Laporan Amali / Pratikal 6 SCE Fizik Dalam Konteks Kehidupan Seharian 2013

Laporan Pratikal / Amali 6

Tajuk : Penjanaan dan penghantaran arus elektrik.
Tujuan : Untuk menyiasat faktor-faktor yang mempengaruhi magnitud arus yang
dijana.
Bahan : Dawai kuprum, galvanometer dan magnet.

Aktiviti 1 : Menyiasat arus yang dijana.


Teori :
Penghasilan arus akibat pemotongan fluks magnet oleh konduktor (atau perubahan
fluks merangkai satu litar) dikenali sebagai aruhan elektromagnet. Bekalan arus yang
dibekalkan ke rumah kita adalah hasil daripada pemutaran turbin besar di stesen
janakuasa elektrik. Penjana-penjana tenaga menggunakan prinsip aruhan elektromagnet
untuk menjanakan kuasa elektrik.
Terdapat dua hukum aruhan elektromagnet yang penting iaitu Hukum Faraday dan
Hukum Lenz. Hukum Faraday menyatkan bahawa magnitud d.g.e. teraruh dalam suatu
konduktor adalah berkadar langsung kepada perubahan fluks merangkai gegelung (atau
kadar pemotongan fluks magnet oleh konduktor). Hukum Lenz pula menyatakan bahawa
arus teraruh sentiasa mengalir pada arah yang menentang perubahan fluks magnet (atau
gerakan) yang menghasilkannya.








Laporan Amali / Pratikal 6 SCE Fizik Dalam Konteks Kehidupan Seharian 2013











Prosedur :

1. Putarkan dawai kuprum sebanyak 10-20 lilitan di dua jari anda.
Sambungkan hujung bebas kepada galvanometer yang peka. .

2. Siasat apa yang berlaku bila:

(a) Kutub utara magnet digerakkan ke dalam koil ?
(b) Kutub utara magnet digerakkan keluar dari koil?
(c) Kutub utara digerakkan dengan cepat ke dalam koil ?
(d) koil dimasukkan ke dalam magnet ?
(e) Magnet di letakkan secara pegun di tengah-tengah koil ?

3. Ulang alngkah langkah 2(a) hingga (e) tetapi kutub selatan magnet digunakan.

4. Sekarang, tambahkan putaran wayar kuprum anda kepada 40 putaran keliling
dua jari anda. Sambung hujung wayar kepada galvanometer yang peka.
Ulang langkah langkah 2 (a) hingga (e) . Keseluruhannya apakah yang
diperhatikan.

5. Buat magnet yang lebih kuat dengan menggunakan dua atau tiga magnet
yang dilekat bersama-sama dengan kesemua kutub utara berada pada
penghujung yang sama. Ulang langkah2 (a) hingga (e) dengan magnet magnet
yang lebih kuat.
Laporan Amali / Pratikal 6 SCE Fizik Dalam Konteks Kehidupan Seharian 2013



Keputusan / Pemerhatian 1
Kutub Utara
Tindakan Pemerhatian
2a Jarum galvanometer bergerak ke kanan
2b Jarum galvanometer bergerak ke kiri
2c Jarum galvanometer bergerak ke kiri
2d Jarum galvanometer bergerak ke kanan
2e Jarum galvanometer tidak bergerak

Kutub Selatan
Tindakan Pemerhatian
2a Jarum galvanometer bergerak ke kiri
2b Jarum galvanometer bergerak ke kanan
2c Jarum galvanometer bergerak ke kiri
2d Jarum galvanometer bergerak ke kiri
2e Jarum galvanometer tidak bergerak















Laporan Amali / Pratikal 6 SCE Fizik Dalam Konteks Kehidupan Seharian 2013



Keputusan / Pemerhatian 2

Ujian
(20 lilitan)
Kutub Utara
(20 lilitan)
Kutub Selatan
(40 lilitan)
Kutub Utara
(40 lilitan)
Kutub Selatan
Kutub magnet
digerakkan ke
dalam
gegelung?
Jarum
galvanometer
bergerak ke
arah positif
Jarum
galvanometer
bergerak ke
arah negatif
Jarum
galvanometer
bergerak ke
arah positif
dengan lebih
jauh
Jarum
galvanometer
bergerak ke
arah negatif
dengan lebih
jauh
Kutub utara
magnet
dikeluarkan dari
gegelung?
Jarum
galvanometer
bergerak ke
arah negatif
Jarum
galvanometer
bergerak ke
arah positif
Jarum
galvanometer
bergerak ke
arah negatif
dengan lebih
jauh
Jarum
galvanometer
bergerak ke
arah positif
dengan lebih
jauh
Kutub utara
magnet
digerakkan
dengan sangat
laju ke dalam
gegelung ?
Jarum
galvanometer
terpesong jauh
ke arah positif
Jarum
galvanometer
terpesong jauh
ke arah negatif
Jarum
galvanometer
bergerak ke
arah negatif
lebih jauh
Jarum
galvanometer
bergerak ke
arah positif
lebih jauh
Gegelung
digerakkan di
atas magnet?
Jarum
galvanometer
bergerak ke
arah positif
Jarum
galvanometer
bergerak ke
arah negatif
Jarum
galvanometer
bergerak ke
arah positif
lebih jauh
Jarum
galvanometer
bergerak ke
arah negatif
lebih jauh
Magnet
dikekalkan
pada posisi
dalam
Tiada
perubahan
berlaku
Tiada
perubahan
berlaku
Tiada
perubahan
berlaku
Tiada
perubahan
berlaku
Laporan Amali / Pratikal 6 SCE Fizik Dalam Konteks Kehidupan Seharian 2013

gegelung?


Soalan Penguasaan Pengetahuan dan Kemahiran :

1. Apakah terjadi bila magnet digerakkan ke dalam koil ? Terangkan.
Jarum galvanometer bergerak ke kanan dan menunjukkan arus elektrik teraruh
(2 markah)

2. Apakah terjadi bila magnet di biarkan kekal di tengah tengah gelung? Terangkan.
Jarum galvanometer tidak bergerak menunjukkan tiada arus elektrik.
(2 markah)

3. Apakah terjadi bila magnet digerakkan dengan cepat ke dalam gelung? Terangkan.
Jarum galvanometer bergerak ke kiri dan kekanan dengan cepat kerana lebih
banyak arus teraruh.
(2 markah)


4.Apakah terjadi bila magnet yang lebih kuat digerakkan ke dalam gelung? Terangkan.
Jarum galvanometer bergerak ke kiri dan kekanan dengan lebih cepat.
( 2 markah )

5. Apakah terjadi bila magnet yang mempunyai banyak lilitan di masukkan ke
dalam gelung? Terangkan.
Bacaan galvanometer menunjukkan bacaan yang lebih tinggi
(2 markah)

6. Apa yang mesti anda buat untuk meningkatkan magnitud arus yang dijana?
i. Gunakan magnet yang lebih kuat
ii. Gerak keluar masuk magnet dengan lebih cepat
iii. Tambah dan rapatkan lilitan pada magnet
(1 markah)
Laporan Amali / Pratikal 6 SCE Fizik Dalam Konteks Kehidupan Seharian 2013

Aktiviti 2 : Membina transformer injak turun dan injak naik.

Tujuan : Untuk mendemonstrasikan peggunaan transformer dalam
penghantaran elektrik.

Bahan : Dawai kuprum bersalut PVC, teras-C besi lembut, bekalan
kuasa AC, suis, mentol, ammeter AC, voltmeter AC, dan
pengapit G.

Teori :
Transformer ialah suatu alat yang digunakan untuk meningkatkan dan menurunkan
beza keupayaan suatu bekalan a.u. . Transformer adalah penting dalam kehidupan kita.
Transformer yang kecil merupakan komponen penting dalam litar elektronik seperti litar
televisyen. Bagi transformer yang besar, ia dapat dilihat pada pencawang di kawasan
perindustrian dan perumahan.
Transformer terdiri daripada dua gegelung yang dililit pada teras besi berlapis. Dua
gegelung ini dikenali sebagai gegelung primer dan gegelung sekunder. Bekalan a.u. yang
hendak dinaikkan atau diturunkan disambungkan kepada gegelung primer sebagai input.
Manakala beza keupayaan a.u. yang telah dinaikkan atau diturunkan merupakan output
gegelung sekunder.











Laporan Amali / Pratikal 6 SCE Fizik Dalam Konteks Kehidupan Seharian 2013

Prosedur :

1. Lilitkan 10 lilitan dawai kuprum bersalut PVC pada teras-C besi lembut dan
sambungkan gelung itu ke bekalan kuasa AC dan suis. Gelung ini dipanggil
gelung primer.

2. Lilitkan 25 lilitan dawai kuprum pada teras-C besi lembut yang lain dan
sambungkan kedua dua hujung gelung ke mentol. Gambarajah dibawah
menunjukkan bagaimana meter-meter disambung untuk mengukur arus dan beza
keupayaan di dalam gelung primer.











3. Sekarang sambungkan meter-meter untuk mengukur arus dan beza keupayaan
di dalam gelung sekunder seperti yang ditunjukkan dalam rajah di bawah.
Laporan Amali / Pratikal 6 SCE Fizik Dalam Konteks Kehidupan Seharian 2013


4. Di dalam transformer di atas, bilangan lilitan gegelung sekunder adalah lebih
besar daripada gelung primer. Apakah nama transformer ini? Hidupkan suis dan
rekod pengukuran anda.

5. Sekarang terbalikkan sambungan kedua-dua gelung primer dan sekunder.
Bilangan lilitan dalam gelung sekunder adalah lebih kecil berbanding gelung
primer. Apakah nama transformer ini? Hidupkan suis dan rekod pengukuran anda.

Keputusan / Pemerhatian

Transformer Bacaan volmeter [V] Bacaan ammeter [A]
Primer Sekunder Primer Sekunder
Injak naik 0.5 1.5 0.5 0.5
Injak turun 1.5 0.5 0.5 0.5


Bilangan
lilitan
gegelung
primer
Bilangan
lilitan
gegelung
sekunder
Hubungan
antara Ns
dengan Np
Pemerhatian
Kesimpulan Bacaan
ammeter
Bacaan
Voltmeter
10 25 Ns > Np
Ip=I1=1.5A
Is=I2=0.5A
Vp= V1=4.0
V
Vs=V2=8.5 V
Vs>Vp
Transformer
adalah jenis
injak naik
25 10 Ns < Np
Ip=I1=1.5A
Is=I2=3.5A
Vp= V1=4.0V
Vs=V2=1.5 V
Vs<Vp
Transformer
adalah jenis
injak turun
Laporan Amali / Pratikal 6 SCE Fizik Dalam Konteks Kehidupan Seharian 2013

PERBINCANGAN :
Untuk prosedur 4, bilangan lilitan pada gegelung sekunder, N
S
ialah 25 lilitan,
manakala bilangan lilitan pada gegelung primer, N
P
ialah 10 lilitan. Apabila bilangan
lilitan pada gegelung sekunder adalah lebih banyak berbanding dengan gegelung
primer (N
S
> N
P
), maka jenis transformer ini dikenali sebagai transformer injak naik.
Bacaan ammeter dan voltmeter pada prosedur 4
(transformer injak naik):
I
P
= I
1
= 1.5 A, V
P
= V
1
= 4.0 V
I
S
= I
2
= 0.5 A, V
S
= V
2
= 8.5 V
Untuk prosedur 5, bilangan lilitan pada gegelung primer, N
P
ialah 25 lilitan,
manakala bilangan lilitan pada gegelung sekunder, N
S
ialah 10 lilitan. Apabila bilangan
lilitan pada gegelung primer adalah lebih banyak berbanding dengan gegelung
sekunder (N
P
> N
S
), maka jenis transformer ini dikenali sebagai transformer injak
turun.
Bacaan ammeter dan voltmeter pada prosedur 5
(transformer injak turun):
I
P
= I
1
= 1.5 A, V
P
= V
1
= 4.0 V
I
S
= I
2
= 3.5 A, V
S
= V
2
= 1.5 V
Berdasarkan kepada keputusan eksperimen, transformer jenis injak naik digunakan
untuk menaikkan beza keupayaan. Bagi sebuah transformer injak naik, ia mempunyai
bilangan lilitan gegelung sekunder yang lebih besar berbanding dengan bilangan
lilitan pada gegelung primer. Arus pada gegelung primer ini adalah lebih besar jika
dibandingkan dengan arus pada gegelung sekunder.
Manakala bagi sebuah transformer injak turun, ia digunakan untuk menurunkan beza
keupayaan. Transformer ini mempunyai bilangan lilitan pada gegelung primer yang
lebih besar berbanding bilangan lilitan pada gegelung sekunder. Arus pada
gegelung primer adalah lebih kecil daripada arus pada gegelung sekunder.
Kebanyakan transformer dapat memindahkan kuasa elektrik dengan cekap dan hanya
sedikit tenaga elektrik yang hilang dalam proses pemindahan. Bagi transformer yang
100% cekap:
Laporan Amali / Pratikal 6 SCE Fizik Dalam Konteks Kehidupan Seharian 2013


Kuasa yang dibekalkan kepada litar primer = Kuasa digunakan dalam litar
sekunder
Vp x Ip = Vs x Is
Bagi sebuah transformer yang tidak 100% cekap , sebahagian tenaganya akan
hilang dalam bentuk tenaga haba. Maka , kuasa input biasanya akan melebihi kuasa
output.
Prinsip kerja transformer ialah apabila arus ulang alik dimasukkan ke dalam gegelung
primer sesuatu transformer, satu medan magnet yang berubah-ubah dihasilkan. Medan
magnet ini ditumpukan dan dirangkaikan oleh teras besi lembut kepada gegelung
sekunder.













Laporan Amali / Pratikal 6 SCE Fizik Dalam Konteks Kehidupan Seharian 2013

Soalan Penguasaan Pengetahuan dan Kemahiran :
1. Bagi transformer menaik, di litar manakah anda menjangka arus yang lebih besar.
Untuk transformer injak naik, arus pada gegelung primer adalah lebih besar
daripada daripada arus pada gegelung sekunder.
2. Bagaimana anda mengukur kuasa input dan kuasa output untuk transformer
menaik.
Kuasa input dan kuasa output transformer injak naik boleh diukur dengan :
Kuasa input (gegelung primer),
Pi = Vp x Vp
Kuasa output (gegelung sekunder),
Po = Vs x Vs
Kuasa input = kuasa output
Po = Pi

3. Kira nisbah kuasa output kepada kuasa input. Apakah nama nisbah ini?

V
S
N
S

V
P
N
P


Nisbah bilangan lilitan.

Vs Is =Vp Ip

Voltan sekunder Bilangan lilitan sekunder
Voltan primer Bilangan lilitan primer
Laporan Amali / Pratikal 6 SCE Fizik Dalam Konteks Kehidupan Seharian 2013

4. Dalam transmisi elektrik, kehilangan kuasa dalam setiap kabel dikira dengan
menggunakan formula,
Kuasa hilang dalam setiap kabel = IR,
dimana I adalah arus dan R adalah rintangan kabel.
Bagaimana kehilangan kuasa boleh dikurangkan?
Kehilangan kuasa boleh dikurangkan dengan :
Menggunakan dawai kuprum yang lebih tebal supaya rintangan dawai
kuprum lebih rendah.
Menggunakan teras besi lembut yang mudah dimagnetkan dan
dinyahmagnetkan.
Lilitan gegelung primer dan gegelung sekunder dirapatkan supaya
kebocoran fluks tidak berlaku
Menggunakan teras besi yang berlapis dan ditebatkan dengan cat
enamel untuk menghalang pengaliran arus pusar.

5. Jelaskan peranan transformer menaik dalam membantu mengurangkan
kehilangan kuasa semasa penghantaran elektrik.
Transformer injak naik berperanan dalam membantu untuk mengurangkan
kehilangan kuasa semasa penghantaran elektrik. Semasa penghantaran
elektrik, sebahagian tenaga elektrik akan hilang sebagai tenaga haba. Jadi,
transformer injak naik akan digunakan untuk menaikkan nilai beza keupayaan
supaya arus yang mengalir dalam kabel penghantaran adalah kecil dan
mengurangkan kehilangan tenaga.



Laporan Amali / Pratikal 6 SCE Fizik Dalam Konteks Kehidupan Seharian 2013