Anda di halaman 1dari 17

Definisi Turunan

Turunan fungsi ( diferensial ) adalah fungsi lain dari suatu fungsi sebelumnya, misalnya fungsi
f menjadi f' yang mempunyai nilai tidak beraturan. Konsep turunan sebagai bagian utama dari kalkulus
dipikirkan pada saat yang bersamaan oleh Sir Isaac Newton ( 1642 – 1727 ),
ahli matematika dan fisika bangsa Inggris dan Gottfried Wilhelm Leibniz ( 1646 – 1716 ), ahli
matematika bangsa Jerman. Turunan ( diferensial ) digunakan sebagai suatu alat untuk menyelesaikan
berbagai masalah dalam geometri dan mekanika.
Aturan menentukan turunan fungsi
Turunan dapat ditentukan tanpa proses limit. Untuk keperluan ini dirancang teorematentang
turunan dasar, turunan dari operasi aljabar pada dua fungsi, aturan rantai untuk turunan fungsi
komposisi, dan turunan fungsi invers.
Turunan dasar
Aturan - aturan dalam turunan fungsi adalah :
1. f(x), maka f'(x) = 0
2. Jika f(x) = x, maka f’(x) = 1
3. Aturan pangkat : Jika f(x) = xn, maka f’(x) = n X n–1

4. Aturan kelipatan konstanta : (kf) (x) = k. f’(x)


5. Aturan rantai : ( f o g ) (x) = f’ (g (x)). g’(x))
Turunan jumlah, selisih, hasil kali, dan hasil bagi dua fungsi
Misalkan fungsi f dan g terdiferensialkan pada selang I, maka fungsi f + g, f – g, fg, f/g, ( g (x) ≠ 0
pada I ) terdiferensialkan pada I dengan aturan :
1. ( f + g )’ (x) = f’ (x) + g’ (x)
2. ( f – g )’ (x) = f’ (x) - g’ (x)
3. (fg)’ (x) = f’(x) g(x) + g’(x) f(x)
4. ((f)/g )’ (x) = (g(x) f' (x)- f(x) g' (x))/((g(x)2)
Turunan fungsi trigonometri
1. d/dx ( sin x ) = cos x
2. d/dx ( cos x ) = - sin x
3. d/dx ( tan x ) = sec2 x
4. d/dx ( cot x ) = - csc2 x
5. d/dx ( sec x ) = sec x tan x
6. d/dx ( csc x ) = -csc x cot x

Turunan fungsi invers


(f-1)(y) = 1/(f' (x)), atau dy/dx 1/(dx/dy)

Turunan Matematika adalah

Misalkan y adalah fungsi dari x atau y = f(x). Turunan (atau diferensial) dari y terhadap x dinotasikan
dengan :
Rumus Turunan dan contoh
Jikadengan C dan n konstanta real, maka :

Jika y = C dengan

Jika y = f(x) + g(x) maka

Jika y = f(x).g(x) maka

Turunan Kedua
Turunan kedua y = f(x) terhadap x dinotasikan dengan . Turunan kedua diperoleh dengan menurunkan
turunan pertama.
Contoh :

SOAL-SOAL TURUNAN FUNGSI

Persamaan garis singgung pada kurva y = 2x3-5x2-x+6 yang berabsis 1 adalah …


A. 5x + y + 7 = 0 C. 5x + y – 7 = 0
B. 5x + y + 3 = 0 D. 3x – y – 4 = 0
E. 3x – y – 5 = 0

Penyelesaian :
y = 2x3 – 5x2 – x + 6 → x = 1
y’ = 6x2 – 10x – 1
y(1) = 2(1)3- 5(1)2 – 1 + 6
=2–5–1+6
= 2 → (1,2)

y’ = m = 6x2 – 10x – 1
= 6(1)2 – 10.1 – 1
= -5

Pgs : y – b = m (x – 1)
y – 2 = -5 (x – 1)
y – 2 = -5x + 1
5x + y +3 = 0
Jawaban : B
Turunan pertama fungsi F(x) = e-4x+5 adalah F’(x) = …
A. e-4 C. 4e-4x+5
-4x+5
B. -4e D. (-4x+5) e-4
E. ( -4x+5) e-3x+4

Penyelesaian :
F (x) = e-4x+5
F’(x) = -4e-4x+5
Jawaban : B

Turunan pertama fungsi F(x) = Cos5(4x-2) adalah F’(x) = …


-5 Cos4 (4x-2) Sin (4x-2)
5 Cos4 (4x-2) Sin (4x-2)
20 Cos4 (4x-2) Sin (2x-2)
10 Cos3 (4x-2) Sin (8x-4)
-10 Cos3 (4x-2) Sin (8x-4)

Penyelesaian :
F(x) = Cos5(4x-2)
u = Cos (4x-2) → u’ = -4Sin(4x-2)
n=5

F’(x) = nun-1.u’
= 5 Cos5-1 (4x-2) . -4 Sin (4x-2)
= 5 Cos4 (4x-2) . -4 Sin (4x-2)
= -20 Cos4 (4x-2)Sin (4x-2)
= -10.2 Cos (4x-2)sin (4x-2) . Cos3 (4x-2)
= -10 Sin 2(4x-2) Cos3 (4x-2)
= -10 Sin (8x-4) Cos3 (4x-2)
Jawaban : E

4. Diketahui f(x) = 9 maka Lim f(x + p) – f(x) =. . .


10x2/3 p→0 p
A. – 3 C. – 3
10x5/3 5x5/3
B. – 2 D. 3
5x5/3 5x1/3
3
10x1/3

Penyelesaian :

f(x) = 9
10x2/3
f’(x)= 9 x2/3
10
5. Nilai minimum fungsi f (x) = 2x3 + 3x2 + 3 dalam interval -2 ≤ x ≤ 1 adalah …
A. -6 C. 3
B. -1 D. 6
E. 8

Penyelesaian :

f (x) = 2x3 + 3x2 + 3 pada -2 ≤ x ≤ 1


f’(x) = 6x2 + 6x

Stasioner : 6x2 + 6x = 0
3x (2x+2) = 0
3x = 0 → x = 0
2x+2 = 0 → x = -1

f(-2) = 2 (-2)3 + 3 (-2)2 + 3


= -16 + 12 + 3
= -1
f(1) = 2 (1)3 + 3 (1)2 + 3
=2+3+3
=8
Jawaban : E

6. Diketahui f(x) = Cos2 (3x-1) , maka f’(x) = ….


A. -6 Cos (3x-1) Sin (3x-1)
B. -3 Cos (3x-1) Sin (3x-1)
C. -2 Cos (3x-1) Sin (3x-1)
D. 2 Cos (3x-1) Sin (3x-1)
E. 6 Cos (3x-1) Sin (3x-1)

Penyelesaian :

f(x) = Cos2 (3x-1)


u = Cos (3x-1) → u’ = -3 Sin (3x-1)
n =2

f’(x) = nun-1 . u’
= 2. Cos2-1 (3x-1) . -3 Sin (3x-1)
= -6 Cos (3x-1) Sin (3x-1)

Jawaban : A

7. Turunan pertama fungsi f(x) = e + In (2x-1) adalah f’(x) = ….


A. e3x+2 + 1 C. 2e3x+2 – 1
2x-1 2x-1
B. 5e3x+2 + 1 D. 3e3x+2 + 2
2x-1 2x-1
E. 3e3x+2 – 2
2x-1

Penyelesaian :

f (x) = e3x+2 + In (2x-1)


f’(x) = 3e3x+2 + 2
2x-1
Jawaban : D

8. Diketahui fungsi f(x) = 2x2 + 4 , maka f’(x) = ...


√x
A. 3√x – 2 √x C. 3√x - 1 √x
X2 2x2
B. 5√x – 2 √x D. 5√x + 1 √x
X2 2x2
E. 3√x + -4 √x
X2
Penyelesaian :

f(x) = 2x + 4
√x
= (2x + 4) . x -½
= 2x3/2 + 4x-½
f’(x) = 3x½ – 2x-3/2
= 3√x – 2
x√x
= 3√x – 2 √x
X2
Jawaban : A

9. Ditentukan kurva dengan persamaan y = x3 + px2 + q garis y = -8x + 12 menyinggung kurva di titik dengan
absis 2.nilai p = …
A. 5 C. -1
B. τ D. -5
E. -83
4

Penyelesaian :

y = x3 + px2 + q
y’= 3x2 + 2px

y = -8x + 12
m = -8 → 12 + 4p = -8
p = -5
Jawaban : D

10. Fungsi f(x) = (x-8) (x2 + 2x + 1) turun pada interval …


A. -5 < x < 1 C. -5 < x < 3
B. -1 < x < 5 D. x < -1 atau x >5
E. x < -5 atau x > 1

Penyelesaian :

f(x) = (x-8) ( x2 + 2x + 1)
= x3 + 2x2 + x – 8x2 – 16x – 8
= x3 – 6x2 – 15x – 8
f’(x) = 3x2 – 12x – 15

f turun : f’(x) <0


3x – 12x- 15 <0
(3x + 3) (x – 5) < 0
3x + 3 < 0 → x < -1
x – 5<0→x< 5
-1 < x < 5
Jawaban : B

11. Fungsi f(x) = 4x3 – 18x2 + 15x + 1 mempunyai nilai maksimum untuk x = …
A. 4,5 C. 1
B. 2,5 D. 0,5
E. -11,5

Penyelesaian :

f(x) = 4x3 – 18x2 +15x + 1


f’(x)= 12x2– 36x + 15

stasioner : f’(x) =0
12x – 36x + 15 = 0
3 (4x – 12x + 5) = 0
3 (2x-1) (2x-5) = 0
2x-1 = 0 → x = 0,5
2x-5 = 0 → x = 2,5
Jawaban : B

12. Turunan pertama dari F(x) = 3 Cos3 (2x+4) adalah F’(x) = …


A. 18 Cos2 (2x + 4) Sin (2x + 4)
B. 9 Cos2 (2x + 4) Sin (2x + 4)
C. -18 Cos (2x + 4) Sin (2x + 4)
D. -18 Cos (2x + 4) Sin (4x + 8)
E. -9 Cos (2x + 4) Sin (4x + 8)

Penyelesaian :

f(x) = 3 Cos3 (2x + 4)


u = 3 Cos (2x + 4) → u’ = -6 Sin (2x + 4)
n =3

f’(x) = nun-1 . u’
= 3.2 Cos2 (2x + 4) . -6 Sin (2x + 4)
= -36 Cos2 (2x + 4) Sin (2x + 4)
= -18.2 Cos (2x + 4) Sin (2x + 4) Cos (2x + 4)
= -18 Sin 2(2x + 4) Cos (2x + 4)
= -18 sin (4x + 8) Cos (2x + 4)
Jawaban : D

13. Nilai maksimum dari f(x) = x3 – 6x2 + 9x pada interval -1 ≤ x ≤ 3 adalah ….


A. 16 C. 3
B. 4 D. 1
E. 0

Penyelesaian :
f(x) = x3 – 6x2 + 9x
f’(x)= 3x2 – 12x + 9

stasioner : f’(x)
3x3 – 12x + 9
3(x2 – 4x + 3)
(x -1) (x - 3)
x=1,x=3
f(-1) = (-1) – 6(-1)2 + 9(-1)
3

= -1 – 6 – 9
= -16
f(4) = (4)3 – 6(4)2 + 9.4
= 64 – 96 – 36
=4
Jawaban : B

14. Pers. grs. Singgung kurva y = 1 - √x pada titik berabsis 1 adalah …


x2
A. 5x + 2y + 5 = 0 C. 5x + 2y – 5 = 0
B. 5x – 2y – 5 = 0 D. 3x + 2y – 3 = 0
E. 3x – 2y – 3 = 0

Penyelesaian :

y = 1 - √x
x2
= x -2 – x ½
y’= -2x -3– 1 x -½
2
y’= m = -2(1)-3 – 1 (1) -½
2
= -2 – 0,5 =2,5

y(1) = 1(1)-2 – (1)½


= 1-1= 0

Pgs : y – 0 = 2,5 (x – 1)
y – 0 = 2,5x – 2,5 x2
2y – 0 = 5x – 5
5x + 2y – 5 = 0
Jawaban : C

15. Turunan pertama fungsi f(x) = Cos3 (5 – 4x ) adalah f’(x) =…


A. -12 Cos2 (5 – 4x ) Sin (5 – 4x ) B. 12
Cos (5 – 4x ) Sin (5 – 4x )
C. -12 Sin2 (5 – 4x ) Sin (5 – 4x )
D. 6 Sin (5 – 4x ) Sin (5 – 4x )
E. 6 Cos (5 – 4x ) Sin (10 – 8x)

Penyelesaian :

f(x) = Cos3 ( 5 – 4x )
u = Cos (5 – 4x ) → u’ = 4 Sin (5 – 4x )
n =3

f’(x) = nun-1 . u’
= 3 Cos3-1 (5 – 4x ) . 4 Sin (5 – 4x )
= 12 Cos2 (5 – 4x ) Sin (5 – 4x )
= 6.2 Cos (5 – 4x ) Sin (5 – 4x ) Cos (5 – 4x )
= 6 Sin 2 (5 – 4x ) Cos (5 – 4x )
= 6 Sin (10 – 8x ) Cos (5 – 4x )
Jawaban : E

16. Persegi panjang ABCD dengan AB = 10 cm dan BC = 6


cm serta PB = QC = RD = SA = x cm. luas minimum PQRS =..
A. 4 C. 28
B. 8 D. 38
E. 60

Penyelesaian :
LABCD = 6 .10 = 60
= 60 – ( 2.1/2 ΔPAS – 2.1/2 ΔPBQ)
= 60 – (x(10 – x ) – x(6 – x)
= 60 – 6x + x² – 10x + x²
= 60 – 16x + 2x²
L’ = 4x – 16
x =4>0
LPQRS Min = 60 – 16.4 + 32
= 28
Jawaban : C
3 2
17. Fungsi f(x) = x – 4x + 4x + 6 naik pada interval …
A. -2 < x < 2/3 C. x < -2 atau x > 2/3
B. 2/3 < x < 3 D. x < 2/3 atau x > 2
E. x < -2/3 atau x > 2

Penyelesaian :

f(x) = x³ - 4x + 4x + 6
f’(x)= 3x²– 8x + 4

F naik : f’(x) >0


3x – 8x + 4 >0
(3x – 2 ) (x – 2 ) >0
3x – 2 > 0 → x> 2/3
x–2>0→x>2
x < 2/3 atau x > 2
Jawaban : D

18. Nilai minimum fungsi f(x) = 2x³ – 6x² – 48x + 5 dalam interval -3 ≤ x ≤ 4 adalah . . .
A. -160 C. -131
B. -155 D. -99
E. -11
Penyeleaian :
f(x) = 2x³ – 6x² – 48x + 5
f’(x)= 6x² – 12x – 48

Stasioner : f’(x) =0
6x² – 12x – 48 = 0
6(x² – 2x – 8 ) =0
(x + 2 ) (x – 4)
X = -2, x = 4
f(-2) = 2(-2)³ – 6(-2)² – 48(-2) + 5
= -131
f(4) = 2(4)³ – 6(4)² – 48(4) + 5
= -155
Jawaban : B

19. Turunan pertama fungsi f(x) = (x + 2)³ untuk x = -3 adalah . . .


(1 – 3x)²
A. 0,000024 C. 0,0024
B. 0,00024 D. 0,024
E. 0,24

Penyelesaian :

F(x) = (x + 2)³
(1 – 3x)²
u = (x + 2)³ → u’ = 3(x + 2)
v = (1 – 3x)² → v’ = -6(1 – 3x)

f’(x) = u’v – uv’


v
= 3(x +2)² (1 -3x)² + 6(x+2)³ (1 – 3x)
(1 – 3x )
F’(-3) = 3(-3 +2)² (1-(-3))² + 6(-3 +2)³ (1 – 3(-3))
(1 – 3(-3))4

= 3.1.100 – 6.10
104
= 0,024
Jawaban : D

20. Jika y = 2x³ + x² – 3 , maka dy = . . .


dx
A. 2x² + 2 C. 6x² + 2x – 3
B. 6x² + 2x D. x² +
x E. 6x ²+ 2

Penyelesaian :

y = 2x³ + x² – 3
dy = 6x² + 2x
dx
Jawaban : B

21.Garis singgung yang menyinggung lengkungan y = x³ – 2x + 1 di titik (1,0) akan memotong garis x =3
di titik . . .
A. (3,3) C. (3,1)
B. (3,2) D. (3,-1)
E. ( 3,-2)

Penyelesaian :
y = x³ – 2x + 1
y’ = m = 3x² – 2
= 3.1² – 2 = 1

Pgs: y – b = m (x – 1)
y – 0 = 1 (x – 1 )
y=x–1
y(3)= 3 – 1
= 2 → (3,2)
Jawaban : B

22. Dik. Kurva y = x³ + 2ax² + b. Garis y = -9x – 2 menyinggung kurva di titik berabsis 1
. Nilai a = . . .
A. -3 C. 1/3
B. -1/3 D. 3
E. 8

Penyelesaian :
y = x³ + 2ax² + b
y’= 3x² + 4ax

Kurva y = -9x – 2
y’= m = -9

3 + 4a = -9
4a = -9 – 3
a = -3
Jawaban : A

23. Sebuah kusen jendela berbentuk seperti gambar keliling sama dengan k. supaya luasnya maksimum
nilai r adalah . . .

A. k C. k + π
4π 4
B. k D. k – π
4+π 4
E. k
π

Penyelesaian :

Keliling : 2x + 2y + πx = k
Luas L: (2x . y) + ½ πx²
: x(k – 2x – πx) + ½ πx²
: kx – 2x – ½ πx²
L’: k – 4x – πx
x= k
4+π
Tentukan turunan pertama dari fungsi berikut:
a) f(x) = 3x4 + 2x2 − 5x
b) f(x) = 2x3 + 7x
Pembahasan
Rumus turunan fungsi aljabar bentuk axn

Sehingga:
a) f(x) = 3x4 + 2x2 − 5x
f ‘(x) = 4⋅3x4− 1 + 2⋅2x2−1 − 5x1-1
f ‘(x) = 12x3 + 4x1 − 5x0
f ‘(x) = 12x3 + 4x − 5
b) f(x) = 2x3 + 7x
f ‘(x) = 6x2 + 7
Soal No. 2
Tentukan turunan pertama dari fungsi berikut:
a) f(x) = 10x
b) f(x) = 8
c) f(x) = 12
Pembahasan
a) f(x) = 10x
f(x) = 10x1
f ‘(x) = 10x1−1
f ‘(x) = 10x0
f ‘(x) = 10

b) f(x) = 8
f(x) = 8x0
f ‘(x) = 0⋅ 8x0−1
f ‘(x) = 0

c) f(x) = 12
f ‘(x) = 0
Soal No. 3
Tentukan turunan pertama dari fungsi berikut:
a) f(x) = 5(2x2 + 4x)
b) f(x) = (2x + 3)(5x + 4)
Pembahasan
Tentukan turunan pertama dari fungsi berikut:
a) f(x) = 5(2x2 + 4x)
f(x) = 10x2 + 20x
f ‘ (x) = 20x + 20
b) f(x) = (2x + 3)(5x + 4)

Urai terlebih dahulu hingga menjadi


f (x) = 10x2 + 8x + 15x + 12
f (x) = 10x2 + 13x + 12
Sehingga
f ‘ (x) = 20x + 13

Soal No. 4
Tentukan turunan dari fungsi-fungsi berikut

a)

b)

c)
Pembahasan

a)

b)

c)
Soal No. 5
Tentukan turunan dari fungsi-fungsi berikut, nyatakan hasil akhir dalam
bentuk akar
a)

b)

c)
Pembahasan

a)

b)

c)
Soal No. 6
Dengan menggunakan rumus turunan hasil kali fungsi berikut ini

Tentukan turunan untuk f(x) = (x2 + 2x + 3)(4x + 5)


Pembahasan
Misal :
u = (x2 + 2x + 3)
v = (4x + 5)
maka
u ‘ = 2x + 2
v‘=4

sehingga penerapan rumus di atas menjadi

Soal No. 7
Diketahui

Jika f ‘(x) menyatakan turunan pertama f(x), maka f(0) + 2f ‘ (0) =…


A. − 10
B. − 9
C. − 7
D. − 5
E. − 3
(Soal UN 2008)
Pembahasan
Untuk x = 0 maka nilai f(x) adalah

Berikutnya menentukan turunan f (x) yang berbentuk hasil bagi fungsi


Misal:
u = x2 + 3 -> u’ = 2x
v = 2x + 1 -> v’ = 2
Sehingga

Untuk nilai x = 0 langsung bisa dimasukkan saja seperti ini

Sehingga f(0) + 2f’ (0) = 3 + 2(−6) = − 9

Anda mungkin juga menyukai