Anda di halaman 1dari 30

Penyusunan Antibiogram di Rumah Sakit

dr. T. Robertus, Sp.MK


FK Universitas Trisakti / Siloam Hospitals Kebon Jeruk
23 Maret 2022
Definisi Antibiogram

• Laporan hasil uji kepekaan kumulatif


mikroorganisme tertentu terhadap antimikroba
di layanan kesehatan

• Menunjukkan persentase kepekaan


mikroorganisme terhadap antimikroba yang
diujikan secara rutin
Manfaat Antibiogram

• Salah satu bahan pertimbangan untuk


membuat Panduan Penggunaan Antibiotik
(PPAB) di RS
• Mengidentifikasi/memantau mikroorganisme
multiresisten (MDROs)

→ Salah satu indikator keberhasilan program


PPRA
Panduan Pembuatan Antibiogram

• Dibuat minimal 1 tahun sekali


• Mengikuti breakpoint CLSI terkini
• Analisis hanya data yang berasal dari spesimen
klinis untuk tujuan diagnosis
• Analisis 1 isolat per pasien (1 pasien 1 isolat)
• Analisis hanya antibiotik yang diuji secara rutin
• Analisis isolat yang berjumlah minimal 30
• Laporkan % sensitif saja
Breakpoint CLSI
Jenis Antibiotik yang Diujikan
Grup Antibiotik Staphylococcus spp. Enterobacteriaceae Acinetobacter spp. Pseudomonas
aeruginosa
Grup A (Diuji dan Erythromycin, Ampicillin, Cefazolin, Gentamicin, Ampicillin-sulbactam, Ceftazidime,
dilaporkan) Clindamycin, Oxacillin, Tobramycin Ceftazidime, Gentamicin,
Cefoxitin, Penicillin, Ciprofloxacin, Tobramycin,
Cotrimoxazole Levofloxacin, Imipenem, Piperacillin-
Meropenem, Doripenem, tazobactam
Gentamicin, Tobramycin
Grup B (Diuji dan Daptomycin, Linezolid, Amikacin, Amoxicillin-clavulanate, Amikacin, Piperacillin- Amikacin,
dilaporkan secara Tetracycline, Ampicillin-sulbactam, tazobactam, Cefotaxime, Aztreonam,
selektif) Vancomycin, Rifampin Piperacillin-tazobactam, Cefuroxime, Ceftriaxone, Cefepime, Cefepime,
Cefotaxime/Ceftriaxone, Cefoxitin, Cotrimoxazole Ciprofloxacin,
Cefepime, Ciprofloxacin, Levofloxacin, Levofloxacin,
Ertapenem, Imipenem, Meropenem, Imipenem,
Cotrimoxazole, Ceftazidime- Meropenem
avibactam Ceftazidime-avibactam
Grup C Chloramphenicol, Aztreonam, Ceftazidime,
(Tambahan) Ciprofloxacin/ Chloramphenicol, Tetracycline
Levofloxacin,
Moxifloxacin,
Gentamicin
Grup U (Untuk Nitrofurantoin, Fosfomycin, Nitrofurantoin, Tetracycline
spesimen urin) Trimethoprim Trimethoprim CLSI M100, S32
Jika Jumlah Isolat <30

• Gabungkan data selama >12 bulan


• Gabungkan data dari beberapa spesies dalam 1
genus, misalnya Klebsiella spp.
• Gabungkan data dari beberapa institusi yang
sebanding dalam wilayah geografis yang sama

→ Bila tetap <30 dan datanya penting, berikan


catatan
Spesies yang Dianalisis
Gram Positif Gram Negatif
• Staphylococcus aureus • Escherichia coli
• Staphylococcus lugdunensis • Klebsiella pneumoniae
• Staphylococcus saprophyticus • Klebsiella oxytoca
• Coagulase-negative Staphylococci • Citrobacter freundii
• Enterobacter aerogenes
• Enterococcus spp.
• Enterobacter cloacae
• Streptococcus pneumoniae • Morganella morganii
• Streptococcus pyogenes • Proteus mirabilis
• Streptococcus agalactiae • Providencia spp.
• Viridans group Streptococci (hanya dari • Salmonella spp.
spesimen steril) • Shigella spp.
• Serratia marcescens
• Acinetobacter baumannii
• Pseudomonas aeruginosa
• Stenotrophomonas maltophilia
Amin Soebandrio et al, Pedoman Nasional Penyusunan Antibiogram, 2020
Penting Diperhatikan

• Data yang ikut dianalisis adalah patogen,


BUKAN kontaminan atau kolonisasi → fase pre-
analitik penting!

• Resistensi Intrinsik
PATOGEN KONTAMINASI KOLONISASI
True positive False positive False positive
Flora normal tubuh/ Mikroorganisme yang jarang/
lingkungan yang diisolasi dari tidak menyebabkan infeksi di
spesimen yang normalnya daerah/tempat pengambilan
steril spesimen
Tidak ada tanda infeksi di
daerah/tempat pengambilan
spesimen
Diphtheroids dari darah Klebsiella pneumoniae dari swab
tenggorok
Contoh Hasil Kultur Resistensi
Kultur Sputum
Pewarnaan Gram : Leukosit >25/LPF, Epitel 1-9/LPF, Gram negatif batang 4+
Hasil kultur : Pseudomonas aeruginosa, bakteri tumbuh hingga kuadran ke-3 (3+)

Pola kepekaan :
Ceftazidime R Cefepime S
Piperacillin/Tazobactam R Meropenem S
Aztreonam R Imipenem S
Ciprofloxacin R Levofloxacin R
Gentamicin R Tobramycin R
Amikacin S
Contoh Hasil Kultur Resistensi
Kultur Darah
Hasil kultur : Staphylococcus hominis
Bakteri tumbuh pada 1 dari 2 botol kultur setelah inkubasi selama 3x24 jam

Pola kepekaan :
Penicillin R Oxacillin R
Cefoxitin R Erythromycin R
Clindamycin R Cotrimoxazole R
Ciprofloxacin R Levofloxacin R
Vancomycin S Linezolid S
Predictive Value of Blood Cultures Positive
for Coagulase-Negative Staphylococci
No. of cultures No. of positive Positive predictive
performed culture results value (PPV), %
1 1 55.4
2 1 19.9
2 2 98.0
3 1 4.7
3 2 90.9
3 3 100.0

Tokars JI. Clin Infect Dis 2004;39:333-41


Resisten Intrinsik

CLSI M100, S32


Ketentuan Lain

• Surrogate antibiotics
• Pelaporan selektif
• Cascade reporting
Surrogate Antibiotics
Bakteri Surrogate Deduksi/Ekstrapolasi
Enterobacteriaceae Ampicillin Amoxicillin
Ceftriaxone Cefotaxime
Staphylococcus Penicillin Ampicillin, Amoxicillin
Cefoxitin Inhibitor β-laktam, Cephalosporin
(kecuali anti-MRSA), Carbapenem
Erythromycin Azithromycin, Chlarythromycin
Enterococcus Ampicillin Amoxicillin, Amoxi/clav, Ampi/sul,
Pipe/tazo, Imipenem

CLSI M100, S32


Pelaporan Selektif
Antibiotik yang Tidak Rutin Dilaporkan
Pasien Anak Ibu Hamil Spesimen LCS Spesimen Urin
Tetracycline FDA kategori C dan D Antibiotik oral Clindamycin
Fluoroquinolone Sefalosporin gen. 1 dan 2 Chloramphenicol
Clindamycin Makrolida
Tetracycline
Makrolida

CLSI M100, S32


Enterobacteriaceae Cascade Reporting Rules

Laporkan Ampicillin-
sulbactam, Amoxicillin-
Ampicillin R clavulanate, Piperacillin-
tazobactam

Laporkan Cefuroxime,
Cefazolin R Ceftriaxone, Cefepime

Gentamisin dan
Laporkan Amikacin
Tobramycin R
CLSI M100, S32
Format Laporan Antibiogram

• Gabungan (1 rumah sakit)

• Stratified :
⁻ Unit perawatan (intensif – bangsal – rawat jalan)
⁻ Usia (anak – dewasa)
⁻ Tipe spesimen (urin – sputum – darah – aspirat pus/swab
luka – dll)
⁻ Profil resistensi (MSSA – MRSA atau ESBL – non ESBL)
⁻ Risiko MDR (mis. CAP – HAP/VAP)
Contoh
Antibiogram

Dewi Anggraini et al, 2021


Dewi Anggraini et al, 2021
Contoh Antibiogram
Contoh Antibiogram
Bakteri
Multiresisten
Evaluasi Bakteri Multiresisten

• Tren (meningkat/menurun)
⁻ Evaluasi keberhasilan program PPRA
• Asal spesimen
⁻ Evaluasi penerapan bundle HAIs
• Lokasi/ruang perawatan
• Muncul pada periode tertentu/sporadis →
potensi outbreak
⁻ Evaluasi penerapan hand hygiene, contact
precautions
Contoh Data Proporsi Bakteri MDR
Mulai Menyusun Antibiogram

• Panduan : CLSI, Buku Pedoman Penyusunan


Antibiogram dari PAMKI
• Piranti lunak : WHONET

• Bila tidak memiliki lab Mikrobiologi : rujuk ke


lab terdekat
→ Hasil pemeriksaan diinput ke WHONET atau minta lab
rujukan mengekstrak datanya
Referensi
Key Points

• Antibiogram dapat digunakan untuk :


⁻ Membuat PPAB
⁻ Mengevaluasi program PPRA dan PPI

• Antibiogram yang baik = pemeriksaan yang


baik (fase pre-analitik, analitik, post-analitik)

Anda mungkin juga menyukai