TRIGONOMETRI
(BENTUK UMUM FUNGSI TRIGONOMETRI,FUNGSI SINUS)
HUMAIRA. T, M. Pd
LANGKAH MENENTUKAN NILAI FUNGSI
TRIGONOMETRI
1) Tentukan batas-batas daerah asal 𝒙 (berupa
sudut) fungsi trigonometri ( jika belum diketahui,
jika sudah lanjutkan ke langkah 2). Pada grafik ,
daerah asal fungsi trigonometri terletak di sumbu 𝑥
2) Substitusi besar sudut 𝒙 ke dalam fungsi
trigonometri 𝐟(𝒙) sehingga diperoleh nilai 𝑦 = f(𝑥)
sebagai daerah hasil
Daerah asal
Contoh
𝝅 𝝅
Nilai dari 𝒇 𝒙 = 𝟑 𝒕𝒂𝒏 𝟐 𝒙 − 𝒖𝒏𝒕𝒖𝒌 𝒙 = adalah
𝟖 𝟒
𝝅 𝝅 𝝅 𝟐𝝅 𝝅 𝝅
𝒇 = 𝟑 𝒕𝒂𝒏 𝟐 − = 𝟑 𝒕𝒂𝒏 𝟐 − = 𝟑 𝒕𝒂𝒏 𝟐
𝟒 𝟒 𝟖 𝟖 𝟖 𝟖
𝝅
𝒇 𝒙 = 𝟑 𝒕𝒂𝒏 = 𝟑. 𝟏 = 𝟑
𝟒
Daerah Hasil
NILAI MAKSIMUM FUNGSI TRIGONOMETRI
Nilai tertinggi suatu grafik fungsi trigonometri pada
interval (daerah asal) tertentu
AMPLITUDO
Panjang simpangan terbesar grafik fungsi
trigonometri, dihitung dengan cara
1
𝑎𝑚𝑝𝑙𝑖𝑡𝑢𝑑𝑜 = × 𝑛𝑖𝑙𝑎𝑖 𝑚𝑎𝑘𝑠𝑖𝑚𝑢𝑚 − 𝑛𝑖𝑙𝑎𝑖 𝑚𝑖𝑛𝑖𝑚𝑢𝑚
2
PERIODE
Besarnya interval suatu grafik akan mengulang
dengan bentuk yang sama
Grafik Fungsi Nilai Maks Nilai Min Amplitudo Periode
𝑦 = sin 𝑥 1
𝟏 −𝟏 1 − −1 = 𝟏 𝟑𝟔𝟎𝟎
2
𝑦 = cos 𝑥 1
𝟏 −𝟏 1 − −1 = 𝟏 𝟑𝟔𝟎𝟎
2
𝑦 = tan 𝑥 1
∞ −∞ (∞ − −∞ ) = ∞ 𝟏𝟖𝟎𝟎
2
𝑦 = a sin 𝑏 𝑥 + 𝑐 + 𝑑 𝟑𝟔𝟎𝟎
𝒂 +𝒅 − 𝒂 +𝒅 𝒂
𝒃
𝑦 = a cos 𝑏 𝑥 + 𝑐 + 𝑑 𝟑𝟔𝟎𝟎
𝒂 +𝒅 − 𝒂 +𝒅 𝒂
𝒃
𝑦 = a tan 𝑏 𝑥 + 𝑐 + 𝑑 𝟏𝟖𝟎𝟎
∞ −∞ ∞
𝒃
𝑦 = tan 𝑥
LANGKAH MENGGAMBAR GRAFIK FUNGSI
TRIGONOMETRI
𝑦 = sin 𝑥 0 1 1 1 1 1 1 1 0
2 3 3 2
2 2 2 2 2 2
𝑦 = sin 𝑥 − 1 − 1 2 − 1 3 −1 − 1 3 − 1 2 − 1 0
2 2 2 2 2 2
Grafik 𝒚 = 𝒇 𝒙 = 𝐬𝐢𝐧 𝒙 untuk 𝟎𝟎 ≤ 𝒙 ≤ 𝟑𝟔𝟎𝟎
atau
𝒚 = 𝒇 𝒙 = 𝐬𝐢𝐧 𝒙 untuk 𝟎 ≤ 𝒙 ≤ 𝟐𝝅
Contoh lain cara memggambar grafik 𝒚 = 𝒇 𝒙 = 𝐬𝐢𝐧 𝒙 untuk 𝟎𝟎 ≤ 𝒙 ≤ 𝟑𝟔𝟎𝟎
2) Tabel nilai fungsi 𝐲 = 𝐬𝐢𝐧 𝒙 dengan daerah asal 𝟎𝟎 ≤ 𝒙 ≤ 𝟑𝟔𝟎𝟎
sin 𝑥 0 1 1 1 1 1 1 1 0
2 3 3 2
2 2 2 2 2 2
𝑦 = 2 sin 𝑥 0 1 2 3 2 3 2 1 0
𝑦 = sin 𝑥 1 1 1 −1 1 1 1 0
− − 2 − 3 − 3 − 2 −
2 2 2 2 2 2
𝑦 = 2 sin 𝑥 −1 − 2 − 3 −2 − 3 − 2 −1 0
PERUBAHAN BENTUK/MODIFIKASI GRAFIK FUNGSI SINUS
1 1 1 1 1 1 1
y = sin( 𝑥 + 30) 2 3 1 3 2 0 −
2 2 2 2 2 2 2
sin 𝑥 0 1 1 1 1 1 1 1 0
2 3 3 2
2 2 2 2 2 2
𝑦 = sin 𝑥 + 1 1 3 1 1 2 1 1 3 1
2+1 3+1 3+1 2+1
2 2 2 2 2 2
sin 𝑥 1 1 1 −1 1 1 1 0
− − 2 − 3 − 3 − 2 −
2 2 2 2 2 2
𝑦 = sin 𝑥 + 1 1 1 1 0 1 1 1 1
− 2+1 − 3+1 − 3+1 − 2+1
2 2 2 2 2 2
Grafik 𝒚 = 𝐬𝐢𝐧 𝒙 + 𝟏 memiliki amplitudo 𝒂 = 𝟏 ,
𝒅 = 𝟏 (grafik bergeser 1 satuan ke atas dari grafik 𝒚 = 𝐬𝐢𝐧 𝒙 )
maka nilai maks = 𝟏 + 𝟏 = 𝟐 , nilai min = − 𝟏 + 𝟏 = 𝟎
𝟑𝟔𝟎𝟎
Periode untuk 𝒃 = 𝟏 adalah = 𝟑𝟔𝟎𝟎
𝟏
𝑥 00 150 300 450 600 750 900 1050 1200 1350 1500 1650 1800
2𝑥 00 300 600 900 1200 1500 1800 2100 2400 2700 3000 3300 3600
y = sin 2𝑥 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1
3 3 − − 3 −1 − 3 − 0
2 2 2 2 2 2 2 2
𝑥 1950 2100 2250 2400 2550 2700 2850 3000 3150 3300 3450 3600
2𝑥 3900 4200 4500 4800 5100 5400 5700 6000 6300 6600 6900 7200
y = sin 2𝑥 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1
3 3 − − 3 −1 − 3 − 0
2 2 2 2 2 2 2 2
Grafik 𝒚 = 𝐬𝐢𝐧 𝒙 memiliki amplitudo 𝒂 = 𝟏 , nilai
maksimum 𝟏 = 𝟏 , nilai minimum − 𝟏 = −𝟏 ,
𝟑𝟔𝟎𝟎
Periode untuk 𝒃 = 𝟏 adalah = 𝟑𝟔𝟎𝟎
𝟏
2𝑥 00 300 600 900 1200 1500 1800 2100 2400 2700 3000 3300 3600
1 1 1 1 1 1 1 1
sin 2𝑥 0 3 1 3 0 − − 3 −1 − 3 − 0
2 2 2 2 2 2 2 2
2sin 2𝑥 0 1 3 2 3 1 0 −1 − 3 −2 − 3 −1 0
𝑥 1950 2100 2250 2400 2550 2700 2850 3000 3150 3300 3450 3600
2𝑥 3900 4200 4500 4800 5100 5400 5700 6000 6300 6600 6900 7200
1 1 1 1 1 1 1 1
sin 2𝑥 3 1 3 0 − − 3 −1 − 3 − 0
2 2 2 2 2 2 2 2
2sin 2𝑥 1 3 2 3 1 0 −1 − 3 −2 − 3 −1 0
Grafik 𝑦 = 2 sin 2𝑥
𝑎 = 2 maka Amplitudo 2 kali semula,
1 3600
𝑏 = 2 maka Periode kali semula yaitu
2 2
= 1800
7) Tabel nilai fungsi 𝐲 = 𝟐𝐬𝐢𝐧 𝟐𝒙 − 𝟏 dengan daerah asal 𝟎𝟎 ≤ 𝒙 ≤ 𝟑𝟔𝟎𝟎
𝑥 00 150 300 450 600 750 900 1050 1200 1350 1500 1650 1800
2𝑥 00 300 600 900 1200 1500 1800 2100 2400 2700 3000 3300 3600
1 1 1 1 1 1 1 1
sin 2𝑥 0 3 1 3 0 − − 3 −1 − 3 − 0
2 2 2 2 2 2 2 2
2 sin 2𝑥 0 1 3 2 3 1 0 −1 − 3 −2 − 3 −1 0
𝑥 1950 2100 2250 2400 2550 2700 2850 3000 3150 3300 3450 3600
2𝑥 3900 4200 4500 4800 5100 5400 5700 6000 6300 6600 6900 7200
1 1 1 1 1 1 1 1
sin 2𝑥 3 1 3 0 − − 3 −1 − 3 − 0
2 2 2 2 2 2 2 2
2 sin 2𝑥 1 3 2 3 1 0 −1 − 3 −2 − 3 −1 0
Grafik 𝑦 = 2 sin 2𝑥 − 1
𝑎 = 2 maka Amplitudo 2 kali semula,
1 3600
𝑏 = 2 maka Periode kali semula yaitu
2 2
= 1800
𝑑 = −1 maka grafik bergeser ke bawah 1 satuan
8) Tabel nilai fungsi 𝐲 = 𝟐𝐬𝐢𝐧 (𝟐𝒙 − 𝟗𝟎) + 𝟏 dengan daerah asal 𝟎𝟎 ≤ 𝒙 ≤ 𝟑𝟔𝟎𝟎
𝑥 00 150 300 450 600 750 900 1050 1200 1350 1500 1650 1800
2𝑥 00 300 600 900 1200 1500 1800 2100 2400 2700 3000 3300 3600
1 1 1 1 1 1 1 1
sin (2𝑥 − 90) −1 − 3 − 0 3 1 3 0 − − 3 −1
2 2 2 2 2 2 2 2
2sin (2𝑥 − 90) −2 − 3 −1 0 1 3 2 3 1 0 −1 − 3 −2
𝑥 1950 2100 2250 2400 2550 2700 2850 3000 3150 3300 3450 3600
2𝑥 3900 4200 4500 4800 5100 5400 5700 6000 6300 6600 6900 7200
2𝑥 − 90 3000 3300 3600 3900 4200 4500 4800 5100 5400 5700 6000 6300
1 1 1 1 1 1 1 1
sin (2𝑥 − 90) − 3 − 0 3 1 3 0 − − 3 −1
2 2 2 2 2 2 2 2
𝑥 00 150 300 450 600 750 900 1050 1200 1350 1500 1650 1800
2𝑥 00 300 600 900 1200 1500 1800 2100 2400 2700 3000 3300 3600
1 1 1 1 1 1 1 1
sin (2𝑥 − 90) −1 − 3 − 0 3 1 3 0 − − 3 −1
2 2 2 2 2 2 2 2
2sin (2𝑥 − 90) −2 − 3 −1 0 1 3 2 3 1 0 −1 − 3 −2
𝑥 1950 2100 2250 2400 2550 2700 2850 3000 3150 3300 3450 3600
2𝑥 3900 4200 4500 4800 5100 5400 5700 6000 6300 6600 6900 7200
2𝑥 − 90 3000 3300 3600 3900 4200 4500 4800 5100 5400 5700 6000 6300
1 1 1 1 1 1 1 1
sin (2𝑥 − 90) − 3 − 0 3 1 3 0 − − 3 −1
2 2 2 2 2 2 2 2
𝑥 00 150 300 450 600 750 900 1050 1200 1350 1500 1650 1800
2𝑥 00 300 600 900 1200 1500 1800 2100 2400 2700 3000 3300 3600
1 1 1 1 1 1 1 1
sin 2𝑥 0 3 1 3 0 − − 3 −1 − 3 − 0
2 2 2 2 2 2 2 2
2 sin 2𝑥 0 1 3 2 3 1 0 −1 − 3 −2 − 3 −1 0
y = −2sin 2𝑥 0 −1 − 3 −2 − 3 −1 0 1 3 2 3 1 0
𝑥 1950 2100 2250 2400 2550 2700 2850 3000 3150 3300 3450 3600
2𝑥 3900 4200 4500 4800 5100 5400 5700 6000 6300 6600 6900 7200
1 1 1 1 1 1 1 1
sin 2𝑥 3 1 3 0 − − 3 −1 − 3 − 0
2 2 2 2 2 2 2 2
2 sin 2𝑥 1 3 2 3 1 0 −1 − 3 −2 − 3 −1 0
y = −2sin 2𝑥 −1 − 3 −2 − 3 −1 0 1 3 2 3 1 0
Grafik 𝑦 = 2 sin 2𝑥
𝑎 = 2 maka Amplitudo 2 kali semula,
1 3600
𝑏 = 2 maka Periode kali semula yaitu = 1800
2 2
Grafik 𝑦 = −2 sin 2𝑥
𝑎 = −2 maka Amplitudo −2 = 2 kali semula (grafik kebalikan
bentuk semula, karena 𝑎 𝑏𝑒𝑟𝑛𝑖𝑙𝑎𝑖 𝑛𝑒𝑔𝑎𝑡𝑖𝑓)
1 3600
𝑏 = 2 maka Periode kali semula yaitu = 1800
2 2