BAB 10: PENDIDIKAN

FALSAFAH
PENDIDIKAN
ISLAM
Konsep Pendidikan Islam
Takrif Umum
• Sesuatu proses pembentukan keperibadian
manusia
• Berlandaskan al-Quran dan as-Sunnah
• Supaya menjadi hamba Allah SWT yang
beriman, bertaqwa dan beramal soleh
• Satu proses abadi yang
membawa perkembangan
mental dan fizikal serta
kesedaran manusia terhadap
Tuhan.
 Pendidikan islam
Dapat dikaitkan dengan beberapa istilah :

• Tarbiah
• Taklim
• Ta’dib
• Irsyad
• Tadris
Maksud istilah
Tarbiah
• Proses pembentukan peribadi individu dari satu tahap sehingga
mencapai matlamat akhir.
• Iaitu insan sempurna yang mengabdikan diri dengan tulus kepada
Allah SWT.
Taklim
• Pemindahan ilmu kepada manusia untuk merealisasikan fungsi,
tugas dan statusnya sebagai khalifah Allah SWT di bumi.
Maksud istilah
Ta’bid
• Pembentukan adab atau sahsiah sebagaimana yang telah dituntut
oleh Islam
Irsyad
• Petunjuk yang benar ke arah jalan yang lurus berasaskan syariah
Tadris
• Pengajaran sesuatu cabang ilmu yang ditunjukkan kepada
seseorang individu
Bukti kepentingan Pendidikan dan ilmu pengetahuan

• Terdapat di surah al-alaq ayat 1-5 yang membuktikan

pendidikan dan berilmu pengetahuan merupakan risalah
penting dalam islam.
• Islam menekankan pengetahuan tentang fardu ain dan fardu
kifayah serta tidak mengetepikan pengetahuan lain.
• Islam memandang tinggi orang-orang berilmu(ulama)
• Sumber Pendidikan islam ialah al-Quran,as-Sunnah dan ijmak
ulama.
Tujuan Am Pendidikan Islam

1. Mencari keredhaan Allah

2. Membentuk akhlak dan keperibadian mulia
3. Memperkenalkan kepada manusia akan kedudukan dan
tanggungjawab masing-masing terhadap diri sendiri
4. Meningkatkan semangat ilmiah dan cinta akan ilmu
pengetahuan
5. Menyelaraskan kehidupan manusia di dunia dan di akhirat
Ciri-ciri Pendidikan Islam

• Mempunyai ciri-ciri yang tersendiri

• Ciri yang membezakan Pendidikan Islam dengan Pendidikan lain :

1. Pendidikan islam merupakan tanggungjawab peribadi, tanggungjawab masyarakat dan

tanggungjawab pemerintah
2. Pendidikan islam bersifat kompleks
3. Teori dan praktik sekali gus
4. Pendidikan islam dibina atas kemerdekaan
5. Terbuka bagi sistem Pendidikan luar
Ciri-ciri Pendidikan pada Zaman
Khalifah Umaiyah
Institusi Pendidikan dan bentuk pengajaran

• Masjid, Istana Khalifah dan Kuttab

• Kurikulum; ilmu tafsir, hadis, fiqh, Bahasa, kesusteraan arab, dan lain-lain.
• Cara penyampaian Ilmu berbentuk halaqah.
• Terdapat pengajaran qira’ah al-Quran dan qasidah yang berpusat di kota Mekah dan
Madinah.
• Terdapat tujuh jenis bacaan mengikut loghat suku kaum Arab.
• Bagi memudahkan orang islam yang bukan arab membaca al-Quran, tanda-tanda
bunyi diwujudkan.
• Al-Quran kemudiannya dibariskan dengan lengkap serta ditanwinkan dan diletakkan
tanda syaddah.
Institusi Pendidikan dan bentuk pengajaran

• Istana Khalifah dijadikan tempat belajar dan perpustakaan

• Kuttab ialah sekolah pemula dan terbahagi kepada dua iaitu Kuttab tampat untuk
orang awam belajar dan dikenakan yuran manakala Kuttab al-sabil tempat untuk
kanak-kanak miskin dan pelajaran secara percuma
• Penekanan kepada al-Quran dan asas ilmu agama.
Tenaga-tenaga pengajar
Guru-guru mengajar di masjid
• Mempunyai ilmu asas yang kukuh
• Mempunyai pelbagai kemahiran berbanding guru istana dan
Kuttab
• Mengajar tanpa sebarang ganjaran
Tenaga-tenaga pengajar
Guru-guru mengajar di istana Khalifah
• Dikenali sebagai muaddih
• Mengajar berkenaan budi perkerti, adab-adab dan sahsiah
• Ditugaskan untuk mengajar putera-putera khalifah dan anak
pembesar
Bidang-bidang pengajian

• Pengajian Seni Muzik dan Puisi

• Pengajian Kesusteraan dan Ilmiah
• Pengajian Sains dan Perubatan
• Pengajian Seni Ukir dan Seni Pahat
• Pengajian membuat kertas, Kompas dan mensiu (alat
ketenteraan)
Dasar Pendidikan dan Perkembangan Pendidikan

• Percuma bagi golongan kurang berkemampuan di Kuttab

• Percuma bagi pengajian secara terbuka di masjid-masjid
• Kebayakkan rakyat menuntut ilmu walaupun tidak diwajibkan
• Putera mahkota diberikan Pendidikan wajib di istana atau
dihantar ke halaqah pengajian
• Tiada sukatan pelajaran ditetapkan
• Perkembangan ilmu pengetahuan seiring dengan penyebaran
islam
• Peranan khalifah dalam perkembangan ilmu dan penyebaran
islam
Dasar Pendidikan dan Perkembangan Pendidikan

• Kemunculan ilmu falsafah yang menyumbang kepada sistem

Pendidikan
• Akhir zaman pemerintahan Bani Umaiyah, ulama islam
terpaksa menggunakan falsafah sebagai senjata bagi
menentang hujah orang yahudi dan nasrasni.
• Perubahan bentuk Pendidikan mengikut tuntutan dan situasi
semasa
• Ilmu sejarah menjadi salah satu faktor penting dalam
perkembangan sistem Pendidikan dan ilmu ini dikhususkan
kepada Putera-putera khalifah
Ciri-ciri Pendidikan pada Zaman
Khalifah Abbasiyah
Institusi Pendidikan dan
bentuk pengajaran

• Masjid merupakan pusat bagi pelajaran rendah, menengah dan tinggi

• Merupakan sekolah utama bagi mempelajari al-Quran, hadis dan fiqah
• Diadakan majlis munazarah oleh ulama, sarjana dan pujangga
• Sekolah-sekolah tinggi iaitu madrasah ditubuhkan Zaman Nizam al-mulu seperti di
Baghdad dan Basrah
• Istana khalifah merupakan institusi Pendidikan berfungsi sebagai Gedung ilmu dan pusat
pengajian Sastera berbanding pusat pemerintahan
• Perpusatakaan digunakan untuk mengkaji buku-buku ilmiah seperti Baitul Hikmah
Bidang Pengajian

• Keagamaan dan bidang lain

• Kurikulum peringkat rendah merangkumi pelajaran al-Quran, sirah Nabi SAW, membaca,
menulis dan puisi
• Kurikulum peringkat menengah dan tinggi merangkumi ikmu tafsir, ilmu hadis, ilmu
kalam, falsafah, perubatan dan lain-lain
• Aktiviti penterjemahan dan pengkajian buku-buku ilmiah yang menggalakkan
perkembangan ilmu
 Tenaga Pengajar
• Muncul ramai cendiakawan Islam yang mempunyai pengetahuan yang berbeza-
beza antara satu sama lain
• Pakar ilmu hadis- al-kindi, al-Farabi, Imam 4 mazhab, al-Bukhari, al-Muslim, dan
lain-lain
• Pakar perubatan iaitu Ibn Sina, al-Razi dan Ali al-Tabari
 Dasar dan Perkembangan Pendidikan

• Dasar pelajaran yang digunakan ialah al-Quran dan hadis

• Sumber Pengetahuan Islam berasal daripada dua jenis jurusan:
sumber internal(dalam) iaitu al-Quran dan hadis manakala sumber
external(luar )iaitu ilmu dari india, parsi dan Greek.