Anda di halaman 1dari 45

Pola kuman rumah sakit dan

antibiogram terkait PPRA


Tonny Loho
Div. Infeksi Dep. Patologi Klinik
FKUI - RSCM
Pola kuman rumah sakit dan
antibiogram terkait PPRA
• Pola kuman rumah sakit tergantung jenis dan
seringnya penggunaan antibiotik
• PPRA – Program Pengendalian Resistensi Antimikroba
• Pengendalian resistensi antimikroba – berkaitan
erat dgn pengendalian penggunaan AB – antibiotic
stewardship
• Semakin sering AB digunakan - akan semakin cepat
timbul resistensi
• Pengendalian penggunaan AB di RSCM – dilakukan
dgn pembagian kewenangan menulis/meresepkan AB
Pola kuman rumah sakit dan
antibiogram terkait PPRA
• Antibiogram yg diuji di lab. dibagi menjadi 3 lini:
• Lini 1- AB yg boleh diresepkan oleh semua
dokter yg praktek di RSCM
• Lini 2- AB yg hanya boleh diresepkan dgn
persetujuan DPJP – dokter penanggung
jawab pasien
• Lini 3 – AB yg hanya boleh diresepkan dgn
persetujuan tim PPRA Departemen atau
Rumah sakit
Beberapa prinsip Antibiogram
• Dibedakan AB utk bakteri Gram positive dan
Gram negative
- AB khusus Gram positive - vancomycin
AB khusus Gram negative – colistin
-

AB yg dapat membunuh Gram positive dan


-

Gram negative – amoxicillin


AB untuk Pseudomonas aeruginosa
-

• Bakteri dibagi 2 golongan:


Fastidious: sulit tumbuh
-

Non fastidious: mudah tumbuh


-
Beberapa prinsip Antibiogram
• Tidak mungkin menguji semua AB dan
melaporkannya
• Solusinya – ada wakil dari setiap golongan AB
• Contoh cephalosporin generasi 1 –
anggotanya cephalotin, cephalexin,
cephradine, cefadroxil, cefazolin
• Aminoglycoside – gentamicin, kanamycin,
tobramycin, netilmicin, amikacin, dibekacin
Bacteria
Non fastidious:
• Enterobacteriaceae
• Pseudomonas aeruginosa
• Staphylococcus spp
• Enterococcus spp
• Acinetobacter spp
• Burkholderia cepacia
• Stenotrophomonas maltophilia
• Other non Enterobacteriaceae –Aeromonas hydrophila,
Plesiomonas shigelloides, Achromobacter xylosoxidans,
Rhizobium radiobacter, Ochrobactrum anthropi
Bacteria
Fastidious:
• Haemophilus influenzae,
Haemophilus parainfluenzae
• Neisseria gonorrhoeae, Neisseria
meningitidis
• Streptococcus pneumoniae
• Streptococcus spp. β-hemolytic group
• Streptococcus spp. Viridans group
Pola antibiogram rumah sakit terkait
PPRA
• Panel AB Gram positive dan Gram negative –
tergantung pada keputusan laboratorium dan
dokter klinik memilih AB yg akan diuji dan
dilaporkan
• Pasien rawat jalan – sebaiknya banyak AB oral
• Pasien rawat inap – sebaiknya banyak AB
parenteral
• AB yg diuji apa saja ?
Panel antibiotik yang diuji
• Sudah ada panduan CLSI – Clinical
Laboratory Standard Institute
• Dibagi dalam beberapa golongan:
A – uji primer dan dilaporkan
B – uji primer dan dilaporkan selektif
C – supplemental and report selectively
D – supplemental for urine only
Enterobacteriaceae
• Group A: primer harus dilaporkan
- ampicillin – (gol. amino penicillin)
- cefazolin (cephalosporin gen.1)
- gentamicin, tobramycin (aminoglycosides)
• Group B: primer, dilaporkan selektif
- amikacin (aminoglycosides)
- amoxicillin clavulanate, ampicillin sulbactam
piperacillin tazobactam, ticarcillin clavulanate
(gol. Beta laktam + betalactamase inhibitor)
- cefuroxime (cephlosporin gen 2)
Enterobacteriaceae
• Group B: lanjutan
- Cefepime (cephalosporin gen 4)
- Cefotetan, cefoxitin (cephalosporin gen 2)
- Cefotaxime or ceftriaxone (cephalosporin gen 3)
- Ciprofloxacin, levofloxacin (quinolone)
- Doripenem, ertapenem, imipenem,
meropenem (gol. carbapenem)
- Piperacillin (gol. Ureidopenicillin)
- Trimethoprim-sulfamethoxazole
(inhibitor metabolisme folat)
Enterobacteriaceae
• Group C: suplemental (selektif) Group D: urine only
- Aztreonam (monobactam) - cefazolin
- Ceftazidime (cephl.gen 3) - lomefloxacin or ofloxacin
- Ceftaroline (cephl gen 5) - norfloxacin
- Chloramphenicol - nitrofurantoin (antiseptic)
- Tetracycline - sulfisoxazole
- trimethoprim
Enterobacteriaceae
Pelaporan: Salmonella spp.
• cephalosporin gen 1 – cephradine, cefadroxil
• cephalosporin gen 2 – cefuroxime axetil
• cephamycin (cefoxitin, cefotetan,cefmetazole),
• aminoglikosida – gentamicin, amikacin
• tidak dilaporkan
• atau bila dilaporkan – laporkan resisten
walaupun in vitro sensitif
Enterobacteriaceae
Pelaporan: Spesimen cairan otak :
• Antibiotik oral
• cephalosporin gen 1 dan 2
• Aminoglikosida
• Fluoroquinolon – (kecuali – moxifloxacin?)
• tetracycline, macrolide, clindamycin,
cephamycin – tidak dilaporkan – tidak
menembus Blood brain barrier
Enterobacteriaceae
Permasalahan:
• ESBL – Extended Spectrum of Beta Lactamase
– resisten thd semua gol. Beta laktam kecuali
carbapenem - Klebsiella pneumoniae ss
pneumoniae , Escherichia coli
• Carbapenem resisten – Klebsiella pneumoniae
ss pneumoniae , Escherichia coli
• Pan resisten - Klebsiella pneumoniae ss
pneumoniae , Escherichia coli
Pseudomonas aeruginosa
• Group A: primer harus dilaporkan
- Ceftazidime (cephalosporin gen 3)
- Gentamicin, tobramycin (gol. aminoglikosida)
- Piperacillin (gol. ureidopenicillin)
• Group B: primer, dilaporkan selektif
- Amikacin
- Aztreonam (gol. Monobactam)
- Cefepime (cephalosporin gen 4)
- Ciprofloxacin, levofloxacin (gol. Quinolone)
- Doripenem, imipenem, meropenem (carbapenem)
- Piperacillin –tazobacatam, ticarcillin (carboxypenicillin)
Pseudomonas aeruginosa
• Group C: -
• Group D: Urine only
- Lomefloxacin or ofloxacin (quinolone)
- Norfloxacin (quinolone)
Pseudomonas aeruginosa
• Pelaporan :
- ampicillin, - amoxicillin clavulanic acid -
chloramphenicol, - tetracycline,
- trimethoprim sulfamethoxazole,
- kanamycin
- macrolide - erythromycin, clarithromycin
- cephalosporin gen 1 dan 2
• Tidak diuji dan tidak dilaporkan – karena resisten.
• Colistin (Polymyxin E) atau Polymyxin B- perlu diuji dan
dilaporkan bila tidak ada lagi AB yg sensitif
Staphylococcus species
Spesies yg sering ditemukan di klinik:
• Staphylococcus aureus – methicillin resistant -
MRSA
• Staphylococcus coagulase negatif:
Staphylococcus epidermidis - MRSE
-

- Staphylococcus lugdunensis
- Staphylococcus saprophyticus
- Staphylococcus hemolyticus
Staphylococcus spp
• Group A: primer harus dilaporkan
- Azithromycin or clarithromycin or
erythromycin (macrolide)
- Clindamycin
- Oxacillin - methicillin
- Cefoxitin 30 ug – methicillin
- Penicillin – amoxicillin
- Trimethoprim-sulfamethoxazole
Staphylococcus spp
• Group B: primer, dilaporkan selektif
- Ceftaroline – cephalosporin gen. 5
- Daptomycin – tidak dilaporkan bila spesimen
berasal dari saluran napas
- Linezolid
- Doxycycline, Minocycline, Tetracycline
- Vancomycin – MIC test only
- Rifampin – harus kombinasi dgn obat lain
Staphylococcus spp
• Group C: suplemental (sel ektif)
- Chloramphenicol
- Ciprofloxacin or levofloxacin or ofloxacin
- Moxifloxacin
• Group D: Urine only
- Lomefloxacin, norfloxacin
- Nitrofurantoin
- Sulfisoxazole
- Trimethoprim
Staphylococcus spp
Pelaporan:
• Bila oxacillin resisten, cefoxitin resisten – methicillin
resisten
• Resisten thd semua gol. Beta laktam –
- Penicillin
- penicillin + Beta laktamase inhibitor
- Cephalosporin kecuali generasi 5 - ceftarolin dan
ceftobiprole
- Monobactam - aztreonam
Carbapenem – meropenem, doripenem
-

• Aminoglikosida , cephalosporin gen 3 & Carbapenem


sebaiknya tidak diuji dan tidak dilaporkan
Enterococcus spp
Spesies yg sering ditemukan di klinik:
• Enterococcus faecalis
• Enterococcus faecium
• Enterococcus avium
• Masalah – VRE - Vancomycin resistant
Enterococcus
Enterococcus spp
• Group A: primer harus dilaporkan
- Ampicilin
- Penicillin
• Group B: primer, dilaporkan selektif
- Daptomycin
- Linezolid
- Vancomycin (gol. Glycopeptide - teicoplanin)
Enterococcus spp
• Group C: suplemental (selektif)
- Gentamicin
- Streptomycin
• Group D: Urine only
- ciprofloxacin, levofloxacin
norfloxacin
- nitrofurantoin
- tetracycline
Acinetobacter spp.
• Spesies yg sering ditemukan di klinik:
• Acinetobacter baumanii – paling sering
- penyebab infeksi nosokomial
menjadi pan resisten
-

• Acinetobacter lwoffii – jarang


Acinetobacter spp.
• Group A: primer harus dilaporkan
- Ampicillin-sulbactam
- Ceftazidime
- Ciprofloxacin, levofloxacin
- Doripenem, imipenem, meropenem
- Gentamicin, tobramycin
Acinetobacter spp.
• Group B: primer, dilaporkan selektif
- Amikacin
- Piperacillin-tazobactam, ticarcillin-clavulanate
- cefepime
- Cefotaxime, ceftriaxone
- Doxycycline , tetracycline
- Minocycline
- Trimethoprim-sulfamethoxazole
• Group C : -
• Group D : -
Acinetobacter spp.
• Pelaporan:
Tigecycline - diuji
• Colisitin perlu diuji dan dilaporkan bila tidak
ada lagi AB yg sensitif
Cipto Mangunkusumo Hospital
• Gram negative rods:
• First line:
• - Ampicillin
- Chloramphenicol
- Cotrimoxazole
- Gentamicin
- Tetracycline
Cipto Mangunkusumo Hospital
• Gram negative rods
• Second line:
- Amikacin - Aztreonam
- Cephalothin - Amoxicillin-clavulanic acid -
Cefotaxime - ceftriaxone - Cefoperazone -
cefuroxime
- Ciprofloxacin - cefoperazone sulbactam -
Piperacillin-tazobactam
Cipto Mangunkusumo Hospital
• Gram negative rods
• Third line:
- Cefepime - - ceftazidime
Tigecycline
- Fosfomycin
- Meropenem - doripenem
- Imipenem
- Levofloxacin - Moxifloxacin
- Colistin atau polymyxin B
Cipto Mangunkusumo Hospital
• Gram positive cocci
• First line:
- Oxacillin - Cefoxitin
- Penicillin G - Ampicillin
- Chloramphenicol
- Cotrimoxazole
Erythromycin atau azithromycin atau
-

clarithromycin
Cipto Mangunkusumo Hospital
• Gram positive cocci:
• Second line:
- Lincomycin - minocycline
- cephalothin - doxycycline
- ciprofloxacin
- amoxicillin clavulanic acid
- neomycin
- khusus Streptococcus – ceftriaxone, cefotaxime,
cefepime
Cipto Mangunkusumo Hospital
• Gram positive cocci:
• Third line:
- Cefepime
- Vancomycin – MIC only –dapat dgn E-test, MRSA
- Tigecycline - MRSA
- Teicoplanin - MRSA
- Linezolid - gol. Oxazolidinones - MRSA
- Levofloxacin
- Moxifloxacin
Permasalahan di lapangan
• Dokter klinik ingin semua AB diuji dan
dilaporkan
• ingin tau AB mana yg masih sensitif
• apakah AB yg sedang dipakai masih sensitif
• Belum tahu bahwa ada wakil dari setiap
golongan AB
• Tidak mungkin semua AB diuji dan dilaporkan
• Tugas SpPK utk menjelaskan
Solusi
• Perlu ada persetujuan bersama antara dokter
klinik dan laboratorium – jenis AB yg akan diuji
• masalah – bila keinginan dokter berbeda-beda
– sulit disatukan
• Perlu ada diskusi dan edukasi berkelanjutan
utk menyamakan persepsi
• Perlu ada soft ware yg bisa memilih jenis AB
yg dilaporkan sesuai dgn jenis kuman utk
mengurangi human error
Masalah
Dokter klinik ingin semua AB yg diuji

dilaporkan mereka ingin memilih sendiri


Akibatnya terjadi pemilihan AB yg tidak

rasional memicu ‘collateral damage’


• Collateral damage – kerusakan ekosistem
bakteri di rongga usus besar , mulut, vagina

dan kulit bakteri yg sensitif mati dan
bakteri resisten muncul
Masalah
• Penyebab utama ‘collateral damage’ saat ini –
penggunaan cephalosporin gen. 3 dan
carbapenem berlebihan – imipenem,
meropenem, ertapenem, doripenem -
terutama meropenem
• Penggunaan yg rasional/bijak – carbapenem
hanya utk sepsis, atau setelah hasil kepekaan
muncul – tidak ada AB lain yg sensitif selain
carbapenem
Masalah
• Di Belanda dan Australia – pelaporan AB
sangat ketat
• Rutin dilaporkan hanya AB lini 1
• AB lini 2 hanya dilaporkan bila tidak ada AB
lini 1 yg sensitif atau pasien alergi thd AB lini 1
yg sensitif
• AB lini 3 hanya dilaporkan bila tidak ada AB
lini 2 yg sensitif
Solusi
• Antibiotic stewardship
• Evaluasi penggunaan AB dgn alur Gyssen
Kesimpulan
• Antibiogram di rumah sakit:
- perlu dirancang sesuai panduan CLSI
- pertimbangkan utk rawat jalan dan rawat
inap – bila memungkinkan
- perlu diadakan antibiotic stewardship

Anda mungkin juga menyukai