A. PENGERTIAN
y
y = f(x)
y + y
y
y
f ( x + x )
f(x)
x+ x
Keterangan:
x
: variable bebas
: variable terikat
: (x,y)
Tetapi karena y=f(x) maka P = ( x, f(x))
y : f ( x+ x ) f(x)
laju perubahan =
y f ( x + x) f ( x)
=
x
x
y
Limit
x o x
lim
x o
f ( x + x ) f ( x )
x
.(1)
secara aljabar pers (1) disebut turunan pertama dari fungsi y = f(x)
keterangan :
Turunanan = derrivatif
Turunan pertama dari fungsi y = f(x) dilambangkan dengan notasi
dy
atau y1
dx
1
Contoh soal
Carilah fungsi turunan yang dinyatakan dengan f(x) = x2 2x
Jawab :
f(x) = x2 2x, maka
f (x+ x) = ( x + x) 2 2( x + x) didapat dari (x) diganti dengan (x+ x)
sehingga
y lim f ( x + x) f ( x)
=
x x 0
x
=
lim
x 0
= xlim
0
=
lim
x 0
{( x + x) 2 2( x + x)} ( x 2 2 x)
x
x 2 + 2 xx + x 2 2 x 2x x 2 + 2 x
x
(2 x 2 + x)
= 2x - 2
dari contoh soal diatas, dapat ditarik rumus umum untuk mencari turunan pertama dari
suatu fungsi sebagai berikut :
Jika y = xn maka
dy
= nx n 1
dx
B. KAIDAH-KAIDAH DIFERENSIASI
1. Diferensiasi konstanta
dy
=0
dx
dy
=0
dx
n = konstanta, maka
contoh : y = x9 maka
dy
= nx n 1
dx
dy
=9x8
dx
; V = g(x), maka
dy
dv
= K.
dx
dx
dy
4
4
contoh : y = 3x5 maka dx = 3(5 x ) = 15 x
k
v
; v = g ( x ), maka
contoh : y =
dy
=
dx
k.
dv
dx
v2
7
dy 7(4 x 3 ) 28 x 3
=
=
x4
dx
( x 4 )2
x8
dy du dv
=
+
dx dx dx
dv
= 40x 4
dx
V = 4x3
dv
= 12x 2
dx
dy
= 40 x 4 + 12 x 2
dx
dy
dv
du
= U. +V
dx
dx
dx
y = (6x2) (5x3)
dy
= (6 x 2 )(15 x 2 ) + (5 x 3 )(12 x)
dx
U
dimana U = g ( x );V = h( x ) maka
V
contoh : y =
dy
=
dx
V.
du
dv
U.
dx
dx
2
V
5 x5
3x 2
dy 3 x 2 (25 x 4 ) 5 x 5 (6 x) 75 x 6 30 x 6
=
=
dx
(3 x 2 ) 2
9x4
45 2
x = 5x2
9
dy
du
= nU n 1
dx
dx
contoh :
y = ( x2 + 3x )2
dari soal diketahui U = (x2+3x) maka
du
= 2x + 3
dx
dy
= 2( x 2 + 3 x)(2 x + 3) = 2(2 x 3 + 6 x 2 + 3x 2 + 9 x)
dx
dy a log e
=
atau boleh juga
dx
x
Catatan: e = 2,71828
contoh :
y = 5 log 7
dy
1
=
dx 7 ln 5
atau
dy 5 log e
=
dx
7
contoh :
y = log
( x + 5)
( x + 7)
( x + 5)
( x + 7)
du ( x + 7)(1) ( x + 5)(1)
2
=
=
2
dx
( x + 7)
( x + 7) 2
Sehingga
dy
log e
2
=
.
dx ( x + 5) /( x + 7) ( x + 7) 2
dy
2 log e
=
dx ( x + 5)( x + 7)
5
n = konstanta
a
dy
log e du
a
n 1
=
n
(
log
U
)
.
.
maka
dx
U
dx
contoh :
y = ( log 6x2 )3 U = 6x2 ; jadi
du
= 12 x
dx
dy
log e
= 3(log 6 x 2 ) 2 .
(12 x )
dx
6x2
e = 2,71828
Biasa ditulis dengan e log a = ln a
y = ln U ; U = g(x) maka
dy 1 du
= .
dx U dx
dy
1 du
= n(ln U ) n 1 . .
dx
U dx
6
contoh :
y = ( ln 3x2 )4
U = 3x2
du
= 6x
dx
dy
1
= 4( Ln 3x 2 ) 3 2 .6 x
dx
3x
dy 8
= ( Ln 3x 2 )3
dx x
dy
du
= a u ln a
dx
dx
Contoh :
y = 5( x
2)
du
= 2x
dx
2
dy
= 5( x 2 ) ln 5 . 2 x
dx
maka
dy
du
dv
= V .U v 1
+ U v ln U
dx
dx
dx
contoh
y = 7x
x5
U = 7x
V = x5
du
=7
dx
dv
= 5x 4
dx
5
5
dy
= x 5 .7 x x 1.7 + 7 x x ln 7 x.5 x 4
dx
= 49x x
+4
= 35x x
+4
+35x x
+4
ln .7 x
( 7/5 + ln 7x )
contoh :
x = 10y + 3y4
maka
dx
= 10 + 12 y 3
dy
sehingga
dy
1
=
dx 10 + 12 y 3