dy
+ P (x) y = Q (x) (1)
dx
dimana: P(x) dan Q(x) adalah fungsi kontinue atau konstanta.
Untuk menyelesaikan Persamaan (1) diambil substitusi sebagai berikut:
y = u ( x )v ( x ) (2)
dy du dv
= v +u (2a)
dx dx dx
Substitusikan persamaan (2a) ke dalam Persamaan (1)
dv du
u +v + Puv = Q (3)
dx dx
⎛ dv ⎞ du
u⎜ + Pv ⎟ + v =Q (3a)
⎝ dx ⎠ dx
⎛ dv ⎞ ⎛ du ⎞
u⎜ + Pv ⎟ + ⎜ v −Q ⎟=0 (3b)
⎝ dx ⎠ ⎝ dx ⎠ 1
Menentukan fungsi v
dv
∫ v = − ∫ Pdx ⇒ ln v = − ∫ Pdx
v = e ∫
− Pdx
2
Karena v(x) ≠ 0 , maka
v(x ) = e ∫
− Pdx
Menentukan fungsi u,
du
v(x) − Q(x) = 0
dx
du Q(x)
=
dx v(x)
Q(x)
u= ∫ v(x) dx + c
Q ( x)
Jika → ∫ dx = φ ( x )
v( x)
y = v(x) φ (x) + c v(x)
3
Contoh:
Selesaikan PD dibawah ini
Menentukan fungsi v
dy 2
− y = ( x +1) 3 jika x = 0 → y = 3 dv 2
dx x +1 − v=0
dx x + 1
Misalkan y = uv, maka dv 2
= v
dy dv du dx x + 1
=u +v dv 2dx
dx dx dx =
Disubstitusikan v x +1
dv du 2 ln v = 2 ln(x + 1)
u +v − uv = ( x + 1) 3
dx dx x + 1 ln v = ln (x + 1)2
v = (x + 1)2
⎛ dv 2 ⎞ ⎛ du 3⎞
u⎜ − v⎟ + ⎜v − ( x + 1) ⎟ = 0
⎝ dx x + 1 ⎠ ⎝ dx ⎠
4
Menentukan fungi u,
du
v − ( x +1) 3 = 0 y = u ( x )v ( x )
dx
du ⎡ ( x + 1) 2 ⎤
v = ( x +1) 3 y = ( x + 1) ⎢
2
+ c⎥
dx ⎣ 2 ⎦
du ( x +1) 3
= ( x + 1) 4
dx v y= + c( x + 1) 2
2
du ( x +1) 3 du
= ⇒ = x +1 Menentukan harga c
dx ( x +1) 2
dx dgn memasukkan harga x=0 y=3
du = ( x +1)dx
(0 + 1) 4
Jika kedua sisi diintegralkan 3= + c(0 + 1) 2
2
∫ du = ∫ ( x + 1)dx 1
3= +c⇒c =
2
5
2
( x + 1) 2
u= +c Sehingga :
2
( x + 1) 4 5
y= + ( x + 1) 2
2 2 5
Selesaikan PD dibawah ini
dy y sin x
+ =
dx x x
6
Selesaikan PD dibawah ini
Menentukan fungsi u
dy y sin x
+ =
dx x x du sin x
v − =0
Misalkan: y = uv dx x
du sin x
dy dv du v =
=u +v dx x
dx dx dx 1 du sin x
=
Disubstitusikan x dx x
du
= sin x
dv du uv sin x dx
u +v + = du = sin x.dx
dx dx x x
⎛ dv v ⎞ ⎛ du sin x ⎞ ∫ du = ∫ sin x.dx
u⎜ + ⎟ + ⎜ v − ⎟=0
⎝ dx x ⎠ ⎝ dx x ⎠ u = - cos x + c
dv v
Fungsi v ⇒ + =0 ln v = − ln x y = uv
dx x
dv v 1
=− v= 1
dx x x y= (c − cos x)
x
dv dx
=− 7
v x
PERSAMAAN BERNOULI
dy
+ P( x) y = Q( x) y n
dx
P(x) dan Q(x) adalah suatu fungsi kontinue atau konstanta n ≠ 0 dan n ≠1
dy
+ P( x) y = Q( x) y n
dx
Bagi persamaan tersebut dengan yn, maka;
dy
y −n + Py 1− n = Q
dx
Substitusikan;
dz dy
z= y1-n Æ = (1− n) y −n
dx dx
1 dz dy
= y −n
1 − n dx dx
8
1 dz
+ Pz = Q
1 − n dx
dz
+ (1 − n) Pz = (1 − n)Q
dx
∫ du = −2∫ e
−x2
ln v = x2 x 3 dx
v=e x2
Perhatikan bahwa
∫e
− x2
x 3 dx integral parsial, maka
misalkan: u = x2 du = 2xdx
− x2 1 −x 2 2
dv = e xdx dv = e dx
2
1 − x2
v=− e 11
2
2 − x2
x −x e
∫e x dx = − e + ∫
−x 2
3 2
2 x.dx
2 2
x 2 −x 2 2 dx
2
= − e + ∫ e −x
2 2
x 2 −x 2 e −x
=− e −
2
u=e − x2
(x 2
)
+1 + c
2 2 z = vu
z=e x2
[e (x − x2 2
+1 + c ) ]
Sehingga diperoleh ⇒ (
z = x + 1 + ce2
) x2
z = y −2
−2
y = x + 1 + ce
2 x2
1
y=
x + 1 + ce
2 x2
12
Menurut hukum Kirchoff rangkaian listrik di bawah akan
menghasilkan persamaan:
E(t)
L
dI
L + RI = E (t )
dt
Selesaikan PD diatas, jika
E (t) = E0sinωt
dI
L + RI = E0 sin ωt
dt
dI R E0
+ I = sinωt
dt L L
13
Penyelesaian R
ln v = − t
dI L
L + RI = E0 sin ωt
dt R
ln v = − t
dI R E0 L
+ I = sinωt R R
dt L L − t − t
v=e L
→v=e L
dimisalkan;
E0
I = uv u' v = sin ωt
L
I ′ = u ′v + uv′ R
t E
R E u' = e L 0
sin ωt
u ' v + uv'+ uv = 0 sin ωt L
L L
du E0 Rt L
⎛ R ⎞ ⎛ E ⎞ = e sin ωt
u ⎜ v'+ v ⎟ + ⎜ u ' v − 0 sin ωt ⎟ = 0 → u ≠ 0 dt L
⎝ L ⎠ ⎝ L ⎠
E0 Rt L
R
v'+ v = 0 du = e sinωt.dt
L L
E0 Rt L
dv
=− v
R
u = ∫ e sinωtdt
dt L L
dv R adalah integral parsial
= − dt 14
v L
Rt
∫e L
sinωtdt
Misalkan:
Rt R Rt L
u =e L du = e dt
L
1
dv = sin ωtdt → v = − cos ωt
ω
Rt
L
Rt e R Rt L
∫e L
sin ωt = −
ω
cosωt +
ωL ∫ e cosωtdt
Misalkan:
Rt R Rt L
u =e L du = e dt
L
1
dv = cos ωtdt → v = sin ωt
ω
15
Rt e
Rt
L ⎧ Rt
R ⎪e L R Rt ⎫⎪
∫ e L
sin ω tdt = −
ω
cos ω t + ⎨
ωL ⎪ ω
sin ω t −
ωL ∫e L
sin ω t .dt ⎬
⎪⎭
⎩
Rt
Rt R Rt e L
R2 Rt
∫ e L
sin ω tdt =
ω L
2
e L
sin ω t −
ω
cos ω t −
(ω L ) 2 ∫e L
sin ω t .dt
⎛ R 2 ⎞ Rt L R Rt ⎛ ωL ⎞
2 ⎟∫
⎜⎜ 1 + ⎟ e sin ω t dt = e L
⎜ sin ω t − cos ω t ⎟
⎝ ( ω L ) ⎠ ω 2
L ⎝ R ⎠
⎧ (ω L )2 + R 2 ⎫ Rt R Rt ⎛ ωL ⎞
⎨ ⎬∫ e L
sin ω tdt = e L
⎜ sin ω t − cos ω t ⎟
⎩ (ω L ) ω L ⎝ ⎠
2 2
⎭ R
Rt LR Rt ⎛ ωL ⎞
∫ e L
sin ω tdt =
(ω L ) + R
2 2
e L
⎜
⎝
sin ω t −
R
cos ω t ⎟+c
⎠
E0 Rt L
u=
L ∫ e sin ωtdt
E0 R Rt ⎛ ωL ⎞
u= e ⎜ sinωt − cosωt ⎟ + c
L
(ωL) + R
2 2
⎝ R ⎠
16
I=vu
− Rt ⎧ ⎫
e (R sin ωt − ωL cos ωt ) + c ⎬
E0 Rt
I =e L
⎨ L
⎩ (ωL) + R
2 2
⎭
I = ce
− Rt
L
+
E0
(R sin ωt − ωL cos ωt )
(ωL) + R
2 2
I (t)
Exponential term
ωt
17
Menurut hukum Kirchoff rangkaian listrik dibawah ini menghasilkan persamaan
sebagai berikut:
dI 1 dE
1 R + I=
RI + ∫ Idt = E (t ) Jika diturunkan terhadap t dt C dt
C
dI I 1 dE
+ = adalah PD linier orde tunggal
dt RC R dt
18
Penyelesaian Penyelesaian
dI I dE 1
+ = dI
+
I
=
1 dE
dt RC dt R dt RC R dt
dI 1 dI I ω
+ =0 + = E0 cos ωt
dt RC dt RC R
dI I
=−
dt RC dimisalkan;
dI dt I = uv
∫ I = − ∫ RC I ′ = u ′v + uv′
t
ln I = −
RC ⎛ v ⎞ ωE cosωt
u ⎜ v'+ ⎟ + u 'v − 0 = 0→u ≠ 0
t ⎝ Rc ⎠ R
ln I = − v
RC v'+ = 0
−t Rc
I =e RC
−t
I =e RC
19
dv v
=− ωE0 t
dt RC ∫ du = R ∫e Rc
cos ωtdt
dv dt t
=− t RCe Rc
v RC ∫ cos ωt = (ωRC ) 2 + 1 (ωRC sin ωt + cos ωt )
e Rc
t
ln v = − + ln c t
RC ωCE0e Rc
u= (ωRC sin ωt + cos ωt ) + c
v −t (ωRC ) + 1
2
= e RC
c I = u.v
−t
v = ce RC
−t
⎧⎪ ωCE e t Rc ⎫⎪
I (t ) = e RC ⎨ 0
(ωRC sin ωt + cos ωt ) + c ⎬
ωE0 cosωt ⎪⎩ (ωRC ) + 1
2
⎪⎭
u 'v − =0
R −t ωCE0
I (t ) = ce RC
+ (ωRC sin ωt + cos ωt )
du ωE0 (ωRC ) + 1
2
v = cosωt
dt R
du ωE0 t Rc
= e cosωt
dt R 20