1
Setelah menyaksikan
tayangan ini anda dapat
Menentukan:
•fungsi invers
•sifat fungsi invers dikaitkan
dengan fungsi komposisi
2
Fungsi Invers
Jika f : A → B suatu fungsi bijektif
maka f mempunyai
fungsi invers f-1 : B → A
f-1 dibaca f invers
f-1 merupakan
notasi singkat dari f-1(x)
3
Contoh
f: A → B dirumuskan f(x) = x + 3
A B
1 4
2 5
3 6
4 7
f: A → B
4
f-1: B → A dirumuskan f-1(x) = x - 3
A B
1 4
2 5
3 6
4 7
f-1: B → A
5
Menentukan
Rumus fungsi invers
A f B
x = f-1(y) f(x) = y
f-1
Bagaimana langkah-langkah
menentukan f-1(x) ?
6
Langkah-langkahnya
A f B
x = f-1(y) f(x) = y
f-1
1. Nyatakan y = f(x) menjadi x = f(y)
2. Pada f-1 (y), ganti y dengan x
7
contoh 1
9
contoh 2
x–b
f-1(x) =
a
11
contoh 3
jadi f-1(x) = 4
3 x 28
3
12
contoh 4
(x – 5) 3
f-1(x) = 2
(x – 8)
-⅔
jadi f-1(x) = 1½x + 12
13
contoh 5
2x 3
Tentukan fungsi invers f(x) = 4x 5
2x 3
Jawab: y = 4x 5
ubah x = f(y), kali silang
y(4x + 5) = 2x + 3
4xy + 5y = 2x + 3
14
4xy + 5y = 2x + 3
4xy – 2x = -5y + 3
x(4y – 2) = -5y + 3
5y 3
x = 4y 2
-1 5y 3
f (y) =
4y 2
ganti y dengan x
-1 5x 3
Jadi inversnya f (x) =
4x 2
15
Jadi perlu diingat:
ax b
Jika f(x) =
cx d
-dx + b
f-1(x) =
cx – a
16
contoh 6
3x 4
Tentukan fungsi invers f(x) =
6x 7
Jawab:
ax b -dx + b
f(x) = → f (x) =
-1
cx d cx – a
7x + 4
Jadi inversnya f-1(x) =
6x – 3
17
contoh 7
-x
Tentukan fungsi invers f(x) =
x2
Jawab:
- 1.x 0 -2x + 0
f(x) = → f (x) =
-1
x2 x+1
-2x
Jadi inversnya f-1(x) =
x+1
18
contoh 8
2x
Jika f(x) =
3x 4
dan f-1 (k) = 1
Tentukan nilai k yang memenuhi
19
Jawab:
2x -1 4x
f(x) = maka f (x) =
3x 4 3x 2
f-1(k) = 1
4k
= 1, kali silang
3k 2
4k = 3k – 2
Jadi k = -2
20
contoh 9
1
Invers dari f(x) = (1 x ) 2
3 5
adalah….
21
Jawab:
1
f(x) = (1 x ) 2
3 5
Misal y = (1 x ) 2
3 5
y – 2 = (1 x )
3 5
22
Jawab:
x3 = 1 - (y – 2)5
ruas kiri dan kanan dipangkatkan ⅓
x = 1 – (y – 2)5]⅓
f-1(y) = 1 – ( y – 2)5]⅓
23
Invers
Fungsi Komposisi
Fungsi f: A → B dan g : B → C
Jika h : A → C dengan h = g o f
maka invers h adalah
h-1 : C → A
dengan
h-1 = f-1 o g-1
24
Jadi
• jika h(x) = (g o f)(x)
maka h-1(x) = (g o f)-1
= (f-1 o g-1)(x)
• Jika h(x) = (f o g)(x)
maka h-1 = (f o g)-1(x)
=(g-1 o f-1)(x)
25
contoh 1
Diketahui h(x) = (g o f)(x)
2x 1
dengan f(x) =
x 3
dan g-1(x) = x – 4
Tentukan h-1(x).
26
Jawab
2x 1
Jika f(x) =
x 3
3x 1
maka f-1(x) =
x2
28
3(x – 4) + 1
h-1(x)=
(x – 4) – 2
-1 3x – 12 + 1
h (x) =
x–6
3x - 11
Jadi h-1(x) =
x6
29
contoh 2
Fungsi f: R → R dan g: R→R
x 1
dirumuskan dengan f(x) =
x
x ≠ 0 dan g(x) = x + 3,
maka (g(f(x))-1 adalah….
30
Jawab
x 1 x 1
f(x) =
x x0
0x 1 1
maka f-1(x) = x 1 x 1
g(x) = x + 3 maka
g-1(x) = x – 3
31
1
f-1(x) = x 1
g-1(x) = x – 3
g(f(x))]-1 = f-1(g-1(x))
= f-1 (x – 3)
1
( x 3) 1
1
Jadi g(f(x)]-1=
4 x
32
Contoh 3
33
Jawab
(f o g)(x) = f(g(x))
= f(2x – 1)
1
= 2x 1
34
1
Misal y =
2x 1
(2x – 1)y = 1
2xy – y = 1 y 1
2xy = y + 1→x =
2y
x 1
Jadi (f o g)-1(x) =
2x
35
Contoh 3
Fungsi f: R → R dan g: R → R
dirumuskan dengan
f(x) = ½x – 1 dan g(x) = 2x + 4,
maka (g o f)-1(10) =….
36
Jawab
f(x)= ½x -1 dan g(x)= 2x + 4
(g o f)(x) = g(f(x))
= g(½x -1)
= 2(½x – 1) + 4
=x–2+4=x+2
berarti (g of)-1(x) = x – 2
Jadi (g o f)-1(10) = 10 – 2 = 8
37
Contoh 4
38
Jawab
f(x) = x + 2 → y = x + 2
x=y–2
f-1(x) = x – 2
g(x)= 15/x → y = 15/x
x = 15/y
g-1(x) = 15/x
39
f-1(x) = x – 2 dan g-1(x) =15/x
(f-1o g-1)(x) = 1
f-1 g-1(x)] = 1
f-1 (15/x) = 1
15/x – 2 = 1
15/x = 3
Jadi x = 5
40
Contoh 5
f(x) = 10x dan h(x) = x2 + 2
untuk setiap x bilangan real,
bila x ≠ 0
maka f-1(h(x2) - 2) = ….
41
Jawab
Jika f(x) = 5x
dan g(x) = x2 + 3
untuk x ≠ 0 maka
f-1(g(x2) – 3) = ….
43
Jawab
f(x) = 5x → y = 5x
x = 5log y
f-1(x) = 5log x
g(x) = x2 + 3
f-1 g(x2) – 3] = f-1 (x2)2 + 3 - 3]
= f-1(x4)
= 5log x4
= 4 5log x
44
45