Suherman, M.Si
I. Pengantar
Kita telah mempelajari mencari akar persamaan kuadrat ax
+ bx
+ c = 0 dengan
menggunakan rumus ABC , yaitu :
x
1, 2
2a
Jika b
b2 4ac
real.
Tetapi jika b
real. Untuk
memecahkan kasus ini, didefinisikan sebuah bilangan baru, yaitu :
i =
4x + 5 = 0
1, 2
Secara
4 2 4.1.5
umum
2.1
sebuah
bilangan
4
4 2i
2 i
2
2
kompleks
dapat
dinyatakan
sebagai :
z = x +iy
dengan x, y Real
Bagian bilangan kompleks yang hanya mengandung bilangan Real
disebut bagian Real
maka Re z = 3 dan Im z = 2
Himpunan semua bilangan kompleks diberi notasi C
C = { z : z = x + i y ; x , y Real }
Dua bilangan kompleks z1 = x1 + i y1 dan z2 = x2 + i y2
dikatakan sama, ditulis
z1 = z2 apabila x1 = x2 dan y1 = y2 .
Konjugate dari z = x + iy dinotasikan
dengan
z x iy
= x 1+ i y 1, z
= x 2+ i y
dan z
= x 3+ i y
adalah
b. z
= ( x 1 x
c. z
. z
= (x
d.
+ z
= ( x 1+ x
x1x 2 y1 y2
z1
z2
)+ i(y
)+ i(y
1
+y
y2)
)+ i(x
+x
i x 2 y1 x 1 y2
x 22 y22
Contoh :
1. Jika z
z
= 2 3 i dan z
= 3 + 5 i , maka
+ z2 = ( 2 3 i ) + ( 3 + 5 i ) = 5 + 2 i
z 1 . z 2 = ( 2 3 i ) ( 3 + 5 i ) = 6 + 10 i 9 i 15 i
21 + i
2 3i 3 5 i
6 10i 9i 15i 2
9 19i
z1
2
2
z2
3 5i 3 5 i
16
3 5i
Jawab :
x = 2 dan y = 1
z2 = ( 2 + i )2 = 4 + 4i + i
= 3 + 4i
2xy3
Re z 2
Im z 3
2.2.13
2
3 1
+ z
dan z
= z
.z
[ tertutup ]
2.
+ z
+(z
+ z
atau z
. z
= z
. z
[ Komutatif ]
3.
z
z
)=( z
.z
4.
5.
.(z
).z
2
+z
)=( z
+z
)+ z
atau z
.(z
+z
)= z
+0 =0+z
.z
= z
+z
.z
dan 1. z
3
1
[ Distributif ]
= z
.1 = z
identitas ]
6.
+ z = 0 . z dinamakan invers
terhadap penjumlahan
( ditulis z
= 1 . z dinamakan invers
1
ditulis
z 1 atau .
z
8.
9.
III.
z1 z 2 z1 z 2 dan
dan
z1.z 2 z1.z 2
z1 z 2 z1 z 2
z1 z1
z2 z2
10.
zz
11.
z.z Re z 2 Im z 2
= x+ i y
, modulus z
Konsep z
x 2 y2
a c 2 b d 2
z = z =
zw = wz
2.
3.
z2
z.z
z
z
z.w = w.z
4.
z
w
5.
6.
z+w
7.
z w
8.
z w
, untuk w 0
z + w
zw
z+w
Contoh :
1. Diketahui z
a.
= 2 3i dan z
3 2
22
z1
z 2 z1
c.
z 2 .z12
z1 2 3i
17
z12 2 3i 2 1 12i
3 i 1 12i
9 2
z 2.z12
13
3 2 2 1 3 2
b.
z 2.z12
9 37i
372
1450
z w . z w
z w z w
z
z
z .z w.w z .w z .w
2
w 2Re z.w z
2
2 z . w
w 2 z .w
z w
Jadi terbukti :
zw
z w
dapat digambarkan
menggambarkan
nilai
Im(z
dan
sumbu
Horizontal
z = ( x, y )
kompleks
digambarkan
dalam
dapat
system
juga
koordinat
polar ( r , ) dengan
untuk 0 2.
( 0, 0 ) dan ujung di ( x, y )
1 2
3 i
=2
o
arctan 13 330
z
z
z
1
z2
X
z
2
=r
cis
dan z
= r
cis
maka berlaku :
.z
= r 1. r
cis (
dan
z1
z2
r1
cis 1 2 untuk z2 0
r2
Teorema DeMoivre
Jika z
= z
= . = z
= z , maka berlaku z
= r
cis n
Contoh :
3 i
...
2
3 1 2 2
1
arc
tan 3
3 i
26 cos6 6 i sin6 6
= 64
0 x
1
f
1!
0 x2
1
f
2!
0 x3
1
f
3!
...
1 n
f
n!
0 xn
x2 x3
...
2! 3!
r1 ei1
r1 i 1 2
z1
.e
z2
r2
r2 ei2
arg ( z1z2 ) = arg z1 + arg z2 dan
arg z12
= arg z1 arg z2
Contoh :
a.
1 2 1 2
r=
= arc tan
1
1
5
4
=
5
z = 1 i =
b.
2 e4
c.
3 i
...
arctan
d.
3i ) = 3 = 3
3 1 2 2
2
1 3 i
3 i
6 i 6
2e
Buktikan cos
64e i 64 1 0.i 64
ei ei
2
dan
sin
ei ei
2i
Jawab :
ei cos i.sin
ei cos i.sin
e i cos i.sin
e i cos i.sin
ei e i = 2 cos
ei e i = 2 sin
cos
e.
ei ei
2
sin
ei ei
2i
cos
f.
i sin n ei
1
8
Buktikan cos 4x =
cos4x +
1
2
cos 2x +
3
8
Jawab :
cos =
4
ei e i
ei e i
2
e2i 2 e 2i
4
e4i 4 e 4i 4e2i 4e 2i 2
16
e4i e 4i
2
1
8
1
cos4
8
e2i e 2i
2
1
4
1
cos2
4
3
8
3
8
a i b x
ax
( cos bx + i sin bx )
dx
1
e a i b x + c
a i b
z w n r n cos
i sin
2k
n
dengan k = 0, 1, 2, 3, , ( n 1 ) dan 0
2k
n
2k
n
= w
2 .
= r
dan
r = 4 dan 4 = + 2k
Jadi nilai z yang memenuhi persamaan tersebut adalah :
z = 4
cos
2k
4
i sin
2k
4
untuk k = 0
z 4 cos4 i sin4 2 2 2 2 i
untuk k = 1
z 4 cos34 i sin34
2 22 2i
untuk k = 2
z 4 cos54 i sin54
2 22 2i
untuk k = 3
z 4 cos74 i sin74
2 22 2i
LATIHAN :
1.
Buktikan :
8cos40 8i sin40
2cos60 2sin60
o 3
a.
3 i
3 i
b.
1 i
1 i
0 4
16 16 3i
c.
12 3
1
i
2
cos4
8sin3 4sin cosec
sin
6
2.
3.
sin 2n 1
sin
k 1
2n 1
sin2
k
sin2 2n 1
+ 1 =
3i