MIneralogi Optik
MIneralogi Optik
MINERALOGI OPTIK
BAB 2
ORTOSKOP NIKOL SEJAJAR
Untuk
diperlukan
nikol
ketembusan
terhadap
cahaya,
mineral
dibagi
13
Pengamatan
pengamatan
mikroskop
dengan
polarisasi
tidak
nikol
menggunakan
sejajar
adalah
analisator
atau
polarisasi
yang
merambat
melewati
kristal,
tetapi
hanya pada satu bidang getar yang sejajar dengan arah getar
polarisator.
Sifat
optik
yang
dapat
diamati
antara
dan
lain
warna
juga bentuk
yang
melintasi
adalah
warna
cahaya
Kristal.
yang
adalah
Warna
melewati
mana
sumbu
yang
teramati
indikatrik
yang
warna
asli
mineral.
Allochromatis
inklusi kristal-
transisi
Cr,
Fe,
Mn
all)
pada
mineral
yang
berwarna
kas
(lihat
coklat,
tabel
gloukofan
2.2),
sebagai
berwarna
ungu
contoh
biotit
biru,
klorit
berwarna hijau.
Jika cahaya yang melewati sumbu indikatrik suatu mineral
dengan kenampakan warna yang berbeda, maka apabila meja obyek
diputar
lebih
dari
90,
maka
mineral
tersebut
akan
(mineral
dengan
sisitim
kristal
hexagonal
dan
perubahasn
tiga
warna
yang
14
berbeda
(mineral
dengan
sistem
pada
yang
bersistem
dan
kristal
triklin). Sedang
isometrik
tidak
tipis
perubahan
maka
warna,
tidak
tetapi
akan
hanya
memperlihatkan
dua
hali
tiga
perlubahan
satu
kali
warna,
karena dhanya ada dua sumbu yang dapat dilewati sinar (harus
dengan dua sayatan yangalam satu sayatan berbeda arah).
Warna
mana
tergantung
begitu
jelas,
Sedangkan
seperti
istilah
pada
Pleokroik
beberapa
kuat
mineral
piroksen.
digunakanjika
perbedaan
Gambar 2.1. Memperlihatkan perubahan warna pada mineral gloukofan. Setelah meja obyek
diputar 90, terdapat mineral yang berubah dari biru menjadi transparan, Ungu menjadi
transparan, sedangkan mineral lainnya berubah dari ungu menjadi biru. Pada sayatan tersebut
kita dapat melihat gejala trikroik melalui tiga mineral ( Foto: Mackenzie W. S. and C. Guilford ,
1980
15
Tanda
merah
Sphalerite
Spinel
Isotropis
Cilachite
Perovskite
(+)
jingga
orange
Sodalite
Fluorite
Perovakite
Garnet
Perovakite
Rutile
Anisotropis
Uniaxial
(-)
Anisotropis
Biaxial
Tourmaline
Corundum
Piedmontite
Piedmontite
Titanite
Staurolite
Perovakite
Perovakite
Iddingsite
Sodalite
Spharelite
Flourite
Spinel
Collophane
Garnet
Zircon
Cassiterite
Rutile
Zircon
Cassiterite
Rutile
[Chloritoid]
(Biotite)
Dravite
Stilpomelane
[Biotite]
Dravite
Stilpnomelane
Schorlite
Tourmaline
Jarosite
Apalite
Piedmontite
Staurolite
Perovakite
Kuning
Sphalerite
Fluorite
Spinel
Collophane
Cilachite
Perovskite
Garnet
Tourmaline
Clinoclhore
(+)
coklat
Piedmontite
Titanite
Staurolite
Clinoclhore
Aegirineaugite
Chondrodite
Perovakite
Piedmontite
Titanite
Staurolite
Monazite
Chloritoid
Clinochlore
Aegirineaugite
Chondrodite
Iddingsite
(+-)
Biotite
Allanite
(-)
Hypersthene
Andalusite
Dumortierite
16
Allanite
Phlogipite
Basaltic
Hornblende
Aegirine
Hypersthene
Hornblende
Biotite
Epidote
Glaucophane
Allanite
Phlogopite
Actinolite
Glauconite
Tanda
Isotropis
(+)
Hijau
Biru
Ungu
Flourite
Spinel
Perovakite
Garnet
Sodalite
Flourite
Spinel
Lazurite
Flourite
Perovakite
Rutile
[Chloritoid]
[Chlorite]
Rutile
[Chloritoid]
[Chlorite]
Rutile
Schorlite
Corundum
Apalite
Schorlite
Corundum
Sodalite
Cliachite
Perovakite
Hitam
Spinel
Garnet
Zircon
Cassiterite
Rutile
[Biotite]
Anisotropis
Uniaxial
(-)
Stilpnomelane
Schorlite
Tourmaline
Apalite
Piedmontite
Sphene
(+)
Anisotropis
Biaxial
Abu-abu
(+-)
(-)
Chloritoid
Clinochlore
Aegirine-augite
Perovakite
Chloritoid
Crocidolite
Chlorite
Reibeckite
Crocidolite
Chlorite
Reibeckite
Biotite
Epidote
Lamprobolite
Aegirine
Hypersthene
Actinolite
Glauconite
Hornblende
Perovakite
Schorlite
Apalite
Sphene
Sphene
Perovakite
Crocidolite
Epidote
Glaucophan
Glaucophane
Dumortierite
Cordierite
Lazulite
Dumortierite
17
Schorlite
Glaucophane
Aegirine
Glauconite
Tanda
Isotropis
(+)
Anisotropis
Uniaxial
(-)
(+)
(+-)
Anisotropis
Biaxial
(-)
Leucite
Nosean
Opal
Periclase
Perovskite
Sodalite
Sphalerite
Spinel
Leusite
Melilite
Osumilite
Quartz
Angkerite
Apatite
Apophylite
Beryl
Calcite
Canerinite
Chabazite
Augite
Anhydrite
Anthophyllite
Boehmite
Barrite
Celestelite
Carnalite
Zoisite
Topaz
Olivine
Plagioklas
Indialite
Magnesite
Melilite
Nepheline
Rodhocorsite
Scapolite
Siderite
Cabazite
Clay
Clinozoisite
Colemanite
Cordierite
Cumingtonite
Diaspore
Trydimite
Andalusite
Anortoclase
Axinite
Aragonite
Borax
Boehmite
Cordierite
Chabazite
Chlorite
Clay
Clinoptilolite
Clintonite
Margarite
Monticellite
Muscovite
Nahcolite
Orthopyroxen
Phlogopite
Palygorskite
Scolite
Serpentine
Polyhalite
Richterite
Shapphirine
18
Halite
Hauyene
Hydrogrossular
Sylvite
Volcanis Glass
Chabazite
Chalcedony
Eucryptite
Vesuvianite
Xenotime
Zircon
Corundum
Cristobalite
Dolomite
Tourmaline
Vesuvianite
Vishnevite
Gibbsite
Gypsum
Heulandite
Humite grup
Jadeite
Kieserite
Lawsonite
Thomsonite
Mesolite
Monazite
Natrolite
Ulexite
Omphasite
Orthopyroxsene
Pectolite
Pigeonite
Epidote
Glauberite
Glaucophane
K-feldspar
Kernite
Kyanite
Laumintite
Lepidolite
Stilbite
Strontiane
Talc
Tremolite
Trona
Wairakite
Witherite
Wollastonite
Wairakite
Prehnite
Pumpelly
Rhodonit
Sapphiri
Siliman
Spodumen
Thenardi
mineral
dibawah
kenampakan
mikroskop,
Dapat
Untuk
dipergunakan
tersebut
mengetahui
ukuran
tiap
bagian,
dapat
diketahui
diameter
dari
lingkaran
medan
4 mm
dari
praktek dilakukan
keutuhan
bidang
kristalnya
(dalam
sendiri.
19
kristalnya
b. Subhedral
bidang
kristalnya
sendiri.
c. Anhedral
maupun
anhedral.
Tetapi
bentuk
ada
euhedral,
mineral-mineral
yang
tumbuh
menperlihatkan
bentuk
Mineral
tertentu akan
alami),
seperti biotit
yang
dengan
sesuai
sebagainya
kenampakan
yang
(lihat
memperhatikan
atomnya.
2.3,
2.4,
2.5).
Tetapi
secara tiga
arah
struktur
akan
mikroskopis adalah
perlu membayangkan
dengan
euhedral,
berbentuk "fibrous",
lain
bentuk
sayatan,
dimensi.
karena
pada
mineral
yang
c = Common
r = Rare
rr = Very rare
Isometric
Tetragonal
Hexagonal
Orthorhombik
Monocline
Tricline
Pyrite c
Rutile c
Quartz c
Celestite r
Colemanite c
Microcline r
Fluorite r
Cassiterite c
Corundum c
Forsterite c
Gibbsite r
Plagioclase c
Spinel r
Melilite c
Calcite r
Olivine c
Monazite r
Magnetite c
Idocrase c
Dolomite r
Fayalite c
Lazulite rr
Perovskite c
(Vesuvianite) c
Jarosite rr
Monticellite c
Orthoclase c
Leucite cc
Scheelite r
Alunite rr
Topaz r
Sanidine cc
Sodalite c
Zircon c
Apatite cc
Andalusite r
Adularia c
Hauyne c
Scapolite r
Dahllite c
Zoisite r
Aegirine-augite c
Garnet cc
Cancrinite r
Staurolite c
Spodumen c
Analcime r
Tourmaline r
Lawsonite r
Jadeit rr
Chabazite c
Dumortierite r
Lamprobolite cc
Nepheline r
Sphene c
Epidote c
Pyroxene c
Amphibole c
20
Fluorite
Quartz
Periclase
Rutile
Cassiterite
Spinel
Magnetite
Chromite
Anhydrite
Apatite
Schoelite
Leucite
Sodalite
Hauyne
Melilite
Forsterite
Olivine
Fayalite
Chondrodite
Garnet
Zircon
Topaz
Andalusite
Axinite
Allanite
Cordierite
Sphene
Lawsonite
Glauconite
Analcim
Rutile
Silimanite
Aragonite
Dumortierite
Tourmailne
Stilbite
Natrolite
Ilmenite
Aragonite
Kernite
Barite
Celestite
Gypsum
Aegirine
Millite
Dumortierite
Tourmaline
Epidote
Piedmontit
Prehnite
Pyrophyllite
Kyanite
Borax
Trona
Quartz
Corudum
Orthoclase
Sanidine
Microcline
Anorthoclase
Plagioclase
Nepheline
Cancrinite
Pyroxene
Spodumen
Wollastonite
Amphibole
Glaucophane
Beryl
Scapolite
Idocrase
Topaz
Kyanite
Zoisite
Clinozoisite
Staurolite
Micas
Chlorites
Barite
Glass
Halloysite
Opal
Glass
Montmorilonite
Glass
Tridymite
Lechatelierite
Glass
Lechatelierite
Dahillite
Chalcedony
Opal
Calcite
Aragonite
Barite
Fluorite
Opal
Siderite
Collophane
Halloysite
Limonite
Calcite
Siderite
Collophane
Camosite
Palagonite
Cliachite
Limonite
Bone (a) :
Collophane
Celluler (b) :
Chalcedony
Opal
Quartz
21
Granular
Quartz
Calcedony
Gibbsite
Calcite
Dolomite
Magnesite
Siderite
Barite
Celestite
Anhydrite
Gypsum
Polyhalite
Alunite
Jarosite
Dahllite
Olivine
Epidote
Kaolinite
Halloysite
Montmorillonite
analcime
Fibrous
Brucite
Trona
Gypsum
Polyhalite
Jadeite
Erionite
Wollastonite
Anthophyllite
Tremolite-actinolite
Cummingtonite
Grunerite
Nephrite
Riebeckite
Sillimanite
Prehnite
Sepiolite
Antigorite
Lizardite
Chrysotile
Mesolite
Pyrophyllite
Radiated
Dahllite
Cummingtonite
Pumpellyite
Schorlite (tourmaline)
Prochlorite
Pyropyllite
Natrolite
Chalcedony
Gibbsite
Thomsonite
Aragonite
Dumortierite
Spherulitic
Chalcedony
Cristobalite
Calcite
Siderite
Dahllite
Orthoclase
prennite
acicular
Aragonite
Dumortierite
Tourmaline
Stilbite
Natrolite
Laumontite
Thomsonite
scolecite
Graphi
Quartz-Feldspar
Quartz-Staurolite
Quartz-Actinolite
Nepheline-Feldspar
Corundum-andalusite
Glass-Leucite
22
Lathlike
Feldspar
Hedenbergite
Jadeite
Wollastonite
Tremolite-actinolite
Grunerite
Glaucophane
Beryl
Scapolite
Topaz
Andalusite
Tourmaline
Zoisite
Clinozoisite
Epidot
Piedmontite
Staurolite
Biotite
Thomsonite
Scolecite
Idocrase
(vesuvianite)
Scapolite
Dumortierite
aragonite
Foliated
Graphite
Hematite
Brucite
Carnotite
Muscovite
Biotite
Stilpnmelane
Phlogopite
Lepidolite
Prochlorite
Clinochlore
Pennine
Chloritoid
Anthophyllite
Iddingsite
Talc
Pyrophyllite
Kaolinite
Montmorilonite
Dickite
illite
Cemented
Incipient Crystals
Giobsite
Antigorite
Crisstobalite in
glass
menjadi
yang
lebih
kecil
bentuk kristalnya.
tersebut disebut
tidak dikontrol
bagian-bagian
kecenderungan
Belahan.
oleh
Apabila
bidang-bidang tersebut
bentuk kristalnya
factor lain
(struktur atomnya),
atomnya,
Gambar 2.3. Memperlihatkan Kenampakan belahan pada mineral biotit (kiri) dan pecahan pada
olivin (kanan)
Setiap mineral
(bias satu
tertentu
yang tertentu
(lihat
suatu
maka
contoh,
mineral
kelompok
amfibol
pada
selalu nampak
dalan sayatan
23
yang
searah.
Jadi
kalau
kita
mendapati
mineral
dengan
kelompok amfibol.
Gambar 2.4. Gambar kiri memperlihatkan kenampakan belahan pada mineral tremolit yang
GGamG
dipotong tegak lurus sumbu C kristalografi, sedangkan gambar kanan belahan yang terlihat saat
mineral terpotong sejajar atau hampir sejajar sumbu C kristalografi.
Belahan 2 arah
Andalusite
Anorthoclase
Anthophyllite
Augite
Aegirine
Cummingtonite
Diopsite
Enstatite
Gloucophane
Grunerite
Hornblende
Hedenbergite
Hyperstene
Jadeite
Laumontite
Lamprobolite
Microcline
Natrolite
Orthoclase
Plagioclase
Pumpellyte
Pigeonite
Riebeckite
Rutile
Scapolite
Spodemene
Scheelite
Sphene
Sanidine
Tremolite-actinolite
wollastonite
24
jenis
mineral
mempunyai indeks
bias
tertentu
secara
dilakukan
metode
pengukuran
pergerakan
relatif,
yaitu
dengan
dibandingkan dengan
seperti
secara
indeks
ini
dapat
langsung
digunakan
pada
mineral
dua media
yang saling
bersentuhan,
karena
25
Garis Becke
Garis Becke
Fokus dinaikkan
Gelas
peraga
Kuarsa
n = 1,490
Balsam
Canada
n = 1,510
Garnet
n = 1,780
Sumber Cahaya
Gambar 2.5. Sketsa yang memperlihatkan terbentuknya garis Becke.
2.7
Relief
Relief adalah
perbedaan indeks
terdapat
sayatan
di
kenampakkan
akibat
adanya
sekitarnya,
tipis
yang timbul
karena
pada
umumnya
perekat
pembandingnya adalah
mempunyai relief atau
26
Mineral
besar dengan
indeks
indeks
bias
yang
kecil
mineral-mineral
indeks
kita
relief
bias >1,700
biasanya
tinggi
atau
sangat
tinggi
sedangkan
mempunyai
Tabel 2.8. Hubungan harga indeks bias mineral dengan kenampakan reliefnya.
Indeks Bias
Relief
Contoh Mineral
>1,40
Extrem
Rutil
1.78-1.90
Sangat Tinggi
Garnet (Almandin)
1.68-1.78
Tinggi
Epidot
1.57-1.68
Sedang
Beryl, Aktinolit
1.49-1.57
Rendah
Kuarsa
Gambar
2.7.
Memperlihatkan
kenampakan relief beberapa mineral
yang mewakili skala relief. Berturutturut searah jarum jam adalah garnet
(relief sangat tinggi), beryl (relief
sedang), dan kuarsa (relief rendah).
27
yang
sedang
polarisator,
jadi
bergetar
jika
sejajar
mineral
indeks
dengan
anisotrop
mempunyai
perbedaan
maksimum
sangat
besar
bervariasi
(misal
arah
getar
sinar-sinarnya
maka
akan
menampakkan
bias
relief
Gambar 2.8. Kenampakan relief pada mineral muskovit. Foto kiri memperlihatkan relief tinggi,
sebaliknya pada foto kanan, setelah meja obyek diputar 90, muskovit memperlihatkan relief
rendah.
batas
antara
sayatan
tipis
mineral
dengan
semen
gelas penutup
proses
pemantulan
dan
pembiasan.
28
Gejal
ini
akan
yang
lemah,
sebaliknya
perbedaan
indeks
bias
yang
sebaiknya
mineral
Opal
Trona
Fluorite
Borax
Kernite
Lechatelierite
Tridymite
borax
palagonite
Natrolite
tridymite
Chabazite
Volcanic glass
Chabazite
Sodalite
Cristobalite
Natrolite
Calcite
Analcime
Cristobalite
Kernite
Sediolite
Montmorillonite
chrysotile
microcline
Thomsonite
Scolecite
Gypsum
Anorthoclase
Sanidine
Microcline
Albite
Orthoclase
Nepheline
index
1,494-1,500 ()
1,496-1,499 ()
1,496-1,500 (t)
1,496-1,510 (n)
1,500-1,508 ()
1,500-1,526 (t)
1,50-1,57 (n)
1,501-1,505 ()
1,502 ()
1,505 ()
1,505-1,526 ()
1,506 ()
1,507-1,524 (n)
1,508 ()
1,509 ()
1,509-1,527 (t)
1,510 ()
1,512 ()
1,512-1,530 ()
1,513 ()
1,514 ()
1,517-1,520 (n)
1,517-1,557 ()
1,518 ()
1,540 ()
1,540-1,571 (t)
1,541-1,552 ()
1,541-1,579 ()
1,544 (n)
1,5442 ()
1,545 ()
1,545-1,555 ()
1,546-1,560 ()
1,548 ()
29
mineral
Stilbite
Heulandite
Cancrinite
Hauvne
Stilbite
Dolomite
Antigorite
Heulandite
Laumontite
Mesolite
Sepiolite
Mesolite
Cancrinite
Leucite
Leucite
Magnesite
Palygorskite
Scolecite
thomsonite
Montmorillonite
Laumontite
Sanidine
Chrysotile
Orthoclase
Trona
Scapolite
Oligoclase
Biotite
Halite
Quartz
Erionite
Andesine
Lizardite
Polyhalite
1,527-1,541 ()
1,529 ()
1,530 ()
1,530 ()
1,530-1,547
1,531 ()
1,532-1,545 ()
1,532-1,552 ()
1,533 ()
1,535-1,570 ()
1,536-1,541 ()
1,538-1,545 ()
1,538-1,554 ()
1,539 ()
1,539-1,570 ()
Anorthoclase
Gypsum
Erionite
Aragonite
Nepheline
Chalcedony
Oligoclase
Cordierite
Palygorskite
Illite
Albite
Talc
Lizardite
Chalcedony
Cordierite
1,549-1,561 (n)
1,550-1,607 ()
1,551-1,562 ()
1,552 ()
1,552-1,562 ()
1,5533 (t)
1,554-1,567 ()
1,555-1,563 ()
1,555-1,564 ()
1,556-1,570 ()
1,560 ()
1,560 ()
1,561 ()
1,562-1,571 ()
1,562-1,573 ()
30
Halloysite
Scapolite
Phlocopite
Pyrophyllite
Andesine
Quartz
Gibbsite
Labradorite
Antigorite
Muscovite
Lepidolite
Dickite
Kaolinite
Labradorite
Antigorite
Index
1,563 1,571
1,564 1,590
1,565 1,650
1,566
1,566
1,566
1,567
1,568 1,598
1,570
1,57 1,61
1,57 1,62
1,57 1,575
1,57 1,582
1,57 1,588
1,572
1,574 1,638
1,575 1,582
1,575 1,590
1,576 1,583
1,576 1,589
1,576 1,597
1,582 1,588
1,585
1,586
1,588 1,658
1,590 1,612
1,592
1,592 1,643
1,593 1,611
1,596 1,633
1,598 1,606
1,598 1,652
1,599 1,667
1,600
1,600 1,628
1,600 1,628
1,603 1,604
1,605
1,607 1,629
1,610 1,644
1,612 1,634
1,613 1,628
1,614
1,614
1,614 1,675
1,615 1,629
1,615 1,629
1,617 1,638
1,619 1,626
Mineral
Index
Bytownite
Beryl
Lilite
Brucite
Dickite
Kaolinite
Polyhalite
Beryl
Anhydrite
Chliacite
Collophane
Anorthite
Bytownite
Clinochlore
Alunite
Biotite
Pennine
Talc
Pennine
Gibbsite
Clinochlore
Anorthite
Brucite
Colemanite
Prochlorite
Glauconite
Alunite
Chondrodite
Muscovite
Siderite
Phlogopite
Anthophylite
Prochlorite
Pyrophylite
Nephrite
Tremolite-Actinolite
Lazulite
Lepidolite
Topaz
Glauconite
Stilpnomelane
Dravite (Tourmaline)
Colemanite
Anhydrite
Horblende
Elbaite (Tourmaline)
Prehnite
Topaz
Dahlite
1,620
1,621 1,655
1,621 1,670
1,622
1,623 1,635
1,623 1,676
1,625 1,655
1,625 1,655
1,626 1,629
1,628 1,658
1,629 1,640
1,630 1,651
1,631
1,632 1,634
1,632 1,655
1,632 1,655
1,633 1,701
1,634
1,635
1,635 1,640
1,635 1,655
1,636
1,639 1,642
1,639 1,647
1,639 1,657
1,639 1,668
1,64 1,77
1,641 1,651
1,642
1,645 1,665
1,648
1,650 1,665
1,650 1,698
1,651 1,688
1,651 1,681
1,652 1,698
1,654
1,655 1,666
1,655 1,669
1,657 1,661
1,657 1,663
1,658
1,658 1,674
1,659 1,678
1,66 1,80
1,664 1,686
1,665
1,687 1,688
1,670 1,680
31
Mineral
Wollastonite
Glaucophane
Chondrodite
Celestite
Dahllite
Anthophyllite
Nephrite
Tremolite-Actinolite
Mellite
Schoralite
(Tourmaline)
Andalusite
Apatite
Celestite
Mellite
Dravite (Tourmaline)
Apatite
Horblende
Wollastonite
Chamosite
Forsterite
Elbaite (Tourmaline)
Barite
Lazulite
Andalusite
Cummingtonite
Glaucophane
Allanite
Monticellite
Mullite
Prehnite
Barite
Enstatite
Diopside
Spodumene
Olivine
Schorlite (Tourmaline)
Mullite
Jadeite
Monticellite
Sillimanite
Grunerite
Calcite
Enstatite
Dumortierite
Allanite
Cummingtonite
Lawsonite
Jadeite
Forsterite