Aljabar Linier
Aljabar Linier
Bab I
a1 x1 a2 x2 ...an xn b
misal : 6 x 7 y 5
2
6 5
xt y t
7 7
6 5 12 5
x 2 y .2 1
7 7 7 7
x 2, y 1, HP 2,1
Contoh
Selesaikan SPL berikut dengan menggunakan OBE.
x y 2z 9 1 0 0 x
y
2 x 4 y 3z 1 Rumus 0 1 0
3x 6y 5z 0 0 0 1 z
3
Jawab :
1 1 2 9
2 4 3 1 B2 2 B1 B2
3 6 5 0 B3 3B1 B3
1 1 2 9
0 2 7 17 B 1 B
2 2 2
0 3 11 27
1 1 2 9 B1 1B2 B1
0 1 7 17
2 2
0 3 11 27 B3 3B2 B3
11 35
1 0 2 2
0 1 7
17
2 2
3
0 0 1 B3 2 B3
2 2
11 35 1
1 0 2 B1 B3 B1
2 2
0 1 7
17 7
B2 B3 B2
2 2 2
0 0 1 3
1 0 0 1
0 1 0 2
jadi nilai x 1, y 2, z 3
0 0 1 3
Contoh :
0 1 2 1
1. 0 0 1 3
0 0 0 1
0 1 2 1
2. 0 0 0 0
0 1 3 1
1 2 2 0 4
3. 0 0 1 3 5
0 0 0 0 1
5
Contoh :
1 0 0 1 1 2 0 0 0
0 1 0 2 0 0 1 3 0
0 0 1 3 0 0 0 0 1
Contoh soal :
Selesaikan SPL berikut dengan menggunakan Eliminasi Gauss
Jordan
x1 3 x2 2 x5 0
2 x1 6 x2 5 x3 2 x4 4 x5 3 x6 1
5 x3 10 x4 15 x6 5
2 x1 6 x2 8 x4 4 x5 18 x6 6
Jawab :
1 3 2 0 2 0 0
2 6 5 2 4 3 1 B2 2 B1 B2
0 0 5 10 0 15 5
2 6 0 8 4 18 6 B4 2 B1 B4
1 3 2 0 2 0 0
0 0 1 2 0 3 1 B2 B2
0 0 5 10 0 15 5
0 0 4 8 0 18 6
6
1 3 2 0 2 0 0
0 0 1 2 0 3 1
0 0 5 10 0 15 5 B3 5 B2 B3
0 0 4 8 0 18 6 B4 4 B2 B4
1 3 2 0 2 0 0
0 0 1 2 0 3 1
0 0 0 0 0 0 0 B3 B4
0 0 0 0 0 6 2
1 3 2 0 2 0 0
0 0 1 2 0 3 1
1
0 0 0 0 0 6 2 B3 B3
6
0 0 0 0 0 0 0
1 3 2 0 2 0 0
0 0 1 2 0 3 1 B2 3B3 B2
Eselon baris 1
0 0 0 0 0 1
3
0 0 0 0 0 0 0
1 3 2 0 2 0 0 B1 2 B2 B1
0 0 1 2 0 0 0
Eselon baris tereduksi 1
0 0 0 0 0 1
3
0 0 0 0 0 0 0
1 3 0 4 2 0 0 sehingga SPL :
0 0 1 2 0 0 0 x1 3 x2 4 x4 2 x5 0
1 x3 2 x4 0
0 0 0 0 0 1
3 x6
1
0 0 0 0 0 0 0 3
1
x6
3
Pemisalan utk variabel bebas: x2 r , x4 s, x5 t
Maka : x1 3r 4s 2t
x2 r
x3 2s
x4 s
x5 t
1
x6
3
SPL : x1 3 x2 2 x3 2 x5 0
x3 2 x4 3 x6 1
1
x6
3
Peubah utama :
x1 3x2 2 x3 2 x5 ...... 1
x3 2 x4 3 x6 1...... 2
1
x6 ...... 3
3
Substitusi pers 3 dan 2
1
x6
3
8
1
x3 2 x4 3. 1
3
x3 2 x4 ...... 4
peubah bebas, x2 u , x4 v, x5 w
Maka : x1 3u 4v 2w
x2 u
x3 2v
x4 v
x5 w
1
x6
3
Soal.
1. Selesaikan dengan menggunakan eliminasi Gauss Jordan
dari matriks yang sudah direduksi sampai matriks eselon baris.
1 7 2 0 8 3
1 3 4 7 0
0 1 1 6 5
a) 0 1 2 2 b)
0 0 0 1 3 9
0 0 1 5
0 0 0 0 0 0
x1 x2 2 x3 8
x1 2 x2 3 x3 1
3x1 7 x2 4 x3 10
9
Jawab.
1 3 4 7 B1 3B2 B1
1. a) 0 1 2 2
0 0 1 5 B2 2 B3 B2
1 0 10 13 B1 10 B3 B2
0 1 0 8
0 0 1 5
1 7 2 0 8 3 B1 2 B2 B3
0 0 1 1 6 5
b)
0 0 0 1 3 9
0 0 0 0 0 0
1 7 0 2 4 7 B1 2 B3 B1
0 0 1 1 6 5 B2 B3 B2
0 0 0 1 3 9
0 0 0 0 0 0
1 7 0 0 2 11 Maka SPL :
0 0 1 0 3 4 x1 7 x2 2 x5 11
0 0 0 1 3 9 x3 3x5 4
x4 3 x5 9
0 0 0 0 0 0
Peubah utama : x1 7 x2 2 x5 11
x3 3 x5 4
x4 3 x5 9
Sehingga : x1 7 p 2q 11
x2 p
x3 3q 4
x4 3q 9
x5 q
1 1 2 8
B2 B1 B2
2. 1 2 3 1
3 7 4 10 B3 3B1 B2
1 1 2 8
0 1 5 9 B2 B2
0 10 2 14
1 1 2 8 B1 B2 B1
0 1 5 9
0 10 2 14 B3 10 B2 B3
1 0 7 17
0 1 5 9
1
0 0 52 104 B3 B3
52
1 0 7 17 B1 7 B3 B1
0 1 5 9
0 0 1 2 B2 5B3 B2
1 0 0 3
0 1 0 1
0 0 1 2
x1 3
SPL : x2 1
x3 2
11
1 3
1 0
2 2
0 1 3 0
3 11 3
0 0 B3 B2 B3
2 2 2
1 3
1 0
2 2
0 1 3 0
0 1
0 10 0 B3 B3
10
1 3 3
1 0 B1 B3 B1
2 2 2
0 1 3 0 B2 3B3 B2
0 0 1 0
1 1
1 0 0 B1 B2 B1
2 2
0 1 0 0
0 0 1 0
1 0 0 0
0 1 0 0 x1 0, x2 0, x3 0 jadi merupakan penyelesaian trivial.
0 0 1 0
B. Matriks
k1 k2 k3 n
1 3 1
A2 x 3
0 2 4
Elemen-elemen :
an 1, a12 3, a13 1
a21 0, a22 2, a23 4
1. Kesamaan Matriks
A = (aij) dan B=(bij) dikatakan sama A = B, jika ordonya sama (m x
n). sehingga berlaku aij = bij untuk setiap (i = 1,2,…,m ; j = 1,2,
…,n).
Operasi Matriks
9 4
7 3
e. + 2 1 tak terdefinisi
3 0 3 4
3 6
1 4 0 5 20 0
a. 5
3 5 2 15 25 10
1 1 12 9 24 4 3 8
b. B
3 3 18 0 3 6 0 1
1 2 7 14
0 3 0 21
c. 7
3 2 21 14
2 1 14 7
15
3 0 1 2
2 1 4
a). AB =
3 0 6 1 2 2 3
1 3 2 3
6 (1) (4) 0 2 12 2 (2) (8) 4 (3) (12)
=
9 0 (6) 0 0 18 3 0 (12) 6 0 (18)
1 14 8 19
=
15 18 15 12
5 1
3 0 1 2
1 3
b). BC = 1 2 2 3
2 0
1 3 2 3 2 1
16
15 0 2 4 3 0 0 2 21 5
= 5 2 4 6 1 6 0 3 5 4
5 3 4 6 1 9 0 3 6 7
5 1
2 1 4 1 3
c). AC = tidak terdefinisi
3 0 6 2 0
2 1
21 5
2 1 4
d). A(BC) = 5 4
3 0 6 6 7
42 5 24 10 4 28 13 22
=
63 0 36 15 0 42 99 57
3. Matriks Partisi
3 0 4 3 0 12 9
2 1 6 1
2 2 18 18
a). x 2
1 3 7 1 6 21 14
3 0 4 3 1
0 2 1
0 1 5 6 1
b). 1 3 7 x 8 2 2 4 0
5 3 7 2 3
18
0 24 35 1 6 21 5 6 49 6 12 14 1 0 21
11 14 60 8 22
3 0 4 18 0 8 26
2 1 6 6
c). x 4 12 4 12 28
1 3 7 6 12 14 8
2
0 2 1 082 6
0 1 5 6 1
d). 0 2 1 x 8 2 2 4 0
5 3 7 2 3
0 16 5 0 4 3 0 4 7 0 8 2 0 0 3
11 1 11 6 3
Maka
A B A12 B12
A B 11 11
A21 B21 A22 B22
19
1 2 2 1 4 5
A 2 4 1 B 6 3 2
3 1 2 5 1 2
1 2 1 4
A11 B11
2 4 0 3
2 5
A12 B12
1 2
A21 3 1 B21 5 1
A22 2 B22 2
a). Penjumlahan
1 2 1 4 2 6
A11 B11 + =
2 4 0 3 2 7
2 5 7
A12 B12 + 2 = 3
1
A21 B21 3 1 + 5 1 = 8 2
A22 B22 2 + 2 = 4
2 6 7
Maka A+B = 2 7 3
8 2 4
20
1 2 1 4 1 10
A11 B11 =
2 4 0 3 2 20 11 12
A11B11 + A12 B21 C11
2 10 2 7 21
A12 B21 5 1 =
1 5 1
1 2 5 9
A11 B12 =
2 4 2 18 13
A11 B12 + A12 B22 C12
2 4 20
A12 B22 2 =
1 2
1 4
A21 B11 3 1 = 3 15 A21 B11 + A22 B21 13 17 C21
0 3
A22 B21 2 5 1 = 10 2
5
A21 B12 3 1 = 17
2 A21 B12 + A22 B22 21 C22
A22 B22 2 2 = 4
Jadi :
11 12 13
AB = 7 21 20
13 17 21
1 2 2 1 4 5 1 0 10 4 6 2 5 4 4
2 4 1 6 3 2
AB = = 2 0 5 8 12 1 10 8 2
3 1 2 5 1 2 3 0 10 12 3 2 15 2 4
11 12 13
= 7 21 20
13 17 21
21
Soal:
Hitung perkalian blok berikut
2 1 4
1 2 1 5 3 5 2
A 0 3 4 2 B
7 1 5
1 5 6 1
0 3 3
1 2 2 1
A11 B11
0 3
3 5
1 5 4
A12 B12
4 2 2
7 1
A21 1 5 B21
0 3
5
A22 6 1 B22
3
1 2 2 1 8 9
A11 B11 = 1 23
0 3 3 5 9 15 A11B11 + A12 B12 C11
37 13
1 5 4 7 14
A12 B12 = =
4 2 2 28 2
1 2 4 0
A11 B12 =
0 3 2 6 10
A11 B12 + A12 B22 C12
1 5 5 10 8
A12 B22 = =
4 2 3 14
2 1
A21 B11 1 5 = 13 26
3 5 A21B11 + A22 B21 29 23 C21
7 1
A22 B21 6 1 = 42 3
0 3
4
A21 B12 1 5 = 14
2 A21B12 + A22 B22 41 C22
5
A22 B22 = 6 1 = 27
3
22
Jadi,
1 23 10
AB = 37 13 8
29 23 41
3 2 1 5
A 4 0 1 x 3
1 5 2 2
3 2 1 5 19
AX 4 0 1 3 22
1 5 2 2 14
3 2 1
2 3 1 4 0 1 = 7 9 3
1 5 2
2 3 2 1 3 4 0 1 1 1 5 2
6 4 2 12 0 3 1 5 2
7 9 3 sama
4 5
3 6 4 3 2 1
A AT
2 7 5 6 7 8
1 8
Soal.
24
2 1 1
4 0 2
5 2 1 3
A B
1 3 4 1 1 2 3
3 1 1
Apakah AB BT AT ?
T
2 1 1
4 0 2
5 2 1 3 = 6 0 5
AB = 21 6 4
1 3 4 1 1 2 3
3 1 1
5 1
2 3 2 4 1 3
AT B 1 0 2 1
T
1 4
1 2 3 1
3 1
5 1
2 4 1 3 2 3 6 21
= 0 6
B A = 1 0 2 1
T T
1 4
1 2 3 1 5 4
3 1
6 5 8
A 3 1 2 tr ( A) 6 1 9 14
2 2 9
1 d b
A1
ad bc c a
Contoh :
2 3
Jika A . Tentukan invers A
3 5
a). Gunakan substitusi
b). Gunakan rumus invers
c). Gunakan pembalik Matriks
Jawab.
26
1 a b
a). misal A
c d
A1 A I
2 3 a b 1 0 2a 3c 2b 3d 1 0
3 5 c d = 0 =
1 3a 5c 3b 5d 0 1
2a 3c 1 pers 1
2b 3c 0 pers 2
3a 5d 0 pers 3
3b 5d 1 pers 4
2a 3c 1 x3 6a 9c 3 c = -3 2a 3c 1
3a 5c 0 x 2 6a 10c 0 2a 9 1
-c = 3 2a 10
c = -3 a 10
2b 3c 0 x3 6b 9d 0 d=2 2b 3d 0
3b 5d 1 x 2 6b 10d 0 2b 6 0
-d = -2 2b 6
d=2 b 3
Jadi,
5 3 5 3 2 3 1 0
A1 1
A A I 3 2 3 5 = 0 1
3 2
1 d b
b). A1
ad bc c a
1 5 3
2.5 3.3 3 2
1 5 3 5 3
sama
1 3 2 3 2
c). A I I A
1
2 3 1 0 B1 b1
3 5 0 1 2
27
3 1
1 2 2
0
B 3b1 b2
2
3 5 0 1
3 1
1 2 2
0
0 1 3
1 B2 2b2
2 2
3 1
1 0 B 3 b b
2 2 1
2
2 1
0 1 3 2
1 0 5 3 1 5 3
0 jadi, A
1 3 2 3 2
n faktor
n faktor
1 3 1 3 1 3
A3
1 4 1 4 1 4
4 15 1 3 19 72
5 19 1 4 24 91
28
19 72
A
3
24 91
19 72 91 72
A3 A3 = ?
24 91 24 91
Keterbalikan Transpos
A AT
1 T 1
AB T
BT AT
A T T
A
Maka:
A A A A AA
1 T T T 1 T 1 T
IT I
A A A A A A
1 T 1 T 1 T
T T
IT I
5 3
Diketahui : matrik A
2 1
Buktikan A1 AT dan AT A1 I
T 1 T
Jawab
1 3 1 2
A1 A
1 T
2 5 3 5 sama
5 2 1 2
AT 3 5
1
A
T
3 1
29
5 2 1 2 1 0
AT A1
T
3 1 3 5 = 0 1 =I
Misal :
x1 2 x2 3x3 3
2 x1 5 x2 3 x3 1
x1 8 x3 4
Ax=b
1 2 3 x1 3
2 5 3 x 1
2
1 0 8 x3 4
x A1.B
x1 40 16 9 3 68
x 13 5 3 1 22
2 = = jadi x1 68, x2 22, x3 9
x3 5 2 1 4 9
(i) x1 2 x2 3 x3 2 (ii) x1 2 x2 3 x3 1
2 x1 5 x2 3 x3 3 2 x1 5 x2 3 x3 4
x1 8 x3 5 x1 8 x3 4
1 2 3 2 1
2 5 3 3 4 B2 2b1 b2
1 0 8 5 4 B3 b1 b2
1 2 3 2 1 B1 2b2 b1
0 1 3 1 2
0 2 5 3 5 B3 2b2 b3
30
1 0 9 4 3
0 1 3 1 2
0 0 1 1 1 B3 b3
1 0 9 4 3 B1 9b2 b1
0 1 3 1 2 B2 3b3 b2
0 0 1 1 1
1 0 0 13 12 x1 13 x1 12
0 1 0 4 5
jadi, (i) x2 4 (ii) x2 5
0 0 1 1 1 x3 1 x3 1
Matrik Diagonal
Matrik Segitiga
1). Matrik segitiga atas adalah matrik bujur sangkar yang
anggotanya dibawah diagonal utama adalah nol.
a11 a12 a13
A 0 a22 a23
0 0 d33
a11 0 0
A a21 a22 0
a31 a32 d33
0 0 2 5 1 2
2). Hasil kali kedua matrik segitiga atas adalah matrik segitiga
atas.
Hasil kali kedua matrik segitiga bawah adalah matrik
segitiga bawah.
1 3 2 4 1 1
Misal: A 0 2 3 B 0 3 2
0 0 5 0 0 2
4 10 2
AB 0 6 2
0 0 10
3). Invers matrik segitiga atas adalah matrik segitiga atas
Invers matrik segitiga bawah adalah matrik segitiga bawah.
2 4 1
A 0 1 2
0 0 3
2 4 1 1 0 0 B 1 b
0 1 2 0 1 0
1
2
1
0 0 3 0 0 1
32
11 B1 2b2 b1
1 2
22
0 0
0 1 20 1 0
1
0 0 30 0 1 B3 b3
3
7 1 7
1 0 2 0 B1 b3 b1
2 2 2
0 1 2 0 1 0 B2 2b3 b2
1
0 0 1 0 0
3
1 7
1 0 0 2
2 6 Matrik segitiga
0 2 atas
1 0 0 1
3
0 1
0 1 0 0
3
Matrik Simetris
3 4 1
A 4 1 2
1 2 5
1 2 2 3
A B
2 4 3 5
4 7 4 8 4 8
BA =
T
AB , BA sama
8 14 7 14 7 14
33
Jika A matrik bujur sangkar yang dapat dibalik maka, A1 adalah
Misal :
2 3 5 3 5 3
A A1 A
1 T
3 5 3 2 3 2 A 1
2 3 5 3
AT 3 2
1
AT
3 5
1 2 1 5 1
2 1
2 3 5 = 38 1 (bujur sangkar + simetris)
AA
T
3 2
1 2 1 5 1 1 6
2 1 5 4 11
2 3 5
AT A 3 2
1 2 1 = 4 13 13 (bujur sangkar + simetris)
5 1 11 13 26
34
BAB II
DETERMINAN
2 3 1 3 1 2
3 2 3 1 2 1
= 4.3.2.1 = 24 permutasi
2 3 4
3 4 2 4 2 3
4 3 4 2 3 2
1 3 4
3 4 1 4 1 3
4 3 4 3 3 1
1 2 4
2 4 1 4 1 2
4 2 4 1 2 1
1 2 3
32 32 31 31 21 21
36
dengan j j ... jn
1, 2,
Determinan A3 x 3
1). Det (A) = a11 , a22 , a33 + a12 , a23 , a31 + a13 , a21 , a32 a11 , a23 , a32
a12 , a21 , a33 a13 , a22 , a31
2). Cara Sarrus
a11 a12 a13 a11 a12
A a21 a22 a23 a21 a22
a31 a32 a33 a31 a32
- - -+ + +
2 1 3
A 4 5 1 det(A) = 33 – 25 = 8
1 1 2 det( A) det( AT )
2 4 1
A 1 5 1 det( AT ) = 33 – 25 = 8
T
3 1 2
3 4 0
B 2 5 0 det (B) = 0
1 7 0
1 4 1
A 2 2 3 det (A) = 70 – 45 = 25
5 1 4
2 2 3
A1 1 4 1 det( A1 ) 45 – 70 = -25
5 1 4
det (A) = 33 – 41 = -8
det (B) = 109 – 117 = -8
jadi, det (A) = det (B)
2 4 5
Misal: A 0 9 1 det (A) = 2.9.3 = 54
0 0 3
0 1 5 B 1 B2
A 3 6 9
2 6 1
3 6 9
A 0 1 5
2 6 1
3 1 2 3
A 0 1 5
2 6 1 B 3 2 B1 B3
3 1 2 3
A 0 1 5
0 10 5 B 3 10 B2 B3
3 1 2 3
A 0 1 5
0 0 55
(3) 55 1 2 3
A 0 1 5
0 0 1
40
= (-3)(-55).det (A)
= (-3)(-55)(1) = 165
1
i j
Bilangan .M rj merupakan kofaktor anggota aij , yang
Misal:
5 7 9
A 4 6 2 tentukan semua anggota Minor dan kofaktor dari A!
8 3 1
6 2
M 11
11
= 6 – 6 = 0 C11 (1) .0 0
1 3
7 9
M 21
2 1
= 7 – 27 = -20 C21 (1) . 20 20
3 1
7 9
M 31 = 14 – 54 = -40 C31 ( 1) . 40 40
4
6 2
4 2
M 12 = 4 – 16 = -12 C12 ( 1) . 12 12
3
8 1
41
5 9
M 22 = 5 – 72 = -67 C22 (1) . 67 67
4
8 1
5 7
M 23 = 15 – 56 = -41 C23 (1) . 41 41
5
8 3
4 6
M 13 = 12 – 48 = -36 C13 (1) . 36 36
4
8 3
5 9
M 32 3 2
= 10 – 36 = -26 C32 (1) . 26 26
4 2
5 7
M 33 3 3
= 30 – 28 = 2 C33 ( 1) .2 2
4 6
Jadi Cij = M ij papan periksa
C M 11 ; C12 M 12 ; C13 M 13 dst
11
det (A) = a11 a22 a33 a23a32 + a12 a31a23 a21a33 + a13 a21a32 a22 a31
= 110 – 30 – 8 = 72
3 5 2 5 2 3
det (B) = 4 + 2 -6
7 1 3 1 3 7
= 128 – 26 – 30 = 72
ADJOIN MATRIKS
Jika matriks A bujur sangkar dan Cij adalah kofaktor anggota aij
maka matriks
c11 c12 c1n
c c c2 n
A 21 22
cn1 cn 2 cnn
cn1 cn 2 cnn
Misal :
2 3 5
B 4 2 6
3 7 1
2 6 4 6 4 2
c11 = -40 c12 = 14 c13 = 22
7 1 3 1 3 7
3 5 2 5 2 3
c21 = 32 c22 = -13 c23 = -5
7 1 3 1 3 7
3 5 2 5 2 3
c31 =8 c32 =8 c33 = -8
2 6 4 6 4 2
40 14 22
Matrik kofaktor = 32 13 5
8 8 8
40 14 22
adj (B) = 32 13 5
8 8 8
INVERS MATRIKS
2 3 5 40 14 22
B 4 2 6 , adj (B) = 32 13 5
3 7 1 8 8 8
40 14 22
1
1
B 32 13 5
72
8 8 8
40 37 8 5 4 1
72 72 72 9 9 9
14 13 8 7 13 1
= =
72 72 72 36 72 9
22
5 8
11
5 1
72 72 72 36 72 9
ATURAN CRAMER
bn
Misal:
Gunakan aturan Cramer untuk mencari nilai x1 , x2 , x3 dari SPL
berikut:
x1 3 x2 x3 0
3x1 4 x2 2 x3 10
x2 x3 6
Ax = b
45
1 3 1 x1 0
3 4 2 x = 10
2
0 1 1 x3 6
det (A) = 1 – 7 = -6
0 3 1
A1 10 4 2 det( A1 ) = 26 – 54 = -28
6 1 1
1 0 1
A2 3 10 2 det( A2 ) = 28 – 12 = 16
0 6 1
1 3 0
A3 3 4 10 det( A3 ) = -24 + 44 = 20
0 1 6
Sehingga
det( A1 ) 28 14
x1 =
det( A) 6 3
det( A2 ) 16 8
x2 =
det( A) 6 3
det( A3 ) 20 10
x3 =
det( A) 6 3
Tugas!
1. A I I A
1
2 4 3 2 1 0 0 0 b1 b1
2
3 6 5 2 0 1 0 0
2 5 2 3 0 0 1 0
4 5 14 14 0 0 0 1
1 3 1
1 2 2
1
2
0 0 0
3 6 5 2 0 1 0 0 b2 3b1 b2
2 5 2 3 0 0 1 0 b3 2b1 b3
4 5 14 14 0 0 0 1 b4 4b1 b4
1 3 1
1 2 2 1 2
0 0 0
0 0 1 1 3 1 0 0 b2 b3
2 2
0 1 1 5 1 0 1 0
0 3 8 10 2 0 0 1
1 3 1
1 2 2 1 0 0 0 b1 2b2 b1
2
0 1 1 5 1 0 1 0
1 1
0 0 1 1 0 0
2 2
0 3 8 10 2 0 0 1 b4 3b2 b4
47
7 5
1 0 11 0 2 0
2 2
0 1 1 5 1 0 1 0
1 1
0 0 1 1 0 0 b3 2b3
2 2
0 0 5 5 5 0 3 1
7
b1 b3 b1
7 5 2
1 0 11 0 2 0
2 2
0 1 1 5 1 0 1 0 b2 b3 b2
0 0 1 2 3 2 0 0
0 0 5 5 5 0 3 1 b4 5b2 b3
1 0 0 18 13 7 2 0
0 1 0 7 4 2 1 0
0 0 1 2 3 2 0 0 1
b4 b4
0 0 0 5 10 10 3 1 5
1 0 0 18 13 7 2 0 b1 18b4 b1
0 7 4 2 1 0
1 0 b2 7b4 b2
0 0 1 2 3 2 0 0 b3 2b4 b3
0 3 1
0 0 1 2 2
5 5
64 18
1 0 0 0 23 29
5 5
0 26 7
1 0 0 10 12
5 5
0 6 2
0 1 0 1 2
5 5
3 1
0 0 0 1 2 2
5 5
I : A
3 4 2 4 2 3
3. a). det (A) =1 +1 + 5
4 2 0 2 0 4
= (6 - 16) + (4 - 0) + 5(-8 - 0)
48
= -10 + 4 – 40 = -46
b).
4 2 0 2 0 4
c11 = -18 c12 =2 c13 =4
1 5 1 5 1 1
3 4 2 4 3 2
c21 = c22 = 14 c23 =5
1 5 1 5 1 1
-11
3 4 2 4 2 3
c31 = -10 c32 = -4 c33 = -8
4 2 0 2 0 4
18 2 4
Matrik kofaktor = 11 14 5
10 4 8
1 1
c). A .adj ( A)
det ( A)
9 11 5
23 46 23
18 11 10
1 1 7 2
= 2 14 4 =
46 23 23 23
4 5 8
2 5 4
23 46 23
49
BAB III
Vektor
P
O = titik awal / titik pangkal
P = titik akhir / titik ujung
Syarat vektor :
_ _
1. Jika U dan V dikatakan ekuivalen jika besar dan arahnya
sama, maka :
U V
_ _
2. Resultan U dan V adalah U + V
U
V
V
U
-U U
V -v v
v
3v -2v
Diketahui :
_ _ _
_
a b _
d e
c
Tentukan : a. a + b – 2c + d
b. 2b – 3d + e
Jawab.
a). _
a _
b
_
d _
2 c
51
b).
_
2b
_
3d
_
Vektor epada R 2
U1 V1 dan U 2 V2
V = V1 , V2 dan W = W1 , W2 maka :
V + W = V1 , V2 + W1 , W2
y = V1 V2 ,W1 W2
V1 V2 ,W1 W2
V2 W1 , W2
W2 V1 , V2
W
V x
V1 W1
52
Selisih V – W = V1 , V2 - W1 , W2
= V1 V2 , W1 W2
KW = K W1 , W2
= KW1 , KW2
y
KW2 KW
W2
W
x
W1
KW1
P(x, y, z) = (3, 4, 5)
o 4 x
z
P // 3 bidang ordinat bidang x y , bidang x z, bidang y z. x = ox, y
= oy, z = oz.
53
Jumlah v + w = v1 w1 , v2 w2 , v3 w3 y
P1 P2
v – w = v1 w1 , v2 w2 , v3 w3 P2 ( x2 , y2 , z2 )
P1 ( x1 , y1 , z1 )
hasil kali kv = kv1 , kv2 , kv3
o x
= x2 x1 , y2 y1 , z2 z1
Soal .
1). Gambar dan tentukan tiik koordinat dari
a). (-3, 4, -5)
b). (3, -4, 5)
2). Cari komponen vektor yang merupakan titik pangkal P1 dan
titik ujung P2 :
1). a).
z
-3
o
4 y
x
-5 z
5
b).
p
-4 o
y
x
2).
a). P1 P2 = OP2 OP1 b). P1 P2 = OP2 OP1
= x2 x1 , y2 y1 = x2 x1 , y2 y1 , z2 z1
= (3 – 4, 7 – 8 ) = (3 – (-2), 5 – (-7), -4 -2)
= (-1, -1 ) = (5, 12, -6)
3). a). 5(v – 4u)
5[(4,0,-8)-4(-3,1,2)]
5[(4,0,-8)-(-12,4,8)]
5(16, -4, -16)
= (80, -20, -80)
b). (2u – 7w) – (8v + u)
[2(-3,1,2) – 7(6,-1,-4)] – [8(4,0,-8) – (-3,1,2)]
[(-6,2,4) – (42,-7,-28)] – [(32,0,-64) + (-3,1,2)]
(-48,9,32) – (29,1,-62)
= (-77, 8, 94)
TRANSLASI SUMBU
55
y y’
P (x, y)
(x’, y’)
x’
o’ (K, L)
(o, o) x
o
Pada R 3
3 persamaan pergeserannya adalah x’ = x – k, y’ = y – l, z’ = z – m
dengan (k, l, m) merupakan koordinat (x, y, z) dari koordinat asal
(x’, y’, z’), dalam sistem xyz dimana titik awalnya pada (k, l, m) dan
titik ujungnya pada (x, y, z), sehingga :
O’P = (x’, y’, z’)
O’P = (x – k, y – l, z - m)
Maka : x’ = x – k, y’ = y – l, z’ = z – m, merupakan persamaan
Jawab.
a). Pers. Pergeseran : x’ = x – k ; y’ = y – l
x’ = x – 5 ; y’ = y – 3
koordinat xy(2,1) maka x’ = 2 – 5 dan y’ = 1 – 3
x’ = -3 y’ = -2
jadi, (x’,y’) adalah (-3,-2)
b). Pers. Pergeseran : x’ = x – k ; y’ = y – l
4=x–5;8=y–3
Koordinat xy(4,8) maka x = 4 + 5 ; y = 8 + 3
x=9 y = 11
jadi,(x,y) adalah (9,11)
Q
7
6
Q ’Q
5
Q ’
4
3
2
1
PP’
-2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7
-1
-2
P
Akan dibuktikan (U + V) = W = U + (V + W)
(U + V) + W = [ (U1U 2U 3 ) + (V1V2V3 ) ] + (WW
1 2W3 )
= ( U1 V1 , U 2 V2 , U 3 V3 ) + (WW
1 2W3 )
= [( U1 V1 ) + W1 , ( U 2 V2 ) + W2 , ( U 3 V3 ) + W3 ]
= [ U1 + ( V1 W1 ), U 2 + ( V2 W2 ), U 3 + ( V3 W3 )]
= (U1 , U 2 , U 3 ) + [( V1 W1 ), ( V2 W2 ), ( V3 W3 )]
= U + (V + W)
2. Vektor Geometris
U W
(U + V) + W
U + (V + W)
U = AB ; V = BC ; W = CD
U + V = AC (U + V) + W = AD
V + W = BD U + (V + W) = AD
Sehingga (U + V) + W dan U + (V + W) adalah sama.
Norma Vektor
Panjang dari suatu vektor dinamakan juga sebagai norma vektor
yang dinyatakan V
R2 norma vektor V merupakan akar pangkat
2 2
dua dari jumlah x dan x2 .
x1 x2 1
x2 V V = x12 x2 2
x1
2
R 3
y V = (OR) 2 ( RP) 2
= (OQ) 2 (OS ) 2 ( RP) 2
P( x1 , x2 , x3 )
= x1 x2 x3
2 2 2
x3
2
x2 S V = x12 x2 2 x32
z
x1
Q
x R
→ U≠ 0 dan V≠ 0
U.V = 0 → U = 0 dan V = 0 (Vektor
U .V
Ortogonal). Sudut antar Vektor → cos θ = .
U V
= 9 4 36
= 47 = 7
V = 42 (3) 2 12
= 16 9 1
= 26
U .V 0
Cos θ = = =0
U V 7 26
90
60
Latihan
Jika diketahui U = (2,-2,3), V = (1,-3,4) dan W = (3,6,-4) maka
tentukan :
a). U V
b). U + V
c). 2U + 2 U
d). 3U 5V W
1
e). .W
W
1
f). .W
W
jawab.
a). U + V = (3,-5,7)
U V = 32 (5) 2 7 2
= 9 25 49
= 83
= 449 + 1 9 16
= 17 + 26
c). 2U + 2 U
16 16 36 + 2 4 4 9
68 + 2 17
2 17 + 2 17 = 4 17
d). 3U 5V W
61
= 3 2, 2,3 5 1, 3, 4 3, 6, 4
= 6, 6,9 5, 15, 20 3, 6, 4
= 6 5 3 , 6 15 6 , 9 20 4
= (4,15,15)
= 42 152 152
= 16 225 225
= 466
1 (3, 6, 4) 3, 6, 4 3 6 4
e). .W = = = , ,
W 3 6 (4)
2 2 2
61 61 61 61
2 2 2
1 3 6 4 9 36 16 61
f). .W = = = = ±1
W 61 61 61 61 61 61 61
Proyeksi Ortogonal
W2 U W2 W2
a W1
W1 a
62
Selisih
W2 U W1
W1 W2 W1 (U W1 )
U
W1 / / a dan W2 a
Maka :
Vektor W1 disebut proyeksi Ortogonal dari U pada a atau W1
merupakan komponen Vektor dari U yang sejajar dengan a yang
dinyatakan dengan
U .a
Pr oyaU 2
.a
a
U .a
U Pr oyaU U 2
.a
a
60 15 30 20 5 10
4, 1, 2 , , , ,
15
=
21 21 21 21 7 7 7
U .a
b). U Pr oyaU U 2 .a
a
20 5 10
= (2,-1,3) - , ,
7 7 7
6 2 11
= , ,
7 7 7
Misal
Tentukan jarak titik (2, -3) ke garis 3x + 4y – 2 = 0
ax by0 c 3 2 4(3) 2 8 8
D 0 = = =
a b
2 2
9 16 5 5
U1 U 2 U 3
Maka :
V1 V2 V3
U 2 U 3 U1 U 3 U1 U 2
UxV = , ,
V2 V3 V1 V3 V1 V2
= U 2V3 U 3V2 , U 3V1 U1V3 , U1V2 U 2V1
Misal : U = (2,3,1) dan V = (4,1,5)
2 3 1
UxV =
4 1 5
3 1 2 1 2 3
=
1 5 , 4 5 , 4 1
=(14, -6, -10)
Teorema
Jika vektor U dan V dalam R 3 maka :
1). U.(U x V) = 0 → U x V orthogonal terhadap U
64
Misal:
1). U.(U x V) = (2,3,1) (14,-6,-10)
= 28 – 18 – 10
=0
2). V.(U x V) = (4,1,5) (14,-6,-10)
= 56 – 6 – 10
=0
- UV → identitas lagrange
2 2 2 2
3). UxV = U V
j (0, 1, 0)
y
i (1, 0, 0)
x
65
1 0 0
ixj= = (0, 0, 1) = k
0 1 0
0 1 0
jxk= = (1, 0, 0) = i
0 0 1
0 0 1
kxi= = (0, 1, 0) = j
1 0 0
0 1 0
jxi= = (0, 0, -1) = -k
1 0 0
1 0 0
ixi= = (0,0,0) = 0
1 0 0
ixi=jxj=kxk=0
contoh :
4k x 5i = 20 j
3j x i – 7k = -3k -7k = -10 k
i j k
U U U
UxV = 1 2 3
V1 V2 V3
U 2 U 3 U U 3 U U 2
= i 1 j 1 k
V2 V3 V1 V3 V1 V2
= U 2V3 U 3V2 i U1V3 U 3V1 j U1V2 U 2V1 k
= U 2V3 U 3V2 i U 3V1 U1V3 j U1V2 U 2V1 k
V = V1 , V2 , V3
= V1 1, 0,0 V2 (0,1, 0) V3 (0, 0,1)
= V1i V2 j V3k
Contoh :
i j k
UxV = 3 1 2
1 4 5
1 2 3 2 3 1
= i j k
4 5 1 5 1 4
= 5 8 i 15 2 j 12 1 k
= 13i 17 j 11k
2 2 2 2
= U V - U V cos 2
2 2
= U V (1 - cos 2 )
2 2
= U V . sin 2
UxV = U V sin θ
Misal:
Tentukan luas segitiga yang ditentukan oleh titik-titik
p1 (2, 2, 0), p( 1, 0, 2), p(0, 4,3)
p3
p2
p1
x y
67
1
Sehingga luas segitiga = U x V
2
P1 P2 = P2 P1 = (-1, 0, 2) – (2, 2, 0) = (-1-2, 0-2, 2-0) = (-3, 2, 2)
P1 P3 = P3 P1 = (0, 4, 3) – (2, 2, 0) = (0-2, 4-2, 3-0) = (-2, 2, 3)
3 2 2
P1 P2 x P1 P3 = = (-6-4, -(-9+4), -6-4) = (-10, 5, -10)
3 2 3
= 100 25 100 = 15
1
Luas segitiga = P1 P2 xP1P3
2
1 15
= .15 =
2 2
Bidang-bidang dalam R 3
z
n = (a, b, c)
P
Po y
x
68
P0 P normal
n. P0 P = 0, karena P0 P = ( x x0 , y y0 , z z0 )
(a, b, c) ( x x0 , y y0 , z z0 ) = 0
a x x0 b( y y0 ) c( z z0 ) = 0
Yang dinamakan sebagai bentuk normal titik dari persamaan
ax + by + cz +d = 0
Misal.
1). Tentukan persamaan bidang yang melalui (3, 4, 2) dan tegak
lurus terhadap normal vektor n = (2, 1, 3)
n. P0 P = 0
Pers. Bidang ax + by + cz +d = 0
a + 2b – c + d = 0 . . . (1)
2a + 3b + c +d = 0 . . . (2)
3a – b + 2c + d = 0 . . . (3)
Pers. 1 dan 2
a + 2b – c + d = 0 x2 2a + 4b – 2c + 2d = 0
2a + 3b + c +d= 0 x1 2a + 3b + c + d=0
b – 3c + d = 0 . . . (4)
Pers. 1 dan 3
a + 2b – c + d = 0 x 3 3a + 6b – 3c + 3d = 0
3a – b + 2c + d= 0 x 1 3a – b + 2c + d = 0
7b – 5c + 2d = 0 . . . (5)
69
Pers. 2 dan 3
2a + 3b + c +d = 0 x3 6a + 9b + 3c + 3d = 0
3a – b + 2c + d = 0 x2 6a – 2b + 4c + 2d = 0
11 b – c + d = 0 . . .(6)
Pers. 4 dan 5
b – 3c + d = 0 x 7 7b – 21c + 7d =0
7b – 5c + 2d = 0 x 1 7b – 5c + 2d =0
-16 c + 5 d =0
-16 c = - 5d
5
c = d
16
Dimasukkan ke pers. 4
b – 3c + d = 0
5
b – 3. d +d =0
16
15
b- d+d=0
16
1
b+ d=0
16
1
b=- d
16
ke pers. 1
a + 2b – c + d = 0
1 5
a + 2(- d) – d+d=0
16 16
2 5 16
a- d- d+ d=0
16 16 16
9
a+ d=0
16
9
a=- d
16
70
1 9
misal : - d=t a =- d
16 16
d = - 16 t 9
=- . – 16 t = 9t
1 16
b=- d
16 5
c = d
1 16
=- . – 16 t = t
16 5
= . – 16 t = -5t
16
Maka :
ax + by + cz +d = 0
(9tx + ty – 5tz – 16t = 0):t = 9x + y – 5z – 16 = 0
Garis-garis dalam R 3
z P
Po
(a, b, c) z
v P
y
Po
r
r0 (a, b, c)
x
v
PoP = t.V
( x x0 , y y0 , z z0 ) = t (a, b, c)
( x x0 , y y0 , z z0 ) = (ta, tb, tc)
71
x = x0 + ta
y = y0 + tb Persamaan Parametrik
z = z0 + tc (- ~ < t < ~)
Soal.
1). Tentukan persamaan parametrik dimana garis yang melalui
titik (-2, 0, 3) sejajar dengan V = (4, -7, 1)
PoP = t.V
( x x0 , y y0 , z z0 ) = t (4, -7, 1)
( x 2, y 0, z 3 ) = (4t, -7t, t)
x = -2 + 4t
y = - 7t
z = 3 + t (- ~ < t < ~)
2). Carilah persamaan parametrik untuk garis l yang melalui
memotong bidang xy
Karena P1 P2 // garis l dimana P1 segaris dengan l maka P1 P2 =
(3, -4, 8) → V = (a, b, c)
P1 P = tV → pada P1
( x x0 , y y0 , z z0 ) = t(3, -4, 8)
1 7
y = 4 – 4( ) =
8 2
19 7
maka (x,y,z) = ( , , 0)
8 2
3). Tentukan jarak antara titik (1, -4, -3) dan bidang 2x – 3y +
6z = -1
ax0 by0 cz d
D
a 2 b2 c2
2(1) 3(4) 6(3) 1
22 (3) 2 62
3 3
=
7 7
4). Carilah persamaan bidang yang melalui titik
P1 (2,1,1), P2 (0, 2,3), P3 (1, 0, 1)
P1 (2,1,1)
P2 (0, 2,3)
P3 (1, 0, 1)
2 1 2
P1 P2 = (2, 1, 2)
P1 P2 x P1 P3 3 1 2
P1 P3 = (3, -1, -2) = (0, 10, -5)
n P1 P = 0
Soal.
Tentukan himpunan mana yang merupakan ruang vektor dari
operasi penambahan dan perkalian skalar. Jika bukan ruang
vektor aksioma mana yang tidak terpenuhi.
1). Himpunan semua tiga pasangan bil. Real (x, y, z) dengan
operasi
(x, y, z) + (x’, y’, z’) = (x + x’, y + y’, z + z’)
k(x, y, z) = (kx, y, z)
V = R3
V = (x, y, z) ; x, y, z € bil. Real
(x, y, z), (x’,y’,z’), (x”,y”,z”) € V
x, x’, x”, y, y’,y”,z, z’, z” € R
Aksioma 1
(x, y, z) + (x’, y’, z’) = (x + x’, y + y’, z + z’)
x + x’, y + y’, z + z’€ R
maka (x, y, z) + (x’, y’, z’) € V (tertutup +)
Aksioma 2
(x, y, z) + (x’, y’, z’) = (x + x’, y + y’, z + z’)
= (x’ + x, y’ + y, z’ + z)
= (x’, y’, z’) + (x, y, z)
Aksioma 3
(x, y, z) + [(x’,y’,z’) + (x”,y”,z”)]
75
Aksioma 9
k(l(x, y, z)) = k (lx, y, z)
= ((kl)x, y, z)
Aksioma 10
1(x, y, z) = (x, y, z)
Karena Aksioma 8 tidak memenuhi, maka V bukan ruang Vektor
= k(x, y, z) + l(x, y, z)
Aksioma 9
K(l(x, y, z) = k(0, 0, 0)
= (0, 0, 0)
= (kl)(x, y, z)
Aksioma 10
1(x, y, z) = (0, 0, 0) ≠ (x, y, z) tidak terpenuhi
Karena aksioma 10 tidak terpenuhi, maka V bukan ruang Vektor.
soal.
1). Semua Vektor berbentuk (a, 0, 0). Apakah W merupakan
V = R3
W = (a, 0, 0)
u, v W → u = (a, 0, 0) , v = (b, 0, 0)
(i) u + v = (a, 0, 0) + (b, 0, 0)
= (a + b, 0, 0) W
(ii) k.u = k (a, 0, 0) = (ka, 0, 0) W
Jadi, W merupakan sub ruang dari V
z kU
z
k
U+V
V U
U
y y
x x
78
ruang dari R 3 ?
V = R3
W = (a, 1, 1)
U, V W → U = (a, 1, 1) , V = (b, 1, 1)
(i) U + V = (a, 1, 1) (b, 1, 1)
= (a + b, 2, 2) W
(ii) k.U = k (a, 1, 1)
= (ka, k, k) W
Jadi, W bukan merupakan sub ruang dari V
3). Semua Vektor berbentuk (a, b, c) dimana b = a + c. apakah W
V = R3
W = (a, b, c), dimana b = a + c
U, V W → U = (a, b, c) dimana b = a + c → U = (a, a + c, c)
V = (d, e, f) dimana e = d + f → V = (d, d + f, f)
(i) U + V = (a, b, c) + (d, e, f)
= (a, a + c, c) + (d, d + f, f)
= (a + d, (a + c) + (d + f), c + f)
79
= (a + d, b + e, c + f) W
(ii) k.U = k (a, b, c)
= (ka, kb, kc) W
Jadi, W merupakan sub ruang dari V
Soal
a b
1). Semua matrik berbentuk dimana a, b, c dan d adalah
c d
bilangan-bilangan bulat (Z).
Apakah W sub ruang dari M 22 ?
2). Semua Vektor berbentuk (a, b, c) dimana b = a + c + 1. apakah
a b
W= ; a, b, c , d Z
c d
a b e f
U,V W → U = , a, b, c, d Z, V = , e, f, g, h
c d g h
a b e f a e b f
(i) U + V = + = W
c d g h c g d h
a b ka kb
(ii) kU = k = W, karena k R
c d kc kd
Jadi, W bukan merupakan sub ruang dari M 22 atau V
2). V = R 3
W = (a, b, c) dimana b = a + c + 1
U, V W → U = (a, b, c) dimana b = a + c + 1 → U = (a, a + c
+ 1, c)
V = (d, e, f) dimana e = d + f + 1 → V = (d, d + e + 1,
f)
80
Kombinasi Linier
Suatu Vektor W dinamakan sebagai kombinasi linier dari Vektor-
2 k1 +4 k2 = 2
- k1 + 2 k2 = 7
81
1 6 9 1 6 9 1 6 9
1
2 4 2 2B1 B2 = 0 8 16 B2 = 0 1 2 =
8
1 2 7 B1 B3 0 8 16 0 8 16 8B2 B3
1 6 9
0 1 2
0 0 0
k1 + 6 k2 = 9 → k1 = 9 – 12 = -3
k2 = 2
Jadi, k1 = -3 ; k2 = 2
Karena mempunyai penyelesaian dan memenuhi syarat maka W =
k1U k2V merupakan kombinasi linier di (9, 2, 7) = - 3U + 2V
W = k1U k2V
k1 + 6 k2 = 4 3 3
k1 + 6 =4 -5 + 6. =4
2 2
2 k1 + 4 k2 = -1
3
- k1 + 2 k2 = 8 2(-5) + 4. = -4 → tidak
k1 = 4 – 9 2
Pers. 1 & 3 sama
= -5
k1 + 6 k2 = 4
- k1 + 2 k2 = 8 3
5 + 2. =8
2
8 k2 = 12
3
k2 =
2
jawab.
W = k1U k2V
a). (3, 3, 3) = k1 (1, -1, 3) + k2 (2, 4, 0)
k1 + 2 k2 = 3 Substitusi
- k1 + 4 k2 = 3 1 + 2.1 = 3
-1 + 4.1 = 3
3 k1 = 3 3.1 = 3
k1 = 1 Jadi, (3, 3, 3) = U + V
k1 + 2 k2 = 3
1 + 2 k2 = 3
2 k2 = 2
k2 = 1
1
k2 =
2
hubungan k1V1 k2V2 ... knVn 0 , dengan syarat paling tidak ada
satu scalar k ≠ 0
k1 ...k3
Misal: Nilainya bergantung pada k3
k2 ...k
nilai k1 k2 ... kn 0
1). Tunjukan bahwa himpunan Vektor-vektor berikut bebas linier
V1 (1, 0, 0, 0)
V2 (0,1, 0, 0)
Diket :
V3 (0, 0,1, 0)
V4 (0, 0, 0,1)
1 0 0 0 0
0 1 0 0 0
k1 k2 k3 k4
0 0 1 0 0
0 0 0 1 0
k1 0
k2 0
Diperoleh :
k3 0
k4 0
2 k1 + k2 = 0 x2 4 k1 + 2 k2 = 0
4 k1 + k2 = 0 x1 4 k1 + k2 =0
- k2 = 0
k2 = 0
2 k1 + k2 = 0
Karena k1 = k2 maka V1 , V2
2 k1 + 0 = 0 merupakan bebas linier
2 k1 = 0
k1 = 0
Merentang
Suatu himpunan vector-vektor dalam ruang Vektor dimana
W = rentang V1 , V2 ,...Vn
Syarat:
1). Kombinasi linier
2). Konsisten
det( A) 0 A dapat dibalik
V1 (1, 0, 0)
1). Diketahui : V2 (0,1, 0)
V3 (0, 0,1)
1 0 0 b1
k1 0 k2 1 k3 0 b2
0 0 1 b3
k1 b1
Didapatkan k2 b2 sehingga V1 ,V2 , V3 merentang di R 3
k3 b3
W = b1 b2 b3 → kombinasi linier
1 1 1 b1
k1 0 k2 1 k3 1 b2
0 0 1 b3
k2 k3 b2
k1 k2 k3 b1 …(1)
k2 b3 b2
k1 k2 b2 ……...(2) k2 b2 b3
k3 b3 …………. (3)
Pers. 1
k1 k2 k3 b1
k1 b2 b3 b3 b1
k1 b1 b2
Koreksi :
k1 k2 k3 b1
b1 b2 b2 b3 b3 b1
b1 b1
k2 k3 b2
b2 b3 b3 b2
b2 b2
1 1 1
1 1 0 1 0 1
A 0 1 1 , A 1 1
0 1 0 1 0 0
0 0 1
=1–0–0
=1
det (A) ≠ 0
jadi, V1 ,V2 , V3 merentang di R 3
Basis
= (ii)s merentang V
Contoh :
1 0 0 0
k1 0 k2 1 k3 0 0
0 0 1 0
k1 0
k2 0
k3 0
1 1 1
k1 0 k2 1 k3 1 0
0 0 1
k1 k2 k3 0
k 2 k3 0
k3 0
Pers 2 → k 2 k3 0 Pers 1 → k1 k2 k3 0
k2 0 0 k1 0 0 0
k2 0 k1 0
Karena k1 k2 k3 0 , jadi V1 V2 V3 dikatakan bebas linier
(ii) idem dengan no 2 contoh merentang
88
1 1 5 0
k1 1 k2 2 k3 3 0
2 5 4 0
k1 k2 5k3 0 …..(1)
Pers 1 & 3
k1 k2 5k3 0
k 2 2k3 0
k 2 2 k3
k1 k2 5k3 0
k1 2k2 5k3 0
k1 7k3
k3 bergantung k3
1 1 5 a
k1 1 k2 2 k3 3 a
2 5 4 a
k1 k2 5k3 a1 …..(1)
Pers 1 & 2
k1 k2 5k3 a1
k1 2k2 3k3 a2
k2 2k3 a1 a2
k2 2k3 a1 a2
Pers 1 → k1 k2 5k3 a1
k1 2k3 a1 a2 5k3 a1
k1 7 k3 a2 2a1 0
k1 7 k3 a2 2a1
R 3 atau
1 1 5
2 3 1 3 1 2
A 1 2 3 1 1 5
5 4 2 4 2 5
2 5 4
= -7 + 2 + 5
=0
det (A) = 0 , maka ( V1 ,V2 , V3 ) tidak merentang di R 3 maka ( V1 ,V2 , V3 )
Tugas 2
90
a a b
1). Himpunan semua matrik 2 x 2 berbentuk dengan
a b b
Jawab.
1). a). Aksioma 1
b). Aksioma 2
c). Aksioma 3
a a b a ' a ' b ' a '' a '' b ''
a b + +
b a ' b ' b ' a '' b '' b ''
91
d). Aksioma 4
0 0 a a b 0 a 0 a b
0 0 + a b =
b 0 a b 0 b
a0 a b 0
=
a b 0 b 0
a a b 0 0
= +
a b b 0 0
e). Aksioma 5
a a b a (a b) a a a b a b
a b + =
b ( a b) b a b a b b b
a a a b a b
=
a b a b b b
a (a b)
= +
( a b) b
a a b
a b b
0 0
=
0 0
92
a a b a ( a b) a a b
V , →
a b b ( a b) b a b b
a (a b)
( a b) b
a (a b) a a b
= +
( a b) b a b b
0 0
=
0 0
f). Aksioma 6
a a b ka k (a b)
k sebarang skalar → k =
a b b k ( a b) kb
ka k (a b)
dimana R
k ( a b) kb
a a b
maka k V, tertutup x
a b b
g). Aksioma 7
a a b a ' a ' b '
k = k
a b b a ' b ' b '
ka k a b
= +
k a b kb
h). Aksioma 8
a a b a a b a a b
(k + l) = k +l
a b b a b
b a b b
(kl )a (kl )a b
=
(kl )a b (k l )b
ka k (a b) la l ( a b)
= +
k ( a b) kb l (a b) lb
ka la k (a b) l (a b)
=
k ( a b) l (a b) kb lb
(k l )a (k l )(a b)
=
(k l )(a b) (k l )b
i). Aksioma 9
a a b la l a b
kl = k
a b a l a b lb
(kl )a (kl ) a b
=
(kl ) a b (kl )b
a a b
= (kl)
a b b
j). Aksioma 10
a a b a a b
k = 1 → 1 =
a b b a b b