LEGENDA GUNUNG BROMO

Jaman bien nalika Dewa-Dewa esih seneng mudun marang dunia saka
kayangan, nalika kui kerajaan Majapahit lagi kena serangan saka daerah-
daerah. Wargane pada bingung golek panggonan kanggo ngungsi, pada wae
karo para Dewa. Wektu kui Dewa mulai lunga marang sawijining panggonan,
nang sekitare Gunung 

Gunung Bromo esih tenang, ngadek dislimuti kabut putih. Dewa-dewa sing
teka marang panggonan kui ing sekitare Gunung Bromo, semayam ing lereng
Gunung Pananjakan. ing panggona kui bisa weruh Srengenge munggah seka
wetan lan Srengenge sirep seka kulon. Sekitare Gunung Pananjakan,
panggonan Dewa-Dewa semayam, ana uga panggona kanggo pertapa. Pertapa
kui mau saben dina pahalane megur muja lan ngening cipta. Sawijine dina sing
mbahagiakake, bojo kui lairake anak lanang. Raine ganteng, cahyane terang.
Mertandakake anak sing lair saka titisane jiwa sing suci. Wiwit lair anak kui keton
sehat lan kuat sing luar biasa. Wiwit lair, anak Pertapa kui wis bisa ngetokake
suara seru. Gegeman tangane seret banget, tendangan sikile uga kuat. Ora kaya
anak lia umume, bayi kui diarani Joko Seger, sing artine sing sehat lan kuat.

Ing panggonan lia sekitare Gunung Pananjakan, wektu kui ana anak
wadon lair saka titisan Dewa. Raine ayu lan elok. Siji-sijine anak sing paling ayu
dewek ing panggonan kui. Wiwit dilairake, udu umume bayi lair, meneng ora
nangis wektu dilairake seka rahim beyunge. Merga kui, wongtuane ngarani bayi
iku Rara Anteng. Rara Anteng sengsaya dina sengsaya dadi anak remaja sing
ayu. Garis-garis ayune metu jelas saka raine. Rara Anteng terkenal tekan
daerah-daerah. Akeh putera raja pada nglamar Rara Anteng, nanging ditolak,
amarga Rara Anteng wis kepincut karo Joko seger. Sawijining dina Rara anteng
dilamar Bajak sing sekti lan kuat. bajak kui terkenal jahat banget. Rara Anteng
terkenal alus atine ora wani nolak pelamar sekti kui. Merga kui Rara anteng
njaluk supaya di gawekna segara ing tengah-tengahing gunung. Dikira
penjalukan sing aneh supaya pelamar sekti mau ora bisa nyanggupi. Segara kui
mau kudu di gawe ing sewengi, yaiku diwiwiti srengenge sirep tekane srengenge
munggah. Disanggupi penjalukan Rara Anteng kui.

Bajak sekti mau mulai gawe segara nganggo batok saka krambil lan meh
rampung. Weruh kenyataan sing kaya kui, atine Rara Anteng gelisah ora tenang.
Kepriwe carane gagalaken lautan sing agi di gawe Bajak kui? Rara Anteng mikir
nasibe, Rara Anteng ora bisa urip karo wong sing ora disenengi. Banjur Rara
Anteng golet cara supaya bisa gagalaken usahane Bajak mau. Banjur Rara bisa
nemu cara yaiku nutu pari ing tengah wengi. alon-alon suara alu nangekake jago
sing pada turu. Kluruk jago saut-sautan, kaya fajar wis metu, nanging wargane
durung nglakoni kegiatan esuk. Bajak rungu jago kluruk, nanging benang putih
saka wetan urung metu. Berati fajar teka urung wektune. Mikir nasib siale, banjur
batok sing dinggo kanggo gawe lautan mau di buang, gigal tengkurep nang
jejere Gunung Bromo lan malih dadi gunung diarani gunung Batok.
 Gagale Bajak gawe laut ing tengah-tengah gunung Bromo, ati Rara
Anteng seneng banget. Rara Anteng nerusake hubungane karo Joko seger.
Banjur Rara Anteng lan Joko Seger dadi pasangan sing bagya,amarga lorone
pada senenge. Pasangan Rara Anteng lan Joko Seger gawe panggonan lan
mimpin ing kawasan Tengger utawa Purbawasesa Mangkurat Ing Tengger, sing
aweh pengerti "Panguasane Tengger sing Budiman". Aran Tengger di jupuk
saka akhire suku kata aran Rara Anteng lan Joko Seger. Tengger uga nduweni
makna Tenggering Budi Luhur utawa menehi ngerti babagan moral sing duwur,
simbul ketenangan sing abadi. Saka wektu meng wektu warga Tengger urip
makmur lan dame, nanging panguasa ora ngrasa bagya. amarga wis suwe
mbina umah tangga urung nduweni momongan. Banjur nduweni keputusan
munggah meng pusuke gunung Bromo kanggo semedi nggudi percaya karo sing
Kuasa supaya diwei momongan.

Ujug-ujug ana suara gaib sing ngomong semedine arep dikabulaken

nanging kanggo syarat wis olih momongan, anak sing bungsu kudu
dikorbanaken meng kawah gunung Bromo. Pasangan Rara Anteng lan Joko
Seger nyanggupi banjur olih momongan 25 anak.
lanang wadon, nanging naluri wong tua tetep ora tega enggane kelangan
anakae. Carane Rara anteng lan Joko Seger ngingkari janjine, Dewa murka lan
ngancem arep gawe malapetaka, banjur langit dadi peteng kawah gunung
Bromo nyemburake geni.
Kesuma anak bungsune ilang nang geni lan mlebu meng kawah Bromo, banjur
ana suara gaib :"Sedulur-sedulurku sing aku tresnani, aku wis dikorbanaken
meng wong tuane dewek lan Hyang Widi nyelametake koe pada. Urip sing dame
lan tentrem, sembahen Hyang Widi. Aku elingaken supayane aben wulan
Kasada ing dina ke-14 nganakake sesajen kanggo Hyang Widi ing kawah
Bromo. Upacara rutin kui dilakoni turun temurun marang warga Tengger lan
aben taune dianakake upacara Kasada ing Poten lautan pasir lan kawah gunung
Bromo. 
 LEGENDA DANAU TOBA

Sawijining dina ana petani sing sregep banget tandhang gawe dheweke urip ing
wilayah Sumatera. Petani mau urip ijen tanpa batih. Saben dinane petani mau
nyambut gawe golek iwak lan nggarap sawah. Mengkono iku dilakoni dheweke
kanggo nyukupi kebutuhane sedina-dina. 

Sawijining dina, petani mau lunga menyang kali ing cedhak omahe, dheweke
nduwe gagasan nggolek iwak ing kali kanggo lawuh dina iki. Kanthi mung
berbekal panggon iwak, pancing siji, lan pakan, dheweke nuli mangkat menyang
kali. Sakwise teko ing kali dheweke langsung nguncalke panjinge. Sak suwene
nunggu pancinge dipangan iwak, dheweke ndonga, “Duh Gusti Alloh, mugi-mugi
kula saged angsal iwak akeh ing dina iki”. Sawetara wektu sakwise ndonga,
pancing sing diuncalne mau ketok obah-obah. Petani mau cepet-cepet nggeret
pancinge. Petani kesebut seneng banget, amargi dheweke oleh iwak sing gedhe
banget.

Sakwise sawetara wektu ndeleng iwak pakolehe mancing, dheweke kaget

banget. Jebule iwak sing ditangkep mau bisa ngomong. “Tulung aku aja
dipangan Mas!! ngeculna aku ing kali maneh!”, bengok iwak kasebut. Tanpa
akeh takon, iwak sing ditangkep mau dibalekake ing njero banyu meneh.
Sakwise mbalekne iwak ing njero banyu, petani kuwi tambah kaget, amargi
dumadakan iwak kesebut ganti wujud dadi wong wedok sing ayu banget.

“Aja wedi Mas, aku ora bakal arep nglarani awakmu”, tembung si iwak. “Sapa
kowe iki sabenere? Kowe iku seekor iwak tha?", takon petani mau wedi. “Aku iku
putri sing dikutuk, amargi nglanggar aturan kerajaan”, jawab wedok mau.
“Maturnuwun kowe wis mbebasne awakku saka kutukan kuwi, lan dadi imbalane
aku gelem kok kok dadekne bojomu”, tembung wedok kuwi. Petani kuwi ya
setuju. Akhire Petani lan wong wedok mau rabi. Nanging, ana siji omongan sing
wis disepakati, yaiku pasangan mau ora kena nyeritake menawa asal-usul Puteri
iku saka seekor iwak. Yen ngomong kuwi dilanggar bakal ana kedadean petaka
dahsyat.

Sakwise rabi, petani lan bojone mau akhire bahagia, amargi bojo Petani rahayu
bayi lanang kang bagus, kang jeneng Samosir. Samosir tuwuh dadi bocah sing
bagus banget lan kuwat, nanging ana kebiyasan sing nggawe bingung kabeh
wong. Samosir iku sanuli rumangsa luwe terus, lan ora tau rumangsa wareg.
Kabeh jatah panganan dipangan tanpa turah sak itik wae.

Sawijining dina Samosir oleh tugas saka ibune kanggo ngirim panganan lan
wedang ing endi bapake lagi tandhang gawe menyang sawah . Nanging tugase
ora rampungake. Kabeh panganan sing sakudune kanggo bapake dipangan
nganti entek, lan sakwise kuwi Samosir keturon ing sawijining gubug. Pak tani
nunggu tekane anake, kanthi klawan nahan ngelak lan ngelih. Amarga ora tahan
lan ngelak ngelih, mula petani banjur mulih menyang omah. Ing tengah dalan
mulih, petani mau weruh anake lagi turu ing gubug. Dheweke banjur nangekne
samosir “Hoey, tangi-tangi!, bengok petani kasebut.

Sakwise anake tangi saka turune, petani kuwi banjur ngalap panganane. “Endi
panganan kanggo bapak le?”, takon petani kuwi. “panganane wis entek dak
maem, Pak”, jawab Samosir. Kanthi nada dhuwur petani mau banjur nggrumbel
maring anake. "Anak ora ngerti diuntung, ora ngerteni awak ! Dhasar bocah
iwak!", umpat Petani  mau tanpa eling sing diomongne tembung pantangan biyen
saka bojone.

Sakwise petani ngucap tembung-tembung kesebut, wektu kuwi langsung anak

lan bojone uga ilang lenyap ora ana jejak lan bekas. Saka bekas idakan sikile,
dumadakan nyembur banyu sing deres banget miline. Banyu mbludak dhuwur
banget lan amba nganti mbentuk telaga. Akhire mbentuk siji tlaga lan tlaga kuwi
akhire dijenengi kanthi jeneng Danau Toba ing pulo Samosir.
 LEGENDA RAWA PENING
Ing Kabupaten Semarang, Kecamatan Ambarawa wonten dhusun naminipun
Dhusun Ngasem. Ing Dhusun Ngasem kacariyos wonten satunggal padhepokan
ingkang kondhang. Sedanten puthut lan endhang, sebatan damel murid jaler lan
estri remen manahipun amargi pikantuk tuladha sae saking guru ingkang gadah
asma Ki Hajar Salokantara. Ki Hajar punika kagungan budi ingkang wicaksana.
Dene muridipun ingkang ayu lan elok ingkang naminipun Ni Endhang Ariwulan.

Ing Satunggaling dinten, Ni Endhang bingung madosi peso ingkang biyasa

damel nyigar pinang ingkang badhe dipuncawisake kangge sesajen ing wayah
dalu. Kanthi kapeksa, Ni Endhang matur dhumateng Ki Hajar supados kersa
ngampili pesonipun Ki Hajar. Pesonipun wau dipunparingaken kanthi wanti-wanti
kedah ngatos-atos lan ampun ngantos pesonipun keselehaken ing pangkon,
amargi wekdalipun nggih sampun mepet

Nanging akhire Ni Endhang kesupen. Peso wau kaselehaken wonten

pangkonipun. Sanalika niku peso ical saking dhewekipun. Tumuli Ni Endhang
ngadhep dhateng Ki Hajar rumaos lepat, nanging ingkang dipunlapuri, Ki Hajar,
boten duka.

Sawetawis dinten, Dhusun Ngasem geger, amarga Ni Endhang nggarbeni. Ki

Hajar Salokantara tumuli dhawuh Ni Endhang banjur ngadhep. Ki Hajar
Salokantara badhe tapa brata ing Redi Telamaya lan maringi piranti awujud
klinthingan utawi gentha ingkang badhe migunani damel jabang bayi.

Boten dangu jabang bayi lair. Polahipun kados jabang bayi kang sanes, dheweke
saged ngucap lan nangis, nanging wujudipun naga. Senajanta awujud naga,
jabang bayi wau taseh tetep dipunopeni ngantos dewasa kanthi asih tresna.
Warga ingkang anggenipun ngawon-awon boten telas-telas nalika sumerep naga
menika

Nalikane sampun dewasa, ing satunggaling dinten naga wau nyuwun priksa
dhateng Ni Endhang Ariwulan, sinten bapakipun sejatosipun. Banjur Ni Endhang
maringi priksa sejatosipun bapakipun menika Ki Hajar ingkang saweg tapa brata
wonten Redi Telamaya.

Naga wau lajeng nusul ing Telamaya klawan mbeta klinthingan. Saking
katebihan Ni Endhang ngetutaken. Naga wau sampun medal lepen ingkang
dawa, banjur dheweke leren wonten ngandhap selo, samenika dipunwastani
"Selo Sisik" lan nerasaken lampah ngambah rawa, salajengipun naga wau liwat
Kaligung, banjur leren malih wonten satunggaling selo ingkang nami "Sela
Gombak".

Naga wau ngginakaken klinthinganipun. Ingkang sami sumerep lan mireng

klinthinganipun naga ingkang ngangge sumping menika lajeng marabi Baru
Klinthing 6 utawi Baru Klinthingan.
Saking dinten, wulan lan taun sampun dipunlangkungi, Baru Klinthing dereng
saged manggihaken panggenanipun Ki hajar Salokantara. Malah samenika
kendha boten gadhah aya. Nanging saking katebihan mireng kidung lamat-lamat
kados kidungipun Ni Endhang Ariwulan.

Ni Endhang ngetutaken Baru Klinthing saking ketebihan, dhewekesampun

manggihaken papanipun Ki Hajar Salokantara, banjur manggenipun wonten
Sepakung. Ni Endhang mapan wonten cerak sendhang. Lajeng sendhang
menika kasebat nami Sendhang Ari Wulana. Naga sampun dugi ing pertapan
Telamaya, lajeng manthuk-manthuk ngormati Ki Hajar ing sangajengipun, Ki
Hajar Salokantara kaget nalikane pirsa. Ki Hajar sampun mangertosi menawi
naga ing sangajengipun kalawau naga ingkang nggadahi manah ingkang becik.
Lajeng, naga kalawau matur dhateng Ki Hajar. Ki Hajar Salokantara saya kaget,
boten nginten menawi naga kalawau saged ngucap.

Lajeng naga nyuwun pirsa Ki Hajar, menapa leres menika pertapanipun Ki Hajar
Salokantara, dhusun Telamaya. Ki hajar tumuli ngleresaken. Baru Klinthing
ngraosaken bingah. Baru Klnthing lajeng matur menawi Ki hajar Salokantara
punika tiyang sepuhipun ingkang sampun dangu sanget dipunpadosi. Boten
kesupen dheweke lajeng sujud maring Ki Hajar. Nanging Ki Hajar dereng pitados
saestu, pramila lajeng Baru Klinthing dipunparingi pitakenan, saking pundi papan
dumuginipun lan sinten ibunipun. Baru Klinthing mangsuli menawi papan
dumuginipun saking Dhusun Ngasem lan ibunipun asma Ni Endhang Ariwulan,
Boten kesupen Baru Klinthing tumuli nedahaken klinthingan tilaranipun saking Ki
hajar Salokantara. 

Ki Hajar Salokantara dhawuh menawi klinthinganipun menika dereng cekap,

amargi ing donya boten wonten ingkang gampil, nanging kedah wonten
panebusanipu lan kedah wonten lelabetan. Supados saged Baru Klinthing
dipunanggep putranipun Ki hajar Salokantara, dhewekipun kedah nglampahi laku
tarak brata. Laku tarak brata nggih punika mlungkeri Gunung Kendhil ngantos
tepung galang. Ki hajar ngetutaken saking wingking tanpa dipun mangertosi Baru
Klinthing. Lajeng Baru klinthing mlungkeri Gunung Kendhil, nanging buntut lan
sirahipun boten tempuk, namung kirang sakilan. Nanging pungkasanipun Baru
Klinthing nyambung ngangge ilatipun. Lajeng Ki Hajar medal mlumpat banjur
mungkes ilatipun Baru Klinthing. 

Senajan Baru Klinthing kelaran sanget, nanging lajeng lerem manahipun. Ki

Hajar Salokantara maringi priksa menawi kekirangan kalawau boten saged
dipuntutupi ngangge ilat, amargi pusaka ingkang ampuh boten wonten
tandhingipun menika ilat. "Ilat iku jembare mung sawelat, nanging darbe
khasiyat. Nalika pinuju-nuju prana, bisa amemikat, nalika tan pener, bisa gawe
getering jagad", pratelane Ki hajar Salokantara.

Lajeng Baru Klinthing nerasaken tarak brata lan pusaka ingkang awujud tombak
Kyai Baru Klinthing 7 kedamel saking ilatipun Baru Klinthing.
Dinten, wulan, lan taun sampun kawuri, badanipun Baru Klinthing ingkang
mlukeri redi sampun boten ketingal. Ingkang ketingal namung suket lan wit-witan
ingkang ageng ing wana. Ki Hajar lajeng manggihi Ni Endhang, maringi priksa
supados Ni Endhang mapakaken putranipun Baru Klinthing ing Dhusun Pathok
menika kanthi laku ngrame.Pathok dhusun ingkang gemah ripah loh jinawi,
nanging warganipun boten gadhah raos syukur.

Wekdal menika warga Pathok nembe ngawontenaken pista panen raya. Salah
satunggalipun warga ingkang badhe mecah woh pinang kangge campuran
susur, anggenipun mecah dipuntataki wit ingkang sepuh lan cemeng sanget.
Jebul kajeng wau badanipun naga ingkang nama Baru Klinthing.
 SANKURIANG

Ing jaman biyen, ing Jawa Barat ana bocah wadon sing jenenge Dayang Sumbi.
Dheweke duwe anak lanang jenenge Sangkuriang. Anak kasebut seneng banget
golek kewan ing alas. Saben mburu, dheweke tansah diiringi asu kang ditresnani
sing dijenengi Tumang. Tumang satemene titisane para dewa, lan uga bapake
kandung Sangkuriang, nanging Sangkuriang ora ngerti yen biyunge wis
mbedakake kanthi rahasia.

Sawijining dina, kaya biasane Sangkuriang tindak menyang alas kanggo mburu.
Sawise tekan ing alas, Sangkuriang wiwit nggoleki mangsa. Dheweke weruh
manuk sing lungguh ing sangisore, banjur tanpa mikirake Sangkuriang langsung
nembak, lan ditindakake kanthi bener. Sangkuriang banjur dhawuh marang
Tumang kanggo ngoyak mangsa, nanging Tumang ora bisa ngendhaleni
dhawuhe Sangkuriang. Amarga dheweke kesengsem ing Tumang, Sangkuriang
banjur ninggalake Tumang lan ora diijini bali menyang omah maneh.

Rawuh ing omah, Sangkuriang nyeritakake kedadeyane marang ibune. Sawise

krungu critane putrane, Dayang Sumbi duka banget. Dheweke njupuk sendok
beras, lan disabetake ing sirahe Sangkuriang. Rumangsa kuciwa karo perawatan
ibuné, Sangkuriang mutusaké arep lunga, lan ninggal omahé.
Sawise kedadeyan kasebut, Dayang Sumbi nyesel banget amarga tindakane.
Panjenenganipun ndedonga saben dinten, lan takon sing sapisan bisa ketemu
karo putrane maneh. Amarga katresnan saka doa Dayang Sumbi, Gusti Allah
maringi hadiah keayunan sing langgeng lan enom langgeng ing salawas-lawase.

Sawise bertahun-tahun Sangkuriang ngembara, dheweke pungkasane arep bali

menyang kampung halamane. Sasampunipun wonten, piyambakipun kaget,
amargi kitha asalipun sampun rame. Kesenengane Sangkuriang tambah akeh
nalika ing tengah dalan ketemu karo wanita sing ayu banget, sing ora liya yaiku
Dayang Sumbi. Amarga kepincut karo kaendahane, Sangkuriang langsung
ngajak dheweke. Akhire lamarane Sangkuriang ditampa dening Dayang Sumbi,
lan sarujuk bakal nikah ing mangsa ngarep. Sawijining dina, Sangkuriang njaluk
ijin saka calon bojone kanggo mburu ing alas. Sadurunge ninggalake, dheweke
njaluk ngencengi iket ing sirahe marang Dayang Sumbi. Dayang Sumbi kaget
banget, amarga nalika mbesuk sirahe Sangkuriang, dheweke weruh bekas lara.
Bekas loro iki mirip karo bekas loro anaké. Sawise takon Sangkuriang babagan
nyebabake ciloko, Dayang Sumbi luwih kaget, amarga sejatine manawa calon
bojone iku anak dhewe.

Dayang Sumbi bingung, amarga dheweke ora bisa kawin karo anake dhewe.
Sawise Sangkuriang bali saka mburu, Dayang Sumbi nyoba ngomong karo
Sangkuriang, supados Sangkuriang mbatalake rencana pernikahane. Panjaluk
saka Dayang Sumbi ora disetujoni dening Sangkuriang, lan mung dianggep
minangka angin.
Saben dina, Dayang Sumbi mikir babagan perkawinan kasebut ora tau kelakon.
Sawise mikir kanthi keras, pungkasane Dayang Sumbi nemokake cara sing
paling apik. Dheweke ngirimake rong syarat kanggo Sangkuriang. Yen
Sangkuriang bisa ngrampungake kahanan kasebut, banjur Dayang Sumbi
kepengin dadi bojo, nanging yen gagal banjur ora sido rabi. Syarat pertama
kanggo Dayang Sumbi yaiku yen kali Citarum bakal diwenehi bembegan. Lan
kaping pindho, njaluk Sangkuriang kanggo nggawe kapal sing gedhe banget
kanggo nyabrang kali. Kondisi kasebut kudu rampung sadurungé subuh.

Sangkuriang setuju kang dijaluk Dayang Sumbi, lan janji bakal rampung
sadurunge esuke. Kanthi kakiyatan supranatural, Sangkuriang banjur ngeterake
kanca-kancane saka bangsa Jin supaya bisa ngrampungake tugas kasebut.
Dayang Sumbi ngintip karya Sangkuriang. Dheweke kaget, amarga Sangkuriang
meh ngrampungi kabeh syarat sing diwenehake dening Dayang Sumbi
sadurunge subuh.

Dayang Sumbi banjur njaluk bantuan masyarakat sekitar kanggo ngetokake kain
sutra abang ing sisih wétan kutha. Nalika ndeleng werna abang ing sisih wétan
kutha, Sangkuriang mikir yen ana esuk. Sangkuriang langsung nyopot karyane
lan ngrasa dheweke ora bisa ngrampungake syarat sing dikirim dening Dayang
Sumbi.

Kanthi gangguan lan kuciwa, Sangkuriang banjur njebol bendungan kasebut.

Amarga rusak bendungane, ana banjir lan kabeh kutha iki tenggelam ing banyu.
Sangkuriang uga nendhang perahu gedhe sing wis digawe. Perahu nglangi lan
ambruk, banjur dadi gunung sing disebut Tangkuban Perahu.