Anda di halaman 1dari 4

RINGKASAN MATERI dan SOAL USEK BASA JAWA  Bapak ora tindak kantor

TAHUN 2018/2019 6. Ukara tanduk (kalimat Aktif) lan ukara tanggap (kalimat pasif) Bapak gerah
a. Ukara tanduk yaiku ukara sing wasesane (predikat) awujud tembung kriya tanduk kanti ater- Bapak ora tindak kantor ……….. gerah.
Tembung Entar (soal nomor 1 dan 2) ater (m-, n-, ng-, ny-)  Pak guru lagi nyirami taman
 Adus luh tegese banget anggone nangis Tuladha: Aku sowan
 Adus kringet tegese nyambut gawe mempeng banget  Simbah nyapu latar. Pak Guru lagi nyirami taman …………. aku sowan.
 Jembar segarane tegese sugih pangapura  Bayu mangan roti.
 Jembar kawruhe tegese akeh ngelmune  Aku wis nulis layang. 10. Ukara kandha lan ukara crita
 Lunyu ilate tegese mencla-mencle  Banu ngombe susu. Ukara kandha Ukara crita
 Dawa ususe tegese sabar b. Ukara tanggap (kalimat pasif) yaiku ukara sing wasesane awujud tembung kriya tanggap Ibu ngendhika, “Ndhuk, sarapan dhisik! “ Ibu ngendhika supaya aku sarapan dhisik
 Alus tembunge tegese tembunge kepenak dirungokake kanti imbuhan di-, ka-, -in-, dak- kok-, ko-) “Aku melu oleh apa ora?” kandhane Bagas Bagas kandha marang Bawa apa dheweke
 Gedhe endhase tegese seneng umuk/sombong Tuladha: marang Bawa oleh melu
 Kandhel kupinge tegese ora nggugu pitutur  Latar disapu simbah. Tari kandha, “Wingi aku lara weteng.”
 Roti dipangan Bayu. “Punapa Ibu sampun dhahar ?” takone Bawa Tari kandha yen dheweke wingi lara weteng
SOAL  Layang wis daktulis. marang Ibu. Bawa takon marang Ibune punapa sampun
1. Rindu seneng njupuk duite kancane . Seneng jupuk tembung entare yaiku ...  Susu diombe Banu. Galih omong, “Sesuk aku nyilih bukumu.” dhahar.
2. Bocah iku di ece kancane nganti nesu. Nesu tembung entar e yaiku...
3. Rina iku bocah sing dowo ususe, senajan akeh musibah , Rina Tetep tabah . Tembung SOAL Galih omong yen sesuk arep nyilih bukuku.
dowo ususe tegese …. Gatekna ukara-ukara ing ngisor iki ! SOAL
4. Bocah kui lunyu ilate , lunyuilat e tegese ..... (1). Ratna nyapu latar  Kak Nani ngendika, “Nduk, sarapan dhisik !”
(2). Latar disapu Ima Ukara kandha iki yen diowahi dadi ukara cerita (kalimat tidak langsung) ..
 Paribasan (soal nomor 3 dan 4) (3). Bu Siti mangan roti
 Belo melu seton tegese anut grubyuk ora ngerti karepe (4). Roti dipangan Asturi  Simbah ngendika yen (tingal) wis blabur.
 Kebo mulih ing kandhange tegese wong lunga adoh bali menyang omahe meneh. (5). Bani mangan keju Tembung jero kurung benere .....
 Kebo kabotan sungu tegese rekasa amarga kakehan anak Sing kalebu tembung tanduk nomer ...
 Kebo nusu gudel tegese wong tuwa njaluk warah marang wong enom Sing klebu tembung tanggap nomer ....
11. Ater-ater lan panambang
 Emban cindhe emban siladan tegese pilih kasih utawa ora adil
7. Tembung Dwilingga (Kata Majemuk) Masarakat duwe keyakinan bakal entuk ganjaran.
 Ana catur mungkur tegese ora seneng ngrungokake rerasan sing ora becik Tembung keyakinan dumadi saka tembung lingga “yakin” kang entuk imbuhan awujud ater-ater lan
 Tembung Dwilingga wutuh
 Becik ketitik ala ketara tegese becik lan ala bakal ketara ing tembe mburine panambang ke-an. Kang kalebu imbuhan bebarengan kayata: ka-an, ke-en, pa-ku, pa-mu, pra-an, pa-e.
Tuladha : bocah-bocah, buku-buku, watuk-watuk, dalan-dalan.
 Kadang konang tegese sing dianggep sedulur mung sing sugih Ke – cilik – en = keciliken.
 Tembung Dwilingga Salin swara
SOAL Ka – wilujeng – an = kawilujengan
Tuladha: mulah-mulih, nulas-nulis, tura-turu, wotak-watuk.
1. Belo melu seton tegese ............ Pa- tingal – e = paningale
2. Idu didilat meneh tegese .............  Tembung Dwilingga mawa imbuhan
Tuladha: balan-balangan, balang-binalang, takon-takonan, turun – turunan, takon-tinakonan, Pa – uwuh – an = pawuhan
3. Becik ketitik ala ketara tegese ........ Pa – korban – an = pangorbanan
4. Kadang konang tegese ............. ditokan-takoni, golek-golekan, oyak-oyakan
5. Nardi kaliyan Narni punika sedherek nunggal usus nanging meh saben dinten lare kalih wau  Tembung Dwilingga Semu
Tuladha: ondhe-ondhe, ali-ali, alun-alun, gojag-gajeg, ontang-anting, anting-anting, ani-ani. SOAL :
tansah regejegan lan pasulayan. Kados-kados sanes sedherek, kekalihipun boten saged  Klambi iku dinggo (cilik). Tembung cilik sing bener ….
diakuraken malih. Nardi kaliyan Narni paribasane .... SOAL
 Tulung buku-buku kui di tata kanti rapi ! tembung dwilingga …..  Sampah kui luwih becik di buang ing (uwuh). Tembung uwuh sing bener …
5. Ukara Pakon  Ojo turun-turunan yen lagi ulangan ! tembung dwilingga …..
12. Tembung Saroja
a. Ukara Pakon Satemene  Dadi uwong ojo tura-turu wae koyo kebo. tembung dwilingga …..
Yaiku tembung loro nunggal teges dienggo bareng.
 Tutupen lawang kuwi ! Contone: guyup rukun, lila legawa, gedhe birawa, gagah prakosa, gotong royong, tumpang tindhih, sabar
 Garapen soal-soal iki ! 8. Tembung Camboran
drana, jalma manungsa, sato kewan, undha usuk, lara lapa.
 Guwangna uwuh kuwi !  Tembung Camboran Pisah: jaran kepang, sate ayam, wayang wong, gula aren
SOAL :
 Jupukna wedang putih !  Tembung Camboran Manunggal: randha royal, semar mendem, uler kambang, lare angon Genepi tembung saroja ing ukora ngisor iki!
b. Ukara pakon panjaluk  Tembung camboran tugel : lunglit(balung kulit), dhelik (gedhe cilik), bangjo (abang ijo)  Wong uripe tansah podho guyup....
 Kula suwun lenggah rumiyin ! SOAL
 Bareng ngadi busana Mas Nasrun katon gagah ...
 Kula suwun pinarak rumiyin ! Tembung-tembung iki klebu camboran opo ?
 Kayu kui temoto kanti tumpang....
c. Ukara pakon ajak-ajak  randha royal
13. Tembung Pangiket
 Ayo ngresiki omah !  jaran kepang Tembung pangiket yaiku tembung sing adege ing ukara diengga sarana nyambung ukara siji karo sijine,
 Ayo sinau bareng !  semar mendem kayata : lan, sarta, dene, wondene, apadene, kamangka, nanging, awit, marga, jalaran, sabab, mula,
 Ayo dolan nang Taman Pintar !  uler kambang supaya, yen, nalika, manawa, saka, karo.
 Ayo melu aku bal-balan !  bangjo Conto: aku ora sida mara jalaran udan deres.
d. Ukara pakon pamenging
 Aja dolanan banyu ! 9. Ukara Camboran SOAL
 Aja padha gojegan terus ! Ukara camboran mbutuhake tembung panggandheng kaya dene: sabab, karana, jalaran, senadyan, Andi ora mangkat sekolah ….. lagi loro panas.
nalika, rikala, yen, menawa, supaya, marang, awit, kanthi, mula, kaya, amarga, miturut, karo, manut, lan Adine pinter …. Kakange keset.
 Aja mlaku-mlaku !
saumpama. Bobi saiki sregep sinau ………. iso oleh biji UN apik
 Aja lunga-lunga !
 Basuki kuwi dudu guru
SOAL
Basuki dhokter gigi 14. Basa krama
Ing ngisor iki kang kalebu ukara pakon opo ?
Basuki kuwi dudu guru nanging dhokter gigi Adus : siram Numpak : nitih
 Aja mlayu mlayu !
 Sista adus Bali : kondur Turu : sare
 Kula suwun lenggah rumiyin !
Sista ngumbahi Lara : gerah Warung : wande
 Ayo lungo bareng ! Sista adus banjur ngumbahi. Lunga : tindak Enom : timur
 Gambaren gambar iki ! SOAL
Teka : rawuh Pasar : peken Kang iga – iga kaeksi (8 i)
Mangan : dhahar Tuku : mundhut 18. Wangsalan
Mripat : paningal Tuwa : sepuh Wangsalan yaiku unen-unen kaya dene parikan, nanging sampiranne awujud cangkriman kang SOAL
Ngombe : ngunjuk Larang : awis batanganne uwis dimangerteni. Gatekna tembang Mijil ing ngisor iki !
Beras : wos Untu : waja Conto Eman – eman angger aywa nangis
SOAL  Jenang gula, kowe aja lali (jenang gula: glali --- lali) Angur ageguyon
 Ibu lagi tuku endhog ing warung.  Klapa mudha, yen kelegan paringa apura (klapa mudha: degan --- kelegan) Sun opahi kitiran kang gedhe
Menawa dikramakake yaiku ....  Roning mlinjo, sampun sayah nyuwun ngaso ( roning mlinjo: so --- ngaso) Yasanira Sang Hyang Ening jati
 Bapak lagi tuku gulo ing pasar  Mbalung janur, gelema paring usada. (balung janur: sada --- usada) Ilir – ilir silir
Menawa dikramakake yaiku ....  Kembang jambu, kemaruk duwe dolanan anyar. (kembang jambu: karuk --- kemaruk) Sumilir Hyang Bayu
SOAL
15. Parikan  Klapa mudha, yen kelegan paringa apura. Klapa mudha tegese .... Tembang mijil ing ndhuwur, guru wilangan lan guru lagune yaiku ....
Parikan ana sing 2 gatra lan ana sing 4 gatra
 Conto parikan rong gatra 19. Tembung Kosok Balen 22. Wayang Pandhawa
1. Sepet-sepet sawone mentah  Mburi >< ngarep  Puntadewa (Yudhistira) kasatriyanne Ngamarta (Indraprastha) pusakane Jamus
Diampet ampet selak ra betah Kalimasada, Songsong Tunggulnaga, Tombak Karawelang.
 Teles >< garing
2. Kendal kaline wungu  Werkudara (Bima) kasatriyanne Jodhipati pusakane Gada Rujakpala, Kuku Pancanaka
 Njegur >< mentas
Bisa apal amarga sinau  Janaka (Arjuna) kasatriyanne Madukara pusakane Panah Pasopati, Panah Sarotama
 Cengkar >< subur
3. Brambang diiris-iris  Nakula kasatriyanne Sawojajar pusakane Aji Pranawajati, Cupu Tirtamaya (Banyu
 Ringkih >< rosa
Mata abang arep nangis Panguripan)
4. Manuk derkuku mencok pager  Mudhun >< munggah
 Sadewa kasatriyane Bumiretawu pusakane Aji Purnamajati
Yen sinau marai pinter  Cepet >< suwe
 Conto parikan patang gatra  Sregep >< kesed 23. Anak-anake Pandhawa
1. Golek pangan ing Semarang SOAL  Raden Gathotkaca putrane Raden Werkudara
Wos menthik larang regane  Yen lemahe cengkar awohe cilik-cilik, yen lemahe ... awohe gedhe-gedhe.
 Raden Abimanyu putrane Raden Arjuna
Aja seneng gawe gampang Tembung kosok balen kanggo nggenepi ukara ing ndhuwur yaiku
 Raden Pancawala putrane Prabu Puntadewa
Prekara cilik mergane  Nek lungguh kui nek iso neng ngarep.
 Raden Parikesit putrane Raden Abimanyu
2. Mlinjone kok abang-abang Tembung kosok balen ngarep yaiku ...
20. Istilah pertanian  Raden Antareja putrane Raden Werkudara
Wit ringin rambati kara
 Mangsa ketiga = mangsa ora ana udan  Raden Antasena putrane Raden Werkudara
Contone ra kurang-kurang
Wong main dadi sangsara  Mangsa rendheng = mangsa akeh udan  Raden Wisanggeni putrane Raden Arjuna
SOAL  Ndhaut = mbubuti winih pari
Lengkapi parikan ini !  Matun = ngresiki suket ing kiwa tengenne tanduran pari
 Kendal kaline wungu, bisa apal amarga ...  Derep = buruh manen pari
 Brambang diris-iris mata abang arep ...  Gabug = ora ana isine
 Godong uwi godong koro, tersno kui jalaran saka .....  Kompos = rabuk saka gegodhongan

16. Sanepa SOAL


Sanepa yaiku unen-unen sing ngemu teges kosok balen  Bagas lagi matun ing kidul desa. Tembung kang kagaris ngisor tegese ....
 cahyane abang dluwang: cahyane pucet banget  Sawahe Rudi saiki lagi dhaut . Dhaut yaiku ....
 Abot kapuk : entheng tenan
 Donyane amba godhong kelor : donyane ciyut banget 21. Tembang macapat Jeneng e .. Jeneng e ..
 Tatune arang kranjang : tatune kerep banget Guru wilangan lan guru lagune tembang macapat Jeneng anakke Jeneng anakke
Senjatane .. Senjatane ..
 Playune banter keyong : playune alon banget Guru wilangan yaiku cacahe wanda (suku kata) ing saben gatra. Guru lagu yaiku tibaning swara vokal
 Banyune bening leri : banyune buthek banget saben pungkasaning gatra.
Mijil
Tansaha njunjung budi pekerti (10 i) 24. Simpingan
SOAL
Ing lair lan batos (6 o) Wayang kang kalebu simpingan tengen (ditata ing pakeliran sisih tengen)
Amarga bar loro raine Budi ……
Banyu kali code ……. Amargo bar udan. Becik tumindak lan pituture (10 e) Bathara guru Antasena Sembadra
Pratandha kalbu agung sejati (10 i) Kresna Sinta Kunthi
17. Kerata Basa Tan bakal nemoni (6 i) Gendari Yudhistira Drupadi
Iku kala bendu (6 u) Werkudara/Bima Arjuna Anoman
 Bapak = bab apa-apa pepak
Antareja Madrim Srikandhi
 Wedang = dianggo ngawe kadang
Gambuh Wayang kang kalebu simpingan kiwa (ditata ing pakeliran sisih kiwa)
 Cengkir = kencenge pikir
Sekar gambuh ping catur (7 u) Kumbakarna Subali Sugriwa
 Tandur = ditata karo mundur Dasamuka Wibisana Adipati Karno
Kang cinatur polah kang kalantur (10 u)
 Guru = kena digugu lan ditiru Duryudana Nakula Bathara Kala
Tanpa tutur katula-tula katali (12 i)
 Desember = gedhe-gedhene sumber Baladewa Sadewa Brajamusthi
Kadaluwarsa katutuh (8 u)
 Dongeng = dipaido ora mengeng Kapatuh pan dadi awon (8 o)
SOAL
SOAL Kinanthi 1. Gatekna tabel ing ngisor iki !
 Nalika Suroto mara tamu ing daleme Pak Samingan, diparingi suguhan wedang kop isusu Anoman malumpat sampun (8u) (1) Yudhistira
pacitane roti kukus. Prapteng witing nagasari (8 i) (2) Dasamuka
Kerata basane wedang yaiku .... Mulat mangandhap katingal (8a) (3) Arjuna
 Udan kui biasane ono intg bulan desember. Wanodya yu kuru aking (8 i) (4) Bima
Kerata basane desember yaiku .... Gelung rusak wor lan kisma (8 a)
(5) Sadewa  Sing bodong kuwi wudele
(6) Anoman 29. Jenenge Wit  Sing gingsul kuwi untune
(7) Nakula  Wit Gedhang jenenge debog
(8) Baladewa  Wit krambil jenenge glugu 35. Piranti Saka Gerabah
Sing kalebu wayang Simpingan Tengen yaiku nomer ....  Wit kapuk jenenge randhu  Anglo kanggo gawe bebakaran
 Wit pring enom jenenge bung  Keren kanggo gegenen
25. Istilah pagelaran wayang  Wit pari jenenge damen  Kendhi kanggo wadah wedang
 Perang tandhing = perang ijen padha ijen  Wit jagung jenenge tebon  Jembangan kanggo tandhon banyu
 Perang kembang = perange satriya lan raseksa  Wit kacang brol jenenge rendeng  Cowek kanggo ngulek bumbu
 Gara-gara = metune punakawan (semar, gareng, petruk, bagong)  Kuali kanggo nyayur utawa ngliwet
 Antawacana = dialog ing pagelaran wayang 30. Arane Wektu
 Blencong = lampu ing sakndhuwure dhalang  Wayah surup= wektu maghrib watara jam 18.00 36. unggah –ungguh
 Dhalang = wong kang nglakokake wayang  Tengange= jam 12.00 awan  Uluk salam kanthi matur kula nuwun
 Cempala = alat kanggo nuthuk kothak wayang  Saput lemah= esuk uthuk-uthuk watara jam 06.00  Mbagekake tamu kanthi matur ngaturi kawilujengan rawuhipun
 Cempurit = garan wayang  Byar padhang= wayah esuk watara jam 06.30  Nguntapne tamu kang arep mulih matur ndherekaken sugeng kundur
SOAL  Gagat raina= wektu esuk watara jam 05.00  Ngliwati wong kang lagi lenggahan matur ndherek langkung
 Nalika dhalang ngetokake Semar, Gareng, Petruk, lan Bagong utawa punakawan, sing  Lingsir wengi= watara jam 01.00  Ndhisiki wong tuwa lumaku matur nuwun sewu
nonton padha ngguyu nganti kepingkel-pingkel. Metune Punakawan diarani ....  Lingsir kulon= watara jam 14.00  Ketemu Bu Guru ing wayah isuk matur sugeng enjang
 Perange satriyan lan reksasa diarani .... SOAL SOAL
 Dina anggone tangi wis jam 05.00 esuk, mula nuli adus lan sarapan banjur mangkat sekolah. Tulisen 4 (papat) tata carane mara tamu !
26. Jeneng Gamelan Jam 05.00 esuk diarani .... 37. Panganan Tradhisional
Bonang, gambang, rebab, suling, kendhang, siter  Cah sekolah saiki bali jam 14.00. Jam 14.00 diarani ....  Kang digawe saka glepung = apem, nagasari, lapis
Gender, saron, kenong, gong  Kang digawe saka ketan = wajik, lemper, semar mendhem, klepon,jadah
31. Jeneng Pegaweyan  Kang digawe saka tela = growol, geblek, gethuk lindri, tape, thiwul, gathot
SOAL  Empu: tukang gawe keris SOAL
 Kemasan : tukang gawe barang saka emas Sebutna 4 (papat) jeneng panganan tradhisional sing kok ngerteni !
 Jlagra: tukang gawe barang saka watu
 Gemblak : tukang gawe barang saka kuningan 38. Seselan –in-
 Undhagi : tukang gawe barang saka kayu  Karya + -in- = k + in + arya = kinarya
 Kundhi : tukang gawe barang saka gerabah  Luwih + -in- = l + in + uwih = linuwih
 Juru gendhing: tukang gawe gamelan  Garis + -in- = g + in + aris = ginaris
SOAL  Langkung + -in- = l + in + angkung= linangkung
 Nalika aku dolan ing Candi Mendut akeh piranti sing digawe saka watu didol ana kios.  Kasih + -in- = k + in + asih = kinasih
Tukang gawe piranti utawa perkakas saka watu diarani .... SOAL
 Bapakku ahli nggaweni keris. Wenehana seselan –in- ana ing tembung sing nang njero kurung !
Tukang nggaweni keris diarani ... a. Wong kui onone mung wang (sawang)
b. Wong nyambut gawe kudu duwe (karya) kanti apik
27. Jeneng Dina lan Pasaran 32. Arane Kembang c. Wong urip wis ono (garis) dewe-dewe
1. Basa Kawi  Kembang gedhang = tuntut/jantung
 Senin  Soma   Pon  : palguna  Kembang jambu = karuk 39. Upacara Adat
 Kembang klapa = manggar  Sekaten yaiku upacara sabed sasi Mulud ing Yogyakarta kanggo mengeti kelahiranne Nabi
 Selasa  : Anggara  Wage  :cemengan
 Kembang duren = dlongop Muhammad SAW
 Rabu  : Buda  Kliwon  : kasih
 Kembang salak = ketheker  Tedhak siten yaiku upacara kanggo bocah sik arep ajar mlaku
 Kamis  : Respati  Legi  : manis
 Kembang cengkeh = polong  Ruwatan yaiku upacara kanggo ngluwari bocah sukerta
 Jumat  : Sukra  Pahing  : abritan
 Kembang jagung = jeprak / sinuwun  Bekakak yaiku upacara mbeleh manten bekakak saben sasi Sapar ing Gamping
 Sabtu  : Tumpak
 Kembang lombok = menik  Selapanan yaiku upacara nalika bayi wis umur 35 dina
 Minggu  : Radite
Tuladha: Senin Pahing
Senin: soma, pahing: abritan 33. Arane Godhong
Senin pahing: soma abritan  Godhong asem = sinom
 Godhong krambil tuwa = blarak
SOAL  Godhong krambil nom = janur
 Basa kawi Kamis Pahing yaiku ....  Godhong lombok = sabrang
 Basa kawi Jumat Kliwon yaiku ...  Godhong tela = jlegor
 Godhong kacang = lembayung
28. Rura Basa
Rurabasa yaiku tetembungan sing ajeg panganggone sanajan salah kaprah. 34. Tumindhake perangane awak
Conto:  Sing suntrut kuwi raine
 Adang sega = adang beras supaya dadi sega  Sing dleweran kuwi eluhe/kringete
 Menek klapa = menek wit klapa arep methik klapa  Sing mules kuwi wetenge
 Ndhuduk sumur = ndhudhuk lemah arep digawe sumur  Sing gringgingen kuwi sikile
 Ndondomi klambi = ndondomi bakal supaya dadi klambi  Sing serak kuwi suwarane
 Nggodhog wedang = nggodog banyu arep gawe wedang  Sing pet-petan kuwi mripate
 Nulis layang = nulisi kertas arep gawe layang  Sing pegel kuwi boyoke
SOAL
Terangna tegese upacara adat ing ngisor iki !
a. Bekakak
b. Tedhak siten
c. Ruwatan.
d. Tedhak sinten

40. Aksara Jawa Sandhangan Wyanjana


Cakra
Krasa = k] s
Kreta = k} t
Panjing la
Plasa = pL s
Panjing wa
Kweni = {kW ni

SOAL TULIS NGANGGO BAHASA JAWA


 Bani tuku kwali
 Siti tuku klasa
 Kyai haji budiman

Anda mungkin juga menyukai