3.1.

3 Perbezaan Fonetik dan Fonologi

Fonetik Fonologi
1. Fonetik adalah subdisiplin
linguistik kajian tentang bunyi
sebagai fenomena dalam dunia
fizikal, fisiologi, anatomi, neurologi
dan psikolgi manusia yang
menghasilkannya.
1. Fonologi adalah subdisiplin
linguistik yang mengkaji bunyi bahasa,
iaitu tentang fungsi, perlakuan dan
organisasi bunyi sebagai item linguistik.
2. Fonetik adalah kajian tentang
sifat-sifat semula jadi, produksidan
persepsi bunyi-bunyi bahasa yang
dihasilkan.
2. Kajian tentang sistem bunyi
sesuatu bahasa dan sifat-sifat semula
jadi sistem tersebut seara umum.
!egala yang berkaitan dengan sistem
dalam bahasa iaitu pasangan terkeil,
fonotaktik dan sebaginya.
3. Kajian ini dapat dipecahkan
kepada tiga, iaitu fonetik akustik,
fonetik artikulatori dan fonetik
auditori.
3. Kajian adalah berkaitan dengan
hubungan antara butir-butir leksikal
dengan butir-butir leksikal yang lain
yang membentuk ayat.
3.2 "lat "rtikulasi
"lat artikulasi adalah alat yang digunakan bagi menghasilkan bunyi. "lat-alat ini adalah bibir
atas dan ba#ah, hujung lidah, hadapan lidah, belakang lidah, belakang lidah, gusi, batas gusi,
lelangit keras, lelangit lembut dan pita suara. "lat ini terbahagi kepada dua, iaitu yang aktif dan
pasif. "lat artikulasi aktif adalah alat yang boleh digerakkan manakala yang pasif pula adalah
sebaliknya.
3.3 Fungsi "lat "rtikulasi
!eperti yang telah dijelaskan, alat artikulasi merupakan organ yang berfungsi dan memainkan
peranan semasa mengeluarkan bunyi-bunyi bahasa. !enarai alat artikulasi manusia adalah
seperti berikut$
ujung lidah !ongga tekak
adapan lidah %ongga hidung
"engah lidah %ongga mulut
#elakang lidah &enggorok
$kar lidah 'piglottis
!ahang Pita suara
$nak tekak Paru-paru
3.3.1 "nak &ekak
"nak tekak di bahagian belakang rongga mulut dan berhampiran dengan lelangit lembut. "nak
tekak bersambung dengan lelangit lembut dan merupakan daging yang tergantung dari lelangit
lembut. "nak tekak berfungsi sebagai alat pertuturan bersama-sama dengan lelangit lembut,
khususnya dalam menentukan sama ada sesuatu bunyi yang hendak dikeluarkan itu bunyi
sengau atau tidak. (engan demikian, anak tekak ini juga boleh digerakkan, sama ada dinaikkan
atau diturunkan.
3.3.2 )idah
)idah merupakan alat artikulasi yang terpenting dan paling aktif dalam pengeluaran bunyi-bunyi
bahasa. )idah terbahagi kepada lima bahagian, iaitu hujung lidah, hadapan lidah, belakang
lidah dan daun lidah. *ahagian-bahagian lidah ini boleh digerak-gerakkan sama ada diangkat,
dinaikkan atau diturunkan untuk membuat penyekatan terhadap belakang lidah penting dalam
pengeluaran bunyi-bunyi +okal, iaitu +okal hadapan, +okal tengah dan +okal belakang. ,ujung
lidah pula merupakan bahagian yang paling aktif dan boleh digerak-gerakkan ke mana-mana
bahagian di dalam mulut untuk menyekat perjalanan udara. -leh sebab lidah ini sangat aktif
dalam proses pengeluaran bunyi-bunyi bahasa, maka lidah dinamakan artikulasi utama.
&iga bahagian yang a#al, iaitu belakang, tengah dan hadapan lidah dikenali
sebagai dorsum dalam bahasa )atin dan bermaksud tulangbelakang kepada pertuturan
manusia.
3.3.3 Pita !uara
Pita suara terletak di dalam ruang tenggorok dan amat penting dalam mengahsilkan bunyi
bahasa. !eseorang yang mengalami kerosakan pita suara akan mengalami gangguan suara,
manakala orang yang tidak mempunyai pita suara pula akan menjadi bisu. Pita suara terdiri
daripada dua keeping selaput yang boleh terbuka dan tertutup. %uang antara kedua-dua
selaput ini disebut glotis. "pabila kedua-dua selaput itu dirapatkan, glotis akan menjadi sempit
atau tertutup, sementara apabila selaput itu direnggangkan, glotis menjadi luas.
3.3.. %ahang
%ahang tidak memainkan peranan yang terlalu penting semasa mengeluarkan bunyi-bunyi
bahasa. /alau bagaimanapun, kedudukannya adalah penting dalam penyembunyian +okal.
!ebagai ontoh, keadaan bukaan antara dua rahang atas dengan ba#ah adalah sempit
semasa membunyikan +okal 0i1 dan +oal 0u1. !ebaliknya, keadaan rahang akan terbuka luas
semasa membunyikan +okal 0a1 dan 021.
3.3.3 %ongga
%ongga turut berperanan dalam menentukan penghasilan bunyi-bunyi bahasa. %ongga
merupakan bahagian lapang yang menjadi tempat laluan udara yang keluar dari paru-paru.
%ongga terbahagi kepada tiga, iaitu rongga tekak, rongga mulut dan rongga hidung. %ongga
tekak bermula daripada bahagian atas selaput pita suara hinggalah ke bahagian anak tekak.
%ongga mulut pula bermula dari ruang di belakang lidah memba#a ke bahagian bibir sebelah
dalam, sementara rongga hidung bermula dari bahagian belakang anak tekak menghala ke
hidung. %ongga tekak dan rongga hidung boleh dibuka dan ditutup bergantung pada keadaan,
sama ada anak tekak dan lelangit lembut dinaikkan atau diturunkan.
3.. (aerah artikulasi
(aerah artikulasi merupakan tempat atau kedudukan organ yang terlibat dalam menghasilkan
bunyi-bunyi bahasa. (aerah artikulasi yang berperanan dalam menghasilkan bunyi bahasa
ialah bibir, gigi, gusi dan lelangit. (aerah artikulasi ini ada yang boleh digerakkan seperti lelangit
lembut yang boleh dinaikkan atau diturunkan dan juga yang kedudukannya adalah tetap seperti
lelangit keras, gigi dan gusi.
3...1 *ibir
*ibir merupakan alat artikulasi yang terletak di artikulasi yang terletak di bahagian luar rongga
mulut yang berfungsi untuk menyekat perjalanan udara. *ibir daripada otot kenyal yang boleh
dihamparkan dan dibundarkan. !ebagai ontoh, apabila menyebut bunyi 0i1, keadaan bibir
adalah hampar. !ebaliknya, apabila menyebut bunyi 0u1, kedudukan bibir menjadi bundar. *ibir
juga berfungsi untuk membuat sekatan kepada udara yang keluar melalui rongga mulut.
!ebagai ontoh, apabila menyebut bunyi 0m1, aliran udara akan disekat di bibir.
3...2 4igi
4igi juga memainkan peranan dalam penghasilan bunyi-bunyi bahasa, tetapi peranannya
tidaklah aktif. 4igi terbahagi kepada dua, iaitu gigi atas dan gigi ba#ah. *ahagian ini tidak boleh
digerak-gerakkan dan fungsinya adalah untuk menahan udara daripada terus keluar dengan
bebas melalui rongga mulut. (alam penyebutan bunyi 051 dan 061 gigi turut berperanan sebagai
daerah penyebutan.
3...3 4usi
4usi 7al+eolar8 ialah alat pertuturan yang letaknya antara gigi dengan lelangit keras.
Keadaannya embung dan berfungsi sebagai daerah artikulasi, iaitu daerah penyebutan dan
tidak boleh digerak-gerakkan. 4usi berperanan dalam pengeluaran bunyi-bunyi bahasa dengan
bantuan hujung lidah yang berfungsi untuk membuat penyekatan, misalnya ketika
mengujarkanbunyi 0t1 dan 0d1.
3.... )elangit
)elangit dapat dibahagikan kepada dua bahagian, iaitu lelangit keras 7palatal9palatum8 dan
lelangit lembut 7+elar9+elum8. )elangit keras terletak di antara gusi dengan lelangit lembut.
)elangit keras merupakan tulang berbentuk embung pada bahagian atas mulut. )elangit keras
berfungsi sebagai daerah artikulasi dalam mengeluarkan bunyi-bunyi bahasa. )elangit lembut
pula terletak ke dalam sedikit, iaitu selepas lelangit keras dan sebelum anak tekak. )elangit
lembut merupakan tisu lembut pada bahagian belakang lelangit keras. )elangit lembut boleh
diturunkan dan dinaikkan. "lat ini oral atau bunyi nasal. "pabila lelangit lembut diturunkan,
rongga mulut akan tertutup dan udara akan keluar melalui rongga hidung. Keadaan ini
menyebabkan bunyi sengau terhasil, misalnya bunyi 0n1 dan 0m1. !ebaliknya, apabila lelangit
lembut dinaikkan, rongga hidung akan tertutup dan udara dipaksa keluar melalui rongga mulut.
Keadaan ini menyebabkan terhasilnya bunyi-bunyi letupan dan geseran, misalnya bunyi 0b1 dan
0h1.
3.3 *unyi *ahasa
*ahasa merupakan alat komunikasi yang penting bagi manusia. "lat perhubungan ini
sememangnya kompleks, tetapi teratur dengan menggunakan bunyi-bunyi suara dan daripada
bunyi-bunyi itu terbitlah lambang-lambang yang berlaianan yang boleh digambarkan di atas
kertas atau dituliskan.
"smah ,j. -mar 71:;<8 mengatakan bahasa merupakan alat yang digunakan oleh manusia
untuk berhubung dengan manusia lain, yakni dengan menggunakan bunyi-bunyi yang
dikeluarkan oleh alat-alat ujaran yang dikeluarkan oleh alat-alat ujaran yang terdapat dalam
tubuh manusia. *unyi-bunyi itu tersusun menurut makna yang ada dalam sesuatu masyarakat
pengguna bahasa tertentu sehingga dapat melambangkan, bukan sahaja buah fikiran yang
sudah dan sedang dilahirkan tetapi juga yang akan dilahirkan.
&egasnya, bahasa merupakan satu sistem yang menghubungkan bunyi kepada makna. Kita
boleh katakan baha#a sesuatu bahasa itu terdiri daripada semua bunyi perkataan dan ayat
yang berhubungan antara satu sama lain. "pabila dikatakan seseorang itu tahu bahasa
bermakna dia tahu bunyi-bunyi bagi bahasa tersebut dan gabungan peraturannya. (engan kata
lain, bahasa merupakan sistem berkomunikasi seara bunyi yang diuapkan melalui alat-alat
pertuturan dan pendengaran dan melaluinya terbitlah simbol-simbol yang diproses dan diterima
umum.
3.3.1 *unyi =okal
*unyi-bunyi yang dihasilkan oleh getaran pada pita suara akan mengalami perubahan bentuk
lain di sepanjang aliran arus bunyi. (alam sesuatu bahasa, setengah-setengah artikulasi terus
menutup atau menyempitkan aliran udara, manakala yang lainnya melepaskan arus udara yang
mengalir melalui rongga mulut dengan bebas. *unyi-bunyi +okal terhasil dengan ara ini.
=okal ialah bunyi-bunyi bersuara yang semasa menghasilkannya, udara dari paru-paru keluar
melalui rongga tekak dan rongga mulut seara berterusan tanpa sebarang sekatan atau
sempitan yang boleh menerbitkan bunyi-bunyi geseran. *unyi +okal mempunyai iri
kelantangan dan kepanjangan dalam erti kata bunyi itu dapat didengar dengan jelas dan lebih
panjang daripada bunyi-bunyi konsonan. &egasnya, bunyi +okal ialah bunyi bahasa yang tidak
mengalami sebarang gangguan pada arus udara. -leh sebab bunyi +okal dihasilkan melalui
penyuaraan, maka pita suara merupakan alat yang penting sekali dalam penghasilan bunyi
+okal. >ika bibir dan lidah berada pada satu keadaan, rongga yang dilalui oleh udara yang
bergetar akan menyebabkan terbitnya kelantangan yang menirikan sesuatu bunyi +okal
dengan nada yang tertentu.
=okal bahasa ?elayu diberikan nama berdasarkan kedudukan lidah dan ketinggian lidah
diangkat, luas bukaan rahang serta keadaan bibir semasa menghasilkan bunyi +okal tersebut.
!ebagai ontoh, 0i1 dinamakan +okal depan yang sempit kerana kedudukan +okal ini adalah di
hadapan lidah, lidah diangkat tinggi dan keadaan bibir hampar semasa membunyikan +okal ini.
=okal 0e1 pula diberikan nama +okal ini adalah di hadapan lidah, rahang dibuka sedikit atau
sempit, lidah pula diangkat separuh tinggi dan keadaan bibir adalah hampar. !eara
keseluruhannya, +okal bahasa ?elayu dapat dikategorikan kepada tiga jenis seperti yang
berikut$
7"8 =okal ,adapan
0i1- +okal hadapan sempit
0e1- +okal depan separuh sempit
0 1- +okal depan separuh luas
0a1- +okal depan luas9lapang
7*8 =okal *elakang
0u1- +okal belakang sempit
0o1- +okal belakang separuh sempit
0 1- +okal belakang separuh luas9lapang
7@8 =okal &engah
0A1- +okal tengah
@ara membunyikan setiap +okal
,uraian yang berikut menjelaskan peranan, keadaan dan kedudukan alat-alat artikulasi seperti
bibir, lidah, anak tekak, lelangit lembut dan pita suara dalam gambar rajah bagi membantu kita
memahami ara setiap +okal tersebut dihasilkan.
7a8 =okal depan sempit 0i1
@ara membunyikannya$
a%al tengah $khir
&kan *ila 0bila1 &ali 0tali1
&bu &iba 0tiba1 Padi 0padi1
7b8 =okal depan separuh sempit 0e1
@ara membunyikannya$
a%al tengah $khir
'nak teleng &auge
elok leher tempe
78 =okal depan separuh luas9lapang 0 1
@ara membunyikannya$
a%al tengah $khir
'sa *elek &auge
'nak belok &empe
7d8 =okal depan luas 0e1
@ara membunyikannya$
a%al tengah $khir
$%an kadar !iapa
anak *eras nama
7e8 =okal belakang sempit 0u1
@ara membunyikannya$
a#al tengah "khir
Bbat bulat *atu
ular !udu palu
7f8 =okal belakang separuh sempit 0o1
@ara membunyikannya$
a%al tengah $khir
(rang &olong pidato
otak bohong Koko
7g8 =okal belakang separuh luas9lapang 0 1
@ara membunyikannya$
a#al tengah "khir
-rang borong !oto
oleh *olot teko
7h8 =okal tengah 021
@ara membunyikannya$
a#al tengah "khir
'mak Penat
empat tenat
3.3.2 *unyi Konsonan
Konsonan atau seara tradisional dinamakan huruf mati ialah huruf-huruf selain +okal. *unyi-
bunyi konsonan mungkin bersuara dan mungkin tidak. !emasa menghasilkan bunyi konsonan,
udara yang keluar dari paru-paru akan menerima sekatan, sempitan dan geseran, sama ada di
bahagian rongga tekak, mulut atau hidung. *unyi konsonan boleh mempengaruhi bunyi +okal
dalam sebutan, misalnya apabila menyebut konsonan sengau, bunyi sengauan. Konsonan
terbahagi kepada dua, iaitu konsonan ?elayu asli dan konsonan pinjaman. &erdapat 1: bunyi
konsonan ?elayu asli dan ; bunyi konsonan pinjaman.
3.3.3 *unyi (iftong
(iftong berasal daripada perkataan phtong yang terdapat dalam bahasa Cunani yang
bermakna suara atau disuarakan. (aripada makna tersebut, terhasillah dipthong yang
bermaksud dua +okal atau bunyi yang hanya menduduki satu suku kata.
?enurut "rbak -thman, 1:;<$3;, diftong adalah rentetan dua +okal yang mempunyai satu
punak kelantangan yang tatkala menghasilkannya tidak ada hentian sebenar atau DhiatusE yang
memisahkan kedua-dua +okal binaannya. -leh sebab sifatnya yang diirkan oleh satu punak
kelantangan, maka diftong adalah silabis.
4abungan dua bunyi +okal yang disebut seara berterusan 7dalam satu hembusan nafas8 dan
semasa menghasilkannya terdapat iri gelunuran. 'rtinya, lidah pada mulanya diletakkan pada
keadaan sebagaimana membunyikan +okal yang lain 7%aminah ,j. !abran, 1:;<$FF8.
,uruf diftong dieja dengan gabungan dua huruf +okal yang dilafazkan sebagai bunyi
gelunuran. (alam bahasa ?elayu, terdapat tiga jenis huruf diftong yang dieja dengan
gabungan huruf +okal seperti 0ai1, au1 dan 0oi1 7Pedoman Bmum 'jaan *ahasa ?elayu, 1:;F$<8.
3.3.. (iftong *ahasa ?elayu
*ahasa ?elayu mempunyai tiga bunyi diftong yang standard, iaitu 0ay1, 0a#1 dan 0oy1.
(alam otografi bahasa ?elayu, diftong ini dilambangkan sebagai 0ai1, 0au1 dan 0oi1, misalnya
dalam perkataanpakai, lampau dan kaloi. (alam perkataan asli bahasa ?elayu, diftong hanya
terdapat pada suku kata kedua atau suku kata kata terbuka. (alam keadaan yang lain,
kedudukan diftong 0ai1 dan 0au1 boleh berlaku di a#al, tengah dan akhir perkataan, manakala
diftong 0oi1 hanya terhad pada suku kata terbuka akhir perkatan sahaja.
(alam bahasa ?elayu, diftong dianggap sebagai satu suku kata yang dilambangkan
oleh dua fonem +okal, tetapi disebut sebagai satu bunyi. (iftong mempunyai punak
kelantangan dan terdapat iri gelunuran dalam membunyikannnya, iaitu lidah pada mulanya
diletakkan pada keadaan sebagaimana hendak membunyikan sesuatu +okal yang lain.
(iftong bahasa ?elayu disebut dengan bunyi +okal
..G %umusan
*ahasa ?elayu merupakan bahasa yang dituturkan di seluruh Husantara. *ahasa ?elayu ini
merupakan bahasa yang dikenali di seantaro dunia. *ahasa ?elayu mempunyai banyak fungsi
dalam kehidupan manusia yang menuturkan bahasa ini. *ahasa ?elayu merupakan bahasa
yang dapat menyatupadukan seluruh penduduk yang menjadikan bahasa ini sebagai bahasa
rasmi negara mereka.
!elain itu, bahasa ?elayu haruslah dijaga kerana hari demi hari kian tersebar khabar yang
menyatakan baha#a bahasa ?elayu kian terhakis dan penggunaannya disalahgunakan.
*ahasalah yang menjadikan sesebuah negara menjadi aman dan makmur kerana bahasa
dapat menyatukan rakyat di sesuatu negara.
&untasnya, pemeliharaan bahasa amatlah penting kerana bahasa merupakan #adah
yang paling penting dalam merealisasikan segala impian negara. -leh itu, haruslah diterapkan
dalam diri setiap masyarakat betapa pentingnya penggunaan bahasa yang betul.