Operasi Himpunan
S A S A S B
B A
B
b. Gabungan
A gabungan B ditulis A ∪ B = {x | x ∈ A atau x ∈ B}
Yang termasuk dalam A ∪ B adalah anggota himpunan A digabung dengan anggota
himpunan B.
S A S A S B
B A
B
c. Penjumlahan
A penjumlahan B ditulis A + B = {x | x ∈ A atau x ∈ B, x ∈ A ∩ B}.
A dijumlah dengan B (A + B), penyelesaiannya adalah gabungann anggota
himpunan A dan himpunan B kecuali irisan dari A dan B.
S A S A S B
B A
B
S A S A S B
B A
B
e. Perkalian
A × B adalah pasangan berurutan dimana a ∈ A dan b ∈ B
A × B = {(a,b) | a ∈ A dan b ∈ B}
Contoh:
𝐴 = {1,2}
𝐵 = {𝑎, 𝑏, 𝑐 }
𝐴𝑥𝐵 = {(1, 𝑎), (1, 𝑏), (1, 𝑐 ), (2, 𝑎), (2, 𝑏), (2, 𝑐 )}
𝐵𝑥𝐴 = {(𝑎, 1), (𝑎, 2), (𝑏, 1), (𝑏, 2), (𝑐, 1), (𝑐, 2)}
f. Komplemen
A ditulis A', adalah semua anggota S selain anggota A.
A' = {x | x ∈ S, x ∈ A}
Contoh :
𝑆 = {1,2,3,4,5,6,7,8,9,10}
𝐴 = {2,3,5,7}
𝐴′ = {1,4,6,8,9,10}
Contoh Soal I :
Tentukan:
a. A - B g. (B ∩ D) + (A ∪ B)
b. A + B h. (A ∩ B) – (C ∩ B)
c. A ∩ B i. (A × D)
d. A ∪ B j. (A ∪ B) ∩ C
e. (A ∩ B) + (B ∩ C) k. (B ∩ C) ∪ D
f. (A ∪ B) - C l. (B ∩ C) + D
Pembahasan:
a. A - B = {1, 2, 3, 4, 5} – {2, 3, 5, 7, 11, 13} = {1, 4}
i. (A × D) = {1, 2, 3, 4, 5} × {2, 3, 4, 5, 6, 7}
= {1, 2}, {1, 3}, {1, 4}, {1, 5}, {1, 6}, {1, 7}, {2, 2}, {2, 3}, {2,4}, {2, 5},
{2, 6}, {2, 7}, {3, 2}, {3, 3}, {3, 4}, {3, 5}, {3,6}, {3, 7}, {4, 2}, {4, 3},
{4, 4}, {4, 5}, {4, 6}, {4, 7}, {5,2}, {5, 3}, {5, 4}, {5, 5}, {5, 6}, {5, 7}
k. (B ∩ C) ∪ D = { } ∪ {2, 3, 4, 5, 6, 7}
= {2, 3, 4, 5, 6, 7}
l. (B ∩ C) + D = { } + {2, 3, 4, 5, 6, 7}
= {2, 3, 4, 5, 6, 7}
Contoh Soal II :
Tentukan:
Pembahasan:
a. A’ = {2, 4, 6, 8, 10}, B’ = {1, 4, 6, 8, 9, 10}, dan C’ = {7, 8, 9, 10}
b. (A ∩ B)’ = {2, 4, 6, 8, 9, 10}
c. (A ∪ B)’ + (B – C)’ = {4, 6, 8, 10} + {1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 10}
= {1, 2, 3, 5, 9}
Jika: 𝑆 ≠ 𝜙
𝐴∩𝐵 ≠ 𝜙
𝐴∩𝐶 ≠ 𝜙
𝐵∩𝐶 ≠ 𝜙
𝐴∩𝐵∩𝐶 ≠ 𝜙
Maka:
a. 𝐴 ∩ 𝐵 b. 𝐴 ∩ 𝐶
s
Lasia Agustina, M.Pd B
s B
Page 5
A A
C C
c. 𝐵 ∩ 𝐶 d. 𝐴 ∩ 𝐵 ∩ 𝐶
s B
s B
A A
C C
e. 𝐴 ∪ 𝐵 f. 𝐴 ∪ 𝐶
s B
s B
A A
C C
g. 𝐵 ∪ 𝐶 h. 𝐴 ∪ 𝐵 ∪ 𝐶
s B
s B
A A
i. 𝐴 + 𝐵 j. 𝐴 + 𝐶
C C
s B
s B
A A
C C
k. 𝐵 + 𝐶 l. 𝐴 + 𝐵 + 𝐶
s B
s B
A A
C C
s B
s B
A A
C C
o. 𝐵 − 𝐴 p. 𝐵 − 𝐶
s B
s B
A A
C C
q. 𝐶 − 𝐴 r. 𝐶 − 𝐵
s B
s B
A A
C C
s. (𝐴 ∩ 𝐵 ∩ 𝐶)′ t. (𝐴 ∪ 𝐵 ∪ 𝐶)′
s B
s B
A A
C C
u. (𝐴 + 𝐵 + 𝐶)′ v. (𝐴 − 𝐵)′
s B
s B
A A
C C
Contoh IV:
Tentukan daerah dari (𝐶 + (𝐵 ∪ 𝐴)) − (𝐴 ∩ 𝐵)!
S A B S A B
C C
(𝐴 ∩ 𝐵) (𝐶 + (𝐵 ∪ 𝐴)) − (𝐴 ∩ 𝐵)
S A B S A B
C C