Bentuknya : f (x, y, z) dx dy dz
v
f (x, y, z) dx dy dz = lim
v n
i 1
Jika n , sedang diagonal maksimum dari iV 0, titik (xi*, yi*, zi*) dipilih
sembarang dalam paralelepipedum ke-i
Adanya suatu limit yang unik dapat ditunjukkan, jika f (x, y, z) kontinu di V.
Teori sederhana berlaku untuk ruang tertutup V yang dilukiskan sebagai berikut :
x1 < x < x2 , y1 (x) < y < y2 (x) dan z1 (x,y) < z < z2 (x,y), sehingga :
f (x, y, z) dx dy dz
v
x2
y 2(x)
z 2(x, y)
x1
y1( x )
z1 ( x , y )
f (x,y,z) dz dy dx
MUCHSINAH
KALKULUS LANJUT
dx dy dz
maka
CONTOH SOAL
1. Hitunglah f (x, y, z) dv dengan f (x,y,z) = x + y + z dan R daerah dibatasi
R
oleh
x+y+z = a, (a>0), x=0, y=0, z=0.
Jawab :
f (x, y, z) dv
R
(x y z) dz dy dx
R
y
a
a
x
a- x
a- x - y
x 0
y 0
z 0
==
x + y + z dz dy dx
a5
20
MUCHSINAH
KALKULUS LANJUT
2. Hitunglah
V dibatasi oleh x + y + z = 5,
x = 0, y = 0 dan z = 0
Jawab :
5
5- x
5- x - y
5- x
x + y + z dz dy dx
1 3
=
(x y) z z
3
5- x
5- x
dy dx
5 x y
dy dx
(5- x - y)3
0 (x y) (5- x - y)
5 x y
1
xz y z z 3
3
x2 y 2 5 x y3
y4
x 5 x y
2
3
4
5 x
5 x y 4
12
dy dx
dx
0
x 2 5 x 2
x 2 5 x 2
2
5 x 4
3
5 x 4
4
5 x 4
12
dx
MUCHSINAH
KALKULUS LANJUT
x2 5 x 2 5 x 4
dx
2
6
25 3 5 4 1 5 1
5 x 5
x x
x
6
4
10
30
5
0
=
=
625
4
z
dv
2
x
V =
=
dz dy dx
R
4 - x
x 0
y 0
z 0
x 0
y 0
dz dy dx
(4-x) dy dx
MUCHSINAH
KALKULUS LANJUT
x 0
2
4 x
=6
=6.
dx
dx
1
(4x x 3 )
3
= 6. ( 8 = 6.
(4 x) y
8
)
3
16
96
=
= 32
3
3
V =
9 - y
9 - y
9x -
dz dx dy
9 - x - y
9 - x - y 2 dx dy
1 3
x - yx
3
9 y
9 y 2
0
dy
1
(9 - y)3/2 - y (9 - y)1/2 dy
3
Misal y = 3 sin
dy = 3 cos d
MUCHSINAH
KALKULUS LANJUT
/2
/2
1 /2
3
9 . 3cos . 3 cos d - .27 cos . 3 cos d 9 . sin . 3 cos . 3 cos d
3
0
0
0
4
4 81 cos d - .27 cos . d 81 sin . cos d
4 81.
4.
1
1. 3
1
1 .3
. 27
. 81 . 81
.
2 2
2. 4 2
2 2
2.4 2
81
81
=
8
2
2
x
MUCHSINAH
KALKULUS LANJUT
4 - y
V =
4 - y
dz dx dy
x + y dx dy
1 3
x - yx
3
0
2
4 y 2
0
dy
1
3
(4-y) 2 + y (4-y)1/2 dy
3
x y 2
Misal y = 2 sin
/2
/2
3
3 cos 8 sin cos
2 cos d
/2
16
cos 4 + 16 sin cos d
3
0
16 1.3
1
1.3
.
+ 16 .
.
- 16
3
2. 4 2
2
2
2. 4 2
+ 4 - 3 = 2
6. Tentukan pusat massa daerah yang dibatasi oleh silinder parabolik z = 4 - x dan
bidang-bidang x = 0, y = 0, y = 6 dan z = 0 dengan mengandaikan bahwa rapat
massanya tetap sebesar
Jawab :
Daerahnya lihat gambar dari soal 3
MUCHSINAH
KALKULUS LANJUT
Volume = dz dy dx
R
M = Massa total =
jumlah massa
2
4 - x
=
Myz
4 - x
dz dy dx = 32
x dz dy dx
x (4 - x) dy dx = = 24
4 - x
y dz dy dx
y (4 - x) dy dx = = 96
4 - x
=
=
Mxy
Mxz
= = 32
z dz dy dx
1
(4 - x) dy dx
2
M yz
= =
256
5
24
3
=
4
32
M xz
96
=
= 3
32
M
M xy
M
256
8
= 5
=
5
32
MUCHSINAH
KALKULUS LANJUT
3
8
, 3,
)
4
5
SOAL-SOAL LATIHAN
1.
2.
xy
8
35
2x y z
dz dy dx
z sin dz dp d
2
3
MUCHSINAH
KALKULUS LANJUT
3.
4.
1- x
2 x
13
240
dz dy dx
4 sin dp d d =
2500
5.
x y z
6.
a4
7.
125
6
MUCHSINAH
KALKULUS LANJUT