Wilayah NTT
Sektor Pembangkitan Timor
PT PLN (PERSERO)
WILAYAH NUSA TENGGARA TIMUR
SEKTOR PEMBANGKITAN TIMOR
TELAAHAN STAF
NAMA
: PAULUS BEREK
NIP
: 6388197-H
JABATAN
: SPV.PEMELIHARAAN PEMBANGKIT
JUDUL
OVERHAUL
JALAN
MESIN
TAHUN 2012
PT PLN (Persero)
Wilayah NTT
Sektor Pembangkitan Timor
LEMBAR PENGESAHAN
JUDUL
OJT
NAMA
: Paulus Berek
NIP
: 6388197-H
Mentor
Siswa OJT
Asisten Manajer
Operasi & Pemeliharaan
Paulus Berek
NIP: 6388197H
Mengetahui,
Manajer
PT PLN (Persero) WIL NTT
Wilayah NTT
Aneke A Mulyono
NIP: 6185010E
Edyson Rajagukguk
NIP: 6693078Z
ii
PT PLN (Persero)
Wilayah NTT
Sektor Pembangkitan Timor
KATA PENGANTAR
Puji dan syukur penulis panjatkan kehadirat Allah Yang Maha Kuasa,
karena atas rahmat dan karunia-Nya sehingga Penulis mampu menyelesaikan
Telaahan Staf dengan judul Evaluasi Pelaksanaan Pemeliharaan Overhoul
jalan Mesin Caterpillar Type D 3616TA SN : 1PD00423 Di PLTD Tenau-Pusat
Listrik Kupang. Laporan ini disusun berdasarkan pengalaman di unit tempat
penulis bertugas dan selama mengikuti program On The Job Training (OJT) di
PLN Sektor Pembangkitan Timor, sebagai lanjutan dari
pendidikan
dan
iii
PT PLN (Persero)
Wilayah NTT
Sektor Pembangkitan Timor
Semoga Laporan Telaahan Staf ini dapat bermanfaat dan berguna bagi semua
pihak. Amin.
Kupang,20 Nopember 2012
Penulis
iv
PT PLN (Persero)
Wilayah NTT
Sektor Pembangkitan Timor
DAFTAR ISI
II.
PERMASALAHAN ................................................................................... 3
III.
PERSOALAN ............................................................................................ 4
IV.
V.
VI.
PEMBAHASAN
6.1. Proses Pelaksanaan Pemeliharaan Semi Overhoul (SO) ................ 10
6.2. Hasil Pelaksanaan Pemeliharaan..................................................... 16
VII.
KESIMPULAN ........................................................................................ 24
VIII.
REFERENSI
LAMPIRAN
PT PLN (Persero)
Wilayah NTT
Sektor Pembangkitan Timor
DAFTAR GAMBAR
Gambar 13. Grafik Beban dan Temperatur Oli selama 24 Jam Operasi
(Sesudah SO) ....................................................................................... 21
Gambar 14. Grafik Beban dan Temperatur Aftercooler selama 24 Jam Operasi
(Sebelum SO) ...................................................................................... 22
Gambar 15. Grafik Beban dan Temperatur Aftercooler selama 24 Jam Operasi
(Sesudah SO) ....................................................................................... 22
vi
PT PLN (Persero)
Wilayah NTT
Sektor Pembangkitan Timor
DAFTAR TABEL
vii
PT PLN (Persero)
Wilayah NTT
Sektor Pembangkitan Timor
ABSTRAK
Mesin Caterpillar (type D3616TA SN : 1PD00423) atau yang dikenal dengan
Caterpillar unit 2 yang terdapat di PLTD Tenau-Pusat Listrik Kupang mengalami
derating sehingga hanya bisa dibebani sebesar 2500 kW. Beberapa parameter
seperti Oil Engine Temperature, Manipold Air Temperature dan temperature gas
buang menunjukkan kenaikan yang cukup signifikan pada posisi beban 2500 kW
sehingga membatasi daya mampu mesin, dimana pada beban tersebut Oil engine
Temperature sudah mencapai 88C, Manipold air Temperature mencapai 72C
serta temperature gas buang rata-rata semua cylinder mencapai 472C. Selain itu
konsumsi bahan bakar, Specific Fuel Consumption (SFC) juga mencapai 0,2773
liter/kWh sehingga dapat dikatakan bahwa mesin juga mengalami penurunan
efisiensi. Untuk mengatasi permasalahan tersebut maka pemeliharaan Semi
Overhoul (SO) yang sempat tertunda harus segera dilaksanakan. Setelah
dilakukan pemeliharaan, mesin sudah mampu dibebani sampai 3700 kW dan
pada posisi beban tersebut oil Engine Temperature baru mencapai 88C,
Manipold Air Temperature baru mencapai 75C serta temperature rata-rata gas
buang cylinder hanya 470C. Selain itu Specific Fuel Consumption (SFC) mesin
juga mengalami penurunan menjadi 0,2557 liter/kWh. Sehingga dari data tersebut
dapat dilihat bahwa pelaksanaan pemeliharaan Semi Overhoul mesin Caterpillar
unit 2 telah berhasil mengembalikan keandalan dan efisiensi mesin.
viii
Halaman | 1
1.2
Metodelogi
Pelaksanaan pemeliharaan Semi Overhoul ( SO ) mesin CAT unit 2
PENGUMPULAN DATA
PELAKSANAAN PEKERJAAN
PENGUJIAN/MESIN OPERASI
BERHASIL
Tidak ???
Ya
HASIL
KESIMPULAN
Halaman | 2
BAB II
PERMASALAHAN
Pemeliharaan SO (Semi Overhoul) untuk mesin CAT 2 umumnya
dilaksanakan saat mesin jam kerjanya sudah mencapai 12.000 dan dilaksanakan
kontinyu dengan kondisi unit off. Namun karena kondisi beban sistem yang
sedang kritis menyebabkan mesin harus tetap beroperasi meskipun sedang dalam
pekerjaan overhoul guna mencegah pemadaman.
Halaman | 3
Halaman | 4
Halaman | 5
Pemeliharaan.
5.1.1 Pengertian dan Tujuan Pemeliharaan
Pemeliharaan yaitu suatu kegiatan yang dilakukan sebelum mesin rusak
agar mesin selalu dalam kondisi optimal. Pemeliharaan itu sendiri bersifat
pemeriksaan. Pemeliharaan sendiri betujuan antara lain :
1. Daya mampu mesin sedekat mungkin dengan daya terpasang
2. Pemakain bahan bakar liter per Kwh,Specific Fuel Consumption
(SFC) se-efisien mungkin
3. Pemakaian minyak pelumas liter per kWH,Specific Lub oil
Cunsumption (SLC) serendah mungkin
4. Umur mesin menjadi lebih panjang
Halaman | 6
Halaman | 7
rutin
P5
(3000)
jam
operasi
mesin,
uraian
pekerjaannya meliputi pekerjaan P-0, P-1, P-2, P-3, P-4, dan P-5
serta ditambah dengan pekerjaan :
1) Pengetesan injector
2) Penyetelan timing
3) Pemeriksaan, pembersihan, perbaikan silinder head dan
komponennya
4) Pemeriksaan satu bantalan luncur / metal
5) Pemeriksaan pembersihan satu piston
6) Pemeriksaan satu liner
7) Pemeriksaan generator
8) Pemeriksaan peralatan listrik
9) Pemeriksaan pendingin dan after cooler
10) Pemeriksaan cairan peredam getaran
11) Pemeriksaan turbo
12) Pengetesan kemampuan mesin
Halaman | 8
Halaman | 9
Halaman | 10
Halaman | 11
Halaman | 12
Halaman | 13
Halaman | 14
Halaman | 15
TGL
DAYA
MAMPU
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
2,400
2,500
2,200
2,200
2,500
2,400
2,500
2,500
2,500
2,300
2,300
2,500
2,500
2,200
2,200
2,500
2,500
2,500
2,500
2,500
2,100
2,500
2,400
2,500
2,500
2,000
1,600
2,000
2,400
2,300
KWH PRODUKSI
ST.AWAL
17,874.00
17,877.90
17,881.63
17,886.00
17,888.25
17,894.15
17,898.60
17,903.90
17,907.70
17,911.55
17,915.20
17,917.20
17,921.90
17,926.35
17,929.85
17,930.30
17,933.00
17,937.25
17,941.15
17,944.25
17,946.10
17,950.10
17,950.80
17,952.35
17,954.70
17,955.85
17,958.80
17,963.70
17,965.35
17,968.70
ST.AKHIR
17,877.90
17,881.63
17,886.00
17,888.25
17,894.15
17,898.60
17,903.90
17,907.70
17,911.55
17,915.20
17,917.20
17,921.90
17,926.35
17,929.85
17,930.30
17,933.00
17,937.25
17,941.15
17,944.25
17,946.10
17,950.10
17,950.80
17,952.35
17,954.70
17,955.85
17,958.80
17,963.70
17,965.35
17,968.70
17,969.95
PRODUKSI
29,484.00
28,198.80
33,037.20
17,010.00
44,604.00
33,642.00
40,068.00
28,728.00
29,106.00
27,594.00
15,120.00
35,532.00
33,642.00
26,460.00
3,402.00
20,412.00
32,130.00
29,484.00
23,436.00
13,986.00
30,240.00
5,292.00
11,718.00
17,766.00
8,694.00
22,302.00
37,044.00
12,474.00
25,326.00
9,450.00
AWAL
79,310,552
79,355,210
79,417,510
79,488,310
79,525,405
79,617,410
79,692,254
79,775,910
79,836,870
79,902,310
79,963,890
79,991,772
80,065,360
80,136,010
80,193,950
80,207,767
80,245,560
80,311,130
80,373,470
80,426,010
80,453,220
80,523,962
80,531,260
80,553,430
80,588,320
80,608,880
80,651,420
80,724,360
80,751,860
80,804,300
IN
STAND FLOWMETER
AKHIR
79,355,210
79,417,510
79,488,310
79,525,405
79,617,410
79,692,254
79,775,910
79,836,870
79,902,310
79,963,890
79,991,772
80,065,360
80,136,010
80,193,950
80,207,767
80,245,560
80,311,130
80,373,470
80,426,010
80,453,220
80,523,962
80,531,260
80,553,430
80,588,320
80,608,880
80,651,420
80,724,360
80,751,860
80,804,300
80,828,080
OUT
AWAL
46,115,518
46,152,430
46,206,840
46,268,435
46,300,855
46,380,530
46,446,060
46,518,620
46,571,530
46,628,770
46,682,600
46,706,300
46,770,060
46,831,340
46,881,940
46,894,815
46,927,010
46,983,550
47,037,640
47,083,570
47,106,970
47,169,350
47,175,130
47,194,110
47,224,170
47,242,260
47,278,800
47,341,680
47,365,520
47,411,340
AKHIR
46,152,430
46,206,840
46,268,435
46,300,855
46,380,530
46,446,060
46,518,620
46,571,530
46,628,770
46,682,600
46,706,300
46,770,060
46,831,340
46,881,940
46,894,815
46,927,010
46,983,550
47,037,640
47,083,570
47,106,970
47,169,350
47,175,130
47,194,110
47,224,170
47,242,260
47,278,800
47,341,680
47,365,520
47,411,340
47,430,280
IN
OUT
44,658
62,300
70,800
37,095
92,005
74,844
83,656
60,960
65,440
61,580
27,882
73,588
70,650
57,940
13,817
37,793
65,570
62,340
52,540
27,210
70,742
7,298
22,170
34,890
20,560
42,540
72,940
27,500
52,440
23,780
36,912
54,410
61,595
32,420
79,675
65,530
72,560
52,910
57,240
53,830
23,700
63,760
61,280
50,600
12,875
32,195
56,540
54,090
45,930
23,400
62,380
5,780
18,980
30,060
18,090
36,540
62,880
23,840
45,820
18,940
Halaman | 16
PEMAK
BBM
7,746
7,890
9,205
4,675
12,330
9,314
11,096
8,050
8,200
7,750
4,182
9,828
9,370
7,340
942
5,598
9,030
8,250
6,610
3,810
8,362
1,518
3,190
4,830
2,470
6,000
10,060
3,660
6,620
4,840
SFC
0.2627
0.2798
0.2786
0.2748
0.2764
0.2769
0.2769
0.2802
0.2817
0.2809
0.2766
0.2766
0.2785
0.2774
0.2768
0.2743
0.2810
0.2798
0.2820
0.2724
0.2765
0.2868
0.2722
0.2719
0.2841
0.2690
0.2716
0.2934
0.2614
0.2884
TGL
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
DAYA
MAMPU
3,000
2,800
3,300
3,000
2,875
3,370
3,000
3,000
3,000
3,300
3,000
3,300
3,500
3,300
3,500
3,000
3,100
3,400
3,500
3,600
3,500
3,650
3,700
3,600
3,500
3400
3600
3700
3650
3500
3700
ST.AWAL
KWH
PRODUKSI
ST.AKHIR PRODUKSI
17,969.95
17,974.00
30,618
17,974.00
17,978.35
17,978.35
AWAL
IN
STAND FLOWMETER
OUT
AKHIR
IN
OUT
PEMAK
BBM
SFC
AKHIR
AWAL
80,828,080
80,877,911
47,430,280
47,472,620
49,831
42,340
7,491
0.2447
32,886
80,877,911
80,939,255
47,472,620
47,525,895
61,344
53,275
8,069
0.2454
17,983.80
41,202
80,939,255
81,001,587
47,525,895
47,577,715
62,332
51,820
10,512
0.2551
17,983.80
17,988.85
38,178
81,001,587
81,062,440
47,577,715
47,629,040
60,853
51,325
9,528
0.2496
17,988.85
17,991.95
23,436
81,062,440
81,114,702
47,629,040
47,675,320
52,262
46,280
5,982
0.2552
17,991.95
17,995.00
23,058
81,114,702
81,153,136
47,675,320
47,707,680
38,434
32,360
6,074
0.2634
17,995.00
18,000.50
41,580
81,153,136
81,224,060
47,707,680
47,767,250
70,924
59,570
11,354
0.2731
18,000.50
18,003.20
20,412
81,224,060
81,257,830
47,767,250
47,795,570
33,770
28,320
5,450
0.2670
18,003.20
18,006.90
27,972
81,257,830
81,310,415
47,795,570
47,840,705
52,585
45,135
7,450
0.2663
18,006.90
18,010.45
26,838
81,310,415
81,364,720
47,840,705
47,887,915
54,305
47,210
7,095
0.2644
18,010.45
18,015.30
36,666
81,364,720
81,427,930
47,887,915
47,941,650
63,210
53,735
9,475
0.2584
18,015.30
18,022.15
51,786
81,427,930
81,520,275
47,941,650
48,020,794
92,345
79,144
13,201
0.2549
18,022.15
18,032.91
81,350
81,520,275
81,614,375
48,020,794
48,094,221
94,100
73,427
20,673
0.2541
18,032.91
18,043.08
76,900
81,614,375
81,708,185
48,094,221
48,168,489
93,810
74,268
19,542
0.2541
18,043.08
18,053.83
81,270
81,708,185
81,802,200
48,168,489
48,241,790
94,015
73,301
20,714
0.2549
18,053.83
18,059.89
45,820
81,802,200
81,865,000
48,241,790
48,292,914
62,800
51,124
11,676
0.2548
18,059.89
18,065.76
44,350
81,865,000
81,924,780
48,292,914
48,341,471
59,780
48,557
11,223
0.2531
18,065.76
18,072.30
49,450
81,924,780
81,984,803
48,341,471
48,388,956
60,023
47,485
12,538
0.2536
18,072.30
18,078.67
48,185
81,984,803
82,043,593
48,388,956
48,435,538
58,790
46,582
12,208
0.2533
18,078.67
18,089.94
85,154
82,043,593
82,137,851
48,435,538
48,508,166
94,258
72,628
21,630
0.2540
18,089.94
18,100.55
80,246
82,137,851
82,233,631
48,508,166
48,583,549
95,780
75,382
20,398
0.2542
18,100.55
18,111.56
83,249
82,233,631
82,332,831
48,583,549
48,661,605
99,200
78,056
21,144
0.2540
18,111.56
18,122.56
83,125
82,332,831
82,428,811
48,661,605
48,736,443
95,980
74,839
21,141
0.2543
18,122.56
18,133.72
84,350
82,428,811
82,526,100
48,736,443
48,812,291
97,289
75,847
21,442
0.2542
18,133.72
18,143.15
71,345
82,526,100
82,619,220
48,812,291
48,887,291
93,120
75,000
18,120
0.2540
18,143.15
18,153.49
78,143
82,619,220
82,715,561
48,887,291
48,963,780
96,341
76,489
19,852
0.2540
18,153.49
18,164.52
83,375
82,715,561
82,811,211
48,963,780
49,038,205
95,650
74,425
21,225
0.2546
18,164.52
18,175.81
85,321
82,811,211
82,908,531
49,038,205
49,113,780
97,320
75,575
21,745
0.2549
18,175.81
18,187.09
85,340
82,908,531
83,004,981
49,113,780
49,188,478
96,450
74,698
21,752
0.2549
18,187.09
18,197.54
78,986
83,004,981
83,099,471
49,188,478
49,262,896
94,490
74,417
20,073
0.2541
18,197.54
18,209.02
86,780
83,099,471
83,197,251
49,262,896
49,338,574
97,780
75,678
22,102
0.2547
Halaman | 17
BEBAN
kW
1800
ENGINE
OIL TEMP
MANIPOLD
AIR TEMP
10
11
12
13
14
15
16
88
69
466
405
456
388
461
414
485
406
443
402
437
391
414
306
463
405
02.00
03.00
04.00
MESIN OFF
05.00
06.00
07.00
08.00
09.00
2000
87
58
478
410
471
398
478
420
498
411
456
409
450
398
432
313
472
414
10.00
2300
88
70
503
400
490
422
500
449
520
444
473
439
471
427
451
340
494
442
11.00
1800
88
75
480
422
471
405
478
432
501
424
457
422
452
410
431
323
479
424
12.00
2000
88
75
495
433
483
416
491
444
511
433
466
433
462
419
442
331
487
436
13.00
2000
88
75
488
430
478
409
485
438
506
431
460
426
452
416
435
330
478
428
14.00
2000
88
75
495
437
482
415
491
444
514
438
464
433
461
422
441
338
485
437
15.00
2000
88
70
480
421
471
402
478
429
501
421
455
420
451
407
433
322
478
421
16.00
1650
88
65
456
399
447
380
452
409
480
405
434
400
429
389
410
304
458
401
17.00
1700
88
70
454
403
447
377
449
408
481
403
431
395
423
385
405
305
453
392
18.00
2000
88
70
488
422
476
400
480
427
506
427
455
416
454
405
434
323
474
394
19.00
2500
88
72
520
459
516
438
518
466
536
459
488
454
483
446
465
360
508
446
20.00
2200
88
70
493
435
485
415
488
441
506
435
459
429
457
418
439
333
481
450
21.00
2300
88
65
495
432
484
412
488
438
508
436
458
425
458
419
442
332
479
400
22.00
2000
88
65
481
420
472
407
477
426
501
425
450
412
450
405
428
320
471
419
23.00
2200
88
70
452
431
486
411
456
436
512
435
461
427
460
417
443
331
483
431
24.00
2200
88
70
451
428
483
411
488
437
511
432
460
423
460
419
442
332
485
433
Halaman | 18
BEBAN
kW
ENGINE
OIL TEMP
MANIPOLD
AIR TEMP
10
11
12
13
14
15
16
01.00
2000
82
58
430
392
422
366
436
384
458
390
418
352
420
380
414
296
436
382
02.00
2700
85
61
457
419
455
394
477
419
489
420
447
382
447
408
443
330
458
410
03.00
2800
85
61
450
420
457
386
478
420
491
421
449
385
448
407
443
331
454
410
04.00
2400
85
61
454
412
443
386
464
410
480
411
436
374
440
400
433
318
450
402
05.00
3000
85
60
471
431
468
406
495
428
498
430
458
390
455
420
452
338
463
414
06.00
2700
85
60
459
422
459
393
472
416
488
417
443
380
442
405
438
428
453
408
07.00
2700
85
60
460
422
457
398
479
419
490
420
448
382
448
409
444
432
457
411
08.00
2000
80
60
427
396
422
369
439
392
499
392
424
333
423
380
415
299
436
383
09.00
2900
83
60
474
438
476
413
500
433
505
437
467
399
466
427
462
344
474
425
10.00
2800
85
70
475
441
476
419
497
476
508
429
466
401
465
428
461
299
475
428
11.00
2400
85
70
460
425
459
400
477
424
495
427
454
389
454
415
448
331
465
417
12.00
2550
85
70
465
474
467
405
482
430
500
477
454
396
459
419
452
376
460
422
13.00
2200
85
70
450
414
444
387
467
410
480
412
441
375
442
402
433
316
451
407
14.00
2500
84
62
449
446
445
385
467
416
485
417
443
380
445
406
438
323
459
410
15.00
3100
88
70
492
460
491
432
318
454
522
458
489
417
478
448
477
361
485
440
16.00
2700
88
70
472
441
470
414
493
437
504
439
465
402
465
428
461
396
480
428
17.00
2500
88
70
461
430
457
401
478
429
495
427
432
389
454
415
448
339
472
419
18.00
3000
88
70
472
436
470
409
494
430
501
439
465
395
462
429
456
339
461
421
19.00
3700
88
75
502
475
499
442
528
463
524
464
488
430
481
454
476
370
486
449
20.00
3500
87
73
493
463
493
435
523
454
519
459
482
419
474
449
474
363
480
441
21.00
3000
85
70
472
438
473
414
497
434
501
435
466
398
461
428
458
344
469
425
22.00
3100
85
70
478
444
478
416
460
440
504
438
470
400
465
430
439
348
471
426
23.00
3000
84
69
469
437
470
410
492
430
497
432
462
346
459
424
455
341
467
423
24.00
3000
84
69
464
436
468
408
490
428
496
430
460
394
456
422
412
338
464
421
BEBAN
SEBELUM SO
SESUDAH SO
JAM
Halaman | 19
SFC
SEBELUM SO
SESUDAH SO
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31
TANGGAL
500
400
300
SEBELUM SO ( BEBAN
2500 kW)
200
SESUDAH SO (BEBAN
3700 kW)
100
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
CYLINDER
Halaman | 20
Gambar 6.10 Grafik Beban dan Temperatur Oli selama 24 Jam Operasi
(Sebelum SO)
Gambar 6.11 Grafik Beban dan Temperatur Oli selama 24 Jam Operasi
(Sesudah SO)
Paulus Berek, 6388197-H
Halaman | 21
Gambar 6.12 Grafik Beban dan Temperatur Aftercooler selama 24 Jam Operasi
(Sebelum SO)
Gambar 6.13 Grafik Beban dan Temperatur Aftercooler selama 24 Jam Operasi
(Sesudah SO)
Halaman | 22
Halaman | 23
Halaman | 24
Halaman | 25
REFERENSI
http://cemenx-blog.blogspot.com/2011/12/pemeliharaan-rutin-p0-p5.html
Materi Diklat Pembidangan S1/D3 Bidang Teknik Sub Bidang Pembangkitan
Pemeliharaan Mesin Pembangkit, PT.PLN (Persero) PUSDIKLAT,
2010.
Manual Book Caterpillar D3616TA.
LAMPIRAN