PERTIDAKSAMAAN SATU VARIABEL

A. Pertidaksmaan Pecahan
f ( x)
Bentuk umum pertidaksamaan pecahan adalah . Adapun langkah-langkah
g ( x)
penyelesaian pertidaksamaan pecahan adalah sebagai berikut :
(1) Mengubah ruas kanan pertidaksamaan menjadi nol
(2) Menentukan nilai pembuat nol pembilang dan penyebut
(3) Melukis daerah penyelesaian dalam garis bilangan
(4) Menentukan interval penyelesaian
Untuk lebih jelasnya, akan diuraikan dalam contoh soal berikut ini :
01. Tentukanlah interval penyelesaian pertidaksamaan berikut ini :
x3 x5 5x  5
(a) ≤ 0 (b) >0 (c) ≤ 3
2x  8 4  2x 2x  1
Jawab
x3
(a) ≤ 0
2x  8
Maka x + 3 = 0 , x = –3
2x – 8 = 0 . x = 4
Sehingga :
(+) (–) (+)

–3 4
53 1
Uji : x = –5 maka = >0 (+)
2(5)  8 9
03 3
x = 0 maka =  <0 (–)
2(0)  8 8
53
x = 5 maka =4>0 (+)
2(5)  8
Jadi intervalnya : –3 ≤ x < 4

x5
(b) >0
4  2x
Maka x – 5 = 0 , x = 5
4 – 2x = 0 . x = 2

Pertidaksamaan Satu Variabel 1

 Sehingga :
(–) (+) (–)

2 5
05 5
Uji : x = 0 maka =  <0 (–)
4  2(0) 4
35
x = 3 maka =1>0 (+)
4  2(3)
65 1
x = 6 maka =  <0 (–)
4  2(6) 8
Jadi intervalnya : 2 < x < 5

5x  5
(c) ≤ 3
2x  1
5x  5
–3≤0
2x  1
 5x  5   2x  1 
  – 3  ≤0
 2x  1   2x  1 
(5 x  5)  3(2 x  1)
≤0
2x  1
5x  5  6 x  3
≤0
2x  1
8 x
≤0
2x  1
Maka 8 – x = 0 , x = 8
2x – 1 = 0 . x = 1/2
Sehingga :
(–) (+) (–)

1/2 8
80
Uji : x = 0 maka = –8 < 0 (–)
2(0)  1
83
x = 3 maka =1>0 (+)
2(3)  1
8  10 2
x = 10 maka =  <0 (–)
2(10)  1 19
Jadi intervalnya : x < 1/2 atau x ≥ 8

Pertidaksamaan Satu Variabel 2

 02. Tentukanlah interval penyelesaian pertidaksamaan berikut ini :
x 1 x2  9
(a) ≤ 0 (b) ≤0
x 2  6x  8 x 2  5x  6
Jawab
x 1
(a) ≤ 0
x 2  6x  8
x 1
≤ 0
( x  4)( x  2)
Maka x + 1 = 0 , x = –1
x–4=0. x=4
x–2=0, x=2
Sehingga :
(–) (+) (–) (+)

–1 2 4
 2 1 1
Uji : x = –2 maka =  <0 (–)
(2  4)(2  2) 24
0 1 1
x = 0 maka = >0 (+)
(0  4)(0  2) 8
3 1
x = 3 maka = –4 < 0 (–)
(3  4)(3  2)
5 1
x = 5 maka =2>0 (+)
(5  4)(5  2)
Jadi intervalnya : x ≤ –1 atau 2 < x < 4

x2  9
(b) ≤0
x 2  5x  6
( x  3)( x  3)
≤ 0
( x  3)( x  2)
Maka x – 3 = 0 , x = 3
x + 3 = 0 . x = –3
x–2=0, x=2
Sehingga :
(+) (–) (+) (+)

–3 2 3
(4  3)(4  3) 1
Uji : x = –4 maka = >0 (+)
(4  3)(4  2) 6
(0  3)(0  3) 3
x = 0 maka =  <0 (–)
(0  3)(0  2) 2

Pertidaksamaan Satu Variabel 3

 (2,5  3)(2,5  3)
x = 2,5 maka = 11 > 0 (+)
(2,5  3)(2,5  2)
(4  3)(4  3) 7
x = 4 maka = >0 (+)
(4  3)(4  2) 2
Jadi intervalnya : –3 ≤ x < 2

03. Tentukanlah interval penyelesaian pertidaksamaan berikut ini :

x 2  4x  3 x 2  7 x  10
(a) < 0 (b) ≥ 0
x2  x  2 x 3  4x
Jawab
x 2  4x  3
(a) < 0
x2  x  2
( x  3)( x  1)
< 0
( x  2)( x  1)
Maka x – 3 = 0 , x = 3
x–1=0. x=1
x + 2 = 0 , x = –2
Sehingga :
(+) (–) (–) (+)

–2 1 3
(3  3)(3  1)
Uji : x = –3 maka =6>0 (+)
(3  2)(3  1)
(0  3)(0  1) 3
x = 0 maka =  <0 (–)
(0  2)(0  1) 2
(2  3)(2  1) 1
x = 2 maka =  <0 (–)
(2  2)(2  1) 4
(4  3)(4  1) 1
x = 4 maka = >0 (+)
(4  2)(4  1) 6
Jadi intervalnya : x < –2 atau x > 3

x 2  7 x  10
(b) ≥ 0
x 3  4x
( x  5)( x  2)
≥ 0
x( x  2)( x  2)
Maka x – 5 = 0 , x = 5
x–2=0. x=2
x + 2 = 0 , x = –2
x=0

Pertidaksamaan Satu Variabel 4

 Sehingga :
(–) (+) (–) (–) (+)

–2 0 2 5
(3  5)(3  2) 8
Uji : x = –3 maka =  < 0 (–)
 3(3  2)(3  2) 3
(1  5)(1  2)
x = –1 maka =6>0 (+)
 1(1  2)(1  2)
(1  5)(1  2) 4
x = 1 maka =  <0 (–)
1(1  2)(1  2) 3
(3  5)(3  2) 2
x = 3 maka =  <0 (–)
3(3  2)(3  2) 15
(6  5)(6  2) 1
x = 6 maka = >0 (+)
6(6  2)(6  2) 48
Jadi intervalnya : –2 < x < 0 atau x ≥ 5

2x  1 x2
04. Tentukanlah interval penyelesaian pertidaksamaan : ≤
x 1 x 3
Jawab
2x  1 x2
≤
x 1 x 3
2x  1 x2
– ≤ 0
x 1 x 3
(2 x  1)( x  3)  ( x  2)( x  1)
≤ 0
( x  1)( x  3)
(2 x 2  7 x  3)  ( x 2  x  2)
≤ 0
( x  1)( x  3)
2x 2  7 x  3  x 2  x  2
≤ 0
( x  1)( x  3)
x 2  6x  5
≤ 0
( x  1)( x  3)
( x  5)( x  1)
≤ 0
( x  1)( x  3)
Maka x – 5 = 0 , x=5
x–1=0. x=1
x+1=0, x = –1
x–3=0, x=3

Pertidaksamaan Satu Variabel 5

 Sehingga :
(+) (–) (+) (–) (+)

–1 1 3 5
(2  5)(2  1) 21
Uji : x = –2 maka = >0 (+)
(2  1)(2  3) 5
(0  5)(0  1) 5
x = 0 maka =  >0 (–)
(0  1)(0  3) 3
(2  5)(2  1)
x = 2 maka =1>0 (+)
(2  1)(2  3)
(4  5)(4  1) 3
x = 4 maka =  <0 (–)
(4  1)(4  3) 5
(6  5)(6  1) 5
x = 6 maka = >0 (+)
(6  1)(6  3) 21
Jadi intervalnya : –1 < x ≤ 1 atau 3 < x ≤ 5

Pertidaksamaan Satu Variabel 6