TAHUN 2018/2019 6. Ukara tanduk (kalimat Aktif) lan ukara tanggap (kalimat pasif) Bapak gerah
a. Ukara tanduk yaiku ukara sing wasesane (predikat) awujud tembung kriya tanduk kanti ater- Bapak ora tindak kantor ……….. gerah.
Tembung Entar (soal nomor 1 dan 2) ater (m-, n-, ng-, ny-) Pak guru lagi nyirami taman
Adus luh tegese banget anggone nangis Tuladha: Aku sowan
Adus kringet tegese nyambut gawe mempeng banget Simbah nyapu latar. Pak Guru lagi nyirami taman …………. aku sowan.
Jembar segarane tegese sugih pangapura Bayu mangan roti.
Jembar kawruhe tegese akeh ngelmune Aku wis nulis layang. 10. Ukara kandha lan ukara crita
Lunyu ilate tegese mencla-mencle Banu ngombe susu. Ukara kandha Ukara crita
Dawa ususe tegese sabar b. Ukara tanggap (kalimat pasif) yaiku ukara sing wasesane awujud tembung kriya tanggap Ibu ngendhika, “Ndhuk, sarapan dhisik! “ Ibu ngendhika supaya aku sarapan dhisik
Alus tembunge tegese tembunge kepenak dirungokake kanti imbuhan di-, ka-, -in-, dak- kok-, ko-) “Aku melu oleh apa ora?” kandhane Bagas Bagas kandha marang Bawa apa dheweke
Gedhe endhase tegese seneng umuk/sombong Tuladha: marang Bawa oleh melu
Kandhel kupinge tegese ora nggugu pitutur Latar disapu simbah. Tari kandha, “Wingi aku lara weteng.”
Roti dipangan Bayu. “Punapa Ibu sampun dhahar ?” takone Bawa Tari kandha yen dheweke wingi lara weteng
SOAL Layang wis daktulis. marang Ibu. Bawa takon marang Ibune punapa sampun
1. Rindu seneng njupuk duite kancane . Seneng jupuk tembung entare yaiku ... Susu diombe Banu. Galih omong, “Sesuk aku nyilih bukumu.” dhahar.
2. Bocah iku di ece kancane nganti nesu. Nesu tembung entar e yaiku...
3. Rina iku bocah sing dowo ususe, senajan akeh musibah , Rina Tetep tabah . Tembung SOAL Galih omong yen sesuk arep nyilih bukuku.
dowo ususe tegese …. Gatekna ukara-ukara ing ngisor iki ! SOAL
4. Bocah kui lunyu ilate , lunyuilat e tegese ..... (1). Ratna nyapu latar Kak Nani ngendika, “Nduk, sarapan dhisik !”
(2). Latar disapu Ima Ukara kandha iki yen diowahi dadi ukara cerita (kalimat tidak langsung) ..
Paribasan (soal nomor 3 dan 4) (3). Bu Siti mangan roti
Belo melu seton tegese anut grubyuk ora ngerti karepe (4). Roti dipangan Asturi Simbah ngendika yen (tingal) wis blabur.
Kebo mulih ing kandhange tegese wong lunga adoh bali menyang omahe meneh. (5). Bani mangan keju Tembung jero kurung benere .....
Kebo kabotan sungu tegese rekasa amarga kakehan anak Sing kalebu tembung tanduk nomer ...
Kebo nusu gudel tegese wong tuwa njaluk warah marang wong enom Sing klebu tembung tanggap nomer ....
11. Ater-ater lan panambang
Emban cindhe emban siladan tegese pilih kasih utawa ora adil
7. Tembung Dwilingga (Kata Majemuk) Masarakat duwe keyakinan bakal entuk ganjaran.
Ana catur mungkur tegese ora seneng ngrungokake rerasan sing ora becik Tembung keyakinan dumadi saka tembung lingga “yakin” kang entuk imbuhan awujud ater-ater lan
Tembung Dwilingga wutuh
Becik ketitik ala ketara tegese becik lan ala bakal ketara ing tembe mburine panambang ke-an. Kang kalebu imbuhan bebarengan kayata: ka-an, ke-en, pa-ku, pa-mu, pra-an, pa-e.
Tuladha : bocah-bocah, buku-buku, watuk-watuk, dalan-dalan.
Kadang konang tegese sing dianggep sedulur mung sing sugih Ke – cilik – en = keciliken.
Tembung Dwilingga Salin swara
SOAL Ka – wilujeng – an = kawilujengan
Tuladha: mulah-mulih, nulas-nulis, tura-turu, wotak-watuk.
1. Belo melu seton tegese ............ Pa- tingal – e = paningale
2. Idu didilat meneh tegese ............. Tembung Dwilingga mawa imbuhan
Tuladha: balan-balangan, balang-binalang, takon-takonan, turun – turunan, takon-tinakonan, Pa – uwuh – an = pawuhan
3. Becik ketitik ala ketara tegese ........ Pa – korban – an = pangorbanan
4. Kadang konang tegese ............. ditokan-takoni, golek-golekan, oyak-oyakan
5. Nardi kaliyan Narni punika sedherek nunggal usus nanging meh saben dinten lare kalih wau Tembung Dwilingga Semu
Tuladha: ondhe-ondhe, ali-ali, alun-alun, gojag-gajeg, ontang-anting, anting-anting, ani-ani. SOAL :
tansah regejegan lan pasulayan. Kados-kados sanes sedherek, kekalihipun boten saged Klambi iku dinggo (cilik). Tembung cilik sing bener ….
diakuraken malih. Nardi kaliyan Narni paribasane .... SOAL
Tulung buku-buku kui di tata kanti rapi ! tembung dwilingga ….. Sampah kui luwih becik di buang ing (uwuh). Tembung uwuh sing bener …
5. Ukara Pakon Ojo turun-turunan yen lagi ulangan ! tembung dwilingga …..
12. Tembung Saroja
a. Ukara Pakon Satemene Dadi uwong ojo tura-turu wae koyo kebo. tembung dwilingga …..
Yaiku tembung loro nunggal teges dienggo bareng.
Tutupen lawang kuwi ! Contone: guyup rukun, lila legawa, gedhe birawa, gagah prakosa, gotong royong, tumpang tindhih, sabar
Garapen soal-soal iki ! 8. Tembung Camboran
drana, jalma manungsa, sato kewan, undha usuk, lara lapa.
Guwangna uwuh kuwi ! Tembung Camboran Pisah: jaran kepang, sate ayam, wayang wong, gula aren
SOAL :
Jupukna wedang putih ! Tembung Camboran Manunggal: randha royal, semar mendem, uler kambang, lare angon Genepi tembung saroja ing ukora ngisor iki!
b. Ukara pakon panjaluk Tembung camboran tugel : lunglit(balung kulit), dhelik (gedhe cilik), bangjo (abang ijo) Wong uripe tansah podho guyup....
Kula suwun lenggah rumiyin ! SOAL
Bareng ngadi busana Mas Nasrun katon gagah ...
Kula suwun pinarak rumiyin ! Tembung-tembung iki klebu camboran opo ?
Kayu kui temoto kanti tumpang....
c. Ukara pakon ajak-ajak randha royal
13. Tembung Pangiket
Ayo ngresiki omah ! jaran kepang Tembung pangiket yaiku tembung sing adege ing ukara diengga sarana nyambung ukara siji karo sijine,
Ayo sinau bareng ! semar mendem kayata : lan, sarta, dene, wondene, apadene, kamangka, nanging, awit, marga, jalaran, sabab, mula,
Ayo dolan nang Taman Pintar ! uler kambang supaya, yen, nalika, manawa, saka, karo.
Ayo melu aku bal-balan ! bangjo Conto: aku ora sida mara jalaran udan deres.
d. Ukara pakon pamenging
Aja dolanan banyu ! 9. Ukara Camboran SOAL
Aja padha gojegan terus ! Ukara camboran mbutuhake tembung panggandheng kaya dene: sabab, karana, jalaran, senadyan, Andi ora mangkat sekolah ….. lagi loro panas.
nalika, rikala, yen, menawa, supaya, marang, awit, kanthi, mula, kaya, amarga, miturut, karo, manut, lan Adine pinter …. Kakange keset.
Aja mlaku-mlaku !
saumpama. Bobi saiki sregep sinau ………. iso oleh biji UN apik
Aja lunga-lunga !
Basuki kuwi dudu guru
SOAL
Basuki dhokter gigi 14. Basa krama
Ing ngisor iki kang kalebu ukara pakon opo ?
Basuki kuwi dudu guru nanging dhokter gigi Adus : siram Numpak : nitih
Aja mlayu mlayu !
Sista adus Bali : kondur Turu : sare
Kula suwun lenggah rumiyin !
Sista ngumbahi Lara : gerah Warung : wande
Ayo lungo bareng ! Sista adus banjur ngumbahi. Lunga : tindak Enom : timur
Gambaren gambar iki ! SOAL
Teka : rawuh Pasar : peken Kang iga – iga kaeksi (8 i)
Mangan : dhahar Tuku : mundhut 18. Wangsalan
Mripat : paningal Tuwa : sepuh Wangsalan yaiku unen-unen kaya dene parikan, nanging sampiranne awujud cangkriman kang SOAL
Ngombe : ngunjuk Larang : awis batanganne uwis dimangerteni. Gatekna tembang Mijil ing ngisor iki !
Beras : wos Untu : waja Conto Eman – eman angger aywa nangis
SOAL Jenang gula, kowe aja lali (jenang gula: glali --- lali) Angur ageguyon
Ibu lagi tuku endhog ing warung. Klapa mudha, yen kelegan paringa apura (klapa mudha: degan --- kelegan) Sun opahi kitiran kang gedhe
Menawa dikramakake yaiku .... Roning mlinjo, sampun sayah nyuwun ngaso ( roning mlinjo: so --- ngaso) Yasanira Sang Hyang Ening jati
Bapak lagi tuku gulo ing pasar Mbalung janur, gelema paring usada. (balung janur: sada --- usada) Ilir – ilir silir
Menawa dikramakake yaiku .... Kembang jambu, kemaruk duwe dolanan anyar. (kembang jambu: karuk --- kemaruk) Sumilir Hyang Bayu
SOAL
15. Parikan Klapa mudha, yen kelegan paringa apura. Klapa mudha tegese .... Tembang mijil ing ndhuwur, guru wilangan lan guru lagune yaiku ....
Parikan ana sing 2 gatra lan ana sing 4 gatra
Conto parikan rong gatra 19. Tembung Kosok Balen 22. Wayang Pandhawa
1. Sepet-sepet sawone mentah Mburi >< ngarep Puntadewa (Yudhistira) kasatriyanne Ngamarta (Indraprastha) pusakane Jamus
Diampet ampet selak ra betah Kalimasada, Songsong Tunggulnaga, Tombak Karawelang.
Teles >< garing
2. Kendal kaline wungu Werkudara (Bima) kasatriyanne Jodhipati pusakane Gada Rujakpala, Kuku Pancanaka
Njegur >< mentas
Bisa apal amarga sinau Janaka (Arjuna) kasatriyanne Madukara pusakane Panah Pasopati, Panah Sarotama
Cengkar >< subur
3. Brambang diiris-iris Nakula kasatriyanne Sawojajar pusakane Aji Pranawajati, Cupu Tirtamaya (Banyu
Ringkih >< rosa
Mata abang arep nangis Panguripan)
4. Manuk derkuku mencok pager Mudhun >< munggah
Sadewa kasatriyane Bumiretawu pusakane Aji Purnamajati
Yen sinau marai pinter Cepet >< suwe
Conto parikan patang gatra Sregep >< kesed 23. Anak-anake Pandhawa
1. Golek pangan ing Semarang SOAL Raden Gathotkaca putrane Raden Werkudara
Wos menthik larang regane Yen lemahe cengkar awohe cilik-cilik, yen lemahe ... awohe gedhe-gedhe.
Raden Abimanyu putrane Raden Arjuna
Aja seneng gawe gampang Tembung kosok balen kanggo nggenepi ukara ing ndhuwur yaiku
Raden Pancawala putrane Prabu Puntadewa
Prekara cilik mergane Nek lungguh kui nek iso neng ngarep.
Raden Parikesit putrane Raden Abimanyu
2. Mlinjone kok abang-abang Tembung kosok balen ngarep yaiku ...
20. Istilah pertanian Raden Antareja putrane Raden Werkudara
Wit ringin rambati kara
Mangsa ketiga = mangsa ora ana udan Raden Antasena putrane Raden Werkudara
Contone ra kurang-kurang
Wong main dadi sangsara Mangsa rendheng = mangsa akeh udan Raden Wisanggeni putrane Raden Arjuna
SOAL Ndhaut = mbubuti winih pari
Lengkapi parikan ini ! Matun = ngresiki suket ing kiwa tengenne tanduran pari
Kendal kaline wungu, bisa apal amarga ... Derep = buruh manen pari
Brambang diris-iris mata abang arep ... Gabug = ora ana isine
Godong uwi godong koro, tersno kui jalaran saka ..... Kompos = rabuk saka gegodhongan