Nota Guru I my Science notes

1.1 Mekanisme Pernafasan Manusia

1. Rajah di bawah menunjukkan sistem respirasi manusia.

2. Sistem respirasi manusia terdiri daripada struktur dalam peta

bulatan di bawah:

Rongga hidung

Trakea Bronkus

Stuktur
sistem
Peparu Tulang
respirasi
manusia
rusuk

Otot interkosta Diafragma

3. Peta alir di bawah menunjukkan laluan udara yang masuk ke dalam

peparu.

Hidung Trakea Bronkus

Bronkiol Alveolus

Nota Sains Tingkatan 3/pa 1

 Nota Guru I my Science notes

4. Tarikan nafas
a. Semasa menarik nafas, otot interkosta luar mengecut
dan otot interkosta dalam mengendur.
b. Tulang rusuk bergerak ke atas dan ke luar.
c. Pada masa yang sama, diafragma mengecut dan menjadi
rata
d. Isipadu rongga toraks bertambah. Dengan ini, tekanan
udara di dalamnya berkurang.
e. Tekanan atmosfera yang tinggi di luar menolak udara
masuk ke dalam peparu.
f. Pertukaran gas berlaku di dalam alveolus.

5. Hembusan nafas
a. Semasa menghembus nafas, otot interkosta luar
mengendur dan otot interkosta dalam mengecut.
b. Tulang rusuk bergerak ke bawah dan ke dalam.
c. Pada masa yang sama, diafragma mengendur dan
melengkung ke atas.
d. Isipadu rongga toraks berkurang. Dengan ini, tekanan
udara di dalamnya bertambah.
e. Tekanan atmosfera yang tinggi di dalam toraks menolak
udara ke luar daripada peparu.

6. Jadual di bawah menujukkan perbandingan antara tarikan nafas

dengan hembusan nafas.

Tarikan nafas Hembusan nafas

Bentuk rongga
toraks dan
diafragma

Mengendur dan
Mengecut dan
Diafragma melengkung ke atas
menjadi rata
(bentuk kubah)
Ke bawah dan ke
Ke atas dan ke luar Tulang rusuk
dalam
Isipadu rongga
Bertambah Berkurang
toraks
Tekanan udara
Berkurang dalam rongga Bertambah
toraks
Masuk ke dalam
Pergerakan udara Keluar dari peparu
peparu

Nota Sains Tingkatan 3/pa 2

 Nota Guru I my Science notes
1.2 Pengangkutan Oksigen di dalam Badan Manusia

1. Faktor-faktor yang membolehkan alveolus dapat melakukan

pertukaran gas dengan cekap ditunjukkan dalam peta buih di
bawah:

Dinding sel
yang nipis
(setebal
satu sel
sahaja)

Permukaan Permukaan
yang Ciri-ciri yang
sangat luas alveolus lembap
(berjuta- (gas
juta senang
alveolus) larut)

Dikelilingi
oleh
kapilari
darah yang
banyak

Peta Buih: Faktor-faktor mempengaruhi kecekapan alveolus dalam

pertukaran gas

2. Pergerakan oksigen dari alveolus ke dalam kapilari darah

melibatkan resapan.

3. Peresapan pergerakan molekul oksigen daripada kawasan yang

berkepekatan tinggi ke kawasan berkepekatan rendah.

4. Oksigen meresap melalui dinding alveolus yang nipis dan melalui

dinding kapilari darah masuk ke dalam darah.

5. Dalam darah, oksigen bergabung dengan hemoglobin (sebatian

merah gelap dalam sel darah merah) untuk membentuk
oksihemoglobin.

Oksigen + Hemoglobin oksihemoglobin

Nota Sains Tingkatan 3/pa 3

 Nota Guru I my Science notes
6. Darah yang mengandungi oksihemoglobin diangkut daripada
peparu ke seluruh badan.
7. Oksihemoglobin ialah sebatian yang tidak stabil dan berwarna
merah cerah. Ia terurai / terpisah dan membebaskan oksigen di
mana oksigen berkepekatan rendah.

Oksihemoglobin oksigen + hemoglobin

8. Sel-sel yang berdekatan dengan kapilari darah biasanya

mempunyai kepekatan oksigen yang rendah. Jadi oksihemoglobin
terurai kepada haemoglobin dan oksigen. Oksigen akan meresap
melalui kapilari darah ke dalam sel.

1.3 Kepentingan Sistem Respirasi

Nota Sains Tingkatan 3/pa 4
 Nota Guru I my Science notes
(A) Bahan-bahan yang memudaratkan sistem respirasi

Udara yang kita sedut mungkin mengandungi bahan-bahan yang

memudaratkan sistem respirasi kita.

Asap Rokok
Asap rokok banyak mengandungi bahan berbahaya seperti nikotin dan
tar yang mencemari udara. Asap mempunyai kesan yang dapat
merosakkan sistem respirasi. Bahan-bahan berbahaya dalam asap
rokok yang mengakibatkan kerosakan kepada sistem respirasi ialah:

Bahan
dalam asap Penerangan
rokok
Tar Bahan lekit berwarna perang
Membunuh sel dalam laluan pernafasan dan
peparu.
Menambahkan pengeluaran mukus dan kahak
yang terhasil di dalam peparu.
Dapat menyebabkan kanser peparu
Karsinogen Agen menyebabkan kanser yang mengakibatkan
pelbagai jenis kanser.
Karbon Gas beracun tanpa warna dan tanpa bau
monoksida Menghalang hemoglobin daripada mengangkut
oksigen ke seluruh bahagian badan.
Menyebabkan kurangnya oksigen di dalam badan
dan mengakibatkan sakit kepala, kerosakan otak
malah mungkin membawa maut.

Perengsa Bahan yang kimia

Merengsa laluan pernafasan dan alveolus di
dalam peparu.
Membunuhkan sel pada permukaan laluan
Nota Sains Tingkatan 3/pa 5
 Nota Guru I my Science notes
pernafasan dan peparu.
Menyebabkan batuk dan menghidap kanser
peparu.
Nikotin Sejenis dadah beracun
Menyebabkan ketagihan.
Merosakkan tisu otak.
Menyebabkan darah lebih mudah membeku dan
berkemungkinan menyebabkan strok.
Mengeraskan dinding arteri dan boleh
mengakibatkan berlakunya serangan penyakit
janutng.

Karbon Monoksida
Karbon monoksida lazimnya didapati
dalam asap kenderaan.
Mengapakah berbahaya apabila kita
berada di dalam kereta yang tidak
bergerak dengan pendingin udara
yang t erpasang, tingkap yang
tertutup dan enjin yang dihidupkan?
Keracunan karbon monoksida boleh
terjadi sekiranya berlaku kebocoran
ekzos kenderaan. Jika kita duduk di
dalam kenderaan yang tidak bergerak dengan penghawa dinginnya
yang terpasang, kita terdedah kepada keracunan karbon monoksida
kerana gas ini boleh meresap masuk ke dalam kenderaan. Keracunan
karbon monoksida boleh menyebabkan kematian kerana gas ini adalah
beracun. Gas ini menghalang oksigen diangkut dalam badan kita.

Sulfur Dioksida

Pembakaran arang dan minyak

di kilang dan stesen janakuasa
menghasilkan sulfur dioksida.
Sulfur dioksida ialah gas tanpa
warna dengan bau yang
menyesakkan. Gas ini
merengsa laluan pernafasan
manusia, menyebabkan batuk,
sukar bernafas, bronkitis dan
kanser peparu.

Jerebu
Wasap daripada ekzos kenderaan,
pembakaran terbuka dan kebakaran
hutan menghasilkan jerebu. Jerebu
terdiri daripada zarah-zarah pepejal
yang sangat halus, umpamanya habuk
dan asap. Jerebu merengsa sistem
respirasi dan menyebabkan gangguan
respirasi seperti asma. Rajah di bawah
menunjukkan keadaan bandaraya Kuala
Lumpur yang dilanda jerebu.
Toksin

Toksin dibebaskan ke udara

daripada asap rokok, wasap
ekzos kenderaan dan
pembakaran bahan api.
Contoh toksin dalam udara
yang tercemar ialah sebatian
Nota Sains Tingkatan 3/pa 6
plumbum dan oksida-oksida
nitrogen. Toksin-toksin ini
mengakibatkan keracunan
plumbum yang membunuh sel-
 Nota Guru I my Science notes
(B) Penyakit Sistem Respirasi

Asma
Asma berpunca daripada tersedut habuk, asap rokok dan wasap
industri. Gejala asma ialah sesak nafas, pernafasan yang berbunyi
atau batuk

Pengidap asma Laluan pernafasan orang yang

diserang asma

Bronkitis

Keadaan bronkus pesakit

bronkitis
Bronkitis ialah radang bronkus yang disebabkan oleh tar bahan
perengsa dalam asap rokok. Gejala bronkitis ialah batuk yang
berterusan, sering tercungap-cungap dan tidak dapat tidur

Emfisema

Alveolus peparu pesakit emfisema menjadi besar dan rosak. Keadaan

ini disebabkan oleh bahan pencemar udara yang berbahaya
terutamanya yang terdapat dalam asap rokok. Gejala emfisema ialah
sesak nafas, sakit ketika bernafas dan rasa letih biarpun hanya
melakukan kerja ringan.

Nota Sains Tingkatan 3/pa 7

 Nota Guru I my Science notes
Kanser Peparu

Kanser peparu disebabkan oleh

bahan kimia penyebab kanser yang
sedut semasa bernafas. Bahan
kimia ini dikenali
sebagai karsinogen. Asap rokok
mengandungi pelbagai karsinogen,
contohnya tar yang boleh
menyebabkan kanser peparu.
Beberapa gejala kanser peparu
termasuklah batuk yang berterusan,
kahak berdarah dan rasa sakit ketika
bernafas. Gambar di atas menunjukkan perbezaan antara peparu
normal dengan peparu yang berkanser.

Pneumonia

Radang paru-paru disebabkan oleh jangkitan mikroorganisma seperti

bakteria, virus atau parasit dan bahan-bahan kimia atau kecederaan
fizikal pada
peparu
atau akibat
kanser
peparu
atau
pengambila
n alkohol
yang
berlebihan.
Gejala radang peparu termasuklah batuk, sakit dada, demam dan
kesukaran bernafas.

Tuberkulosis (TB)

Tuberkulosis
adalah
penyakit
jangkitan pada
saluran
pernafasan
yang
disebabkan
oleh bakteria.
Bakteria ini
merupakan
bakteria
basillus yang
sangat kuat
sehingga
memerlukan waktu lama untuk mengubatinya. Bakteria ini lebih sering
menjangkiti organ paru-paru dibandingkan bahagian lain tubuh
manusia. Gejala penyakit ini ialah mengalami demam, tetapi tidak
terlalu tinggi yang berlangsung agak lama, biasanya pada waktu malam
dan pesakit akan berpeluh. Gejala lain, penurunan selera makan dan
berat badan, lemah tubuh badan dan batuk yang agak lama hingga
lebih daripada 3 minggu disertai dengan kahak berdarah.

Nota Sains Tingkatan 3/pa 8

 Nota Guru I my Science notes

(C) Amalan bagi menjamin kualiti udara

Udara yang sihat ialah udara yang tidak tercemar dan memberikan
kesihatan kepada sistem respirasi kita. Amalan yang betul dapat
menjamin udara yang kita sedut setiap hari kekal bersih. Sebagai
seorang yang prihatin dan mementingkan udara yang bersih kita boleh
mempraktikkan amalan-amalan berikut:

Nota Sains Tingkatan 3/pa 9