Suseno Darsono,
Risdiana Cholifatul Afi
LATAR BELAKANG
Bendungan Cipanas merupakan Infrastruktur Sumber Daya Air untuk
A mensuplai Areal Irigasi dan kebutuhan domestik Kabupaten Sumedang
TUJUAN
elakukan kajian terhadap rencana operasi
aduk Cipanas,
ntuk mendapatkan data teknis operasi dan
mantauan yang dibutuhkan agar waduk
pat dioperasikan dengan aman, dan
enyusun pola operasi waduk yang sesuai
ngan kondisi lapangan.
LINGKUP KAJIAN
• Domestik Kab.
Air Sumedang dan
Daerah Industri 1
Baku m3/detik
PLTM • 3.3 MW
Reduksi
Banjir S.
Cipanas
Asosiasi Lato
41% Regosol Kela
49%
Asosiasi Lato
Regosol Kela
8% Andosol Cokl
nggunaan Lahan
Perkebunan/Kebun
18%
Tegalan/Ladang
Sawah
12% Tanah Kosong/Gundul
Hutan Rimba
12% Semak Belukar
1% Permukiman
BAGAN ALIR PEKERJAAN
APRESIASI & INOVASI
AutoCAD Civil 3d
A N A L I S I S P E N I N G K ATA N
M A N FA AT
PETA POS HIDROLOGI SISTIM SUPLESI BENDUNGAN CIPANAS
amurang 2009-2016
rungpeti 2009-2016
ASIUN TAHUN
UJAN DATA
gjaya 2010-2019
aja 2010-2019
ulihan 2010-2019
ngsari/
mbu 2010-2019
maraja 2010-2019
TASIUN
TEOROLO TAHUN DATA
GI
wangi 2009-2016
LTERNATIF SUMBER AIR SISTIM SUPLESI BENDUNGAN CIPANA
ALTERNATIF SUMB
SUPLESI TERPILIH
50
100
150
Hujan (mm)
Th 2010 200
Sumber : Sugiyono, 2006
(Probability 80%)
250
5,00
: Analisis, 2020
0,00
0,00 5,00 10,00 15,00 20,0
ORELASI DATA POS DEBIT CIKAMURANG PENGAMATAN DENGAN ANALISI
GECEKAN KOEFISIEN KORELASI TH 2010-2016
elasi Debit Pengamatan dengan Korelasi Debit Pengamatan dengan Korelasi Debit Pengamatan dengan
Debit Analisis Th. 2011 Debit Analisis Th. 2012 Analisis Th. 2013
6,00 9,00
y = 1,0535x - 0,2186 8,00
5,00
R² = 0,8641 7,00 y = 0,814x + 0,7213
4,00 6,00 R² = 0,6788
y = 0,6278x + 1,5499 5,00
3,00
R² = 0,6219 4,00
2,00 3,00
2,00
1,00
1,00
0,00 0,00
0 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00 0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 0,00 2,00 4,00 6,00 8,0
si Debit Pengamatan dengan Debit Korelasi Debit Pengamatan dengan Korelasi Debit Pengamatan dengan
Analisis Th. 2014 Debit Analisis Th. 2015 Analisis Th. 2016
5,00 12,00
y = 1,0906x - 0,7037 y = 0,8757x - 0,1903
4,00 10,00
R² = 0,8577 R² = 0,7503
y = 0,748x + 0,6871
8,00 R² = 0,66
3,00
6,00
2,00
4,00
1,00 2,00
0,00 0,00
2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 0,00 2,00 4,00 6,00 8,00
: Analisis, 2020
KALIBRASI DATA POS DEBIT WARUNGPETI
Komparasi Hujan DAS, Debit Pengamatan, dan Debit Analisis
Hujan DAS Debit Pengamatan Debit Analisis
0
50
100
150
Hujan (mm)
Th 2010 200
Sumber : Sugiyono, 2006
(Probability 80%)
250
300
Korelasi Debit Pengamatan dengan Deb
Analisis
90,00350
80,00
70,00400
2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 60,00 y = 1,0663x - 10,95
R² = 0,8546
ari Februari Maret April Mei Juni Juli Agustus September Oktober NovemberDesember
50,00
40,00
30,00
: Analisis, 2020 20,00
10,00
0,00
0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 70,00 8
ORELASI DATA POS DEBIT WARUNGPETI PENGAMATAN DENGAN ANALISI
GECEKAN KOEFISIEN KORELASI TH 2010-2016
elasi Debit Pengamatan dengan Debit Korelasi Debit Pengamatan dengan Debit Korelasi Debit Pengamatan den
Analisis Th. 2011 Analisis Th. 2012 Debit Analisis Th. 2013
35,00
70,00
30,00
y = 0,546x + 1,5243 60,00 y = 0,9258x + 3,7212
R² = 0,688 25,00
50,00 R² = 0,6834
20,00
y = 0,9271x - 2,8028 40,00
15,00
R² = 0,8531 30,00
10,00
20,00
5,00
10,00
0,00
0,00
10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00
-5,00 0,00 10,00 20,00 30,00 40,00
20,00 15,00
y = 0,7608x + 2,1244
10,00
10,00 R² = 0,6312
5,00
0,00 0,00
0 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 70,00 80,00 0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 70,00 0,00 10,00 20,00 30,00 40,00
PENGARUH HUJAN MENURUT METODE THIESSEN
ARUH THIESSEN PADA DAS BENDUNGAN CIPANAS
N LUAS PENGARUH KOEFISIEN
N HUJAN (m²) THIESSEN
57,832,199 0.89
7,385,766 0.11
65,579,159 1
abilitas
ahun Tahun Jan I Jan II Feb I Feb II Mar I Mar II Apr I Apr II Mei I Mei II Jun I Jun II Jul I Jul II Agt I Agt II Sep I Sep II Okt I Okt II Nov I Nov
ncana
9.1 2015 2.46 4.18 4.26 4.56 3.82 2.98 3.49 4.04 2.52 1.19 1.26 1.26 1.26 1.19 1.26 1.19 1.26 1.26 1.26 1.19 1.98 1.2
18.2 2012 5.59 4.10 4.53 4.49 2.90 2.37 2.36 3.20 4.24 1.19 2.26 1.26 1.26 1.19 2.46 1.19 1.26 1.26 3.46 1.19 1.36 4.0
27.3 2014 5.07 9.50 4.73 3.77 3.37 2.28 4.42 4.58 3.44 2.95 2.34 3.33 1.57 2.54 1.71 1.23 1.26 1.26 1.97 2.68 1.30 2.8
36.4 2011 4.46 3.35 4.32 5.56 5.23 3.93 5.50 3.60 4.94 2.97 1.26 1.26 1.26 1.19 1.26 1.19 1.26 1.26 1.26 1.19 3.01 4.2
45.5 2013 6.09 4.75 5.37 3.15 3.08 5.59 7.98 4.75 5.46 2.39 1.90 1.64 5.46 1.96 1.26 1.19 1.26 1.26 1.26 1.19 1.26 1.3
54.5 2016 1.99 1.62 3.41 4.88 3.61 4.49 6.05 3.90 1.83 3.78 2.02 2.24 1.26 2.88 1.78 1.26 6.76 9.89 4.62 5.22 1.72 2.7
63.6 2019 2.07 2.41 9.33 9.07 8.19 10.77 13.15 8.52 8.91 4.40 2.35 1.17 0.59 0.28 0.15 0.07 0.04 0.02 0.01 0.00 0.18 2.7
72.7 2018 4.11 2.13 4.30 14.12 16.37 13.12 9.55 5.94 3.02 1.99 1.10 1.03 0.54 0.25 0.13 0.06 0.03 0.02 0.01 0.29 7.22 4.1
81.8 2010 5.00 7.58 7.03 3.98 2.18 2.10 2.57 2.79 16.36 9.44 3.15 2.39 2.36 3.20 3.16 2.97 7.47 2.58 3.12 4.99 5.24 5.5
90.9 2017 2.98 7.70 5.40 8.51 9.04 11.12 10.30 7.40 7.44 3.67 5.95 4.23 3.17 1.99 1.08 2.32 0.27 0.52 1.09 7.16 9.19 16.0
RSEDIAAN DEBIT ANDALAN Debit Andalan DAS Bendung Rengrang
90,0
DUNG RENGRANG 80,0
Ta
Ta
70,0 Ta
Tahun Rata-rata (m³/dt) 60,0
Neraca DI Ujungjaya
1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 4,50
Kebutuhan Air
p Des Jan Feb Mar Apr Mei Juni Juli Agustus Sept Okt Nop 4,00
Suplai Th. Kering
3,50 Suplai Th. Basah
3,00 Suplai Th. Normal
2,50
2,00
1,50
1,00
0,50
0,00
2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1
Nop Des Jan Feb Mar Apr Mei Juni Juli Agustus Sept Okt Nop
RACA AIR BENDUNGAN CIPANAS TANPA ADA RENCANA SUPLE
Neraca DI Cipanas I Neraca DI Cibuluh
4,00
Kebutuhan Air Keb
Suplai Th. Kering 3,50 Sup
Suplai Th. Basah Sup
3,00
Suplai Th. Normal Sup
2,50
2,00
1,50
1,00
0,50
PREDIKSI :
0,00
2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 • Tercukupi pada 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2
Jan Feb Mar Apr Mei Juni Juli Agustus Sept Okt Nop Sebagian Tahun Nop Des Jan Feb Mar Apr Mei Juni Juli Agustus
Basah
Neraca DI Cipanas II Neraca DI Cikawung
• Defisit pada 3,00
Keb
Kebutuhan Air
Suplai Th. Kering
semua Tahun 2,50
Sup
Suplai Th. Basah Normal dan Sup
Sup
Suplai Th. Normal
Kering 2,00
1,50
1,00
0,50
0,00
2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2
2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1
Nop Des Jan Feb Mar Apr Mei Juni Juli Agustus
Jan Feb Mar Apr Mei Juni Juli Agustus Sept Okt Nop
RACA AIR BENDUNGAN CIPANAS TANPA ADA RENCANA SUPLE
ebutuhan Air Baku Domestik Kabupaten PREDIKSI :
umedang dan Rencana Kawasan Industri • Untuk air baku hanya bisa menyuplai 40% pada tahun
Kebutuhan Air
Suplai Th. Kering
basah
Suplai Th. Basah • Untuk maintenance sungai dapat tercukupi pada semua
Suplai Th. Normal
tahun rencana
• Elevasi Waduk tidak dapat memenuhi ambang spillway
130,00
Maintenance Sungai
Tahun Ker
Kebutuhan Air 125,00 Tahun Bas
Tahun No
Suplai Th. Kering Elv. Spillw
120,00
Suplai Th. Basah Elv. Intake
Suplai Th. Normal
115,00
110,00
105,00
2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2
1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2
Nop Des Jan Feb Mar Apr Mei Juni Juli Agustus Sept
Feb Mar Apr Mei Juni Juli Agustus Sept Okt Nop Des
RENCANA ALOKASI DEBIT SUPLESI
DEBIT SUPLESI
80,0
50,0
MAX. 20 m³/dt
= 13,42 m³/dt
DEBIT (M3/DT)
40,0
30,0
20,0
10,0
0,0
Mar
Jan I Jan II Feb I Feb II Mar I Apr I Apr II Mei I Mei II Jun I Jun II Jul I Jul II Agt I Agt II Sep I Sep II Okt I Okt II Nov I Nov II Des
II
ebit 80% Bd. rengrang 39,24 44,18 46,32 66,08 47,43 67,30 46,56 31,87 33,56 49,33 28,70 21,75 27,31 22,41 20,89 18,23 39,97 27,54 22,83 27,12 37,84 43,22 42,1
ebit 50% Bd. Rengrang 15,88 32,71 31,49 32,97 24,39 49,08 33,35 25,74 27,73 12,72 11,97 12,47 7,79 7,69 7,85 7,30 8,05 10,28 8,66 10,77 24,22 18,91 8,03
ebit 20% Bd. Rengrang 16,15 13,03 22,80 9,43 20,94 21,48 41,84 26,96 32,51 12,67 7,79 7,79 7,79 7,30 7,79 7,30 7,79 7,79 7,79 9,36 12,32 23,73 27,6
ebit suplesi 1 16,15 13,03 20,00 9,43 20,00 20,00 20,00 20,00 20,00 12,67 7,79 7,79 7,79 7,30 7,79 7,30 7,79 7,79 7,79 9,36 12,32 20,00 20,0
ebit Suplesi 2 25,00 25,00 25,00 25,00 25,00 25,00 25,00 25,00 25,00 12,72 11,97 12,47 7,79 7,69 7,85 7,30 8,05 10,28 8,66 10,77 20,00 25,00 25,0
PERIODE
KANDALAN WADUK CIPANAS
125
120
115
110
105
01/01/2010 01/01/2011 01/01/2012 01/01/2013 01/01/2014 01/01/2015 01/01/2016 01/01/2017 01/01/2018 01/01/2019
Tahun
130,00
125,00
TINGGI MUKA AIR WADUK (M)
120,00
115,00
D
110,00 S
M
105,00
100,00
2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2
Nop Des Jan Feb Mar Apr Mei Juni Juli Agustus Sept Okt Nop
Tahun Basah 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5
Tahun Normal 125,1 127,2 127,6 128,9 128,5 128,3 127,7 129,0 129,3 129,5 129,5 129,5 128,8 127,2 125,5 124,5 123,9 123,9 124,3 124,8 124,7 124,8 124,5 124,0 125,1
Tahun Kering 116,4 118,8 119,1 128,3 127,9 127,1 128,2 128,3 128,5 129,5 129,5 128,0 126,0 123,6 122,1 120,8 120,1 119,6 118,6 117,5 117,3 116,6 115,2 116,4 116,4
pillway (m) 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5
Muka air Rendah (m) 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3
ntake (m) 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0
Rencana Pola Operasi Waduk (POW) Bendungan Cipanas
130,00
125,00
120,00
D
115,00
110,00
M
105,00
100,00
2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2
Nop Des Jan Feb Mar Apr Mei Juni Juli Agustus Sept Okt Nop
Tahun Basah 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5
Tahun Normal 127,6 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,2 127,9 126,8 125,8 125,3 125,2 125,5 126,0 126,1 126,2 126,2 126,6 127,6
Tahun Kering 116,5 118,9 120,0 128,4 128,8 128,4 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 128,0 126,0 123,6 122,1 120,8 120,1 119,6 118,6 117,5 117,3 116,6 115,3 116,5 116,5
illway (m) 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5
uka air Rendah (m) 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3
take (m) 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0
Rencana Tahunan Operasi Waduk (POW) Bendungan Cipanas
130,00
125,00
120,00
115,00
110,00
D
105,00
100,00 S
2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2
Nop Des Jan Feb Mar Apr Mei Juni Juli Agustus Sept Okt Nop M
Tahun Basah 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5
Tahun Normal 125,1 127,2 127,6 128,9 128,5 128,3 127,7 129,0 129,3 129,5 129,5 129,5 128,8 127,2 125,5 124,5 123,9 123,9 124,3 124,8 124,7 124,8 124,5 124,0 125,1
Tahun Kering 116,4 118,8 119,1 128,3 127,9 127,1 128,2 128,3 128,5 129,5 129,5 128,0 126,0 123,6 122,1 120,8 120,1 119,6 118,6 117,5 117,3 116,6 115,2 116,4 116,4
pillway (m) 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5
Muka air Rendah (m) 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3
ntake (m) 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0
W 119,3 118,6 118,2 128,9 128,4 128,8 128,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 128,2 126,5 124,8 123,5 122,3 121,6 121,1 120,8 120,7 120,6 120,3 119,1 119,3
Rencana Tahunan Operasi Waduk (POW) Bendungan Cipanas
130,00
125,00
120,00
115,00
110,00 D
105,00
S
100,00
2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 M
Nop Des Jan Feb Mar Apr Mei Juni Juli Agustus Sept Okt Nop
un Basah 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5
un Normal 127,6 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,2 127,9 126,8 125,8 125,3 125,2 125,5 126,0 126,1 126,2 126,2 126,6 127,6
un Kering 116,5 118,9 120,0 128,4 128,8 128,4 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 128,0 126,0 123,6 122,1 120,8 120,1 119,6 118,6 117,5 117,3 116,6 115,3 116,5 116,5
way (m) 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5
a air Rendah (m) 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3 108,3
e (m) 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0 104,0
120,7 120,2 119,9 128,9 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 129,5 128,2 126,5 124,9 123,7 122,5 121,8 121,3 120,9 120,8 120,8 120,7 120,6 120,7
MPULAN PENINGKATAN MANFAAT TERHADAP BENDUNGAN CIP
ndungan Cipanas • Debit Suplesi maksimum = 20,00 m³/dt atau rata-rata 13,42 m³/dt ,
utuhan Air : keandalan waduk = 93,1%
Pola Tanam = Padi 100%-Padi100%- • Debit Suplesi maksimum = 25,00 m³/dt atau rata-rata 17,73 m³/dt ,
Palawija100% keandalan waduk = 99,6%
Air Baku 1 m³/dt • Meningkatkan suplai tahunan total irigasi dari 10 m³/dt (tanpa suple
Maintenance 0,1 m³/dt menjadi 16,17 m³/dt
Luasan areal irigasi 9243 Ha • Suplai air baku domestik 1 m³/dt dengan atau tanpa suplesi dapat
tercukupi
• Mengoptimalkan areal irigasi 300% dengan Pola tanam Padi-Padi-
Palawija
• Memenuhi tampungan waduk pada elevasi spillway 129,5 m sebesa
250 Juta m³
D
D
TERIMAKASIH