Definisi
Fungsi logaritma asli dinotasikan dengan 𝑓(𝑥) =
log 𝑒 𝑥 = ln 𝑥, didefinisikan oleh
𝑥
1
ln 𝑥 = ∫ 𝑑𝑡 , 𝑥>0
𝑡
1
Contoh 1
31
1. ln 3 = ∫1 𝑡 𝑑𝑡
3
1
↔ ∫ 𝑑𝑡 = [ln 𝑥]13 = ln 3 − ln 1 = ln 3 − 0 = ln 3
𝑡
1
51
2. ln 5 = ∫1 𝑡 𝑑𝑡
5
1
↔ ∫ 𝑑𝑡 = [ln 𝑥]15 = ln 5 − ln 1 = ln 5 − 0 = ln 5
𝑡
1
Contoh 2
Carilah
1. 𝐷𝑥 ln √𝑥
2. 𝐷𝑥 ln(𝑥 2 + 1)3
Penyelesaian:
1 1
1 1
1. 𝑢 = √𝑥 = 𝑥 2 ↔ 𝐷𝑥 𝑢 = 2 𝑥 −2 = 2
√𝑥
𝐷𝑥 ln √𝑥 = 𝐷𝑥 ln 𝑢
1
= 𝐷𝑥 𝑢
𝑢
1 1 1
= =
√𝑥 2√𝑥 2𝑥
2. 𝑢 = (𝑥 + 1)3
2
Contoh 3
Carilah :
1
1. ∫ 3𝑥+2 𝑑𝑥
𝑥
2. ∫ 2𝑥 2 +8 𝑑𝑥
2 ln 𝑥
3. ∫ 𝑑𝑥
𝑥
Penyelesaian:
𝑑𝑢
1. Misal 𝑢 = 3𝑥 + 2 ↔ 𝑑𝑥 = 3
𝑑𝑢 = 3 𝑑𝑥
1 1 1
∫ 𝑑𝑥 = ∫ 3 𝑑𝑥
3𝑥 + 2 3 3𝑥 + 2
1 1
= ∫ 𝑑𝑢
3 𝑢
1
= ln 𝑢 + 𝑐
3
1
= ln(3𝑥 + 2) + 𝑐
3
2 𝑑𝑢
2. Misal 𝑢 = 2𝑥 + 8 ↔ 𝑑𝑥 = 4𝑥
𝑑𝑢 = 4𝑥 𝑑𝑥
𝑥 1 𝑥
∫ 2 𝑑𝑥 = ∫ 2 4 𝑑𝑥
2𝑥 + 8 4 2𝑥 + 8
1 1
= ∫ 2 4𝑥 𝑑𝑥
4 2𝑥 + 8
1 1
= ∫ 𝑑𝑢
4 𝑢
1
=
ln 𝑢 + 𝑐
4
1
= ln(2𝑥 2 + 8) + 𝑐
4
𝑑𝑢 1
3. Misal 𝑢 = ln 𝑥 ↔ 𝑑𝑥 = 𝑥
1
𝑑𝑢 = 𝑑𝑥
𝑥
2 ln 𝑥 1
∫ 𝑑𝑥 = 2 ∫ ln 𝑥 𝑑𝑥
𝑥 𝑥
= 2 ∫ 𝑢 𝑑𝑢
1
= 2 𝑢2 + 𝑐
2
= 𝑢2 + 𝑐
= (ln 𝑥)2 + 𝑐
Contoh 4
𝑑𝑦 𝑥+1
Carilah 𝑑𝑥 jika diketahui 𝑦 = √𝑥 3 !
+4
Penyelesaian:
𝑥+1
𝑦=
√𝑥 3 + 4
𝑥+1
ln 𝑦 = ln
√𝑥 3 + 4
ln 𝑦 = ln(𝑥 + 1) − ln √𝑥 3 + 4
𝑑 𝑑 𝑑
ln 𝑦 = ln(𝑥 + 1) − ln √𝑥 3 + 4
𝑑𝑥 𝑑𝑥 𝑑𝑥
𝑑 𝑑 𝑑 1
ln 𝑦 = ln(𝑥 + 1) − ln(𝑥 3 + 4)2
𝑑𝑥 𝑑𝑥 𝑑𝑥
𝑑 𝑑 𝑑 1
ln 𝑦 = ln(𝑥 + 1) − ( ln(𝑥 3 + 4))
𝑑𝑥 𝑑𝑥 𝑑𝑥 2
1 𝑑𝑦 1 𝑑 1 1 𝑑 3
= (𝑥 + 1) − (𝑥 + 4)
𝑦 𝑑𝑥 𝑥 + 1 𝑑𝑥 2 𝑥 3 + 4 𝑑𝑥
1 𝑑𝑦 1 1
= − (3𝑥 2 )
𝑦 𝑑𝑥 𝑥 + 1 2(𝑥 3 + 4)
1 𝑑𝑦 1 3𝑥 2
= −
𝑦 𝑑𝑥 𝑥 + 1 2(𝑥 3 + 4)
𝑑𝑦 1 3𝑥 2
= 𝑦( − )
𝑑𝑥 𝑥 + 1 2(𝑥 3 + 4)
LATIHAN 1
1. 𝐷𝑥 ln(4𝑥 2 + 3𝑥 − 1)3 = ⋯
ln(𝑥 2 +5)
2. 𝐷𝑥 =⋯
4𝑥−6
3. 𝐷𝑥 ln(𝑥 + 5)4 + 2𝑥 3 − 6 = ⋯
2
4. ∫ 4𝑥−5 𝑑𝑥 = ⋯
2𝑥−1
5. ∫ √2𝑥 2 𝑑𝑥 = ⋯
−2𝑥+5
B. Fungsi Eksponen
Definisi
Eksponen dari x ditulis 𝑒 𝑥 didefinisikan
oleh
𝑒 𝑥 = 𝑦 ↔ ln 𝑦 = 𝑥
Sifat Fungsi Eksponen
1. 𝑒 𝑎+𝑏 = 𝑒 𝑎 𝑒 𝑏
𝑒𝑎
2. 𝑒 𝑎−𝑏 = 𝑒 𝑏
𝑦 = 𝑒𝑥
ln 𝑦 = ln 𝑒 𝑥
ln 𝑦 = 𝑥 ln 𝑒
ln 𝑦 = 𝑥
𝑑 𝑑
ln 𝑦 = 𝑥
𝑑𝑥 𝑑𝑥
1 𝑑𝑦
=1
𝑦 𝑑𝑥
𝑑𝑦
=𝑦
𝑑𝑥
𝑑𝑦
= 𝑒𝑥
𝑑𝑥
Contoh 1
Carilah 𝐷𝑥 𝑒 √3𝑥+2 !
Penyelesaian:
1
Misal 𝑢 = √3𝑥 + 2 = (3𝑥 + 2)2
1
𝐷𝑥 𝑢 = 𝐷𝑥 (3𝑥 + 2)2
1 1
= (3𝑥 + 2)−2 (3)
2
3
=
2√3𝑥 + 2
𝐷𝑥 𝑒 √3𝑥+2 = 𝑒 𝑢 𝐷𝑥 𝑢
3
= 𝑒√3𝑥+2
2√3𝑥 + 2
3𝑒√3𝑥+2
=
2√3𝑥 + 2
Contoh 2
Carilah
1. ∫ 𝑒 4𝑥−2 𝑑𝑥
2
2. ∫ 𝑥𝑒 4𝑥 𝑑𝑥
Penyelesaian:
𝑑𝑢
1. Misal 𝑢 = 4𝑥 − 2 → 𝑑𝑥 = 4
𝑑𝑢 = 4 𝑑𝑥
1
∫ 𝑒 4𝑥−2 𝑑𝑥 =∫ 𝑒 4𝑥−2 4𝑑𝑥
4
1
= ∫ 𝑒 𝑢 𝑑𝑢
4
1
= 𝑒𝑢 + 𝑐
4
1
= 𝑒 4𝑥−2 + 𝑐
4
2 𝑑𝑢
2. Misal 𝑢 = 4𝑥 − 2 → 𝑑𝑥 = 8𝑥
𝑑𝑢 = 8𝑥 𝑑𝑥
2 1 2
∫ 𝑥𝑒 4𝑥 𝑑𝑥 = ∫ 8𝑥𝑒 4𝑥 𝑑𝑥
8
1
= ∫ 𝑒 𝑢 𝑑𝑢
8
1
= 𝑒𝑢 + 𝑐
8
1 2
= 𝑒 4𝑥 + 𝑐
8
LATIHAN 2
2
1. 𝐷𝑥 𝑒 3𝑥 +4𝑥−5 = ⋯
2. 𝐷𝑥 𝑒 4𝑥−3 (𝑥 2 + 2𝑥 − 1) = ⋯
𝑒 √5𝑥+2
3. 𝐷𝑥 4𝑥 2 +𝑥−5 = ⋯
2 +5
4. ∫ 2𝑥𝑒 2𝑥 𝑑𝑥 = ⋯
2 +2𝑥−5
5. ∫(8𝑥 + 4) 𝑒 2𝑥 𝑑𝑥 = ⋯