝑖𝑛2 𝑥
𝑡𝑎𝑛2 𝑥 + 1 +1
𝑐𝑜𝑠2 𝑥
𝑠𝑖𝑛2 𝑥 − 𝑐𝑜𝑠2 𝑥
=
𝑠𝑖𝑛2 𝑥 + 𝑐𝑜𝑠2 𝑥
= sin2x – cos2 x
= 1 – cos2 x – cos2 x
= 1 – 2 cos2 x
𝑡𝑎𝑛2 𝑥 − 1
Maka = 1- 2 cos2 x
𝑡𝑎𝑛2 𝑥 + 1
Contoh 5
𝑡𝑎𝑛2 𝑥 − 𝑠𝑖𝑛2 𝑥
Tunjukkan dapat diubah menjadi tan4 x
1− 𝑠𝑖𝑛2 𝑥
Jawab :
𝑠𝑖𝑛2 𝑥
𝑡𝑎𝑛2 𝑥 − 𝑠𝑖𝑛2 𝑥 − 𝑠𝑖𝑛2 𝑥
𝑐𝑜𝑠2 𝑥
=
1− 𝑠𝑖𝑛2 𝑥 𝑐𝑜𝑠2 𝑥
𝑠𝑖𝑛2 𝑥 (1−𝑐𝑜𝑠2 𝑥)
=
𝑐𝑜𝑠4 𝑥
𝑠𝑖𝑛2 𝑥 . 𝑠𝑖𝑛2 𝑥
=
𝑐𝑜𝑠4 𝑥
𝑠𝑖𝑛4 𝑥
=
𝑐𝑜𝑠4 𝑥
𝑡𝑎𝑛2 𝑥 − 𝑠𝑖𝑛2 𝑥
Jadi = tan4 x
1− 𝑠𝑖𝑛2 𝑥
2) Berikut ini juga rumus-rumus kesamaan yang sering disebut rumus
perbandingan goniometri jumlah atau selisih dua sudut.
a.
sin (x+y) = sin x cos y + cos x sin y
Bukti : T
y L
x
q
p
P Q
K
Gambar 2
1
Luas ∆ PQT = x alas x tinggi
2
1
= p x PL
2
1
= p x q sin (x+y)
2
̅̅̅̅ = q sin x
∆ PQT : PK ̅̅̅̅ = p sin y
∆ QKT : QK
̅̅̅̅ = q cos x
TK ̅̅̅̅ = p cos y
KT
̅̅̅̅
KT = q cos x = p cos y
1 1
L ∆ PKT = x PK x TK L ∆ QKT = x Q K x TK
2 2
1 1
= x q sin x p cos y = p sin y q cos x
2 2
1 1
= p q sin x cos y = p q cos x sin y
2 2
Bukti:
Bukti:
1
Dari rumus (a) mengganti x dengan 𝜋 + x
2
1 1 1
Sin [ ( 𝜋 + x) + y] = sin ( π + x) cos y + cos ( π + x) sin y
2 2 2
1
Sin [ π + (x + y)] = cos x cos y – sin x sin y
2
Bukti:
e. tan x + tan y
Tan (x + y) =
1− tan x. tan y
Bukti:
tan x+ tan y
=
1− tan x tan y
f. tan 𝑥−tan 𝑦
Tan (x – y) =
1+tan 𝑥 tan 𝑦
Bukti:
Contoh 6
Contoh 7
3 − √3 3 − √3
= x
3 + √3 3− √3
9+3−6 √3
=
9−3
12−6 √3
=
6
Bukti:
Dari 2 a, jika y = x
Sin (x + y) = sin x cos y + cos x sin y
Sin (x + x) = sin x cos x + cos x sin x
Sin 2 x = 2 sin x cos x terbukti
b.
Cos 2 x = cos2x – sin2 x = 2 cos2x – 1 = 1 - 2 sin2 x
Bukti:
Dari 2 c , jika y =x
Cos (x + y) = cos x cos y – sin x sin y
cos (x + x) = cos x cos x – sin x sin x
Cos 2 x = cos2x – sin2 x terbukti
Selanjutnya:
Cos 2 x = cos2 x – (1 – cos2 x)
Cos 2 x = 2 cos2 x – 1 terbukti
Cos 2x = 1 – sin2x - sin2x
Cos 2 x = 1 – 2 sin2x tebukti
c. 2 tan 𝑥
Tan 2 x =
1−𝑡𝑎𝑛2 𝑥
Bukti:
Dari 2 e , jika y = x
tan x + tan y
Tan (x + y) = 1− tan x. tan y
tan x + tan x
Tan ( x + x) =
1−tan x .tan x
2 tan x
= terbukti
1−tan2 x
Contoh 9
1
Carilah sin 22 2 o , tanpa daftar
Jawab:
Cos 2 x = 1 – 2 sin 2 x
1 1
Sin2 x = 2 – 2 cos 2x
1
Sin x = √( 2 (1 – cos 2 x))
1 1
Sin 222 o =√( 2 (1 – cos 45))
1 1
=√(2 (1– . 2 √2)
1 1 1
Maka sin 222o = √2 – 4 √2)
Contoh 10
1
Tentukan cos 7 𝑑𝑒𝑟𝑎𝑗𝑎𝑡 tanpa tabel
2
Jawab:
1
2 cos2 72 o = 1 + cos 15O
= 1 + (45O – 30O)
= 1 + (cos 45O cos 30O + sin 45O sin 30O)
1 1 1 1
= 1 + (2 √2 ∙ 2 √3 + 2 √2 ∙ 2)
1 1 1
2 cos2 7 2 o = 1 + (4 √6 + 4 √2 )
1 1 1 1
cos 7 2 o =2 + 8 √6 + 8 √2
1 1
2 cos2 72 o = 4 8 + 2(√6 + √2)
4). Dari rumus kelompok sin (𝑥 ± 𝑦) dapat diturunkan rumus lain yang biasa
disebut rumus jumlah dua perbandingan goniometri.
a.
1 1
sin 𝑝 + sin 𝑞 = 2 sin (𝑝 + 𝑞) cos (𝑝 − 𝑞)
2 2
Bukti:
Bila 𝑥 + 𝑦 = 𝑝
𝑥−𝑦 =𝑝
1
𝑥 = 2 (𝑝 + 𝑞)
1
𝑦= (𝑝 − 𝑞)
2
sin(𝑥 + 𝑦) + sin(𝑥 − 𝑦) = sin 𝑥 cos 𝑦 + cos 𝑥 sin 𝑦 + sin 𝑥 cos 𝑦 − cos 𝑥 sin 𝑦
b. 1 1
sin 𝑝 − sin 𝑞 = 2 cos (𝑝 + 𝑞 ) sin (𝑝 − 𝑞 )
2 2
1 1
cos 𝑝 + cos 𝑞 = 2 cos (𝑝 + 𝑞 ) cos (𝑝 − 𝑞 )
2 2
d. 1 1
cos 𝑝 − cos 𝑞 = − 2 sin (𝑝 + 𝑞 ) sin (𝑝 − 𝑞 )
2 2
5). Sering juga keluar pada soal-soal kesamaan yang perlu menggunakan rumus
sin 3x, cos 3x dan tan 3x.
Bukti:
sin 3𝑥 = sin(2𝑥 + 𝑥) = sin 2𝑥 cos 𝑥 + cos 2𝑥 sin 𝑥
= 2 sin 𝑥 cos 𝑥 cos 𝑥 + (1 − 2 𝑠𝑖𝑛2 𝑥) sin 𝑥
= 2 sin 𝑥 (1 − 𝑠𝑖𝑛2 𝑥) + sin 𝑥 − 2𝑠𝑖𝑛3 𝑥
= 2 sin 𝑥 − 2 𝑠𝑖𝑛3 𝑥 + sin 𝑥 − 2 𝑠𝑖𝑛3 𝑥
3 tan 𝑥 − 𝑡𝑎𝑛3 𝑥
tan 3𝑥 =
b. 1 − 3 𝑡𝑎𝑛2 𝑥
6). Setelah kita memiliki banyak rumus, sebagai kesamaan dasar maka kita dapat
menyelesaikan kesamaan (identitas) yang lebih rumit. Perlu ditekankan
kembali bahwa pada kesamaan yang terkadang arti bahwa berlaku untuk setiap
bilangan real yang menyatakan besarnya sudut.
Pada dasarnya untuk menyelesaikan bentuk kesamaan adalah mengubah
bentuk perbandingan goniometri yang kurang sederhana menjadi bentuk yang
lebih sederhana.
Kemungkinan-kemungkinan:
B=
C=
D=D terbukti.
=B
=C
D=D terbukti.
c) Jika bentuk kedua ruas tidak ada yang sederhana, dengan mengubah kedua
ruas.
B=D
C=C terbukti.
Contoh berikut sebagai sudah terdapat dalam contoh terdahulu hanya bentuk
seluruhnya yang lain. Untuk menyingkat masa untuk sudut selalu dalam radian.
Contoh 11:
cos 𝑥 1 1
∙ ∙ =
sin 𝑥 cos 𝑥 sin 𝑥
1
=
𝑠𝑖𝑛2 𝑥
𝑐𝑜𝑠𝑒𝑐 2 𝑥 =
1 + 𝑐𝑜𝑡 2 𝑥 = 1 + 𝑐𝑜𝑡 2 𝑥 terbukti.
Contoh 12:
𝑠𝑖𝑛3 𝑥 + 𝑐𝑜𝑠3 𝑥
Buktikan: = sin 𝑥 + cos 𝑥
1− sin 𝑥 cos 𝑥
𝑠𝑖𝑛3 𝑥 + 𝑐𝑜𝑠3 𝑥
Bukti: = sin 𝑥 + cos 𝑥
1− sin 𝑥 cos 𝑥
(sin 𝑥 + cos 𝑥) (𝑠𝑖𝑛2 𝑥 − sin 𝑥 cos 𝑥 + 𝑐𝑜𝑠2 𝑥)
=
1− sin 𝑥 cos 𝑥
Contoh 13:
tan 𝑥 − 1 sin 𝑥 + cos 𝑥
Buktikan: ∙ =1
sin 𝑥− cos 𝑥 tan 𝑥 + 1
sin 𝑥
−1 sin 𝑥 + cos 𝑥
cos 𝑥
∙ sin 𝑥
sin 𝑥 − cos 𝑥 +1
cos 𝑥
1
∙ cos 𝑥 =
cos 𝑥
1=1
Contoh 14:
tan2 𝑥− 𝑠𝑖𝑛 2 𝑥
Buktikan tan4 x =
1− 𝑠𝑖𝑛 2 𝑥
Bukti:
𝑡𝑎𝑛2 𝑥 − 𝑠𝑖𝑛2
tan4 x =
1− 𝑠𝑖𝑛2 𝑥
𝑠𝑖𝑛2 𝑥
− 𝑠𝑖𝑛2 𝑥
𝑐𝑜𝑠2 𝑥
=
1− 𝑠𝑖𝑛2 𝑥
𝑠𝑖𝑛2 𝑥 − 𝑠𝑖𝑛2 𝑥 𝑐𝑜𝑠 2 𝑥
=
𝑐𝑜𝑠 2 𝑥(1 − 𝑠𝑖𝑛2 𝑥)
𝑠𝑖𝑛2 𝑥 (1 − 𝑐𝑜𝑠 2 𝑥)
=
𝑐𝑜𝑠 2 𝑥 ∙ 𝑐𝑜𝑠 2 𝑥
𝑠𝑖𝑛2 𝑥 ∙ 𝑠𝑖𝑛2 𝑥
=
𝑐𝑜𝑠 4 𝑥
𝑠𝑖𝑛4 𝑥
=
𝑐𝑜𝑠 4 𝑥
Bukti :
Kedua ruas di ubah:
𝑠𝑖𝑛2 𝑥
𝑠𝑖𝑛2 𝑥 − 𝑐𝑜𝑠2 𝑥 −1
𝑐𝑜𝑠2 𝑥
1 𝑠𝑖𝑛2 𝑥
= 𝑠𝑖𝑛2 𝑥
− +1
𝑐𝑜𝑠 𝑥 𝑐𝑜𝑠2 𝑥
2 𝑐𝑜𝑠2 𝑥
Bukti :
1 1
tan (x + 4 π) + tan (x - 4 π) = 2 tan 2x
1 1
tan 𝑥 + tan ð tan 𝑥 + tan ð
4 4
1 + 1 =
1−tan 𝑥 ·tan ð 1+tan 𝑥 ·tan ð
4 4
tan 𝑥 + 1 tan 𝑥 − 1
+ =
1−tan 𝑥 1+tan 𝑥
(tan 𝑥 + 1) −(tan 𝑥 − 1)2
=
(1−tan 𝑥)(1+tan 𝑥)
4 tan 𝑥
=
1− 𝑡𝑎𝑛2 𝑥
2 tan 𝑥
2 1− 𝑡𝑎𝑛2 𝑥 =
2 tan 2x = 2 tan 2x
Contoh17
Jawab :
1 1
2 sin (3x + x) cos (3x - x) + 2 sin 2x =
2 2
2 sin 2x (cos x + 1) =
1 1
2 sin 2x · 2 cos2 x = 4 sin 2x cos2 x
2 2
1
Maka sinx + 2 sin 2x + sin 3x = 4 sin 2x · cos2 x
2
Contoh18
Jawab :
Contoh19
Jawab :
Bentuk tersebut tidak tergantungnilai x berarti dapat dapat di ubah menjadi
bentuk lain yang tidak memuat x.
1
= - 2. 2 cos (x + p) cos x cos p + sin x sin p + cos2x
1
=- 2 . cos 2 x + cos 2 p + cos2x
1 1
= - 2 cos 2 x - 2 cos 2 p + cos2x
1 1
= - 2 (2 cos 2x – 1) - cos 2p + cos2x
2
1 1
= - cos2x + - cos 2 p + cos2x
2 2
1 1
= - 2 cos 2 p
2
= sin2p
Contoh 20
Cos (75O + xO) cos ( 45O – xO) + cos (165O – xO) cos (75O + xO) + cos
(165O + xO) cos (45O – xO)
Jawab:
Cos (75O + xO) cos (45O – xO) + cos (165O – xO) cos (75O + xO)+
cos (165O – xO) cos (45O – xO)
1 1
= cos 120O + cos (30O + 2 xO) + cos 240O + cos (90O – 2 xO) +
2 2
1
cos (210O – 2 xO) + cos 120O
2
1 1 1 1 1
= − + cos (30O + 2 xO) + − + cos (90O – 2xO) + cos
2 2 2 2 2
1
(210O – 2xO) -
2
1 1 1 1 1 1
= − − − + cos (30O + 2 xO) + cos (90O – 2 xO) + cos (
4 4 4 2 2 2
210O – 2xO)
3 1 1
=- + cos (30O + 2 xO) + cos (90O – 2 xO) + cos (210O –
4 2 2
2xO)
3 1 1
=- + . 2 cos 60O cos (30O – 2 xO) + cos (210O – 2 xO)
4 2 2
3 1 1
=- + cos (30O – 2xO) + cos (210O – 2 xO)
4 2 2
3 1
=- + cos (210O – 2 xO) + cos ( 30O – 2 xO)
4 2
3 1
=- + 2 cos ( 120O – 2xO) cos 90O
4 2
3
=- + cos ( 120O – 2xO). 0
4
3
=-
4
Contoh 21
Jawab:
Contoh 22
Bukti:
A+B+C = 𝜋
A+B = 𝜋 – C
Sin (A + B) = sin C
Cos (A+ B) = -cos C
Contoh23
Buktikan :
1 1 1 1 1 1
tan 2 A tan 2 B + tan 2 B tan 2 C + tan 2 C tan 2 A = 1
Bukti :
1 1 1 1 1
tan 2 B (tan 2 A + tan 2 C) + tan 2 C tan 2 A =
1 1 1 1 1 1
tan 2 B x tan 2 (A + C) 1 - tan 2 A tan 2 C + tan 2 C tan 2 A =
1 1 1 1 1 1
tan 2 B x cot 2 B - 1 tan 2 A tan 2 C + tan 2 C tan 2 A
1 1 1 1 1 1
tan 2 B x 1 1 - tan 2 A tan 2 C + tan 2 C tan 2 A
tan B
2
1 1 1 1
1 - tan 2 A tan 2 C + tan 2 C tan 2 A =
1 = 1 terbukti
A+B+C=π
A+C=π–B
1 1 1
(A + C ) = 2 π - 2 B
2
1 1 1
tan 2 (A + C ) = tan (2 π - 2 )
1
= cot 2 B
Contoh24
1
Jika A + B + C = 4 π , buktikan sin 2 A – sin 2 B + sin 2 C = 4 sin A cos B sin C
Bukti :
1
A + B = 2π – C
1
cos (A + B) = cos (2π – C )
= sin C
sin (A + B) = cos B
Dalil de moivre :
Bukti :
n = 1 benar
n = 1 + 1 + 2 ikut benar
n = 2 benar
n = 2 + 1 = 3 juga benar
dan seterusnya
Buktikan sin 2x = 2 sin x cos x dan cos 2 cos x = cos2 x – sin2 x dengan dalil
de’Moivre.
Bukti :
Latihan1
1+𝑡𝑎𝑛2 𝑥
1) Sederhanakan : ∙ cot2 x
1+𝑐𝑜𝑡 2 𝑥
a b c
(1) Aturan sinus : = = = 2R
sin α sin β sin γ
a, b, c → sisi − sisi
Buktikan :
A
αO
P
O
α
M
B
a C
Gambar 1
BP = 2 R
𝑎
Maka sin 𝛼 = 2𝑅 − −−> 𝑎 = 2 𝑅 𝑠𝑖𝑛 α
c = 2 R sin 𝛾
Aturan sinus ini berlaku untuk semua jenis segitiga ( lancip, siku –
siku, tumpul )
Contoh 1
∆ ABC, b = 8, 𝛼 = 600 , 𝑅 = 5
Cari unsur-unsur yang lain (pembulatan)
jawab
a = 2 R sin 𝛼
1
a = 10 sin 600 -----> a = 10 x √3 = 5√3
2
b = 2 R sin 𝛽
Contoh 2
∆ ABC, a = 8, b = 6, 𝛼 = 600
Cari unsur-unsur yang lain dari R
Jawab
𝑎 8 8
a = 2 R sin 𝛼 -----> R = = = √3 = 4,62
2 sin 𝛼 √ 3 3
𝑎 𝑏 8 6 3
= -----> = -----> sin 𝛽 = sin 600
sin 𝛼 sin 𝛽 sin 60 sin 𝛽 4
3 1
= . 3
4 2
3
sin 𝛽 = √3 -----> 𝛽 = 400 30′
8
16
= √3 sin 700 30′
√3
C = 8,71
Contoh 3
Jawab :
1
8 sin 45° 8 √2 8
2
b= = 1 = √6 = 6,53
sin 60° √2 3
2
𝑐 𝑐 𝑎 sin 𝛾
= → c=
sin 𝛾 sin 𝛼 sin 𝛼
8 sin 75°
c= = 8,92
sin 60°
Selanjutnya untuk mempermudah memuat sudut-sudut segitiga di tulis A,
B dan C.
b2 = a2 + c2 – 2 ac cos B
c2 = a2 + b2 – 2 ab cos C C
Bukti:
ACD : AD = b cos A
CD = b sin A
A B
BCD : a² = CD² + BD² D
a² = (b sin A)² + (c – AD)²
a² = (b sin A)² + (c – b cos A)²
a² = b² sin² A + c² - 2 b c cos A + b² cos² A
a² = b² sin² A + b² cos² A + c² - 2 b c cos A
a² = b² (sin² A + cos² A) + c² – 2 b c cos A
a² = b² + c² - 2 b c cos A
Dengan jalan yang sama dapat diperoleh
b² = a² + c² - 2 ac cos B
c² = a² + b² - 2 ab cos C
Aturan kosinus ini berlaku untuk semua jenis segitiga. Aturan kosinus ini
sangat tepat digunakan apabila suatu segitiga diketahui 2 sisi dan sudut yang
diapit sisi-sisi tersebut.
Contoh 4
∆ ABC, b = 4, c = 6, A = 60˚
Cari unsur-unsur yang lain
Jawab
a² = b² + c² - 2 bc cos 60˚
1
a² = 16 + 36 – 48 ·
2
a² = 28 a = 2√7 = 5.29
selanjutnya dapat digunakan aturan sinus atau kosinus
𝑎 𝑐 𝑐 sin 𝐴 6 sin 60˚
= sin C = =
sin 𝐴 sin 𝑐 𝑎 2 √7
1
6 · √3
2
=
2 √7
3
= sin C =
14
√21
sin C = 0.98
< C = 79˚
< B = 41˚
1
𝑎+𝑏 tan (𝐴+𝐵)
2
= 1
𝑎−𝑏 tan (𝐴−𝐵)
2
dan lain-lain
Bukti :
a = 2 R sin A
b = 2 R sin B
1 1
= tan (A + B) · cot (A – B)
2 2
1
𝑎+𝑏 tan (A + B)
2
= 1
𝑎−𝑏 tan (A − B)
2
1 1
𝑎+𝑏 cos (𝐴 − 𝐵) 𝑎−𝑏 sin (𝐴 − 𝐵)
2 2
= 1 dan = 1
𝑐 sin 𝐶 𝑐 cos 𝐶
2 2
Bukti:
1 1
𝑎+𝑏 sin 𝐴 + sin 𝐵 2 sin (𝐴 + 𝐵) cos (𝐴 − 𝐵)
2 2
= = 1 1
𝑐 sin 𝐶 2 sin 𝐶 cos 𝐶
2 2
1 1
karena sin 2 (A + B) = cos 2 C, maka
1
𝑎+𝑏 cos (𝐴 − 𝐵)
2
= 1
𝑐 sin 𝐶
2
1 1
𝑎−𝑏 sin 𝐴 − sin 𝐵 2 cos (𝐴 + 𝐵) sin (𝐴 − 𝐵)
2 2
= = 1 1
𝑐 sin 𝐶 2 sin 𝐶 cos 𝐶
2 2
1
𝑎−𝑏 sin (𝐴 − 𝐵)
2
= 1
𝑐 cos 𝐶
2
Contoh 5
Cari sudut-sudutnya
Jawab
1 1
𝑎+𝑏 cos (𝐴 − 𝐵) 13 cos 15˚ 13 sin 𝐶
= 2
1 = 1 3
𝑐 sin 𝐶 𝑐 sin 𝐶 cos 15˚
2 2
1 1
𝑎+𝑏 sin (𝐴 − 𝐵) 3 sin 15˚ 13 cos 𝐶
= 2
1 = 1 2
𝑐 cos 𝐶 𝑐 cos 𝐶 sin 15˚
2 2
1 1
13 sin 𝐶 13 cos 𝐶
3 2
Maka =
cos 15˚ sin 15˚
1 3
tan C = = 0.86
2 13 tan 15˚
1
C = 40˚44’ < C = 8˚28’
2
A + B = 98˚32’
A – B = 30˚
___________+
2 B = 68˚16’
Contoh 6
∆ ABC, a = 4, b = 5, c = 6
Cari sudut-sudutnya.
Jawab
a² = b² + c² - bc cos A
𝑏² + c²− a² 25 + 36 − 10 45 3
cos A = = = =
2 𝑏𝑐 2·5·6 60 4
AB = 7, AD = 5, ∆ ABC = 120˚
Tentukan: AC dan BD
Jawab:
D C
5
5
A 7 B
∆ ABC : AC² = 49 + 25 – 70 cos 120˚
1
AC² = 74 – 70 · (- )
2
AC² = 74 + 35
AC² = 109
AC = √109 = 10.44
BD² = 39
BD = √39 = 6.24
Contoh 8
Sebuah perahu dari A ke B dengan arah 315˚, kemudian dari B ke C dengan arah
75˚, dan kembali ke A. Jika jarak AB = 6 km dan jarak BC = 10 km, carilah arah
pelayaran dari C ke A dan jarak AC.
Jawab:
C C
15O
?
10
75O
B 60O ?
AC² = 76
36 = 100 + 76 – 20 76 cos C
140
cos C = 40√19 = 0.80 C = 37˚ (pembulatan hingga derajat)
1
cos (𝐴− 𝐵) 1
2
= 2 cos 2 (A – B) = 1
sin 30˚
1
(A – B) = 0
2
A=B
Contoh 10
∆ ABC, a = 4, b = 3, < C = 2.
Jawab:
𝑎 𝑏 4 3
= sin 𝐵sin 𝐴 = sin 𝐵 4 sin B = 3 sin A
sin 𝐴
< C = 98˚
< B = 33˚
𝑐 𝑎 𝑎 sin 𝐶 4 sin 98˚
= sin 𝐴 C = =
sin 𝐶 sin 𝐴 sin 49˚
Bukti :
C
b a
B
A D
∆ ACD : CD = b sin A
1
L ∆ABC = 2 x alas x tinggi
1
x c x b sin A
2
1
AB = 2 bc sin A terbukti
Bukti :
Contoh 11
Jawab
D
C
98
136O
A B
65 98
∆ABC : 𝑠𝑖𝑛 𝐶 = sin 136˚
1
65 sin 136˚
sin C1 = 98
65 sin 44˚
sin C1 = = 0.46 < C1 = 27.44˚
98
< A1 = 16.56˚
= 1816.10 dm²
Contoh 12
< C = 53.13˚
= 28.12
latihan 2
𝑎 𝑏 𝑐
1) Rumus sinus: sin 𝐴 = sin 𝐵 = sin 𝐶 = 2 R
1
5) Rumus luas : L = 2 ab sin C dan lain-lain