WASITA ADI
1. PARIBASAN
Yaiku unen-unen kang ajeg panganggone, mawa teges entar, ora ngemu surasa
pepindhan.
Tuladha paribasan :
1. Anak catur mungkur
Tegese : ora gelem ngrungokake rrasaning liyan kang ora prayoga.
2. Keplok ora tombok
Tegese : melu seneng-seneng, nanging ora melu ngetokake wragad.
3. Blaba wuda
Tegese : merga seneng banget lomane, nganti awake dhewe nandhang
kencingkrangan.
2. SALOKA
Yaiku unen-unen kang ajeg panganggone mawa teges entar, ngemu surasa
pepindhan. Nanging kang dipindhakake wonge.
Tuladha saloka ;
1. Gajah ngidak rapah
Tegese : wong kang nglamar wewalere dhewe
2. Sumur lumaku tiniba
Tegese :wong kang kumudu-kudu dijaluki warah
3. Lahan karoban manis
Tegese : wong bagus / ayu rupane becik bebudhen.
3. PARIKAN
Ana 2 jenis parikan yaiku
1. Parikan sing dumadi saka rong gatra (parikan tunggal)
2. Parikan sing dumadi saka patang gatra (parikan rangkep)
Tuladha :
1. Sepet sepet, sawone mentah
– Di empet-empet, selak ra betah
2. Wedang bubuk, gula jawa.
– Yen kepethuk, ati lega
3. Wajik klethik, gula abang
– Aja sunthik, yen tumandhang
4. Kembang jagung, dipethik Cina
– Barang wis kadhung, dikapakna
5. Godhong kecipir, mrambat kawat
– Najan gak mampir, nanging liwat
6. Manuk kutut, manggunge
– Yen ra nurut, bisa keblinger
7. Manuk emprit, menclok godhhong tebu
– Dadi murid, sing sregep sinau
8. Yen kembang-kembange lamtara, dudu kembang wora-wari
– Mumpung sih ish mudha, sing taberi ngati-ati
9. Esuk nyuling sore nyuling, sulinge arek Yogyakarta
– Esuk eling sore eling, sing dieling ora rumangsa
10. Awan-awan aja keluyuran, ana pak mantri numpak sekuter
– Kapan-kapan aku keturutan, duwe kanca sinaune pinter
11. Yen kembang kembange kacang, dudu kembange puspa nyidra
– Sih cilik dikudang-kudang, bareng gedhe gawe rekasa
12. Esuk nembang sore nembang, tembange asmarandana
– Esuk ngadhang sore ngadhang, sing diandhang ra teka-teka
4. ISBAT
Isbat yaiku unen-unen kang ajeg panganggonelan mawa surasa tartamtu. Isbat
awujud racikaning tembunh kang ndhapuk ukara, ngemu teges entar lan
ngemu’pasemon’. Tembung ‘isbat’ tegese ‘ketetapn’. Isbat saemper paribasan,
tegese luereg marang flsafat lan pasemon. Lumrahe dianggo istilah, kosep,
utawa, kredho ing ngelmu tasawuf, makripat, filsafat kejawen, utawa idheologi
‘sangkan paran’.
Tuladha :
– Golek banyu apepikulan warih
– Golek geni adedamar
– Kodhok ngemuli lenge
– Nggoleki galihing kangkung
– Nggoleki isining bumbung wungwang
– Nggoleki susuhing angina
– Nggoleki tapaking kuntul nglayang
– Nggoleki wekasaning langit
– Lsp