MODUL

BAHASA SUNDA
KELAS XI

Sebagai pembekalan
Prakerin/PKL
Disusunoleh :
Dra.DedehRukmasih

YAYASAN PENDIDIKAN REFORMASI INDONESIA

SEKOLAH MENENGAH KEJURUAN YASPRI WADO
TAHUN AJARAN
2021-2022
BAB 1 PANUMBU CATUR

A. KOMPETENSI DASAR

1. Menganalisisisi, struktur , dan aspekkebahsaan , tekspanumbucaturdalamkegiatandiskusi ,

debat dan sejenisnya.

2. Mendemontrasikanpanumbucaturdalamkegiatandiskusi ,debat dan sejenisnya yang

sesuaidengankontekspenggunaan Bahasa.

B. TUJUAN PANGAJARAN

1. Siswabisamikapahameusitekspanumbucatur.

2. Siswabisamenganalisistekspanumbucaturkalawanbener.

3. Siswabisanyusuntekspanumbucaturluyujeungkaedah – kaedahna.

4. Siswabisamolahkeun / metakeunjadipanumbucaturdinahiji acara.

C. PEDARAN MATERI

a. MedarPanumbuCatur

Panumbucaturatawasokdisebut moderator téhnyaéta nu ngaturlumangsungna

kagiatandiskusiatawarapat. Tugasnabédajeungpanata acara atawa MC (Master of

ceremony). MC mahtugasnamingpinsakabéhruntuyan acara. Ari tugasutama

panumbucaturmahminangkapanengahatawawasitdinakagiatandiskusi. Nya

panumbucaturpisan anu ngaturdiskusingeunaanhijimasalah.

Dina lumangsungnakagiatandiskusi, panumbucatur kudu bogasikepnétral

atawateumihak ka salasahijipihak. Lamunayakonflikdinalumangsungnakagiatan,

kudu bisamerenahkeundirijadipanengah.
Saméméhngalaksanakeuntugasjadipanumbucatur, ayasawatarahal anu perlu

dilakonan, di antarana:

1. Ngawasamasalah anu luyujeungtémakagiatan. Hadénamahuranggeus maca

heulamakalahatawamatériunggalnarasumber.

2. Mikanyahokaayaanpamilon nu hadirdinakagiatandiskusi. Moderator kudu bisa

ngaturpamilonsangkansumangetdinamiluankagiatandiskusi.

3. Mikanyahoriwayathirupjeungkalungguhan/pagawéannarasumber, sangkanteu

salah nyebutngaranatawapagawéannarasumber.

4. Mikanyahoruntuyan acara, lilanawaktu anu disadiakeunpikeununggal

narasumber, tanya-jawab, istirahat, jeungbisangatursuasanadiskusi.

5. Nyiapkeunbukucatetanpikeunnyatetpoko-pokopenting nu ditepikeunku

narasumberjeungpertanyaan anu diajukeunkuhadirin.

6. Nyiapkeunpapakéan anu sopanluyujeungtémakagiatan, sartaalatpanuduh

waktusangkan acara bisalumangsungluyujeungjadwal nu geusditangtukeun.

Sedengkeun anu kudu dilakonankupanumbucaturdinalumangsungnakagiatan

diskusi, nyaéta:

1. Datangleuwihtiheulatibatanpamilon.

2. Mariksasagalarupahal nu ngadukunglumangsungnadiskusi: sound system (mikrofon), bukucatetan,

ngaturhadirinsangkantartib, jeungsajabana.

3. Ngawanohkeundiri ka narasumbersaméméhdimimitian acara, sangkanurang

leuwihakrabdinalumangsungnadiskusi.

4. Maca heula biodata unggalnarasumberkalawanbener.

5. Ngaturdiskusi, ngatur nu nanya, jeungbisajadipanengahupamaayakonflik

jeungbébédaanpamadeganatawapamahaman.

6. Nyindekkeunhasildiskusi.
b. Molahkeun Jadi PanumbuCatur

Sakumahatéksdiskusi nu geusdibaca di luhur, dinaprak-prakanjadipanumbu

caturtéhstrukturnakabagijadisababarahabagian, nyaétabubuka, ngawilujengkeun ka

pamilonjeungpedaransinggetkagiatandiskusi, ngawanohkeunnarasumberjeungtopik

diskusi, méréwaktu ka narasumberpikeunmedarmatérina, mérékasempetannanya ka

pamilon, jeungpanutup.

Sangkanleuwihtétéla, ieu di handapdijelaskeunpancénatawatugaspanumbu

caturdinangaturlumangsungnahijikagiatandiskusi. Engképékkuhideppraktékkeun

jeungbabaturan.

1. Bubuka.

Assalam’ualaikumwr. wb. Sampurasun! Tipayunurangsanggakeunpujisareng

sukur ka Gusti Nu MahaSuci anu tosmasihankaséhatan ka urangsadaya. Hatur

nuhun ka sadérékpanata acara anu tosmasihankasempetan ka sim kuring

kanggojantenpanumbucaturdinaieukagiatan.

2. Ngawilujengkeun ka pamilonjeungnepikeunpedaransinggetkagiatandiskusi.

Wilujengsumping ka para pamilonieudiskusi. Ieudiskusitéhdilaksanakeun

lantaranayana rasa prihatin kana kaayaanlingkungan anu beukidieutéhbeuki

ruksak, di antaranadilantarankeunkumiceunruntan di mana waé, nu antukna

nimbulkeuncaahatawabanjir. Tujuanieudiskusitéhnyaétakumahasangkan

urangbisangajagalingkungansangkanberesih, séhat, jeunghenteunimbulkeun

musibah.

3. Ngawanohkeunnarasumberjeungtopikdiskusi.

Dina ieukasempetannarasumber, BapaUdinSupidin, ahlidinawidang

kaséhatanlingkungan, badémedarmatéringeunaan ‘NgajagaKaberesihan

jeungKaséhatanLingkungan’.
 4. Méréwaktu ka narasumberpikeunmedarmatéri.

Supayaieu acara lumangsungkalawankalancaran, sim kuringAsépSoléhudin,

badéngamoderatoranatanapijadipanumbucaturdugi ka réngséna. Ka Bapa
UdinSupidinsumanggadihaturanankanggongabahasmatéri salami 10 menit.

5. Mérékasempetannanya ka pamilon
Tah, manggaayeuna ka pamilonieudiskusibisiaya anu can pahamatawa
panasarankumahangajagakaberesihanlingkungaan, dipasihanwaktukanggo
ngadugikeunpertanyaan ka narasumber. Tong hilapsebutkeunnamisarengti
mana asal.

6. Panutup
Alhamdulillah, ieukagiatandiskusitéhtosréngsé. muga-mugamangpaatsareng
jadipanyumangetkanggourangdinangajagalingkungan. Hapunten tina sagala
kalepatan. Mangga nyanggakeundeui ka panata acara. Wassalamualaikum
wr.wb.

c. NaskahGunemanpanumbucatur
PanumbuCatur: Assalam’ualaikumwr. wb. Sampurasun! Tipayunurang
sanggakeunpujisarengsukur ka Gusti Nu MahaSuci anu tos
masihankaséhatan ka urangsadaya. Haturnuhun ka sadérék
panata acara anu tosmasihankasempetan ka simkuringkanggo
jantenpanumbucaturdinaieukagiatan.

Wilujengsumping ka para pamilonieudiskusi. Ieudiskusitéh

dilaksanakeunlantaranayana rasa prihatin kana kaayaan
lingkunganurang anu beukidieubeukiruksak. Di antaranaku
sababloba anu miceunruntan di mana waé, antukna
ngalantarankeuncaahatawabanjir. Ku kituna, ieudiskusitéh
bogatujuansangkanurangbisangajagalingkungansangkan
beresih, séhat, jeunghenteunimbulkeunmusibah.

Dina ieukasempetanparantoshadirnarasumberurang, nyaéta

kersanaBapaUdinSupidin. Anjeunnaahlidinawidangkaséhatan
lingkungan, anu dinakasempetanayeunabadéngabahasmatéri
‘NgajagaKaberesihanjeungKaséhatanLingkungan’. Sangkanieu

acara lumangsungkalawanlancar, sim kuringAsépSoléhudin,

badéngamoderatoranieu acara atanapi anu badéjanten
panumbucaturdugi ka réngséna. Ka BapaUdinSupidin, sumangga

dihaturanankanggongabahasmatéri salami 10 menit.

 Narasumber: Hatur nuhun ka panumbu catur anu tos masihan waktos ka sim
kuring kanggo ngabahas matéri perkawis kaberesihan jeung
kaséhatan lingkungan. Ayana caah atawa banjir di urang téh
lantaran urang teu ngajaga lingkungan. Miceun runtah di mana
waé, tara meresihan solokan atawa jalan cai, tatangkalan
ditaluaran, jeung sajabana.
Caah téh bisa ngalantarankeun ruksakna lingkungan, nyebarna
rupa-rupa panyakit, jeung kagiatan urang sapopoé kaganggu. Ku
kituna, urang ulah cicingeun ningali kaayaan kitu. Kudu gawé
bareng ngajaga kaberesihan, di antarana miceun runtah teu di
mana waé, komo ulah pisan miceun runtah ka walungan. Upama
jalan cai kapendet, akibatna nimbulkeun caah. Keur nyegahna
urang kudu melak tatangkalan keur nyerep cai, henteu
ngawangun imah atawa bangunan naon waé di tempat anu hadé
keur nyerep cai. Masarakat kudu babarengan ngajaga kaberesihan
lingkungan. Lamun lingkunganana beresih, masarakatna ogé pasti
séhat.

Panumbu catur: Tah, sakitu anu didugikeun ku Bapa Udin ngeunaan ngajaga

kaberesihan jeung kaséhatan lingkungan. Sim kuring yakin éta

pedaran nu didugikeun téh bakal mangpaat jeung méré sumanget
ka urang sangkan ngajaga lingkungan.
Tah, mangga ayeuna ka pamilon ieu diskusi bisi aya anu can
paham atawa panasaran kumaha ngajaga kaberesihan
lingkungaan, dipasihan waktos kanggo ngadugikeun pertanyaan
ka narasumber. Tong hilap sebutkeun nami sareng ti mana asal.

Nu nanya 1: Assalamualaikum. Abdi Déwi ti RW 02, badé naros ka Bapa

Narasumber. Kumaha cara ngajaga lingkungan di kota? Katingalna

kota langkung kotor upami dibandingkeun sareng di kampung.
Panumbu catur: Hatur nuhun ka sadérék Déwi. Pertanyaanana tos dicatet. Mangga
bilih aya nu badé naros deui.

Nu nanya 2: Sampurasun. Abdi Agus ti wawakil ti Karang Taruna Désa Baros.

Abdi badé naros ka narasumber, aya henteu téknologi ramah

lingkungan pikeun nyegah ayana caah?

Panumbu catur: Hatur nuhun ka sadérék Agus. Pertanyaanana tos dicatet. Aya dua

pertanyaan ti pamilon anu bakal dijawab ku Bapa narasumber.

Mangga nyanggakeun ka Bapa Udin Supidin.
Narasumber: Haturnuhun ka sadérékDéwisarengAgus kana pertanyaanana.

Ngajagakaberesihankotasamiwaésarengngajagakaberesihan di

lembur. Ngan di kotamah kudu leuwihrajin, sababtempat

nyerepnacaitéhgeusréakatutupkuwawangunan. Solusinamah

bisakusababarahacara, nyaéta: ngajakwargangayakeun

kagiatanrutinbeberesih, ngayakeunkampanyeumiceunruntah

kana tempatna, ngawewegantanggul-tanggulwalungan, jeung

rutinngerukruntahtiwalungan. Sedengkeuntéknologikeur

nyegahcaah, bisangagunakeuntéknologibiopori, nyaétakucara

nyieunlombangkeurnyerepnacai. Étalombangbakalkaeusian

cai anu tuluynyerep ka jerotaneuh.

Panumbucatur: Tahgeuning, tosjelasayeunamah. PertanyaantisadérékDéwi

sarengAgustoskajawab. Haturnuhun ka narasumber, BapaUdin

Supidin.

Alhamdulillahi, ieukagiatandiskusitéhtosréngsé. muga-muga

mangpaatsarengjadipanyumangetkanggourangdinangajaga

lingkungan. Hapunten tina sagalakalepatan. Mangga

nyanggakeundeui ka panata acara. Wassalamualaikumwr.wb.

d .SoalUraian

1. Naon anu disebutpanumbucaturtéh?

2. Sebutkeuntugasutamapanumbucatur!

3. Naonwaétugaspanumbucatursaméméhlumangsungnadiskusi?

4. Naonwaétugaspanumbucaturdinalumangsungnadiskusi?

5. Tuliskeunstrukturomonganpanumbucaturdinalumangsungnadiskusi!
BAB II NOVEL

MATERI PANGAJARAN : NOVEL

A. TUJUAN PANGAJARAN

1. Maca sempalan novel pikeunmahameusina;

2. Nyebutkeuneusinovel;

3. Nyebutkeunstukturcarita tina hijinovel;

4. Nyebatkeununsur-unsurbasadinahijinovel;

5. Nyatetjudul novel jeungpangarangna;

6. Ngaringkeus novel dumasarstrukturjeungkaidahbasa nu bener;

7. Nyaritakeundeuieusinovel;

B. PEDARAN
1. Perkara novel

Novel nya eta karyarekaan (fiksi) dinawangunprosa. Umumnaeusi novel tehpanjang, henteupondok
kawas caritapondok(carpon). Kusababpanjang, galurcaritanaatawaplotnangarancabang(loba). Ku
kitunabisamidangkeunrupa-rupatokoh(palaku), kajadian, sartalaluasamedarkarakter masing-masing
tokohna. Eusinangindung kana kajadiansapopoe. Jadi henteu kawas dongeng, sanajansaruafiksi,
caritadina novel mahkahartikuakalteusigadongeng.

Novel nu pangheulana medal dina sastra sundajudulna BARUANG KANU NGARORA karya
D.K.ARDIWINATA ( 1914 ).

Aya sawatara novel sundakatutpangarangna :

 AanAmalia :Puputon , Buron , Samgaha, Asmara ngambahsagala ,Lalangse ,

Kalajengking

 AbdulahMustapa :LemburSingkur, Mikung , Ahmad Bakri, NU SeungitDipulangAsih,

Payung butut , RajapatiDipananjung, Mayit Dina DahanJengkol , Bedog.

 .Edi. D. Iskandar :CintaPabaliut , Ki Umbara : Si Bedog Panjang , Si lamsijan Ka

Edanan

 M.A. Salmun :Gogoda Ka Nu Ngarora ,

 R. Memed Sastra HadiPerwira : Mantri Jero , Pangeran Kornel.

 YosepIskandar :Rini , PerangBubad , Putri Subang larang

 Jrrd
 1. Ciri- ciri novel

Di urangmahrajeundibedakeunantara novel jeung roman teh. Biasanakarya roman

dianggepleuwihpanjangjeunglengkepbatan novel. Tapi, sebenernamah novel jeungromanteh eta-eta
keneh. Ciri-ciri novel nu pangpentingnanya eta:

1 Wangunnaprosa(fiksi) panjang, jauhleuwihpanjangbatancarpon. Keurngagampangkeun,

upamadicitakcukupkeursabukueun. Upamadibacanepi ka tamat, moalcukupsatengah jam.

2. Ku sababpanjang, tokohnalobasartakajadian nu dicaritakeunanabiasanarupa-rupa.

3. Jejerjeungeusinanyaritakeunkahirupansapopoe.

3. Unsur – unsur novel

Dina novel ayaunsurintrinsikjeungunsurekstrinsik.

Ari unsurintrinsikmahunsurnuayadinajeracaritana. Unsurnatiasaditeangdina dialog-dialog palakuna.

Dina narasi-narasina, jsb.  Ari unsurekstrinsikmahunsur-unsur anu aya di luarcarita novel.
Unsurekstrinsikmahbiasanangungkapkeuntentangunsur-unsur di masarakat, anu ayadina eta carita.
Jadi urang kudu nyimpulkeunsoranganunsurekstrinsik tina carita nu geusaya. Unsur-unsur di
masarakattehcontonaunsur ageman, unsur moral, unsur budaya, jsb.

Unsur-unsurinstrinsikdina novel nya eta:

1. Téma               :ideu poko carita atawajejernyaetagagasan anu ditepikeunkupangarang

2. Palaku :tokoh anu ngalalakonatawadilakonkeundinacarita

3. Latar :waktujeungtempatlumangsungnakajadiandinacarita (setting}

4. Amanat :hal – hal anu ditepikeunkupangarangdinacarita novel

5. Sudutpandang : posisi pengarang dina caritaatawasawangan nu
dipakekupangarangpikeunmidangkeuntokoh, contohtokoh “kuring”, “manehna”

6.  Galur :jalancaritaatawaruntuyankajadiandinacarita,

Aya galur maju, galur mundurjeung  galur campuran.

 Galurmaju :carita anu dimimitian ti mimiti nepi ka ahir kajadian

 Galurmundur :carita anu dimitiantiakhirkajadiannepi ka awalkajadian.

 Galurcampuran :campuran tina galurmajujeunggalurmundur.

7. Gaya basa: basa anu dipaképengarang

Unsur-unsurekstrinsikdina novel nya eta:

• Kasangtukangpangarang.

• Wayahsartatempatpangarangnuliscaritana.

• Unsurbudaya, moral, ageman, pulitik, sosial, atikan.

• Identitasbuku.

Judul Buku : Si Bedog Panjang

Penulis : Ki Umbara

Penerbit : PT KiblatBuku Utama

Tahun : 2012

Jml. Halaman. : 88 Halaman

Tebal Buku : 1,5 Cm

Ringkasan Carita :

Aya budaklalaki nu ngarannaSunarya, manéhnatéhdipaksaasup ka sakola asrama kubapatéréna, Ki

Sadiman, ngagantikeunlanceuknanyaéta Kang Winarya. Kang Winaryatéhumurna 15 taun,
munSunaryakakarakelas 4 SD. Anu apaleun di asrama téh mung CécéjeungYunus nu
mangrupakokolot murid. Hijipeuting, aya Si Bedog Panjang nu kamamanatéhmawasenterjeung
bedog. Si Bedog Panjang téhnéanganWinarya, kulantaranhayangnyahodimananitipkeuntitipan Ki
SadimannyaétabapategesnaWinarya anu ayeunakeudibuisalilaopattaun.
ManéhnanyangkayénSunaryatéhWinarya.

Usumliburan, SunaryangajakanCécéjeungYunusulin ka imahninina di Lembang.

ManéhnakapanggihjeungmamangnatiCikareonyaéta Mang Murnasim. Taeuntéh, Kang Winaryaaya
di Lembangogé, manéhnanyamarjadiWawanngarahteukapanggihjeung Si Bedog Panjang. Dina
hijipeuting, Winaryamérékeuncepuktitipanbapana ka Sunarya.
Maranéhananateuapaleunnaoneusicepukétatéh. Taeuntéh, Si Bedog Panjang
nuturkeunmaranéhananajeungréknyokotétacepuk.
TapigagalkulantaranditulungankuCécéjeungYunus.

Pas geusbalikdeui ka asrama, ayaberitayénbapatérénaSunaryapupus. Poéisukna, Kang Winarya ka

asrama réknyokotétacepuktiSunarya, Si Bedog Panjang apaleun tur milunyusul ka asrama.
YunusjeungCécényieunstratégidibantuankubabaturanasramanaréknangkepéta Si Bedog Panjang.
Taeuntéh Si Bedog Panjang téh Mang Murnasim. Jadi, cepuk nu diparebutkeunku Ki Sadimanjeung
Mang MurnasimtéhcepuktitinggalindungnaSunarya nu tospupus. Eusicepukétatéhperhiasan-
perhiasan anu marahaltibapategesnaSunaryanyaéta Ce Amir. Ki Sadimanmah mala
hayangétaperhiasantéhjeunganéhnakabéh. Tungtungnaieumasalahtéhdibereskeun kana
pembagianwarismakécarahukum Islam. Terus SunaryajeungWinaryarékdiangktanakku Mang
Murnasim.
Pancen :

1. Sebutkeunciri – cirikarya sastra nu disebut novel!

2. Sebutkeununsur – unsurcaritadinanovel !

3. Sebutkeunduajudul novel katutpangarangna !

4. Naontemajeungamanat tina novel si bedog Panjang !

5. Sebutkeunpalaku / tokoh tina novel si bedog Panjang !