3. Turunan dari hasil kali menuruti kaidah untuk fungsi skalar. Akan tetapi, bila perkalian silang
terlibat maka urutan menjadi penting. Beberapa contoh adalah:
𝑑 𝑑𝐴 𝑑𝜙
a. (𝜙𝐴) = 𝜙 + 𝐴,
𝑑𝑢 𝑑𝑢 𝑑𝑢
𝜕 𝜕𝐵 𝜕𝐴
b. (𝐴 ∙ 𝐵) = 𝐴 ∙ 𝜕𝑦 + 𝜕𝑦 ∙ 𝐵
𝜕𝑦
𝜕 𝜕𝐵 𝜕𝐴
c. (𝐴 × 𝐵) = 𝐴 × 𝜕𝑦 + 𝜕𝑦 × 𝐵
𝜕𝑦
CONTOH
1) Jika 𝑟 = (𝑡 3 + 2𝑡)𝑖 − 3𝑒 −2𝑡 𝑗 + 2 sin 5𝑡 𝑘, carilah
𝑑𝑟
a. 𝑑𝑡
𝑑𝑟
b. | 𝑑𝑡 |
𝑑2 𝑟
c. 𝑑𝑡 2
𝑑2 𝑟
d. | 2 |
𝑑𝑡
(b) Dari jawaban (a) |dr/dt| = √(2)2 + (6)2 + (10)2 = √140 = 2√35 𝑝𝑎𝑑𝑎 𝑡 = 0
𝑑2𝑟 𝑑 𝑑𝑟 𝑑
(c) = ( )= {(3𝑡 2 + 2)𝑖 + 6𝑒 −2𝑡 𝑗 + 10 cos 5𝑡 𝑘} = 6𝑡𝑖 − 12𝑒 −2𝑡 𝑗 − 50 sin 5𝑡 𝑘
𝑑𝑡 2 𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡
Pada t = 0. 𝑑2 𝑟⁄ = −12𝑗
𝑑𝑡 2
1
2
(d) Dari (c), |𝑑 𝑟⁄ 2 | = 12 𝑝𝑎𝑑𝑎 𝑡 = 0
𝑑𝑡
Jika t menyatakan waktu, maka hasil – hasil ini berturut – turut menyatakan kecepatan,
besarnya kecepatan, percepatan dan besarnya percepatan pada t = 0 dari sebuah partikel yang
bergerak sepanjang kurva ruang 𝑥 = 𝑡 3 + 2𝑡, 𝑦 = −3𝑒 −2𝑡 , 𝑧 = 2 sin 5𝑡
𝜕2
2) Jika 𝜙(𝑥, 𝑦, 𝑧) = 𝑥 2 𝑦𝑧 dan 𝑨 = 3𝑥 2 𝑦𝑖 + 𝑦𝑧 2 𝑗 − 𝑥𝑧𝑘, carilah 𝜕𝑦 𝜕𝑧 (𝜙𝑨) di titik (1, -2, -1)
Penyelesaian: (turunan parsial dari vektor)
𝜙𝑨 = (𝑥 2 𝑦𝑧)(3𝑥 2 𝑦𝑖 + 𝑦𝑧 2 𝑗 − 𝑥𝑧𝑘) = 3𝑥 4 𝑦 2 𝑧𝑖 + 𝑥 2 𝑦 2 𝑧 3 𝑗 − 𝑥 3 𝑦𝑧 2 𝑘
𝜕 𝜕
(𝜙𝑨) = (3𝑥 4 𝑦 2 𝑧𝑖 + 𝑥 2 𝑦 2 𝑧 3 𝑗 − 𝑥 3 𝑦𝑧 2 𝑘) = 3𝑥 4 𝑦 2 𝑖 + 3𝑥 2 𝑦 2 𝑧 2 𝑗 − 2𝑥 3 𝑦𝑧𝑘
𝜕𝑧 𝜕𝑧
𝜕2 𝜕
(𝜙𝑨) = (3𝑥 4 𝑦 2 𝑖 + 3𝑥 2 𝑦 2 𝑧 2 𝑗 − 2𝑥 3 𝑦𝑧𝑘) = 6𝑥 4 𝑦𝑖 + 6𝑥 2 𝑦𝑧 2 𝑗 − 2𝑥 3 𝑧𝑘
𝜕𝑦 𝜕𝑧 𝜕𝑦
𝑗𝑖𝑘𝑎 𝑥 = 1 , 𝑦 = −2, 𝑧 = −1, 𝑚𝑎𝑘𝑎 𝑖𝑛𝑖 𝑚𝑒𝑛𝑗𝑎𝑑𝑖 − 12𝑖 − 12𝑗 + 2𝑘.
3) Jika A = 𝑥 2 sin 𝑦 𝑖 + 𝑧 2 cos 𝑦 𝑗 − 𝑥𝑦 2 𝑘, 𝑐𝑎𝑟𝑖𝑙𝑎ℎ 𝑑𝑨
Penyelesaian.
𝜕 𝜕 𝜕
𝜕𝑥
= 2𝑥 sin 𝑦𝑖 − 𝑦 2 𝑘, 𝜕𝑦
= 𝑥 2 cos 𝑦 𝑖 − 𝑥 2 sin 𝑦 𝑗 − 2𝑥𝑦 𝑘, 𝜕𝑧 = 2𝑥 cos 𝑦 𝑗
𝜕𝐴 𝜕𝐴 𝜕𝐴
𝑑𝑨 =𝑑𝑥 + 𝑑𝑦 + 𝑑𝑧
𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧
= (2𝑥 sin 𝑦 𝑖 − 𝑦 2 𝑘)𝑑𝑥 + (𝑥 2 cos 𝑦 𝑖 − 𝑧 2 sin 𝑦 𝑗 − 2𝑥𝑦𝑘)𝑑𝑦 + (2𝑧 cos 𝑦 𝑗)𝑑𝑧
= (2𝑥 sin 𝑦 𝑑𝑥 + 𝑥 2 cos 𝑦 𝑑𝑦)𝑖 + (2𝑧 cos 𝑦 𝑑𝑧 − 𝑧 2 sin 𝑦 𝑑𝑦)𝑗 − (𝑦 2 𝑑𝑥 + 2𝑥𝑦 𝑑𝑦)𝑘