Anda di halaman 1dari 3

JERITA TUAI

DUNGING ANAK GUNGGU


Genius Iban Ari Nanga Ulai (Debak)
Ngejangka kitai meh Raja Menua Sarawak, pia ku jaku kenang bala sida di Nanga Ulai dalam
menua Debak lebuh Dunging anak Gunggu parai urung tengan taun 1980an menya.
Kebuah pia, laban pintu bilik penaik Dunging ba rumah panjai nya betulis ‘Raja Menua
Sarawak’.
Ku orang ke nusui, bilik penaik Dunging jauh nyulut manah ari enggi orang bukai ba rumah nya,
laban ke digaga ari teras magang, sereta dirias enggau ukir sereta rengka bukai digaga iya empu,
enda nyalah baka rumah mijum.
Siku kaban penulis, ke mega bekau kepala pengajar ba sekula primary, iya nya Morris Unong
enda nemu dini alai iya diatu ke sama serumah enggau Dunging, lebuh ditanya, sigi ngamatka
berita nya.
“Niang Dunging nadai utai dikenadai ba dalam bilik baka rengka pengidup rumah panjai endang
bisi magang, muti nadai mayuh diri sebilik enggau betupi,” ku Morris.
Terubah penulis nemu rita Dunging tu kena taun 1964 menya. Nyadi lebuh Gawai Antu orang ba
rumah panjai Sungai Belong ba dalam batang Malupa pati Krian di Saratok dia Dunging tu bisi
nyadung utai chelak iya. Nyadi nya bisi ngundan gambar dero iya empu ngena ngepan Iban.
Ba tisi gamal dero iya bisi diselitka tulis romanised sereta mega dalam alphabet Iban ke
ditengkebang iya empu. Utai ke ditulis iya nya ke ulih bacha aku dalam ayat romanised, iya nya
pasal tusut turun temurun Dunging empu ari Singalang Burung.
Nyadi ba reti tusut iya mansik tauka nentu berapa serak sida sebilik nya semak tauka ngejang ari
Singalang Burung, ke nyadi petara bumai betupi ba pengarap lama Iban.
Siti ari utai ke dichelak iya sangka aku ngena injin penyelak gaga iya empu iya nya pasal ‘carta
organisasi’ ba sekula ti endur iya ngajar sekeda bala anembiak rambau nya kelia pasal urup tulis
Iban ke digaga iya empu. Sekula nya, nunda ba utai ke disadung iya nya, diberi iya nama Sekula
Sera Gunting (Sera Gunting School) iya nya ngangkatka nama uchu Singalang Burung, anak
Menggin seduai Dara Tinchin Temaga, iya nya anak tuai Singalang Burung, ke disebut dalam
leka main sereta jaku tuai Iban Aki Lang Singalang Burung, Aki Bejugu Menaul Tuntung.
Penulis empu dua kali meda Dunging, iya sekali dalam taun 1968 di pasar kayu Saratok enggau
sekali berandau enggau iya empu di Sarikei dalam taun 1982.
Tang entara 1964 – 1985, mayuh ga utai udah didinga pasal Dunging, tang iya ke nyemetak agi
nya ari tusui aya penulis Stephen Sembilan anak Ambas ari Nanga Tut, Rimbas.
Nanga Tut tu enda jauh ari rumah panjai Dunging ba Nanga Ulai dalam Rimbas, pati Batang
Saribas. Utai ke ditusui tuai aya nya enda mangat silik tang iya udah nyidi sekeda pengawa
enggau utai ke udah dikereja Dunging datai ka iya nyau tebilang rita lebih agi ba genturung
pendiau menua di Rimbas, Layar, Batang Paku, Batang Krian, sekeda menua ba Batang Lupar,
Bintangor enggau Sarikei.
Ba renggat tu kitai nguji mansutka sekeda ari pengawa Dunging ke udah ngasuh iya bisi berupai
nyelaie sereta nyulut pengelandik ari kitai Iban ke bukai.
Iya ke udah, tu meh keterubah iya siku bansa kita udah bisi pansut nama bisi penemu enggau
pengelandik ngaga mayuh bengkah utai. Tau kitai madah, nadai pengkebang menua kitai tu lebih
ari Dunging.
Kenu ku tusui aya Stephen, Dunging tu endang udah bujang ba taun 1925. Iya endang udah bisi
pengelandik jari baka ngukir, ngambuh, ngaga chapak mangkuk, ngaga sugu ari kayu tapang.
Iya udah nguji ngaga ruding ari selung enggau ari takang aping. Iya mega bisi ngaga kesuling ari
buluh. Siti agi utai ke bisi digaga iya nya engkerurai ari labu selaing enggau buluh lapan iti, lalu
dilah iya digaga ari temiang.
Kelimpah ari rengka tebah musik asal nya tadi iya mega bisi nguji ngaga rebap ari tachu nyiur.
Dunging mega bisi ngaga enyakun (nyau ka baka sapek) ari kayu empalaie betali dua iti ari rutan.
Semua utai ke disebut nya tadi endang perengka dikena bemain musik asal kitai Iban.
Ba taun 1930 lebuh Gawai Antu di Nanga Ulai (rumah sida empu), Dunging bisi ngaga kipas
angin ari kayu. Kipas tu tau bepusin ari kuasa injin kaki ari jauh. Iya tau bepusin ari sadau lalu
nyepu pala pengabang lebuh ke duduk tauka mansa ruai iya. Keba sekeda lelanjang pengabang
abis tekebu empa pengeras pusin kipas kayu Dunging.
Iya mega bisi ngaga gasing kena nabu ubung. Dulu ari nya iya endang udah bisi nanam kayu taya.
Buah taya ti udah mansau lalu diketau, sereta lalu dipalu ba tikai ngena rutan ke digaga iya
ambika pemalu taya empu.
Nya baru digasing ngena gasing nya tadi sereta lalu jadi ka ubung. Ubung Dunging tu mayuh
udah dikena bala indu sida semenua kena nenun kain, pua kumbu enggau utai bukai.
Kelimpah ari nya, Dunging udah mega ngaga ketupi ari kayu empalaie enggau ari kulit kayu
tekalung. Iya mega ngaga pua, baju enggau tanchut ari kulit kayu tekalung. Utai ke digaga iya
nya endang dichunto ba iya empu lalu gari nya dikena iya kulu kili. Orang bukai ke bisi
pengerindu meda utai nya tadi ulih ga meli ari iya sereta lalu meri chunto sukat diri empu.
Siti agi utai ke bisi digaga Dunging iya nya minyak wangi. Tu digaga iya ari rakit bungai kayu
enggau daun kayu babas champur enggau bungai tanam.
Nyadi bungai tanam ke dikena iya baka Bungai Kapu, Bungai But, Bungai Ruku, Bungai
Gerempung, Bungai Rajang, Bungai, chekur enggau lia. Sekeda ari kayu tauka bungai kampung
ke dikena iya baka sida Bungai Seminggu, Bungai Empaka, Bungai Kepudak, Bung Innus,
Bungai Mutik, Bungai Kemarik, Bungai Kupi enggau Bungai Pakan. Bisi empat puluh bansa utai
dichampur ka iya kena ngaga minyak wangi.
Semua utai nya tadi lalu dichampur enggau tepus, paku ikan, paku lilin, kayu garu, buah kayu
balung, kupak pauu enggau buah kepayang. Nyadi lalu dipegulaika iya semua utai ke disebut nya
tadi sereta lalu dibalut ngena gari utai tauka pua. Panduk ngena periuk tembaga, lalu ditumbak ka
ba dalam tanah.
Periuk nya tunsang lalu mua periuk nya diselap enggau batang tepus ti udah dipalu sereta enggau
daun paku nya tadi. Burit periuk ditunu enggau api, lalu mua periuk nya diterima ngena mayang
pinang tauka kulit kayu. Udah nya kaus iya labuh ngagai teradu nya tadi lalu diterima ngena
tachu nyiur.
Udah nya dalam taun 1936, Dunging nguji ngaga injin kena ngaga ngeli. Pengawa iya tu enda
tentu mujur. Enam hari iya udah nguji injin tu, iya pan lalu enda nyadi. Malam hari keenam nya
iya tinduk lalu bisi mimpi ti munyi tu: – Mimpi asai ke benung ngaga injin ngeli. Dia iya berasai
tusah ati ensepi pengawa iya enda mujur. Lalu asai ke datai indu orang putih, bansa ribai. Indu
nya lalu nanya nama kebuah iya tak kelalu tusah gamal. Dunging pan lalu nerang ngagai indu nya
madahka pengawa iya lalu enda nyadi. Nya ti ngenusahka ati iya. Dia indu nya lalu ngasuh
Dunging nelentangka tapa jari iya. Indu ribai nya lalu bejaku, “Nuan Dunging, semua orang nadai
pelajar nadai pandai ari nuan, laban jari kanan nuan tu bisi diengkah Jesus pijar.” Dunging pan
lalu tedani.
Udah bemimpi nya iya lalu beperansang ngaga mayuh agi bengkah utai. Injin ngeli iya pan lalu
jadi. Ari nya iya lalu berengkah ngaga ngeli.
Siku ari orang ba pelilih menua kami bisi ngena ngeli gaga Dunging iya nya niang aki kami bilik
sepiak menya penama Jerampang anak Saat ke bensumbar ‘Pintu Batu Nanga Igan, Indu Balu
Tengah Malam’.
Endang tak enda nemu pemanah niang Jerampang menya ngena ngeli gaga Dunging. Ngeli nya
bisi kuning mimit enda tentu burak baka ngeli batu gaga Cina. Tang manah amat dipeda. Nunda
ku cherita iya enchabut ngeli ngena anggup besi mit tang enda pedis laban iya ngena puchau
pemenat.
Sebengkah ari pengawa iya ti agi bisi dipeda sampai ka seharitu iya nya kebun getah iya ti bisi
nyelaie agi ari enggi orang bukai. Iya endang bisi mayuh kebun getah ke alai sekeda bala sida
serumah nya bekereja bebagi dua enggau iya. Nyau keleju iya pan nanam baru kayu getah bisi
25,000 kayu.
Nitihka padah iya empu agi iya idup suba utai tu dikereja iya dalam taun 1932. Nyadi semua
getah ditanam ba tanah ke bisi renjan mimit ba serantu jalai ari rumah panjai orang Danau ngagai
rumah panjai Ulu Bayur.
Kira ke ba tebiang meh endur iya nanam getah nya tadi. Laban ke suah bendar nengah menua nya
ngagai menua Bayur entara taun 1988 ngagai 1992 suba, sinu endar meda getah ke bebesai nadai
dikereja. Iya ga renjan endar laban Dunging ke deka nguji tengkebang ngena chuban siti.
Nyadi ku cherita Morris Unong, udah getah nya tau dikereja iya pan ngaga panchung ba tiap
batang getah nunga awak ka nitik ngagai siti batang payan ke udah dibelah dua.
Nyadi payan nya baka tungga lalu nitik ngagai siti beledi besai ke nyadi chuban. Datai ka bepuluh
iti pun getah ke bekunsi ka siti chuban beledi nya tadi.
Pengawa tu manah amat laban iya ngurangka jam muat sereta awak ka enda ibuh ngaga chuban
mayuh. Tang utai nya enda nunda ka ati iya.
Nyau ujung-ujung orang ke bekereja dia nyau ngurang ka pemayuh batang getah ke bekunsi ka
siti chuban. Kebuah pia laban enti kelalu panjai batang payan ke nyadi churung ai getah mansang
ngagai chuban, ai getah nyau meku serantu jalai apin datai ba chuban. Nya alai enda tentu mujur
projek getah ba tebiang bakanya.
Dulu ari tu, apin ke nanam kayu getah ke ngemayuh nya, Dunging endang udah bisi ngaga injin
getah ari kayu kering. Nyadi injin tu ambika kena nginjin getah sida iya empu.
Laban getah endang sigi mayuh, nyadi Dunging kira ka bulih amat duit ari getah. Orang ke
ngereja getah iya pan mayuh ga. Nya alai ba menua sida Nanga Ulai endang jarang ke bisi bulih
agi belanja ari Dunging.
Cherita pengawa iya ke bukai lebih agi ke ngajar bala anembiak ba menua ke besemak dia urup
jaku Iban ke ditengkebang iya – sekula nya dikumbai iya Sekula Sera Gunting – nyangka deka
ditampung ba renggat dudi ila.
-
Dayak Bukit Kelingkang
-

Anda mungkin juga menyukai