SISTEM

TIGA FASA
 3 Fasa & 1 Fasa
Talian-talian

Sistem Sistem Sistem

1 fasa 1 fasa 1 fasa

Sistem Sistem (R) (y) (B)

3 fasa sambungan 3 fasa sambungan

Delta Bintang
Kebaikan sistem tiga fasa berbanding
sistem satu fasa
• Salah satu kelemahan iaitu motor AU satu fasa tidak dapat
dimulakan putaran dengan sendiri (self-starting), sebaliknya beza
fasa antara gegelung tiga fasa membolehkan motor AU tiga fasa
mempunyai ciri kendalian permulaan kendiri.

1. Penjimatan bahan pengalir untuk kehilangan tembaga yang sama,

apabila kuasa yang sama dipindahkan dalam sistem tiga fasa
berbanding sistem satu fasa.

2. Motor tiga fasa adalah kendalian permulaan kendiri tetapi tidak

berlaku dalam motor satu fasa.

3. Motor tiga fasa mempunyai faktor kuasa dan kecekapan yang lebih
baik dan saiz yang lebih kecil, bagi keluaran yang sama berbanding
motor satu fasa.
Kebaikan sistem tiga fasa berbanding
sistem satu fasa
4. Daya kilas yang dihasilkan oleh motor tiga fasa adalah tetap, sementara
daya kilas motor aruhan satu fasa adalah berbentuk dedenyut.

5. Alatubah tiga fasa adalah lebih ringan, berkecekapan lebih baik dan
lebih murah berbanding alatubah satu fasa yang sama saiz.

6. Dalam sistem pengagihan tiga fasa, dua bentuk sambungan biasanya

dilakukan untuk menghasilkan nilai voltan yang berlainan daripada satu
sumber bekalan yang sama, tanpa penambahan kos. Sambungan
bintang menggunakan voltan fasa antara fasa-fasa dan neutral yang
lebih rendah biasanya untuk kegunaan domestik; manakala sambungan
delta menggunakan voltan yang lebih tinggi iaitu voltan talian (√3 kali
lebih besar) biasanya untuk kegunaan perindustrian.
 90o

N
N B’
120o R 120o
Y’ 120o Y’ B’

120o
180o 0o / 360o

Y
B S B
Y

R’ R’

270o

(a) Medan magnet berputar Gegelung kekal (b) Gegelung berputar medan magnet kekal.,

Rajah 1.2 Penjana tiga fasa

 eR = Em sin wt
60o 180o 300o

90o 0o 120o 240o 360o

N 90o
R Hanya fasa-R diperhatikan. Ini
+Em sebenarnya bersamaan dengan sistem
Y’ B’
AU satu fasa.
120o
180o 0o / 360o eR

B
Y wt
R’
-Em
S
270o 270o

Rajah gelombang : (a) Fasa R

eY = Em sin (wt -120o)

R
60o 180o 300o
Y’
0o 120o 240o 360o Y perlu berputar sebanyak 120o untuk
B’
menyamai kedudukan R; iaitu
kedudukan Y adalah mengekor (lebih
120o eY lambat) sebanyak 120o berbanding R.

wt
B
Y

R’ 120o

Rajah gelombang : (b) Fasa Y

 eB = Em sin (wt-240o)
R 60o 180o 300o

0o 120o 240o 360o

Y’
eB
B’ +Em
B perlu berputar sebanyak 240o
untuk menyamai kedudukan R; iaitu
kedudukan B adalah mengekor (lebih
lambat) sebanyak 240o berbanding R.
wt
240o
-Em
B
Y

R’
240o

Rajah gelombang : (c) Fasa B

R 60o 180o 300o

0o 120o 240o 360o

eR eY eB
+Em

Ketiga-tiga gelombang fasa

120o digabungkan untuk membentuk
120o wt
gelombang sistem tiga fasa.

-Em

B Y

Rajah gelombang : (d) Tiga fasa

 Persamaan gelombang d.g.e. teraruh
Fasa R, R sebagai rujukan.
eR = Em sin wt ……….Pers. 1.1

Fasa Y, Y mengekor R sebanyak 120o

eY = Em sin (wt-120o) ……….Pers. 1.2

Fasa B, B mengekor R sebanyak 240o

(atau B mengekor Y sebanyak 120o)
eB = Em sin (wt-240o) ……….Pers. 1.3
 Rajah vektor tiga fasa
(-240o)

R
[120o] B

120o
120o
120o
R [0o]

-240o B
Y
-120o
Y
[240o]

(-120o)

(a) Susunatur paksi sudut geometri (b) Susunatur konvensional

 SISTEM TIGA FASA
Dalam sistem bekalan 3 fasa terdapat dua jenis
sambungan bekalan dan beban

Bekalan Penjana dan Pengubah

Motor dan sistem

Beban agihan
 JENIS SAMBUNGAN TIGA FASA

SAMBUNGAN STAR /
SAMBUNGAN DELTA /∆
BINTANG / Y
SAMBUNGAN STAR / BINTANG / Y
• Sambungan yang menyambungkan punca-
punca bekalan 3 fasa atau beban bersama.
R1 Y1 B1 R1 Y1 B1 R

R2 Y2 B2 R2 Y2 B2

B
 Sambungan Delta dan Bintang
R 1a • Secara fizikalnya, sistem tiga fasa
Tamat terdiri daripada tiga gegelung
eR L1 berasingan.
1b
Mula
R1
• Setiap gegelung fasa mempunyai dua
Y 2a
terminal dan memerlukan dua
Tamat pengalir untuk tujuan
penyambungan.
eY L2

Mula
2b • Sebanyak 6 pengalir digunakan dalam
Y1 sistem tiga fasa, seperti dalam Rajah
Tamat
B 3a 1.5, dan penyambungan tiga fasa ini
adalah lebih rumit dan tinggi kosnya.
eB L3

3b • Untuk tujuan mengurangkan

Mula bilangan pengalir penyambungan,
B1
gegelung tiga fasa biasanya
Rajah 1.5 Tiga gegelung fasa berasingan disambungkan dalam dua kaedah:
 Sambungan sistem Bintang
1a
Tamat R R
R R
eR
eR
1b Y1
Mula R1
R1
2a B1 eY
Tamat Y Y Y
eB Y
B
eY
2b B
Mula
Y1
3a
Tamat B B
eB N

3b
Mula
B1
N

(a) Rajah penyambungan fizikal (b) Rajah perwakilan konvensional

 Sambungan sistem Delta
1a
Tamat R R
R
eR
eB B1 R
1b eR
Mula
R1 B
2a
Tamat Y Y
Y1 Y R1
Y
eY
eY
2b
Mula B
Y1
3a
Tamat B B
eB
3b
Mula
B1

(a) Rajah penyambungan fizikal (b) Rajah perwakilan konvensional

PERSAMAAN DALAM SAMBUNGAN STAR
R

N
VL
Y

VL = Voltan talian (line voltage)

Voltan diantara fasa dengan fasa
contoh : Voltan fasa merah dengan fasa kuning.
Voltan fasa merah dengan fasa biru.
Voltan fasa kuning dengan fasa biru.
PERSAMAAN DALAM SAMBUNGAN STAR
R

Vp
N

Y
Vp
B

Vp = Voltan fasa (Phase Voltage).

Voltan diantara fasa dengan neutral.
Contoh= Merah dengan neutral.
Kuning dengan neutral.
Biru dengan neutral.
PERSAMAAN DALAM SAMBUNGAN STAR
R

IL
Y

IL
B

IL = Arus talian (line current)

Nilai arus dalam sistem.
PERSAMAAN DALAM SAMBUNGAN STAR
R

Ip
N

Y
Ip
B

Ip = Arus fasa (phase current).

Nilai arus yang diambil oleh beban
FORMULA DALAM SISTEM SAMBUNGAN
STAR

VL=√3 Vp IL = Ip

Vp=VL /√3 P= √3 x VL x IL x Kos θ

 Contoh Satu
R

Penjana 415V 8Ώ
Y
8Ώ Beban
415V 415V
B 8Ώ

Dalam sambungan beban diatas, kirakan nilai ;

a) Arus talian (IL).

b) Kuasa (P).
 Contoh Dua
R 10Ώ

Sumber 415V
Bekalan 5Ώ Beban
Y
10Ώ
415V 415V 5Ώ

B 10Ώ

Kirakan nilai :
a) Arus beban (Ip).
b) Kuasa (P).
 Sambungan Delta /∆
Sambungan yang menyambungkan punca-punca
bekalan 3 fasa atau beban bersama.

R
R1 Y1 B1 R1 Y1 B1 B2 R1

B1 R2

R2 Y2 B2 R2 Y2 B2
B Y2 Y1 Y
PERSAMAAN DALAM SAMBUNGAN DELTA

R R

Vp Vp
VL
VL
Y
B Y
Vp VL
B
FORMULA DALAM SISTEM SAMBUNGAN
DELTA

IL = √3 Ip
VL= Vp

P=√3 x VL x IL x Kos θ
 CONTOH TIGA
R R

R= 5Ώ R= 5Ώ
415V
415V

B Y B Y
415V R= 5Ώ

Dalam sambungan beban diatas, kirakan nilai ;

a) Arus talian (IL).
b) Kuasa (P).
 CONTOH EMPAT

R= 5Ώ
415V
R= 5Ώ
415V XL=8Ώ
XL=8Ώ
415V XL=8Ώ
R= 5Ώ

Kirakan nilai berikut dalam sambungan beban diatas;

a) Arus beban (IL).
b) Kuasa (P).
Rajah fasa voltan sambungan bintang
VR
VR
-VY
-VB
120o
120o

VY
VB VB
VY
-VR

(a) Rajah fasa voltan

(b) Unjuran vektor negatif
sistem tiga fasa am
Unjurkan Vektor fasa pada arah
bertentangan, dengan magnitud yang
sama dan bertanda negatif.
 VRY Fokas kepada vektor VR dan –VY dalam rajah
(b) di atas. Paduan dua vektor VR dan –VY
akan menghasilkan vektor paduan VRY:
VR
---→ → ---→
-VY VRY = VR + (-VY)
-→ -→
= VR – VY

(c ) Paduan dua vektor

 VRY
Pendekatan sama di (c) digunakan untuk
VR
mendapatkan:
-VY 30o ---→ → -→
30o
-VB VYB = VY – VB
120o

---→ → -→
120o
VYB
VB
VBR = VB – VR
VY
Gabungan ketiga-tiga vektor paduan
-VR
akan menghasilkan vektor 3 fasa
VBR sambungan bintang.

(d) Vektor voltan tiga fasa

sambungan bintang
 Hubungan voltan fasa dan voltan
talian sambungan bintang
Dengan menggunakan Teorem
VRY Pithogras terhadap segitiga OAD:
B
Kos 30o = OD/OA
VR ∴ OD = OA kos 30o
A = VR Kos 30o
-VY
D Oleh kerana:
C 30o VRY = 2 x OD
30o = 2 VR Kos 30o
= 2 VR (√3) / 2
O
∴ VRY = √3 VR
(a) Segiempat selari
vektor VRY
A

30o O
D

(b) Segitiga tepat OAD.

Rajah fasa arus sambungan delta
IR
[Ir – Ib]
Ir
30o

-Iy 30o -Ib

120o

IB 120oIy
[Ib – Iy] Ib

-Ir
Iy
[Iy - Ir]

Rajah 1.13 Rajah vektor arus sistem

tiga fasa sambungan delta
 Kuasa merujuk kepada elemen fasa
Kuasa sistem 1 fasa (merujuk elemen fasa):

P1φ = VPH IPH kos ϕ

Kuasa 1 fasa dalam sistem 3 fasa (merujuk elemen fasa):

P1φ = VPH IPH kos ϕ

Jumlah Kuasa 3 fasa dalam sistem 3 fasa (merujuk elemen fasa):

P3φ = 3 P1φ

= 3VPH IPH kos ϕ

Kuasa merujuk kepada elemen talian
.Sambungan bintang: Sambungan delta:

VL = √3 VPH ∴ VPH = VL / √3 VL = VPH

IL = IPH IL = √3 IPH ∴ IPH = IL / √3

Oleh kerana: Oleh kerana:

P3φ = 3 P1φ = 3 VPH IPH kos ϕ P3φ = 3 P1φ = 3 VPH IPH kos ϕ

= 3 . (VL /√3) . IL . kos ϕ = 3 . VL . (IL /√3) . kos ϕ

= √3 . (VL /√3) . √3 IL . kos ϕ = √3 . √3 . VL . (IL /√3) . kos ϕ

Oleh itu: Oleh itu:

Pbintang –L = √3 .VL . IL . kos ϕ Pdelta-L = √3 .VL . IL . kos ϕ

Kuasa tiga fasa merujuk elemen talian:

P3φφ = √3 .VL . IL . kos ϕ
 Kuasa dalam Sistem 3Φ
Kuasa Ketara
(apparent power),S (VA)

S = 3VL I L
Kuasa sebenar
(true power/real power),P (W)

P = 3VL I L kosθ
Kuasa reaktif
(reactive power), Q (VAr)

Q = 3VL I L sin θ
Summary balanced STAR & DELTA

STAR DELTA

VPH= VL / √3 VPH= VL

IPH=IL IPH=IL / √3

ZPH=VPH / IPH ZPH=VPH / IPH

 Phase & Line Quantity
POWER PHASE QUANTITY LINE QUANTITY
Kuasa Ketara
(apparent Power), 3VPHIPH √3VLIL
S (VA)

Kuasa sebenar
(true power/real power), 3VPHIPHcosΦ √3VLILcosΦ
P (W)

Kuasa reaktif
(reactive power), 3VPHIPHsinΦ √3VLILsinΦ
Q (VAr)