UNIT PELAJARAN 1 OPERASI DAN PEMFAKTORAN KE ATAS POLINOMIAL

HASIL PEMBELAJARAN
Di akhir unit ini, anda diharap dapat: 1. Mengenal polinomial dan sifat-sifatnya; 2. Melakukan operasi tambah, tolak dan darab ke atas polinomial; 3. Melakukan pemfaktoran ke atas polinomial.

PENGENALAN

olinomial adalah satu konsep yang sangat penting dalam algebra. Ia merupakan perkara yang perlu dikuasai sebelum seseorang itu pergi lebih lanjut lagi dalam mempelajari algebra. Dalam unit pela-

jaran yang pertama ini, anda akan mempelajari tentang sifat-sifat polinomial, bagaimana melakukan operasi tambah, tolak dan darab ke atas polinomial. Seterusnya, anda juga akan mempelajari bagaimana melakukan pemfaktoran ke atas polinomial.

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 2

1.1

Perkara-Perkara Asas Dalam Polinomial

Sebelum kita melangkah lebih lanjut dalam membincangkan tentang polinomial dan operasi-operasinya, ada beberapa perkara asas yang perlu diberi denisi terlebih dahulu. Takrifan 1.1 Ungkapan algebra adalah satu ungkapan yang boleh terdiri daripada sebarang nombor atau huruf atau gabungan kedua-dua nombor dan huruf yang mungkin melibatkan operasi-operasi tambah, tolak, darab dan/atau bahagi. Contoh 1.1 12; x; 3y; 5 ungkapan algebra. Takrifan 1.2 Sebutan adalah sebarang kuantiti dalam satu ungkapan algebra yang dihubungkan dengan operasi penambahan. Contoh 1.2 Ungkapan algebra 5x2 sebutan iaitu 5x2 ; 3xy; 6y dan 5x2 + ( 3xy ) + 6y + ( 9). 3xy + 6y 9 adalah terdiri daripada 4 2y; 4y 2 + 6xz; 5 dan sebagainya adalah ungkapanx

9. Ungkapan itu juga boleh ditulis sebagai

Cuba nyatakan sebutan-sebutan dalam ungkapan 6n5 - 10n3 + n +1

Takrifan 1.3 Faktor adalah sebarang kuantiti dalam satu ungkapan algebra yang dihubungkan dengan operasi pendaraban. Contoh 1.3 Faktor-faktor dalam sebutan kedua di atas iaitu 3xy ialah 3; x dan y . 3 juga boleh disebut sebagai pekali berangka bagi xy .

Jadi dalam sebutan 6y , faktor-faktornya adalah 6 dan y serta 6 adalah pekali berangka bagi y .

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 3

Apabila pekali berangka dalam sesuatu sebutan atau ungkapan itu tidak ditulis seperti xy , ini bermaksud pekali berangkanya adalah 1. Jika bermakna pekali berangkanya adalah 1. x, ini

1.2

Apa Itu Polinomial?

Takrifan 1.4 Polinomial adalah satu ungkapan algebra yang berbentuk:

an x n + an 1 x n

+ : : : + a1 x + a0

(1.1)

di mana n ialah integer bukan negatif dan a0 ; a1 ; : : : ; an 1 ; an , ialah nombornombor nyata yang juga dipanggil pekali polinomial. Perhatikan polinomial di atas terdiri daripada satu pemboleh ubah sahaja iaitu x. pemboleh ubah-pemboleh ubah yang lain seperti y dan t juga biasa digunakan. Contoh 1.4 Contoh-contoh polinomial: 8t 3x + 10 6y 2 + 5y + 10 7 10y + 4y 3 1 5 y 2

1 x + 5x2 + 100x3 4 Contoh 1.5 Contoh-contoh bukan polinomial: x1=4 3y

2

2 + 3x x

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 4

p (t2

3t + 6

2 + x + x2 3x 1

Dalam denisi di atas, polinomial hanya ada satu pemboleh ubah sahaja. Walau bagaimanapun, pemboleh ubah dengan lebih daripada satu pemboleh ubah boleh wujud. Misalnya, 6xy +3y 4x 6, 5p3 10pqr +10q 7r dan sebagainya. Polinomial-polinomial ini disebut sebagai polinomial dalam beberapa pemboleh ubah. Walau bagaimanapun, dalam unit pelajaran ini tumpuan lebih diberi kepada polinomial dalam satu pemboleh ubah sahaja.

1.3

Darjah Sebutan Dalam Polinomial dan Darjah Polinomial

Takrifan 1.5 (a) Darjah bagi sebutan dalam polinomial bagi polinomial yang mempunyai satu pemboleh ubah sahaja ialah kuasa bagi pemboleh ubah tersebut. Jika terdapat dua atau lebih pemboleh ubah dalam sesuatu sebutan, maka darjah bagi sebutan itu ialah hasiltambah kuasa-kuasa pemboleh ubah-pemboleh ubah itu. (b) Darjah bagi polinomial adalah darjah bagi sebutan yang tertinggi wujud dalam polinomial itu. Contoh 1.6 Bagi polinomial 5x3 +6x2 9x +8, darjah bagi sebutan 5x3 ialah 3, darjah bagi sebutan 6x2 ialah 2, darjah bagi sebutan 9x ialah 1 manakala darjah bagi sebutan 8 ialah 0. Perlu diingat, 8 = 8x0 di mana x0 = 1. Oleh itu darjah bagi sebarang sebutan yang terdiri daripada sebarang nombor sahaja adalah 0:

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 5

Contoh 1.7 Bagi polinomial 6x3 y 5 + 2xy 4 + x6 y 2 z 3 + 5, darjah bagi sebutan 6x3 y 5 ialah 8, darjah bagi sebitan 2xy 4 ialah 5, darjah bagi sebutan x6 y 2 z 3 ialah 11 manakala darjah bagi sebutan 5 ialah 0. Contoh 1.8 Polinomial 5 5x 2 9 Darjah Polinomial 0 1 2 5 8 11

7x2 + 10x

6x5 + 5y + 1 1 8 t t7 + 6t4 + t2 9t 2 6x3 y 5 + x6 y 2 z 3 + 5

Cuba ini. Darjah bagi polinomial 10s10

100s5 + 1000 ialah...

1.4

Mencari Nilai bagi Sesuatu Polinomial

Polinomial dengan hanya satu pemboleh ubah boleh diwakili oleh satu simbol seperti P (x). Dengan simbol ini memudahkan kita untuk menentukan nilai bagi suatu polinomial itu dengan nilai-nilai x yang berbeza. Misalnya, P (4)mewakili nilai polinomial P (x) apabila x = 4: Contoh 1.9 Jika diberi P (x) = 3x2 + 10x 12 = 48 + 40 12 = 76 6x + 9; cari 12, maka P (4) = 3(4)2 + 10(4)

Contoh 1.10 JIka P (x) = x5 + 3x3 (a) P (0); (b) P (1); (c) P ( 2),

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 6

(d) P (3): Selesaian: (i) P (0) = (0)5 + 3(0)3 =0+0 =9 (ii) P (1) = (1)5 + 3(1)3 =1+3 =7 (iii) P ( 2) = ( 2)5 + 3( 2)3 = = (iv) P (3) 6( 2) + 9 6+9 6(1) + 9 0+9 6(0) + 9

32 + ( 24) + 12 + 9 35 6(3) + 9

= (3)5 + 3(3)3 = 315

Latihan Formatif 1.1 1. Tentukan sama ada ungkapan algebra berikut adalah polinomial dengan satu pemboleh ubah atau bukan. (a) 7x (b) 5x (c) 2x + 8 (d) 7=x + 1=7 (e) 5t2 (f) 2y 3
1 2

11y

(g) 4x1=4 + 2x + 5 p (h) 5p4 + p 4 9

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 7

(i) (j)

1 6 t 2

+ 3t

10 + x4 3x 12

2. Nyatakan darjah dan pekali berangka bagi setiap sebutan bagi polinomialpolinomial ini: (a) p + 12 (b) a4 (c) 3x6 (d) 4a3 + 6a2 5x4 + x2 4a + 4 10 2x

20x50 + 10x30

3. Nyatakan darjah bagi polinomial-polinomial berikut: (a) y (b) x7 (c)

1 10 p 2

1 6x3 + x2 + 3 p2 11 9

(d) 6x4 (e) 7x6 y 3

50x2 + 14x + 6 4x4 y 2 + x2 y 3x 5x; cari:

4. Diberi P (x) = 4x5 (a) P (0) (b) P (1) (c) P ( 1) (d) P (2) (e) P ( 2)

x3 + 3 x2

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 8

1.5

Operasi Penambahan dan Penolakan bagi Polinomial

Polinomial-polinomial boleh ditambahkan atau ditolakkan dengan menggabungkan sebutan-sebutan yang serupa. Sebutan-sebutan serupa adalah sebutan-sebutan yang mempunyai pemboleh ubah yang sama dan darjah yang sama juga. Sebutan-sebutan serupa boleh digabungkan dengan menambahkan pekali-pekali berangkanya. Contoh 1.11 5x3 + 3x + 2x3 + 5x + 4 = 7x3 + 8x + 4 Perhatikan yang 5x3 dan 2x3 digabungkan menjadi 7x3 kerana sebutansebutan tersebut adalah serupa dan 3x digabungkan dengan 5x mejadi 8x dan 4 tidak digabungkan dengan mana-mana sebutan oleh kerana bukan sebutan serupa dengan yang lain. Contoh 1.12 Permudahkan ungkapan berikut:

(6x2

3x + 4) + (4x3

5x2 + 5x + 8):

Selesaian:

(6x2 = 6x2

3x + 4) + (4x3 3x + 4 + 4x3 5x2

5x2 + 5x + 8) 5x2 + 5x + 8 (Hapuskan tanda kurungan) (Susun semula sebutan) (Gabungkan sebutan serupa)

= 4x3 + 6x2

3x + 5x + 4 + 8

= 4x3 + x2 + 2x + 12

Contoh 1.13 Permudahkan ungkapan berikut:

(x5

6x3 + 3x

1)

(x5

2x3

4):

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 9

Selesaian:

(x5

6x3 + 3x

1)

(x5

2x3

4)
Berhati-hati bila menolakkan ungkapan kedua!

= x5 = x5 =

6x3 + 3x x5

x5 + 2 x3 + 4 1+4

6x3 + 2x3 + 3x

4x3 + 3x + 3

Cuba selesaikan latihan-latihan di bawah. Latihan 1 Permudahkan ungkapan: (4t t2 t3 ) (3t2 2t +2t3 ): (Jawapan: 3t3 4t2 + 6t ) 2z 2 ) + (z 2 1) 7z + 1) ( 4z 3 +

Latihan 2 Permudahkan ungkapan: ( z 3 3z 2 3z + 2); (Jawapan: 3z 3 4z 2 4z

Latihan 3 Permudahkan (5xy 3x+2y 10)+(2xy +10x 9y +10): (Jawapan: 7xy + 7x 7y )

1.6

Operasi Pendaraban bagi Polinomial

Sesuatu polinomial itu boleh didarabkan dengan polinomial yang lain. Dalam proses pendaraban ini, setiap sebutan dalam polinomial pertama mesti didarabkan dengan setiap sebutan dalam polinomial kedua. Beberapa contoh adalah diberi berikut:

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 10

Contoh 1.14 Darabkan (a) 3x(5x) (b) 3a( a) (c) 7y 4 (3y 3 )

Selesaian: (a) 3x(5x) = 3 x 5 x = 3 5 x x = 15x2 (b) 3a( a) = 3a( 1a) = 3 a ( 1) a = 3 ( 1) a a = (c) 7y 4 (3y 3 ) = ( 7) 3 y 4 y 3 = 21y 7 3a2

Contoh 1.15 Darabkan: (a) x(2x + 3) (b) 4p(3p2 + 2p (c) 2s2 (s3 Selesaian: (a) x(2x + 3) = x(2x) + x(3) ) = 2x2 + 3x (b) 4p(3p2 + 2p 6) = 4p(3p2 ) + 4p(2p) + 4p( 6) = 12p3 + 8p2 (c) 2s2 (s3 6s2 + 11s 4) 24p (boleh juga tulis sebagai x 2x + x 3 6) 4)

6s2 + 11s

= 2s2 (s3 ) + 2s2 ( 6s2 ) + 2s2 (11s) + 2s2 ( 4) = 2s5 12s4 + 22s3 8s2

Contoh 1.16 Darabkan: (a) (4x 3)(x 2)

(b) (t2 + 2t

3)(t + 4)

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 11

Selesaian: (a) (4x 3)(x 2) = 4x(x) + 4x( 2) = 4x2 = 4x2 (b) (t2 + 2t 3)(t + 4) 8x 3x + 6 3(x) 3( 2)

11x + 6 3(t) 3(4)

= t2 (t) + t2 (4) + 2t(t) + 2t(4) = t3 + 4t2 + 2t2 + 8t = t3 + 6t2 + 5t 12 3t 12

Contoh 1.17 Darabkan: (a) (p + 5q )(2p (b) (3x2y + 5x Selesaian: (a) (p + 5q )(2p 3q ) = p(2p) + p( 3q ) + 5q (2p) + 5q ( 3q ) = 2p2 3pq + 10pq 15q 2 15q 2 3q ) 2y )(xy + 4)

= 2p2 + 7pq (b) (3x2 y + 5x 2y )(xy + 4)

= 3x2 y (xy ) + 3x2 y (4) + 5x(xy ) + 5x(4) 2y (xy ) 2y (4) 2xy 2 8y 8y

= 3x3 y 2 + 12x2 y + 5x2 y + 20x = 3x3 y 2 + 17x2 y + 20x Contoh 1.18 Kembangkan ungkapan berikut: (a) (3x + 4)2 (b) (3x 4)(3x + 4) 2xy 2

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 12

Selesaian: (a) (3x + 4)2 = (3x + 4)(3x + 4) = 3x(3x) + 3x(4) + 4(3x) + 4(4) = 9x2 + 12x + 12x + 16 = 9x2 + 24x + 16 (b) (3x 4)(3x + 4) = 3x(3x) + 3x(4) = 9x2 + 12x = 9x2 16 12x 4(3x) 16 4(4)

Perhatikan yang 5 (a) adalah dalam bentuk:

(A + B )2 = A2 + 2AB + B 2 iaitu (3x + 4)2 = (3x)2 + 2(3x)(4) + 42 = 9x2 + 24x + 16 Perhatikan juga yang 5 (b) adalah dalam bentuk:

(1.2)

(A

B )(A + B ) = A2 (4)2 = 9x2

Cuba ini dalam minda anda!

B2

(1.3)

iaitu (3x

4)(3x + 4) = (3x)2

16

Permudahkan 1. (y + 2)2 2. (x 3. (x 5)2 5)(x + 5) 2)

4. (y + 2)(y

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 13

Latihan Formatif 1.2 1. Permudahkan ungkapan-ungkapan berikut: (a) ( 6x + 2) + (x2 + x (b) (3x2 (c) 7y 3 (d) (0:5p4 (e) (9x8 5x + 10) ( 3y 2 3) 40)

(2x2 + 8x

2y + 1) 3:9) 2x)

0:6p2 + 0:7) + (2:3p4 + 1:8p 7x4 + 2x2 5) + (8x7 + 4x4

(f) (1=4x4 + 2x3 (g) (5a2

5=8x2 + 7) 9a ( 6 13)

( 3=4x4 + 3=8x2 + 7) (7a 5) ( x2 5x3 ) 5) y2)

8a) + (7a2

(h) ( 4 + x2 + 2x3 ) (i) (5ab2 (j) (2x2

x + 3 x3 )

4a2 b + 5a3 + 2) + (3ab2 3xy + y 2 ) + ( 4x2 6xy

2a2 b + 3a3 b

y 2 ) + (x2 + xy

2. Cari hasildarab bagi ungkapan-ungkapan berikut: (a) 3x( 4x2 ) (b) (7x + 2)2 (c) (x + 6)(x + 3) (d) (m + 7)(m (e) (3t (f) (x4 (g) (8 2)(4t2 7) 5t + 1) 1)

2x + 3)(x3 + x s)(8 + s) 2) q2)

(h) (5y 2 + 2)(5y 2 (i) (p + q )(p2 + pq (j) (3a4

1 3 2 b) 2

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 14

1.7

Pemfaktoran Polinomial

Kita tahu bahawa 15 boleh difaktorkan sebagai 3 5 atau (3)(5). Begitu juga dengan polinomial seperti x2 + 7x boleh difaktorkan sebagai x(x + 7). Dalam kedua-dua kes, kita bertanya sendiri, Apakah ungkapan yang telah didarabkan bagi mendapat hasil itu? Ada beberapa kaedah bagi pemfaktoran polinomial-polinomial.

1.7.1

Kaedah pemfaktoran apabila setiap sebutan dalam polinomial mempunyai faktor sepunya

Untuk melakukan pemfaktoran bagi polinomial yang mempunyai dua atau lebih sebutan, terlebih dahulu cari faktor sepunya terbesar bagi semua sebutan. Contoh 1.19 (a) Faktorkan 5x2 + 15 Selesaian: 5x2 + 15 = 5(x2 + 3) (b) Faktorkan 8m3 Selesaian: 8m3 16m . 2)

16m = 8m(m2 12x .

(c) Faktorkan 3x3 + 6x2

Selesaian: Bagi ungkapan di atas, 3x adalah faktor sepunya terbesar bagi semua sebutan. Oleh itu 3x3 + 6x2 faktor bagi 3x3 + 6x2 12x = 3x(x2 + 2x 4. 4) = 4): Jadi faktor-

12x adalah 3x dan x2 + 2x

Semak: Darabkan 3x dengan x2 + 2x 3x3 + 6x2 12x. 8py 2 + 2py .

4 iaitu (3x)(x2 + 2x

(d) Faktorkan 14p2 y 3 Selesaian: 14p2 y 3

8py 2 + 2py = 2py (7py 2

4y + 1)

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 15

1.7.2

Kaedah pemfaktoran apabila ungkapan dalam bentuk A2

B2:

Jika polinomial adalah dalam bentuk A2 A B dan A + B .

B 2 , maka faktor-faktornya adalah

Contoh 1.20 (a) Faktorkan x2 Selesaian: x2 36 . 62 = (x 6)(x + 6): [Perhatikan di sini,

36 = x2

A = x dan B = 6] (b) Faktorkan 1 Selesaian: 1 9y 2 . (3y )2 = (1 3y )(1 + 3y )

9y 2 = 12

(c) Faktorkan 4x2 Selesaian: 4x2

25y 2 . (5y )2 = (2x 5y )(2x + 5y )

25y 2 = (2x)2 27xy 2 .

(d) Faktorkan 147x3 Selesaian: 147x3 3y )(7x + 3y )

27xy 2 = 3x(49x2

9y 2 ) = 3x[(7x)2

(3y )2 ] = 3x(7x

1.7.3

Kaedah pemfaktoran bagi polinomial dengan ungkapan berbentuk ax2 + bx + c, di mana a,b dan c adalah pemalar-pemalar dengan a 6= 0

Polinomial yang mempunyai ungkapan berbentuk ax2 + bx + c dipanggil ungkapan kuadratik. Contoh 1.21 Dalam pendaraban (x + 2) dengan (x + 4), kita peroleh

(x + 2)(x + 4) = x x + x 4 + 2 x + 2 4 = x2 + 4 x + 2 x + 8 = x2 + 6 x + 8

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 16

Jadi, x2 +6x +8 = (x +2)(x +4): Dengan itu, x +2dan x +4 adalah faktor-faktor bagi x2 + 6x + 8. Contoh 1.22 Dalam pendaraban (2x 1) dengan (3x + 2) kita peroleh

(2x

1)(3x + 2) = 2x 3x + 2x 2 + ( 1) 3x + ( 1) 2 = 6 x2 + 4 x = 6 x2 + x 3x 2 2

Jadi, 6x2 + x

2 = (2x

1)(3x + 2): Dengan itu, 2x 2

1 dan 3x + 2 adalah

faktor-faktor bagi 6x2 + x

Daripada kedua-dua contoh di atas, kita dapati pemfaktoran bagi ungkapan kuadratik ax2 + bx + c adalah satu proses mencari dua faktor dalam bentuk px + q dan rx + s iaitu

ax2 + bx + c = (px + q )(rx + s)

(1.4)

Catatan 1 Proses pemfaktoran ini sebenarnya adalah songsangan kepada pendaraban dua polinomial. Contoh 1.23 (a) Faktorkan x2 + 5x + 6 . Selesaian: Pastikan yang ungkapan tidak mempunyai sebutan sepunya. Perhatikan sebutan x2 = x x. dan sebutan pemalar ialah 6 dan sebutan di tengah-tengah ialah 5x. Kita mesti mencari pasangan nombor yang apabila didarabkan mendapat 6 dan apabila ditambahkan mendapat 5. Satu pasangan yang sesuai ialah 2 dan 3 oleh kerana 2 3 = 6

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 17

dan 2 + 3 = 5. Juga boleh digambarkan seperti berikut: x & % % & x +3 x2 + 3 x + 2 x + 6 = x2 + 5 x + 6 +2

Oleh itu faktor-faktornya adalah x + 2 dan x + 3: Jadi, x2 + 5x + 6 = (x + 2)(x + 3): (b) Faktorkan x2 Selesaian: x & % % & x x2 3x = x2 3 2x + 6 5x + 6 2 (perhatikan ( 2)( 3) = 6) dan 3x + ( 2x) = 5x) 5x + 6 .

Jadi, x2

5x + 6 = (x 8y 20 .

2)(x

3):

(c) Faktorkan y 2

Selesaian: Bagi pemalar

20, mesti diungkapkan sebagai satu hasil darab

satu nombor positif dan satu nombor negatif. Pasangan nombor yang mungkin adalah nombor-nombor 4 dan dan 10; 1 dan 20 serta 1 dan 5; 4 dan 5; 2 dan 10; 2

20. Tetapi pasangan yang sesuai ialah

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 18

2 dan

10 sebab apabila ditambahkan mesti menghasilkan y & % % & y y2 10y + 2y = y2 8y 10 20 20 +2 (perhatikan (2)( 10) = dan 10y + 2y = 20)

8. Jadi,

8y )

Oleh itu, y 2 (d) Faktorkan t2 Selesaian: t2 t2 + 5t

8y

20 = (y + 2)(y

10):

24 + 5t .

24 + 5t disusun ikut tertib menurun terlebih dahulu menjadi 24. Bagi pemalar 24, mesti diungkapkan sebagai satu hasil

darab satu nombor positif dan satu nombor negatif. Pasangan nombor yang mungkin adalah dan 8; 3 dan 1 dan 24, 1 dan 24; 2 dan 12; 2 dan 12; 3

8; 4 dan 6 serta 4 dan

6. Walau bagaimanapun,

pasangan yang sesuai adalah mesti menghasilkan 5. Jadi, t & % % & t t2 + 8t + ( 3t) = t2 + 5t +8 24 24 3

3 dan 8 sebab apabila ditambahkan

(perhatikan ( 3)(8) = dan 8t + ( 3t) = 5t)

24)

Oleh itu, t2

24 + 5t = t2 + 5t

24 = (t

3)(t + 8):

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 19

(e) Faktorkan a2 + 4ab Selesaian: Kita anggap

21b2 . 21b2 sebagai pemalar dan mesti diungkap se-

bagai satu hasil darab nombor positif dan nombor negatif. Pasangan nombor yang mungkin adalah b dan 3b dan 7b; 3b dan 7b; b dan 21b serta

21b. Pasangan yang sesuai adalah

3b dan 7b oleh kerana

apabila ditambahkan mesti menghasilkan 4b. Jadi, a & % % & a a2 + 7b + ( 3b) = a2 + 4ab +7b 21b2 21b2 3b (perhatikan ( 3b)(7b) = 21b2

dan 7ab + ( 3ab) = 4ab )

Oleh itu a2 + 4ab (f) Faktorkan x2

21b2 = (a

3b)(a + 7b):

x+5.

Selesaian: Pemalar 5 boleh diungkapkan sebagai hasil darab 1 dan 5 serta 1 dan 5. Tiada pasangan yang sesuai sebab apabila ditambahkan 6 masing-masing. Yang kita mahu ialah 1

menghasilkan 5 dan

(pekali bagi x). Oleh itu x2 ). (g) Faktorkan 2x3 20x2 + 50x:

x + 5 tidak boleh difaktorkan (untuk x 2 R

Selesaian: Perhatikan 2x3 setiap sebutan iaitu 2x.

20x2 + 50x mempunyai faktor sepunya bagi

2x3

20x2 + 50x = 2x(x2

10x + 25)

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 20

manakala x2

10x + 25 boleh difaktorkan menjadi (x

5)(x

5) Jadi,

2x3

20x2 + 50x = 2x(x2 = 2 x( x

10x + 25) 5)(x 5) atau 2x(x 5)2

(h) Faktorkan 3x2

10x

8: 8, boleh

Selesaian: 3x2 boleh diungkapkan sebagai 3x x . Bagi pemalar diungkapkan sebagi hasil darab 2 dan 10x. 3x & % % & x +8 1 1 dan 8; 1 dan

8; 2 dan 4 serta

4. Jadi kita mesti cuba semua kombinasi bagi menghasilkan

Dengan mendarab silang, 3x(8) + x( 1) = 24x 3x & % % & x 8 +1

x = 23x (Bukan!)

Dengan mendarab silang, 3x( 8) + x(1) = 3x & % % & x +4 2

24x + x =

23x (Bukan!)

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 21

Dengan mendarab silang, 3x(4) + x( 2) = 12x 3x & % % & x 4 +2

2x = 10x (Bukan!)

Dengan mendarab silang, 3x( 4) + x(2) = Jadi, 3x2 10x 8 = (3x + 2)(x 4):

12x + 2x =

10x (Ya!).

Semak! (3x +2)(x 4) = 3x(x)+3x( 4)+2(x)+2( 4) = 3x2 12x +2x 8 = 3x2 10x 8:

(i) Faktorkan 10x2 + 37x + 7: Selesaian: 10x2 boleh diungkapkan sebagi hasil darab 10x x atau 2x 5x manakala pemalar 7 boleh diungkapkan sebagi hasildarab 1 dan 7 sahaja. Kita gunakan kaedah cuba jaya untuk dapatkan 37x: 10x & % % & x +7 +1

Dengan mendarab silang, 10x(7) + x(1) = 71x (Bukan!) x & % % & 5x +1 +7

Dengan mendarab silang, 5x(7) + 2x(1) = 35x + 2x = 37x (Ya!). Jadi 10x2 + 37x + 7 = (5x + 1)(2x + 7):

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 22

(j) Faktorkan 24y 2

76y + 40: 76y + 40 = 19y + 10. 6y 2

Selesaian: Polinomial ini ada faktor sepunya iaitu 4. Jadi 24y 2 4(6y 2 19y + 10). Seterusnya cari faktor-faktor bagi 6y 2

boleh diungkapkan sebagai 6y y atau 3y 2y manakala 10 boleh diungkapkan sebagai hasil darab 1 dan 10; 1 dan 10; 2 dan 5 serta 19y .

2 dan 5.Kita gunakan kaedah cuba jaya untuk menghasilkan 6y & % % & y 1 16y (Bukan!) 10

Dengan mendarab silang, 6y ( 1) + y ( 10) = 3y & % % & 2y 2 5

Dengan mendarab silang, 3y ( 2) + 2y ( 5) = 3y & % % & 2y 5 2

16y (Bukan!)

Dengan mendarab silang, 3y ( 5) + 2y ( 2) = 19y + 10 = (3y (k) Faktorkan 6p2 2)(2y 13pq 5). Oleh itu, 24y 2 28q 2 :

19y (Ya!). Jadi, 6y 2 2)(2y 5):

76y + 40 = 4(3y

Selesaian: 6p2 boleh diungkapkan sebagai 6p p atau 3p 2p manakala sebu-

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 23

tan terakhir

28q 2 boleh diungkapkan sebagai

7q:4q; 7q:

4q; 14q:

2q; 14q:2q dan lain-lain. Kita gunakan kaedah cuba jaya dan katakanlah kita ambil pasangan 3p dan 2p serta mendapat hasil 13pq: 3p & % % & 2p +7q 4q 4q dan 7q . Kita perlukan

Dengan mendarab silang, 3p(7q ) + 2p( 4q ) = 13pq (Bukan!). 3p & % % & 2p 7q 13pq (Ya!). Oleh itu, +4q

Dengan mendarab silang, 3p( 7q ) + 2p(4q ) = 6p2 13pq 28q 2 = (3p + 4q )(2p 7q ):

Latihan Formatif 1.3 1. Faktorkan selengkapnya. (a) 3x2 6x 10p

(b) 2p3 + 8p2 (c) 10y 5 25

(d) 24x4 + 30x2 (e) 15y 5 12y 4 + 27y 3 3y 2

(f) 12 + 24x

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 24

(g) 7a4 b3 + a3 b2

5a2 b

(h) y (y + 3) + 7(y + 3) 2. Faktorkan selengkapnya. (a) x2 (b) 4t2 (c) 4 (d) 81 (e) 49m2 (f) 100p2 (g) 4p3 100 1 25k 2 36m2 16n2 169q 2 4p 32y 3

(h) 162x2 y

3. Faktorkan selengkapnya. (a) x2 + 6x + 8 (b) p2 (c) x2 5p + 4 7x 60 120 4

(d) 5b2 + 25b (e) 3x2 + x (f) 6t2 (g) 2m2

23t + 7 m 1

(h) 15x2 + 19x + 6 (i) 12m2 + mn (j) 47 (k) 18x2 (l) 14g 4 20n2

56y + 9y 2 6xy 19g 3 24y 2 3g 2

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 25

RUMUSAN
Dalam Unit ini kita telah pun mempelajari mengenai apa itu polinomial, operasi-operasi ke atas polinomial, pemfaktoran dan beberapa kaedah pemfaktoran.

KATA KUNCI
Ungkapan, sebutan, darjah, polinomial, pekali, dan pemfaktoran.

LATIHAN SUMATIF 1
1. Kenal pasti sebutan-sebutan dalam setiap polinomial berikut. (a) 3x2 + 6x (b) 4y 5 + 7y 2 5 3y + 2

2. Bagi setiap polinomial berikut, nyatakan (i) darjah dan pekali bagi setiap sebutan dan (ii) darjah bagi polonomial (a) 15t5 + 4t2 + 6 (b) 2x5 + x4 3x2 + x 8 3x2 + x + 1, cari nilai berikut.

(c) x5 y

7xy + 9x2

3. Jika P (x) = 2x5 + x4 (a) P (0) (b) P (1) (c) P ( 1) (d) P (2) (e) P ( 1 ) 2

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 26

4. Tambahkan atau tolakkan bagi polinomial-polinomial berikut. (a) (3x4 (b) (3x4 (c) (5x2 (d) (3x5 x3 + x 4) + (x5 + 7x3 3x 5) 5x2 )

5x3 + 3x2 ) + (4x5 + 4x3 ) + ( 5x5 4x + 1) (3x2 + 7) (2x5

4x4 + 2x2 + 3)

4x4 + 3x3 + 4x2

5)

5. Panjang bagi satu segi empat tepat adalah berukuran 3 m lebih daripada lebarnya yang berukuran w m. (a) Cari satu polinomial bagi mewakili perimeter segi empat tepat itu. (b) Cari satu polinomial bagi mewakili luas segiempat tepat itu. 6. Cari hasil darab bagi berikut. (a) 3x( 4x2 ) (b) (7x + 1)2 (c) (m + 5)(m (d) (x + 4)(x (e) (4x2 (f) (x4 (g) (2 (h) (13x 5) 7) 2)

5x + 1)(3x

2x + 3)(x3 + x + 1) x)(2 + x) 3)(x 13) 4)

(i) (3x2 + 4)(3x2 (j) (p

q )(p2 + pq + q 2 )

7. Faktorkan selengkapnya. (a) 2x4 + 6x3 (b) 9x2 4

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 27

(c) x2 + 4x

12

(d) y 2 + 14y + 49 (e) 6x2 (f) 25m2 (g) x4 81 45x 5x + 1 20m + 4

(h) 9x3 + 12x2 (i) 3x2 27

(j) 12a2 + 84ab + 147b2

RUJUKAN
1. Aufmann, R.N., Barker, V.C., Lockwood, J.S. (2000). Intermediate Algebra with Application, 5 th Ed. Boston, MA: Houghton Mifin Company. 2. Dugopolski, M. (2009). Elementary and Intermediate Algebra, 3 rd ed. IL: McGraw-Hill. 3. Gustafson, R.D., Frisk, P.D., (1999). Algebra for College Students, 5 th Ed. CA: Brooks/Cole Publishing Company. 4. Larson, R.E., Hostetler, R.P., Edwards, B.H., Heyd, D.E. (1997). College Algebra: A Graphing Approach, 2 nd Ed. Boston, MA: Houghton Mifin Company. 5. Spiegel, M.R. & Moyer, R.E. (2006). Schaums Outlines: College Algebra, 3 rd ed. NY: McGraw-Hill.

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 28

JAWAPAN
Latihan Formatif 1.1 1. (i) Bukan (ii) Ya (iii) Ya (iv ) Bukan (v ) Ya (vi) Ya (vii) Ya (viii) Bukan (ix) Ya (x) Bukan 2. (i)p; 1; 1 12 : 0; 12 4 : 0; 4 (ii)3x6 : 6; 3 (ii)a4 : 4; 1 4a3 : 3; 4 6a2 : 2; 6 10 : 0; 10 4a : 1; 4 (iv )

5x4 : 4; 5 x2 : 2; 1 2x : 1; 2 (v )9 (v ) 98

20x50 : 50; 20 10x30 : 30; 10 3. (i)1 4. (i)0 (ii)7 (ii) 5 (iii)10 (iii)5

(iv )4 (iv )122

Latihan Formatif 1.2 1. (a)x2 5x 1 0:6p2 + 1:8p (e) 9x8 + 8x7 24a 8 3:2 3x4 + 2x2 2x 5 (f )x4 + 2x3 x2 (g )12a2 (b)x2 13x +50 (c)7y 3 +3y 2 +2y 1 (d) 2:8p4

(h)4x3 + x + 2 6a2 b + 5a2 + 3a3 b (b)49x2 +28x+4 2 3x4 + 3x3 q3 2x2 + 5x (j )9a8 3 (g )64 s2 (h)25y 4 3 (j ) x2 8xy y2 (d)m2 49 (e)12t3

(i)8ab2 2. (a) 12x3

(c)x2 +9x+18

23t2 + 13t (f )x7 + x5 4

(i)p3 + 2p2 q

1 6 b 3a4 b3 + 4

Latihan Formatif 1.3 1. (a)3x(x 5) 2) (b)2p(p 1)(p + 5) 1) 5) (h)(y + 7)(y + 3) (c)5(2y 5 5) (d)6x2 (4x2 +

(e)3y 2 (5y 3

4y 2 + 9y

(f )12(1 + 2x)

(g )a2 b(7a2 b2 + ab

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 29

2. (a)(x 10)(x+10) 2m)(3 + 2m)

(b)(2t 1)(2t+1)

(c)(2 5k )(2+5k )

(d)9(3

(e)(7m 4n)(7m +4n) 1) (h)2y (9x

(f )(10p 13q )(10p +13q )

(g )4p(p 1)(p +

4y )(9x + 4y ) (b)(p 1)(p 1) (h)(3x+2)(5x+3) (i)(3m+ 4) (c)(x + 5)(x 12) (d)5(b

3. (a)(x + 2)(x + 4) 3)(b + 8)

(e)(3x + 4)(x

(f )(3t 1)(2t 7) 4n)(4m (k )6(3x 5n) 4y )(x + y )

(g )(2m+1)(m 1)

(l)g 2 (7g + 1)(2g

3)

LATIHAN SUMATIF 1 1. (a)3x2 ; 6x; 8 (b) 4y 5 ; 7y 2 ; 3y; 2 (b) 2x5 : 5; 2 x4 : 4; 1 3x2 :

2. (a)15t5 : 5; 15 4t2 : 2; 4 6; 0; 6 2; 3 x : 1; 1 (c)x5 y : 6; 1 3. (a)1 (b)2 7xy : 2; 7 9x2 : 2; 9 (c) 2x 4 9 (d)71 (b)

8 : 0; 8 (e)7=8

4. (a)x5 + 3x4 + 6x3 6 (d)x5 3x3

x5 + 3x4

x3

2x2

(c)2x2

4x

2x2 + 8

5. (a)4w + 6 6. (a) 12x3 23x2 + 13x

(b)w2 + 3w (b)49x2 +14x+1 2 (g )4 x2 (h)13x2 172x+39 (i)9x4 (c)m2 25 (d)x2 3x 28 (e)12x3

(f )x7 +x5 2x4 +x3 +x+3 16 (j )p3 pq 2 q3 (b)(3x 1)(2x 1)

7. (a)2x3 (x + 3) 7)2 (e)(3x

2)(3x + 2)

(c)(x + 6)(x

2)

(d)(y +

UNIT PELAJARAN 1. Polinomial 1 | 30

(f )(5m 2)2 3)(x + 3)

(g )(x2 +9)(x 3)(x+3) (j )3(2a + 7b)2

(h)3x(3x 5)(x+3)

(i)3(x