Legenda Danau Toba dalam Bahasa Jawa

Neng wilayah Sumatera uripa sawong petani sing sregep banget tandhang gawe.
Dheweke urip dhewe tanpa batih. Saben dina dheweke tandhang gawe ggarap sawah lan golek
iwak. Hal iki dipayokake dheweke kanggo ngebaki kebutuhane sadina-dina.
Nang sawijining dina petani kesebut lunga menyang kali neng cedhak omahe, dheweke
nduwe pangarah nggoleki iwak kanggo lawuh dina iki. Kanthi mung berbekal siji pancing, pakan
lan panggon iwak, dhewek banjur mangkat menyang kali. Sakwise sangantine neng kali, petani
kesebut banjur nguncalke panjinge . Kanthi nunggu panjinge dipangan iwak, petani kesebut
ndonga,“Duh Gusti Alloh, muga-muga aku bisa oleh iwak akeh dina iki”. Sawentara wektu
sakwise ndonga, pancing sing dilemparkannya mau nampak bergoyang-goyang. Dheweke cepet
nggeret panjinge. Petani kesebut seneng banget, amarga iwak sing dioleh dheweke gedhe banget.
Sakwise sawentara wektu memandangi iwak pakoleh tangkepane, petani kuwi kaget banget.
Jebulna iwak sing ditangkepe kuwi bisa ngomong. “tulung aku aja dipangan pak!! Benke aku
urip”, bengok iwak kuwi. Tanpa akeh takon, iwak tangkepane kuwi banjur dibalekne menjero
banyu meneh. Sakwise mbalekne iwak menjero banyu, petani kuwi nambah kaget, amarga
dumadakan iwak kesebut ngowah dadi sawong wedok sing ayu banget.
“Aja wedi pak, aku ora arep nglarani kowe”, tembung si iwak. “sapa kowe iki? Bukane
kowe seekor iwak?, takon petani kuwi. “aku yaiku sawong putri sing dikutuk, amarga nglanggar
aturan kerajan”, jawab wedok kuwi. “Terimakasih kowe wis membebaskan aku saka tumakne
kuwi, lan dadi imbalannya aku gelem kok dadekne bojo”, tembung wedok kuwi. Petani kuwia
setuju. Mula dadia dekne kabeh dadi bojo bojo. Ning, ana siji ujar sing wis disepakati, yaiku
dekne kabeh ora oleh nyeritoke menawa asal-usul Puteri saka seekor iwak. Nek ujar kuwi
dilanggar mula arep kedadean petaka dahsyat.
Sakwise sawentara suwe ing diceritake dekne kabeh rabi, akhire kebahagiaan Petani lan
bojone nambah, amarga bojo Petani bayen sawong bayi lanang. Anak dekne kabeh tuwuh dadi
anak sing tampan banget lan kuwat, ning ana kebiyasan sing nggawe heran kabeh wong. Anak
kesebut sanuli rumangsa ngelih, lan ora tau rumangsa wareg. Kabeh jatah panganan dilahapnya
tanpa turah.
Nganti mubarang dina anak petani kesebut mbisa tugas saka emboke kanggo ngiringaken
panganan lan wedang menyang sawah neng endi bapake lagi tandhang gawe. Ning tugase ora
dikebakane. Kabeh panganan sing sakudune kanggo bapake dilahap entek, lan sakwise kuwi
dheweke keturon neng siji gubug. Pak tani nunggu ketekan anake, kanthi nguwawa ngelak lan
ngelih. Amarga ora kuwawa nguwawa ngelih, mula dheweke banjur mulih menyang omah. Neng
tengah dalan mulih, pak tani ndeleng anake lagi turu neng gubug. Petani kesebut banjur
nangekne dheweke. “Hey, tangi!, bengok petani kuwi.
Sakwise anake ketangi, petani kuwi banjur narekne panganane. “endi panganan gawe
bapak?”, takon petani. “wis entek dakpangan”, jawab si anak. Kanthi nada dhuwur petani kuwi
banjur nyrengeni anake. "anak ora tau diuntung ! Ora ngerti awak! Dasar anak iwak!," umpat si
Petani tanpa eling wis mengucapkan tembung pantangan saka bojone.
Sakwise petani mengucapkan tembung-tembung kesebut, saknalika kuwi uga anak lan
bojone ilang lenyap tanpa bekas lan jejak. Saka bekas injakan sikile, dumadakan menyemburlah
banyu sing deras banget. Banyu meluap dhuwur banget lan amba dadine mbentuk siji telaga. Lan
akhire mbentuk siji tlaga. Tlaga kuwi akhire dikenal kanthi jeneng Danau Toba.
 TIMUN MAS

Dek jaman biyen ing salah sawijining desa, ana mbok randa sing urip dewe ora ana anak
utawa sedululur. Amarga urip dewe mbok randa mau kepengin duwe anak. Saben dina mbok
randa ndonga awan bengi ing ngarsane Gusti Allah supaya diwenehi anak. Deweke yakin
menawa penjaluke bakal di kabulake dening Gusti Allah.
Tanpa sangertine mbok randa, anggone donga awan bengi ing omahe kuwi mau keprungu
Buto ijo sing kebeneran liwat sacedhake kono. Buto ijo banjur nyeluk mbok randa supaya metu
saka omahe. mbok randa kaget ngerteni ana Buto ijoing ngarep omahe.
Sawise ora miris maneh ngerteni Buto ijo sing gedhe tur medeni kuwi, si Buto ijongomong
menawa bisa nulungi menehi anak. Mbok randa bungah atine krungu kandane Buto ijo kuwi mau
lan nyaguhi kabeh penjaluke Buto ijomenawa diwenehi anak tenan.
Penjaluke Buto ijo yaiku menawa anake mbok randa wis gedhe dijaluk arep dipangan.
Sabanjure Buto ijo iku menehi wii timun sing kudu di tandur mbok randa. Sawise Buto ijo kuwi
mau lunga, mbok Randa nandur wiji timun iku ana kebone. Wiji kuwi dirumat lan diopeni kanthi
gemathi, disiram, diresiki sukete lan dirabuk supaya cepet tukul.
Sawise tukul lan dadi wit timun kang subur, wit timun iku mau wis pada uwoh. Ing
antarane akehe woh timun, ana salah sijine timun kang nganeh-anehi. Rupane kuning emas lan
gedhene sak guling. Timun iku banjur pecah lan ing njero timun mau ana bayi manungsane.
Mbok randa bungah atine amarga penjaluke kepengin duwe anak wis kaleksanan. Mbok randa
ngucapake syukur marang Gusti Allah amarga dongane wis diijabah. Bayi iku mau wadon,
pakulitane resik alus kaya kulit timun amarga laer saka timun sing kuning kaya emas, bayi
wadon kuwi mau dijenengake Timun mas.
Sawise Timun mas ngancik dewasa, mbok randa kelingan janjine karo Buta menawa arep
menehake Timun mas. Mbok randa dadi susah atine, rina wengi mbok randa donga supaya entuk
pitulungan saka Gusti Allah. Salah sawijining wengi, mbok randa ngimpi ketemu pertapa ing
gunung gandul. Pertapa kuwi mau sing bisa nulungi supaya Timun mas ora dijupuk sang Buto.
Esuke mbok randa lungo menyang gunung gandul kaya impene. Sawise ketemu karo pertapa
kaya ing impene, mbok randa disangoni buntelan kanggo Timun mas. Pertapa kuwi mau menehi
pitutur piye carane supaya Timun mas bisa oncat saka bebaya ngadepi sang Buto. Sawise
ngucapake maturnuwun mbok randa pamitan mulih.
 Tekan omah mbok randa menehi buntelan kang cacahe papat, lan dituturi piye carane
nggunake. Mbok randa ngonggkon Timun mas lungo saka omah lan mlayu sak cepet-cepete.
Sawise iku Buto ijo kang arep jupuk Timun mas teka ing omahe mbok randa banjur nesu
ngerteni Timun mas wis ora ana. Buto ijo nesu lan ngamuk, kebonne mbok randa dirusak banjur
bengok-bengok ngoyak Timun mas.
Amarga Buto ijo jangkahe amba sedela wae Timun mas wis meh kasil koyak. Timun mas
bajur nguncalake buntelan sing isine wiji timun. Dumadakan dadi kebon timun kang akeh woh
timune, Buto ijo mandeg lan mangan timun sing katon seger-seger kuwi mau. Sawise timune
entek sang Buto ijo kelingan menawa ngoyak Timun mas. Buto ijo banjur ngoyak Timun mas
maneh sing wis mlayu tekan adoh.
Lagi sedela wae sang Buto ijo wis meh kasil ngoyak Timun mas. Buntelan sing isi dom
terus diuncalake Timun mas. Dumadakan dadi alas pring sing ngalangi playune Buto. Tapi
sedela wae Buto ijo kasil bisa metu saka alas pring kuwi mau.
Timun mas banjur nguncalke buntelan kang isine uyah, lan malih dadi segara kang amba
lan jero. Buto ijo nglangi ing segara kuwi mau tetep ngoyak Timun mas lan kasil mentas saka
segara. Timun mas arep kasil koyak meneh, banjur nguncalake buntelan kang pungkasan.
Buntelan kang isine trasi malih dadi segara lendhut kang jero. Buto ijokecemplung lan kangelan
mentas saka lendhut kuwi mau. Pungkasane Buto ijo kang ngoyak Timun mas iku mati kleleb
ing njero segara lendhut. Timun mas akhire selamet lan urip tentrem karo mbok randa.
 Roro Jonggrang Dalam Bahasa Jawa

Ing jaman biyen ana kerajaan gedhe sing jenenge Prambanan. Rakyate Prambanan iku
ayem lan tentrem sing dipimpin karo Prabu Baka.
Nanging kerajaan Prambanan diserang karo kerajaan Pengging. Prabu Baka lan pasukane
kalah amarga kurang persiapane. Prabu Baka lan pasukane mati amarga kena karo senjatane
Bandung Bandowoso. Kerajaan Pengging lan pasukane seneng amarga isok naklukno kerajaan
Prambanan.
Pada wektu Bandung Bandowoso ing kerajaan Prambanan, deweke ndelok putri sing ayu
banget. Putri iku jenenge Roro Jonggrang, putri Prabu Baka. Langsung Bandung Bandowoso
nglamar Roro Jonggrang.
"Roro Jonggrang, apa awakmu gelem dadi permaisuriku?" Jare Bandung Bandowoso.
Roro Jonggrang nanggepi pertanyaane Bandung Bandowoso "Aku gelem dadi permaisurimu,
tapi ana syarate."
"Apa iku syarate?" Jare Bandung Bandowoso.
"Gawekno aku 1000 candi tapi wektune sakwengi!" Jare Roro Jonggrang.
Ing bengi, Bandung Bandowoso ngumpulno anak buahe yaiku jin lan setan. Sawise
ngerungokno perintahe Bandung Bandowoso, jin lan setan langsung nggarap sing diperintaake
karo Bandung Bandowoso. Roro Jonggrang ndelengi pekerjaane Bandung Bandowoso. Roro
Jonggrang wedi kalo Bandung Bandowoso iso nggarap permintaake dewe. Roro
Jonggrang langsung ngumpulno dayang-dayange.
Roro Jonggrang mau ngongkon dayange mbakar jerami, munikno lesung lan naburno
bunga sing wangi. Jin lan setan mau wedi lan disangkakno wis esok. Jin lan setan langsung
mbalek. Asline candine iku wis ana 999, tapi kurang 1.
Bandung Bandowoso mangkel nang Roro Jonggrang amarga wis mbujuk deweke.
Langsung bandung Bandowoso ngesabda Roro Jonggrang dadi patung lan ngganepi 1000 candi.
 JOKO KENDIL

Nalika iku para putri kerajaan padha dolanan ing pinggir alas.Wayah arep mulih salah siji
putrine yaiku putri Widowati kelangan kalunge, nanging malah di tinggal marang sedulure.
Dheweke kandha,”Sapa wae sing bisa nemokake kalunge yen wanita bakal di dadekake
sedulur,yen priyo bakal di suwitani”. Joko kendil teka lan nggawa kalunge putri Widowati.Padha
marang janjine,Widowati bakal nyuwitani Joko kendil. Joko kendil banjur ngomong marang
biyunge,menawa deweke njaluk rabi karo salah sawijine putri ing kerajaan.banjur Joko
kendil,Biyung,lanpaklike menyang kerajaan saperlu nglamar salah sawijine putri ing kono.sak
wise teka kono biyunge joko kendil matur menyang Raja apa panjaluke putrane.Banjur sang raja
nakoni putrine apa Joko kendil iku bagus?para putri njawab menawa Joko kendil kuwi
ala.Nanging putri Widowati meneng wae,malah dheweke gelem disuwitani marang Joko
kendil.aja takon menyang Widowati opo ora salah dheweke gelem di suwitani marang Joko
kendil.Widowati njawab amargo dheweke wis janji nalika kalunge ilang yen sing nemokake
wanita bakal di dadekake sedulur,yen sing nemokake priyo bakal di suwitani.Banjur Puti
Widowati di rabekake karo Joko kendil.Nalika di jak ndeleng tontonan Joko kendil ogah di jak
ndeleng tontonan lan ngutus Widowati menyang panggon tontonan dhisik.Joko kendil tapa lan
malih rupa dadi satriyo kang bagus lan sekti mandraguna ing keajaan iku di anakaje sayembara
kanggo nggolek senapati sing anyar.Ing sayembara iku sing menangake si Cahyo Purnama alias
Joko kendil.sak wise dadi senapati dheweke digawe rebutan menyang sedulure Widowati sing
ora weruh yen Cahya Purnama iku Joko kendil.Joko kendil mulih menyang istana saperlu
nemoni Widowati lan kandha menawa dheweke kuwi bojone,Joko kendil.Cahya Purnama malih
dadi Joko kendil kanggo nyakinake Widowati yen dheweke kuwi sejatine Joko kendil.Sak wise
Putri Widowati mantep atine yen Cahya Purnama iku Joko kendil,dheweke,Cahya Purnama lan
keluargane urip seneng lan tentrem