UNIVERZITET U TUZLI

Mašinski fakultet
Odsijek: Energetsko mašinstvo
Predmet: Parni kotlovi II

SEMINARSKI RAD
Proračun parnog kotla

Student: Predmetni profesor:

Adnan Salihović I - 46/15 Dr. sc. Midhat Osmić, vanr. prof.
Tuzla, 2022.
1.PROCENTUALNI SASTAV GORIVA
Goriva su materije koje sagorijevajući stvaraju znatne količine toplote za relativno kratko
vrijeme. Pored toga goriva se moraju nalaziti u prirodi u velikim količinama i biti pristupačna i
bezopasna, moraju se moći transportovati i skladištiti i moraju biti rentabilna.

Prema svom postanku goriva su uglavnom biljnog porijekla. Prema dobivanju dijelimo goriva na
prirodna i vještačka. Prirodna goriva se upotrebljavaju u onakvom stanju u kakvom se u prirodi
nalaze. Kod vještačkih se raznim postupcima gorivo ili oplemenjuje (koks, drveni ugalj) ili se
ono u prahu naročitim postupkom osposobljava za upotrebu.

Prema agregatnom stanju dijelimo goriva na:

- Čvrsta: drvo, treset, mrki ugalj, kameni ugalj;

- Tečna : nafta, benzin, benzol, petrolej, mazut, alkohol itd. I
- Gasovita: gradski plin, generatorski, miješani, zemni, barski plin itd.

Sva goriva se uglavnom sastoje od sagorljivih i nesagorljivih sastojaka. Sagorljivi (korisni)

sastojci su: ugljik (C) koji je najvažniji korisni dio, zatim vodonik (H) i sumpor (S). Uz ove
sastojke redovno ide i kiseonik (O) koji sam ne gori ali omogućava sagorijevanje. Ovi sastojci
stvaraju pri sagorijevanju toplotu. Nesagorljivi sastojci su: pepeo (razni minerali koji ne gore) i
voda. Oni su štetni jer ne samo da ne gore nego i smetaju stvaranju toplote. Pored ovih korisnih i
štetnih sastojaka postoji u gorivima redovno i azot (N) koji je indiferentan, niti koristi niti šteti.

Glavna karakteristika svakog goriva je njegova toplotna moć. To je ona količina toplote u kcal
koju je 1 kg goriva u stanju da proizvede pri potpunom sagorijevanju. Što je više ugljika u
čvrstom gorivu tim je njegova toplotna moć veća. Što je gorivo starije tim ima više ugljika, a tim
manje vodonika i kiseonika. Količina vode bitno utiče na toplotnu moćgoriva. Ona sama troši
toplotu i to preko 600 kcal po kg vode, da bi se pri sagorijevanju pretvorila u paru i otišla u
atmosferu. [1]

Za ocjenu kvaliteta goriva veliki značaj ima sadržaj isparljivih materija – volatila. Ako se gorivo
zagrijava bez prisustva vazduha, onda će se pri visokim temperaturama (u granicama od 200 do
800 0C) iz njega izdvajati razni gasovi kao što su vodonik, metan, teški ugljikovodonici, oksidi
ugljika, malo sumpora, ugljene kiseline, katran i drugo. Ove materije se zovu isparljive
sagorljive materije – volatili. Sadržaj volatila, kao i temperatura pri kojoj se oni izdvajaju zavisi
od geološkog porijekla goriva. Što je gorivo starije, to je sadržaj volatila manji i viša je
temperatura pri kojoj se oni izdvajaju. Volatili imaju veliki uticaj na proces sagorijevanja goriva.
Što je veći njihov sadržaj (mlađi kameni ugalj, mrki ugalj, lignit, treset) gorivo se lakše pali i
daje dugačak svijetli plamen. Goriva sa malim sadržajem volatila (antracit) se pale znatno teže,
gore sporije i daju kratak plamen. Ostatak čvrste mase poslije isparavanja volatila se naziva koks
i sastoji se od takozvanog fiksnog ugljika i mineralnih primjesa, odnosno pepela. [2]
Na strani 3.86 Parni kotlovi Đurić za dato gorivo ugalj Mostar 2.2.33. nalaze se procentualni
sastavi po komponentama:

- Vlaga (W) = 12,21 %

- Pepeo (A) = 23,80 %
- Ugljik (C) = 42,92 %
- Vodonik (H) = 3,25 %
- Kiseonik (O) = 13,50 %
- Azot (N) = 0,74 %
- Sumpor (S) = 3,58 %

Pri čemu mora biti zadovoljen uslov:

C + W + H + O + N + S + A = 100 %

42,92 + 12,21 + 3,25 + 13,50 + 0,74 + 3,58 + 23,80 = 100 %

100 % = 100 %

1.1.Karakteristika goriva i produkata sagorijevanja

Sagorijevanje je hemijski proces pri kojem se sagorljivi sastojci goriva, tj. ugljik (C), vodonik
(H) i sumpor (S) u gasovitom stanju spajaju s kiseonikom (O) iz vazduha, pri čemu nastaje
toplota. Da bi došlo do gorenja potrebno je dakle da dođe do isparavanja pomenutih gasova. U
maloj mjeri isparavaju ovi gasovi i pri običnoj temperaturi i zbog toga gorivo gubi od svoje
vrijednosti dugim ležanjem. Kad se gorivo izloži toploti dolazi do ubrzanog isparavanja gasova i
kad temperatura dostigne određenu visinu gasovi se zapale. Ova temperatura naziva se
temperaturom paljenja. Na ovu temperaturu utiče gustina strukture (što je gorivo starije struktura
mu je gušća i teže se pali), relativna površina (što su komadi manji površina im je u odnosu na
zapreminu veća i lakše se pali), i sadržina isparljivih sastojaka (što je gorivo mlađe tim ima više
isparljivih sastojaka i lakše se pali). Ovo važi za suha goriva, a ako su vlažna moraju se
predhodno sušiti, inače se teško pale.

U prvom dijelu sagorijevanja isparavaju gasovi i sagorijevaju plamenom karakterističnim za

pojedine vrste goriva. Posle ovoga u ložištu ostaje skoro čist ugljik koji se i ovdje naziva koks.
Ovaj užareni koks dalje gori i to je drugi dio sagorijevanja ali skoro bez plamena, sve dok ne
ostanu samo nesagorljivi sastojci goriva, tj. pepeo.

Da bi došlo do sagorijevanja neophodno je da se gorivu dodaje kiseonik. Ovaj kiseonik se spaja

sa gasovima koji ispare iz goriva i na taj način dolazi do oksidacije i uz razvijanje plamena do
sagorijevanja. Ugljik spojen sa dovoljnom količinom kiseonika sagorijeva u ugljen – dioksid
(CO2). Ako je količina kiseonika nedovoljna ugljik ne sagori potpuno nego se stvara ugljen –
monoksid (CO) koji je vrlo otrovan. Pri nepotpunom sagorijevanju bitno se smanjuje toplotna
moć goriva. Tom prilikom čestice uglja zajedno sa nesagorijelim gasovima odlaze u dimnjak kao
gust dim i čađ. Vodonik sagorijeva u vodu (H 2O) i kao vodena para izlazi kroz dimnjak, a
sumpor u sumpor – dioksid (SO2) koji nadražuje organe za disanje i najeda metale i druge
materijale ako dođe u dodir sa njim. Razna goriva traže i različitu količinu kiseonika koji se
redovito uzima iz vazduha. Potrebna količina vazduha raste s veličinom toplotne moći, te je za
lignit najmanja a za antracit najveća. Kako vazduh treba da prođe kroz sloj goriva, prema vrsti i
sortimanu goriva bit će potrebna i različita debljina ovog sloja. [1]

Zadatak uređaja za sagorijevanje je da omoguće pretvaranje hemijske energije goriva u toplotnu

energiju produkata sagorijevanja. Oni predstavljaju sastavni dio ložišta i moraju da obezbijede:

- što potpunije sagorijevanje goriva pri minimalnom koeficijentu viška vazduha,

- što manje zašljakivanje ložišta i grijnih površina,
- veliku sigurnost pri radu,
- mogućnost jednostavnog opsluživanja i
- mogućnost brzog regulisanja opterećenja u širokim granicama.

Prema vrsti korištenog goriva postoje uređaji za sagorijevanje čvrstog, tečnog i gasovitog goriva.
Od navedenih zahtjeva najvažniji, a ujedno i najteže ostvarljiv je prvi. Najlakše se može
sprovesti kod uređaja za sagorijevanje gasovitog, a donekle i tečnog goriva.

Uređaji za sagorijevanje čvrstih goriva su koncepcijski najraznovrsniji. Kako je pretežan broj

reakcija pri sagorijevanju čvrstih goriva heterogen i kako se one mijenjaju po vremenu i mjestu,
procesi koji se odvijaju su vrlo složeni, tako da izazivaju brojne poteškoće. Čvrsta goriva mogu
da sagorijevaju u nepokretnom sloju, u lebdećem (fluidiziranom) sloju, u letu i u vrtlogu, što
zavisi od veličine kotla i niza drugih okolnosti vezanih za njihov kvalitet. [2]

Ravna rešetka predstavlja uređaj za sagorijevanje čvrstog goriva u nepokretnom sloju na

kojoj se dovod goriva i vazduha za sagorijevanje čvrstog goriva ostvaruje po suprotnoj šemi (kod
koje se gorivo dovodi odozgo a vazduh odozdo).

1.1. Sagorijevanje na ravnoj rešetci [2]

Ova rešetka predstavlja najstariju, ali još uvijek primjenjivanu konstrukciju uređaja za
sagorijevanje. Dakle, gorivo se nabacuje odozgo, na užareni sloj i time se obezbjeđuje dovoljno
brz razvoj svih procesa koji prethode sagorijevanju (zagrijavanje i sušenje goriva, isparavanje
volatila i paljenje goriva). Stabilnost zone paljenja u sloju goriva obezbjeđuju prostori između
komada uglja, stvarajući složene kanale sa mnogim suženjima i proširenjima. Kroz ove kanale
struji nagore zapaljiva gasna smješa koja se sastoji od vazduha, produkata sagorijevanja koksnog
sloja i produkata isparavanja volatila. Svaki kanal između komada uglja predstavlja svojevrsni
gorionik u kome se neprekidno stvara zapaljiva smješa.

Na slici 1.2. je predstavljen šematski prikaz nepokretnog sloja. Strelice sa slike se odnose na:
crna strelica – dovod goriva, prugasta strelica – dimni plinovi, bijela strelica – dovod vazduha i
siva strelica – pepeo.

1.2. Šematski prikaz nepokretnog sloja [2]

Gorivo se na ravnoj rešetki uslijed djelovanja gravitacije i smanjenja zapremine sagorjelog sloja
pomjera naniže. Prema oznakama sa slike 1.2. na vrhu sloja se nalazi svježe nabačeni ugalj (1)
koji se suši i zagrijava. U zoni ispod njega dolazi do izdvajanja volatila i paljenja sloja (2). U
sljedećoj zoni (3) se vrši sagorijevanje koksa, to jest, goriva iz kojeg su se izdvojili volatili.
Sagorijevanjem užarenog koksa u ovom sloju oslobađa se najveća količina toplote pa se zrak i
produkti sagorijevanja zagrijavaju do visokih temperatura. U trećoj zoni, koja je obogaćena
pepelom, može da dođe do njegovog topljenja i time znatno onemogućiti dovođenje zraka u sloj i
odvijanje procesa sagorijevanja u tom sloju rešetke. U četvrtoj zoni (4) se nalazi šljaka koja se
hladi vazduhom i koja štiti elemente rešetke od velikih toplotnih opterećenja. Tako zrak, koji se
dovodi ispod rešetke, ujedno i hladi samu rešetku. [2]

Sagorijevanje uglja u fluidiziranom sloju na izvijestan način predstavlja prijelazni proces

između sagorijevanja u sloju i sagorijevanja u letu. U posljednje vrijeme se sagorijevanje u
fluidiziranom sloju intenzivno razvija zbog toga što ovaj sistem omogućuje znatno smanjenje
emisije štetnih materija, u prvom redu sumpordioksida i azotnih oksida. Ako se porozan sloj
zrnastog materijala (uglja) koji leži na horizontalnoj ploči na kojoj se nalaze mlaznice,
produvava, onda se, u zavisnosti od brzine produvavanja, odnosno filtracione brzine (w f), može
zapaziti nekoliko karakterističnih faza kretanja u sloju. Pri određenoj brzini rastresanja sloja,
dolazi do kretanja čestica koje je praćeno izvijesnim nadimanjem sloja. Pri povećanju brzine
dolazi se do granične vrijednosti koja se zove brzina lebdenja (w l), povećanje iznad ove brzine
dovodi do prelaska u sagorjevanje u letu. Zavisnost pada pritiska od brzine filtracije je prikazana
na slici 1.2. i na njoj su naznačene granice između pojedinih sistema sagorijevanja.[2]

1.3. Promjena sagorijevanja u odnosu na povećanje brzine filtracije [2]

Pad pritiska u sloju se povećava sa kvadratom brzine sve do tačke A. Maksimalan pad pritiska je
onda kada se dostigne brzina rastresanja sloja (tačka B) i to prije svega zbog kretanja mase uglja
i sudata čestica. Poslije toga, pad pritiska se smanjuje sve do tačke C koja označava početak
područja lebdećeg sloja. U području između tačaka D i E pad pritiska praktično ne zavisi od
povećanja brzine i zadržava konstantnu vrijednost sve do dostizanja brzine lebdenja. Daljim
povećanjem brzine dolazi do odvajanja čestica od sloja. Sloj se stanjuje a pad pritiska opada.

1.4. Sagorijevanje u fluidiziranom sloju

Prednosti sagorijevanja u fluidiziranom sloju je mogućnost sagorijevanja ugljeva različitih
kvaliteta kao i uljnih škriljaca sa visokom koncentracijom mineralnih materija. Smanjena je
mogućnost zašljakivanja i pojave visokotemperaturne korozije zbog niskih temperatura u
hlađenom sloju. Razmjena toplote zračenja je manja, pa je temperaturno polje, u poređenju sa
sagorijevanjem u letu, ravnomjernije. Među nedostatke sagorijevanja u sloju spadaju usko
područje opterećenja, poteškoće u ravnomjernoj raspodjeli goriva i vazduha po cijeloj površini
sloja, smanjenje stepena korisnosti zbog povećanih gubitaka usljed nepotpunosti sagorijevanja i
fizičke toplote šljake, mala elastičnost kotla. [2]

Sagorijevanje u letu podrazumijeva prethodnu pripremu uglja, odnosno njegovo mljevenje i

sitnjenje. Principijelno postoje dva načina sagorijevanja u letu: sistem za sagorijevanje u letu sa
suhim i sistem za sagorijevanje u letu sa tečnim režimom odvođenja šljake.

Kod sistema za sagorijevanje u letu sa suhim režimom odvođenja šljake temperatura u ložištu se
održava tako da se čestice pepela ne tope. Čestice padaju u lijevak, spajaju se i čine šljaku.
Pomoću posebnih uređaja šljaka se gasi u vodi, a zatim odvodi. Kod sistema sagorijevanja sa
odvođenjem šljake u tečnom stanju, temperatura u ložištu se održava na nivou koji je viši od
temperature topljenja, pa se šljaka sa zidova kotla sliva na dno, odakle se vodi u tečnom stanju.
[2]

U odnosu na sagorijevanje u sloju, prednosti sagorijevanja u letu su:

- mogućnost postizanja do deset puta većih kapaciteta,

- korištenje skoro svih vrsta ugljeva bez obzira na kvalitet i sadržaj mineralnih materija,
- znatno manji gubici usljed mehaničke i hemijske nepotpunosti sagorijevanja,
- vazduh za sagorijevanje može se zagrijavati do znatno viših temperatura jer nema
ograničenja zbog kvaliteta materijala rešetke,
- mogućnost regenerativnog zagrijavanja napojne vode do viših temperatura,
- sagorijevanje je elastičnije pa se u pogonu lakše održajavu konstantni parametri svježe i
pregrijane pare.

Glavni nedostaci ovog načina sagorijevanja su:

- trošenje znatne količine električne energije za sprašivanje uglja (20 do 50 kJ/kg goriva)
što bitno utiče na smanjenje neto stepena korisnosti kotla,
- pri mljevenju uglja dolazi do habanja čeličnih radnih elemenata mlina, zbog čega oni
moraju da se mijenjaju, što povećava troškove eksploatacije,
- potrebna ugradnja elektrofiltera što povećava investicijske troškove,
- pri smanjenju kapaciteta kotla proces sagorijevanja je nestabilan i javlja se potreba za
uvođenjem kvalitetnijih goriva,
- vlažni ugljevi moraju da se suše, čime se povećavaju gabariti kotlovskog postrojenja.
Mehanička pomična rešetka može biti ravna, kosa ili stepenasta. Sloj goriva, izgarajući na
rešetki, polagano putuje prema kraju rešetke, a zrak za izgaranje dovodi se kroz raspore između
šipki. Poseban mehanički uređaj dozira, ubacuje i reguliše debljinu sloja goriva na rešetki. [3]

Pokretne ravne rešetke se ugrađuju u kotlove malog, odnosno srednjeg kapaciteta za

sagorjevanje mrkog i kamenog uglja sa Hd = 150 – 29 000 [kJ/kg]. Moguće je i sagorjevanje
lignita, ali uz sušenje goriva ili dovod predgrijanog vazduha za sagorjevanje. Da bi imali potpuno
sagorjevanje goriva na rešetki se ono zadržava 15 – 25 [min], iako neki njegovi dijelovi
sagorjevaju veoma brzo (gasoviti sastojci 1- 5 sekundi). Određene vrste uglja sa velikim udjelom
vlage kao što su lignit, treset i otpadno gorivo, zahtjevaju kontinuirano prevrtanje goriva, tj.
relativno pomjeranje goriva u odnosu na rešetku. To je omogućeno stepenastim i kosim
pokretnim rešetkama. Na stepenastoj pokretnoj rešetci se gorivo pomiče usljed nagiba rešetke 10
- 15° i zbog kretanja svakog drugog ili svakog trećeg reda rešetke. Hod i brzina kretanja se mogu
prilagoditi vrsti goriva. [4]

1.5. Sagorijevanje na pomičnoj rešetci

Za razliku od statike sagorijevanja, koja određuje sastav reaktanata i produkata sagorijevanja
prije i poslije hemijske reackije, kao i energiju oslobođenu pri tom, kinetika sagorijevanja
dodatno određuje stepen završenosti procesa, brzinu i vrijeme sagorijevanja, i na taj način
pobliže određuje proces sagorijevanja, unosi nove parametre koji objašnjavaju procese u
ložištima. U zavisnosti od agregatnog stanja u kojem se nalaze reaktanti, razlikuju se homogene
reakcije i heteregoene reakcije. Kod homogenih reakcija, brzina hemijske reakcije se definiše
kao količina materije koja po jedinici vremena reaguje u određenoj zapremini, a kod heterogenih
reakcija, brzina reakcije je definisana kao količina materije koja po jedinici čvrste površine
reaguje u vremenu. Neka je hemijska reakcija definisana jednačinom aA+bB⇆cC+dD gdje su
reaktanti A i B sa udjelima a i b i produkti C i D sa udjelima c i d. Brzina hemijske reakcije data
je ili preko nastajanja produkata dCc/dτ i dCd ili preko nestajanja reaktanata dCA/dτ u vremenu
dτ. Kako u reakciji a i b molova reaktanata i c i d molova produkata, onda između brzina za sve
komponente reakcije postoji veza :

−1 d C A −1 d C B 1 d C C 1 d C D
w= ∙ = ∙ = ∙ = ∙
α dτ b dτ c dτ d dτ

Kako su stehiometrijski odnosi a,b,c i d konstantne veličine, brzina hemijske reakcije može se
definisati ili preko brzine potrošnje goriva vazduha ili preko brzine stvaranja produkata
sagorijevanja. Kako u ložištu vladaju visoke temperature i relativno nizak pritisak produkata
sagorijevanja, onda se produkti sagorijevanja mogu smatrati idealnim gasovima za koje važe
sljedeće postavke. Brzina hemijske reakcije u zavisnosti je od koncentracije reaktanata i
produkata sagorijevanja data je kao:

w=k ∙ ∏ C I
i

Odakle je za reaktante:
a b
w 1=k 1 ∙C A ∙ C B

A za produkte sagorijevanja:
c d
w 2=k 2 ∙C C ∙C D

Gdje su: C I – koncentracije komponenti [kmol/m3 ], k – konstanta brzine reakcije, i – molarni

udjeli komponenti u reakciji. Sa napredovanjem procesa smanjivat će se koncentracije reaktanata
i povećavati koncentracija produkata sagorijevanja, a s time i odgovarajuće reakcije opadaće
brzina stvaranja produkata sagorijevanja, a rasti brzina njihovog razlaganja. Hemijski proces
obavljaće se sve do ravnotežnog stanja koje značajno zavisi o temperaturi na kojoj se reakcija
obavlja.

U ravnotežnom stanju brzina stvaranja produkata sagorijevanja i brzina njihovog razlaganja

jednake su w 1 = w 2, odakle slijedi:
a b
w1 k 1 C A ∙ C B
= ∙ =1
w2 k 2 C cC ∙C dD

Tako je:
 c d
k 1 CC∙ CD
K= = a b
k 2 C A ∙ CB

Gdje je K konstanta ravnoteže hemijske reakcije.

Konstanta ravoteže može se izraziti i preko parcijalnih pritisaka:

c d
PC ∙ P D
K p= a b
P A ∙ PB

Veza između K i Kp data je preko jednačine stanja idealnog gasa:

K= K p ∙ ( RT )∆ n

Gdje je:

- R = 8, 314 [kJ/kmolK] – univerzalna gasna konstanta;

- T – temperatura na kojoj se odvija reakcija;
- Δn – promjena broja molova u reakciji, koja se računa prema izrazu Δn=c+d-(a+b).

Konstante ravnoteže karakteriše određenu hemijsku reakciju i zavisi samo od temperature.

Polazeći od izraza za minimum hemijskog potencijala dobiva se zavisnost konstante ravnoteže
od temperature pri konstantnom pritisku.

d ( ln K p ) ∆I
= 2
dT RI

Gdje je ∆𝐼 promjena entalpije reaktanata i produkata tokom reakcije.

Ako je ∆𝐼 > 0 ( endotermna reakcija ) onda sa porastom temperature raste K p, a za ∆𝐼 < 0

(egzotermna reakcija) Kp opada sa temperaturom. Kako sa porastom Kp raste udio produkata
sagorijevanja, onda je kod egzotermnih reakcija potpunije sagorijevanje, dobiva se za niže
temperature. Kod endotermnih reakcija, poželjne su više temperature. Nakon uspostavljanja
ravnotežnog stanja, hemijske reakcije sagorijevanja nisu potpuno završene. Za egzotermne
reakcije kod viših temperatura biće sve više produkata nepotpunog sagorijevanja. Ako su
produkti potpunog sagorijevanja polazište, onda je disocijacijom (razlaganjem) ovih produkata
došlo do pojave produkata nepotpunog sagorijevanja.

Razlaganje produkata potpunog sagorijevanja na produkte nepotpunog sagorijevanja endoterman

je proces. Do iste promjene entalpija tokom reakcije može se doći smatrajući da ovi reaktanti
nisu uspjeli do ravnotežnog stanja potpuno reagovati, već je jedan njihov dio reagovao do
produkata nepotpunog sagorijevanja. Kako god, pojava disocijacije, nepoželjna je, ali na višim
temperaturama sagorijevanja i neizbježna. Ravnotežni sastav produkata sagorijevanja određuje
se na osnovu konstanti ravnoteže za datu hemijsku reakciju i temperaturu.
Ako je prisutna disocijacija produkata sagorijevanja, temperatura sagorijevanja je niža od
teorijske temperature zato što se jedan dio energije raspoložive u gorivu nije iskoristio i nije
doveo do podizanja entalpije produkata zagrijavanja. Kako ravnotežno stanje ovisi od
temperature reakcije, a ova opet od ravnotežnog stanja, onda je proračun temperature
sagorijevanja potrebno obavljati simultano uz proračun ravnotežnog stanja. Na temperaturama
koje sagorijevanjem uobičajenih goriva vladaju u ložištima kotlova i peći, prisutni su sljedeći
procesi disocijacije :

- Ugljendioksida u ugljenmonoksid i kiseonik uz dovedenih 283,2 [ MJ/kmol] toplote.

1
CO 2 ⇆ CO + O2
2
- Vodene pare na vodonik i kiseonik uz dovedenih 241, 7 [MJ/kmol] toplote.
1
H 2 O ⇆ H 2+ O 2
2
- Vodene pare na OH grupu i vodonik uz dovedenih 284, 0 [MJ/kmol] toplote.
1
H 2 O ⇆OH + H 2
2
- Razlaganje azotnog monoksida na azot i kiseonik uz 90, 6 [MJ/kmol] dovedene toplote.
1 1
NO ⇆ N 2 + O2
2 2

Tako da se CO, H2, OH i NO javljaju u produktima sagorjevanja zajedno sa CO 2, H2O, SO2, N2 i

O2. Na višim temperaturama javlja se niz dodatnih reakcija disocijacije, međutim za slučaj
sagorijevanja uobičajenih goriva u ložištima one imaju manji značaj.

Temperature sagorijevanja na kojim disocijaciju treba uzimati u obzir su iznad 1600[°C], a one
se za uobičajena kotlovska goriva ostvaruju samo uz niske vrijednosti koeficijenta viška vazuha
λ (lambda) i uz više vrijednosti temperatura predgrijavanja vazduha za sagorijevanje. [4]
1.1.1.Toplotna moć goriva

Zbog potrebe određivanja donje i gornje toplotne moći potrebno je izraziti udjele pojedinih
komponenata u sastavu goriva.

C 42,92 H 3,25
c= = =0,4292 % h= = =0,0325%
100 100 100 100

O 13,5 W 12,21
o= = =0,135 % w= = =0,1221 %
100 100 100 100

N 0,74 S 3,58
n= = =0,0074 % s= = =0,0358%
100 100 100 100

A 23,8
a= = =0,238 %
100 100

Uz uslov: c +h+ o+w +n+ s+ a=1

U sledećoj tabeli prikazan je sastav goriva:

Table 1.1. Sastav goriva [5]

Komponent
c h o w n s a
a
Vrijednost 0,4292 0,0325 0,135 0,1221 0,0074 0,0358 0,238

Donja toplotna moć goriva odgovara vrijednosti toplotne moći umanjene za onu količinu
toplote koja je potrebna da se vlaga prisutna u gorivu i vlaga koja nastaje u procesu sagorijevanja
prevede u parno stanje, a računa se prema izrazu (1.2.)

[
H d =34 c +120 ∙ h− ( o8 )]+10,5∙ s−2,5∙ w [ MJkg ] (1.2.)

H d =34 ∙ 0,4292+120∙ 0,0325−

[ ( 0,135
8 ) ] +10,5 ∙0,0358−2,5 ∙0,1221 [
kg ]
MJ

H d =16,54
[ ]
MJ
kg
Gornja toplotna moć goriva je teorijska vrijednost i odgovara onoj količini toplote koja bi se
oslobodila pri potpunom sagorijevanju jedinice mase u idealnim uslovima i bez prisustva vlage u
gorivu, a računa se prema izrazu (1.3.)

H g=H d +2,5 ∙ w
[ ]
MJ
kg
(1.3.)

H g=16,54+2,5 ∙ 0,1221
[ ]
MJ
kg

H g=16,84
[ ]
MJ
kg

Donja toplotna moć je manja od gornje toplotne moći za vrijednost isparavanja odnosno
kondenzacije vode. Razlika ove dvije toplotne moći predstavlja latentnu toplotu isparavanja koja
iznosi:

∆ H =H g −H d
[ ]
MJ
kg
(1.4 .)

∆ H =16,84−16,54
[ ] MJ
kg

∆ H =0,3
[ ]
MJ
kg

1.2.Proračun količine vazduha potrebnog za sagorijevanje

Sagorijevanje se u praksi nikad ne može ostvariti uz teoretski potrebnu količinu kiseonika
odnosno vazduha pa se usljed toga količina vazduha koja se dovodi jedinici mase goriva za
potpuno sagorijevanje povećava. Faktor povećanja količine vazduha naziva se koeficient viška
vazduha λ i definiše se sledećim izrazom:

VL
λ= (1.5 .)
V Lmin

Faktori koji utiču na stvarnu vrijednost koeficienta viška vazduha su mnogobrojni ali se mogu
podijeliti u dvije grupe:

a) glavni ili primarni

b) sporedni ili sekundarni

Ovakva podjela faktora ne znači da uticaj sporednih faktora ne može u posebnim slučajevima biti
veći od uticaja glavnih faktora. Glavni i sporedni faktori predstavljaju goriva i sistem
sagorijevanja s tipom ložišta. Uticaj goriva na višak vazduha ispoljava se preko vrste goriva
sortimana ili finoće mljevenja, faktora oblika čestice, procenta volatila, procenta i osobina
pepela. Minimalna količina vazduha potrebna za sagorijevanje jednog kilograma goriva se
računa prema izrazu:

V Lmin=
1
0,21 [ ]
∙ ( 1,867 ∙ c +0,7 ∙ s−0,7 ∙ o+5,6 ∙ h )
mN3
kg
(1.6 .)

V Lmin=
1
0,21
m 3
∙ ( 1,867 ∙ 0,4292+0,7 ∙ 0,0358−0,7 ∙ 0,135+5,6 ∙ 0,0325 ) N
kg [ ]
[ ]
3
m
V Lmin=4,35 N
kg

Dakle VLmin predstavlja minimalnu potrebnu količinu vazduha i to za slučaj λ=1. Stvarna
količina vazduha potrebna za sagorijevanje jednog kilograma goriva računa se prema izrazu:

V L=V Lmin ∙ λ (1.7 .)

Vrijednosti stvarne količine vazduha potrebne za sagorijevanje jednog kilograma za λ=(1 ÷ 2) sa

korakom 0,1 su prikazane u tabeli (1.2.)
1 Vrijednost stvarne količine vazduha potrebnog za sagorijevanje

Stvarna količina vazduha potrebna za

[ ]
3
Koeficient viška vazduha λ ¿ m
sagorijevanje V L N
kg
1 4,35
1,1 4,78
1,2 5,22
1,3 5,65
1,4 6,09
1,5 6,53
1,6 6,96
1,7 7,39
1,8 7,83
1,9 8,26
2 8,7

Ako se odredi koeficient viška vazduha moguće je zaključiti u kojoj se mjeri stvarni proces
sagorijevanja približava teorijskom. Razumije se da je težnja u eksploataciji kotlovskog
postrojenja postizanje teorijskog sagorijevanja tj. potpunog sagorijevanja uz minimalnu količinu
vazduha. Svako povećanje količine vazduha koji učestvuje u sagorijevanju neizbježno je vezano
za povećanje gubitka U7 gubitka usljed entalpije dimnih plinova.

1.3.Proračun količine suhih i vlažnih produkata sagorijevanja

1.3.1.Proračun količine suhih produkata sagorijevanja

Minimalna teoretska količina suhih produkata sagorijevanja se računa prema izrazu:

[ ]
3
mN
V Smin =V CO 2+ V S 2 +V N 2=1,867 ∙ c+ 0,7 ∙ s+ 0,8∙ n+0,79 ∙ V Lmin (1.8 .)
kg

[ ]
3
mN
V Smin =1,867 ∙ 0,4292+ 0,7 ∙0,0358+ 0,8 ∙0,0074 +0,79 ∙ 4,35
kg

[ ]
3
mN
V Smin =4,27
kg

Gdje je: 0,79 ∙V Lmin – količina azota koji se nalazi u vazduhu

Stvarna zapremina suhih produkata sagorijevanja je:

V S =V Smin + ∆ V L [ ]
mN 3
kg
(1.9 .)

[ ]
3
mN
Gdje je:∆ V L =V L −V Lmin=V Lmin ∙ ( λ−1 ) ( 1.10.)
kg

Kako je ∆ V L =f ( λ) a VS zavisi od ∆ V L dobijamo da je V S =f (λ) za λ u granicama od (1÷ 2) sa

korakom 0,1. U tabeli (1.3.) predstavljene su vrijednosti ∆ V L i V S .

2 Stvarna količina suhih produkata sagorijevanja

[ ]
Koeficient viška λ−1 ¿ Minimalna mN 3 Stvarna
vazduha λ ¿ količina vazduha ∆V L zapremina suhih
kg
produkata
 [ ] [ ]
3 3
mN mN
V Lmin VS
kg kg
1 0 4,35 0 4,27
1,1 0,1 4,35 0,44 4,71
1,2 0,2 4,35 0,87 5,14
1,3 0,3 4,35 1,31 5,57
1,4 0,4 4,35 1,74 6,01
1,5 0,5 4,35 2,17 6,44
1,6 0,6 4,35 2,61 6,88
1,7 0,7 4,35 3,04 7,31
1,8 0,8 4,35 3,48 7,75
1,9 0,9 4,35 3,92 8,19
2 1 4,35 4,35 8,62
1.3.2.Proračun količine vlažnih produkata sagorijevanja

Minimalna teoretska količina vlažnih produkata sagorijevanja se računa prema izrazu:

[ ]
3
mN
V Rmin=V Smin +11,2∙ h+1,244 ∙ w (1.11)
kg

[ ]
3
mN
V Rmin=4,27+11,2 ∙0,0325+1,244 ∙ 0,1221
kg

[ ]
3
mN
V Rmin=4,78
kg

Stvarna zapremina vlažnih produkata sagorijevanja se računa prema izrazu:

V R=V Rmin + ∆V L [ ]
mN 3
kg
(1.12)

Kako je ∆ V L u funkciji od λ a V R zavisi od ∆ V L dobijamo da je V R u funkciji od λ . U tabeli

(1.4.) će biti prikazane stvarne zapremine vlažnih produkata sagorijevanja u zavisnosti od
koeficienta viška vazduha.
3 Stvarna količina vlažnih produkata sagorijevanja

Stvarna
Minimalna zapremina
Koeficient viška
vazduha λ ¿
λ−1 ¿
količina vazduha
mN
[ ]
3 ∆V L [ ]
mN 3
kg
vlažnih
produkata

[ ]
V Lmin mN
3
kg VR
kg
1 0 4,35 0 4,78
 1,1 0,1 4,35 0,44 5,22
1,2 0,2 4,35 0,87 5,65
1,3 0,3 4,35 1,31 6,09
1,4 0,4 4,35 1,74 6,53
1,5 0,5 4,35 2,17 6,96
1,6 0,6 4,35 2,61 7,39
1,7 0,7 4,35 3,04 7,82
1,8 0,8 4,35 3,48 8,26
1,9 0,9 4,35 3,92 8,7
2 1 4,35 4,35 9,13

Na osnovu tabela (1.2.), (1.3.) i (1.4.) se dijagramski mogu prikazati promjene količine suhih i
vlažnih produkata sagorijevanja te količine vazduha u zavisnosti od koeficienta viška vazduha.

Slika 1 Promjena količine produkata sagorijevanja i viška vazduha

1.4.Udio pojedinih komponenti u produktima sagorijevanja

Udio pojedinih suhih komponenti u produktima sagorijevanja računamo prema sledećim
izrazima:
 CO V 1,867 ∙ c
( CO 2 )s= V ∙100 %= V 2

(1.13)¿
s sm ∈¿+ ( λ−1) ∙V Lmin

V
O 0,21 ∙ ( λ−1 ) ∙V Lmin
( O2 ) s= V ∙100 %= 2
(1.14)
s V smin + ( λ−1 ) ∙ V Lmin

Udio pojedinih vlažnih komponenti u produktima sagorijevanja računamo prema sledećim

izrazima:

V
CO 1,867 ∙c
( CO 2 )w = V ∙100 %= 2
(1.15)
R V Rmin + ( λ−1 ) ∙ V Lmin

V
O 0,21 ∙ ( λ−1 ) ∙V Lmin
( O2 )w = V ∙100 %= 2
(1.16)
R V Rmin + ( λ−1 ) ∙ V Lmin

V
H O 11,2 ∙ h+1,244 ∙ w
( H 2 O )w = V ∙100 %= 2
(1.17)
R V Rmin + ( λ−1 ) ∙ V Lmin

Vrijednosti pojedinih komponenti u produktima sagorijevanja se računa prema izrazima:

V CO =1,867 ∙ c=1,867 ∙ 0,4292=0,8013

2 [ ] mN3
kg
(1.18)

[ ]
3
mN
V H O =11,2∙ h+1,244 ∙ w=11,2 ∙0,0325+ 1,244 ∙0,1221=0,516 (1.19)
2
kg

[ ]
3
mN
V O =0,21∙ ( λ−1 ) ∙ V Lmin (1.20)
2
kg

[ ]
3
m
V N =0,8 ∙ n+0,79 ∙ V Lmin=0,8∙ 0,0074 +0,79 ∙ 4,35=3,44 N (1.21)
2
kg

[ ]
3
mN
V SO =0,7 ∙ s=0,7 ∙ 0,0358=0,0251 (1.22)
2
kg

Vrijednost V O je u funkciji koeficienta viška vazduha i rezultati su prikazani u tabeli (1.5).

2

4 Vrijednost količine kiseonika u zavisnosti od koeficienta viška vazduha

Koeficient viška λ−1 ¿ Minimalna količina Zapremina O2 u

vazduha λ ¿
vazduha V Lmin
mN 3
kg [ ] produktima
sagorijevanja
 [ ]
3
mN
VO 2
kg
1 0 0
1,1 0,1 0,092
1,2 0,2 0,183
1,3 0,3 0,274
1,4 0,4 0,365
1,5 0,5 4,35 0,456
1,6 0,6 0,548
1,7 0,7 0,639
1,8 0,8 0,731
1,9 0,9 0,822
2 1 0,913

U sledećoj tabeli prikazan je procentualni sastav produkata sagorijevanja u zavisnosti od

koeficienta viška vazduha λ .
5 Procentualni sastav produkata sagorijevanja u zavisnosti od koeficienta viška vazduha

Koeficient
viška λ−1 ¿ ( CO 2 )s [ % ] ( CO 2 )w [ % ] ( H 2 O )w [ % ] ( O2 ) s [ % ] ( O2 )w [ % ]
vazduha λ ¿
1 0 18,76 16,76 10,79 0 0
1,1 0,1 17,01 15,35 9,88 1,95 1,76
1,2 0,2 15,58 14,18 9,13 3,56 3,24
1,3 0,3 14,38 13,15 8,47 4,92 4,49
1,4 0,4 13,33 12,27 7,9 6,07 5,58
1,5 0,5 12,44 11,51 7,42 7,08 6,55
1,6 0,6 11,64 10,84 6,98 7,96 7,42
1,7 0,7 10,96 10,24 6,59 8,74 8,17
1,8 0,8 10,33 9,7 6,24 9,43 8,85
1,9 0,9 9,78 9,21 5,93 10,03 9,45
2 1 9,29 8,77 5,65 10,59 10

Na osnovu tabele (1.6) formira se dijagram suhih i vlažnih produkata sagorijevanja za dati ugalj.
Slika 2 Procentualni sastav suhih i vlažnih produkata sagorijevanja
1.5.Trougao sagorijevanja za dato gorivo – Ostwaldov trougao
1.5.1.Kontrola procesa sagorijevanja

Kontrola procesa sagorijevanja se vrši s ciljem da se utvrdi da li se sagorijevanje vrši uz

najpovoljniji (optimalan) koeficijent viška zraka. Premali koeficijent viška zraka znači da je
sagorijevanje nepotpuno i dolazi do emisija ugljenmonoksida (CO) te do gubitaka u sistemu i
manje učinkovitosti. Preveliki koeficijent viška vazduha znači da je veća količina izlaznih
dimnih plinova, što dovodi do manje učinkovitosti sistema. Proces sagorijevanja goriva u ložištu
parnog kotla je određen proračunom stehiometrijskih odnosa sagorijevanja, utvrđivanjem
potrebne količine zraka za sagorijevanje, određivanjem koeficijenta viška vazduha i
određivanjem količine dimnih plinova. Utvrđivanjem toplotnog opterećenja ložišta parnog kotla i
vremena sagorijevanja stvoreni su uslovi za odvijanje procesa sagorijevanja u radu parnog kotla.

S obzirom na stvarne pogonske uslove rada parnog kotla, na velike i česte razlike u opterećenju,
pa prema tome i na različite uslove u kojima se odvija proces sagorijevanja, potrebno je uvesti
stalnu i neprekidnu kontrolu vrijednosti procesa sagorijevanja. Neprekidnom kontrolom se mogu
utvrditi stvarni uslovi rada parnog kotla i uskladiti s računski predviđenim. Moguće je u procesu
sagorijevanja uskladiti i dovod vazduha i goriva tako da se odnosi vazduha i goriva u procesu
održavaju pod optimalnim radnim uslovima. U prvom redu se javlja gubitak samog goriva koji
jednim dijelom propada sa pepelom a drugim dijelom se gubi sa dimnim plinovima. Ovi gubici
se svode na ugljik iz goriva iz razloga jer su drugi gorivi elementi lakše izgorivi.

Uobičajeno je označavati na sledeći način:

a∙c
[ ]
kg
kg
- količina ugljika koja stvarno sagorijeva

) [ ]
kg
( 1−a ∙ c - količina ugljika koja se gubi
kg

Pojavljuje se mogućnost nepotpunog sagorijevanja ugljika – umjesto u CO2, on sagorijeva u CO i

odaje manje toplote. Najveći gubitak u procesu sagorijevanja je toplota samih dimnih plinova
koji odlaze u dimnjak. Postoji više praktičnih razloga da se ne ide na veće iskorištenje toplote iz
dimnih plinova i time postizanje niže izlazne temperature. Neki od tih razloga su: premala
temperaturna razlika između dimnih plinova i vode koja se grije (pa bi trebala velika površina za
razmjenu toplote), daljim snižavanjem temperature iz dimnih plinova bi se kondenzirala vlaga, a
s njom i SO2 (pa bi nastala sumporna kiselina koja korozivno djeluje na materijale kotla).

Ukoliko se temperatura izlaznih plinova ne može smanjiti, tada se nastoji da njihova količina
bude što manja a to se postiže sagorijevanjem uz minimalni koeficijent viška zraka. Iz ovoga se
zaključuje da je kontrola procesa sagorijevanja bitan preduslov za njegovo praćenje i optimalno
odvijanje.
Ne ulazeći u samu tehniku mjerenja pojedinih parametara goriva i dimnih plinova, proces
sagorijevanja se u općem slučaju može prikazati kao na slici

Slika 3 Bilansa materija u stvarnom procesu sagorijevanja

Na slici su sa CO2, CO, CH4, H2O, SO2 i O2 označene pojedine komponente u dimnim plinovima.
Ujedno su to i zapreminski udjeli tih komponenata. Njihovo stvarno doređivanje izvodi se pri
temperaturi okoline, kad je sva vodena para iz dimnih plinova kondenzirala. To su udjeli CO 2,
CO, CH4, H2O, SO2 i O2 svedeni na 1 nm3 suhog dimnog plina.

CO 2+CO +CH 4 + SO 2+O2 + N 2 + H 2=1(1.23)

Stvarna zapremina vlažnih dimnih plinova koji nastaju sagorijevanjem 1kg goriva, bit će:

Vst =Vsuh+ ( 11,205 ∙h+ 1,245∙ w ) [ ]

nm 3
kg
(1.24)

Za prikazani proces sagorijevanja na slici 1.6, u stacionarnom stanju, moraju biti zadovoljene
ove dvije bilanse:

- Bilansa ugljika

c c
22.41=Vsuh ∙ ( C O 2+CO +C H 4 )−( 1−α ) 22.41(1.25)
12 12

Odakle je:

1.868 ∙ α ∙ c
Vsuh= (1.26)
C O2 +CO+ C H 4
(Ulazna količina ugljika C [kg/kg] je podijeljena njenom molekularnom masom Mc=12 i
pomnožena sa 22,41 da bi se dobila vrijednost u [nm3/kg]).

- Bilansa azota:

n
0.79 ∙ λ ∙ Zmin+ 22.41=Vsuh ∙ N 2(1.27)
28

Odakle je:

Vsuh∙ N 2−0.800 ∙ n
λ= (1.28)
0.79 ∙ Z min

(Količina azota iz goriva n [kg/kg] pretvorena je u ¿nm3/kg¿ dijeljenjem sa MN2=28 i množenjem

sa 22,41).

Pa je izraz za koeficijent viška zraka:

N2
1.868 ∙ α ∙ c −0.800 ∙c
CO2 +CO+ CH 4
λ= (1.29)
0.79
( 1.868∙ c +5.603 ∙h+ 0.700∙ s−0.700∙ o )
0.21

Dakle, ovaj važni pokazatelj procesa sagorijevanja moguće je naći znajući elementarnu analizu
goriva i sastav suhih dimnih plinova. Posebnim mjerenjima ili iz iskustva potrebno je znati i
koeficijent α, tj. iskorišteni dio ugljika iz goriva. Sadržaj CO 2 u dimnim plinovima služi za
provjeru i utvrđivanje vrijednosti procesa sagorijevanja jer je mogućnost određivanja sadržaja
CO2 Orsatovim aparatom jednostavna i uz pretpostavku poznavanja elementarne analize goriva
može se utvrditi koeficijent viška vazduha. Orsatovim aparatom može se izmjeriti količina CO 2,
CO i O2 u suhim izlaznim dimnim plinovima. Aparat se sastoji od uređaja za usisavanje dimnih
plinova i tri posude s reagensima kojima se utvrđuje zapreminski postotak pojedinih sudionika u
suhim dimnim plinovima.

Prva posuda sadrži rastvor KOH (kalijev hidroksid) koja upija CO 2, iz dimnih plinova se usiše
100 cm3 plina i propusti preko KOH rastvora a kako rastvor KOH upije udio CO2 to manjak plina
daje izravno postotak CO2 jer je ukupna količina bila 100 cm 3. Druga je posuda napunjena
alkaličnom rastvorom C6H3(OH)3, tj. pyrogalolom. Taj rastvor apsorbira O2. Daljnji je postupak
jednak kao i pri određivanju CO2. Treća je posuda napunjena amonijačnim rastvorom CuCl2
(bakreni hlorid) koji upija CO. Vrijednosti potpuna ili nepotpuna sagorijevanja, dobivene
očitanjem na Orsatovom aparatu, mogu se predočiti grafički odnosno provjeriti na Bunteovom ili
Oswaldovom dijagramu. U oba dijagrama zanemaren je sadržaj sumpora u gorivu. Orsatov
aparat se sastoji od tri boce napunjene hemijskim rastvorima koji mogu da upijaju određene
gasove i birete sa skalom od 21 podjeljka, tako da jedan podjeljak predstavlja stoti dio zapremine
birete između nivoa I i II. Prije usisavanja gasova, bočica za izravnavanje nivoa je u takvom
položaju da su novoi I i II izjednačeni. Usisavanje se vrši na taj način što se otvori slavina i
bočica se spušta sve dok se nivo u bočici ne poklopi sa nultim podjeljkom skale (nivo I). Na taj
način gas zauzima zapreminu između nivoa I i II u bireti. Poslije toga se slavina zatvara i
cjelokupna količina gasova se potiskuje u bocu dizanjem bočice. U svakodnevnom pogonu su
koriste automatski hemijski analizatori gasova koji rade na istom principu kao i Orsatov aparat.
Osnovna prednost ovakvih aparata je tačnost mjerenja i pouzdanost u radu. Nedostatak im je
periodičnost rada (usisavanje gasa se vrši na 2-4 minuta), a time i kašnjenje pokazivanja , što
izaziva i kasno reagovanje u cilju podešavanja procesa sagorijevanja. Osim toga, oni zahtijevaju
čestu promjenu reagenasa i brigu o ispravnosti. [4]

Na sljedećoj slici prikazan je Orsatov aparat.

Slika 4 Orsat - ov aparat

1.5.2.Konstruisanje Ostwaldovog trougla

Koeficijent viška vazduha se može odrediti iz Ostwaldovog trougla a isti može poslužiti i za
određivanje sadržaja ugljenmonoksida (CO) u produktima sagorijevanja. Ostwaldov trougao se
bazira na linearsnoj vezi koeficijenta viška vazduha sa sadržajem ugljendioksida (CO 2) i
kiseonika (O2) u produktima sagorijevanja.

Maksimalan sadržaj CO2 u produktima sagorijevanja se dobija kao odnos količine CO 2 i

minimalne količine suhih produkata sagorijevanja pri potpunom sagorijevanju ugljika, to jest:
 V CO 1.867 ∙ c
CO 2max = 2
= [ % ] (1.30 )
V Smin 1.867 ∙ c+ 0.7 ∙ s+ 0.8∙ n+0.79 ∙ V Lmin

1.867 ∙ 0,4292
CO 2max = =18,77 [ % ]
1.867 ∙0,4292+ 0.7∙ 0,0358+0.8 ∙ 0,0074+ 0.79∙ 4,35

Ako se cijela količina vazduha potrebna za potpuno sagorijevanje utroši na nepotpuno

sagorijevanje goriva tako da ugljik sagori u CO, dobijaju se produkti sagorijevanja u kojima je
sadržaj CO maksimalan, a dodatno se u produktima sagorijevanja javlja višak O 2 koji nije
utrošen za sagorijevanje iz razloga što se za nepotpuno sagorijevanje troši puno manje O 2 nego
za potpuno. Maksimalni sadržaj CO računa se prema sljedećem izrazu:

V CO 1.867 ∙ c
CO max= = [ % ] (1.31)
V Smin +0,933 ∙c 1.867 ∙ c+0.7 ∙ s+0.8 ∙ n+0.79 ∙V Lmin +0.933 ∙ c

1.867 ∙ 0.4292
CO max= [% ]
1.867 ∙ 0.4292+ 0.7 ∙0.0358+ 0.8∙ 0.0074+ 0.79 ∙ 4.35+0.933 ∙0.4292

CO max=17,16 [ % ]

Pri tome se u produktima sagorijevanja javlja sadržaj O2 koji se računa prema izrazu:

' 0,933 ∙ c 0,933 ∙ c 0,933 ∙ c ∙ COmax 0,933 ∙ c ∙ CO max COmax

O 2= = = = = [ % ] (1.32)
VS V CO V CO 1,867 ∙ c 2
CO max

' CO max
O 2= =8,58 [ % ]
2

U slučaju da je koeficijent viška vazduha beskonačan, sadržaj O 2 u produktima sagorijevanja bi

bio 21% kao u vazduhu.

Ostwaldov trougao sagorijevanja se konstruiše radi kontrole sagorijevanja poznatog goriva a

konstruiše se na sljedeći način:

1. Spajaju se tačke C – CO2max=18,77 [%] i B – 21 [%] i na taj način se dobija trougao,

2. Tačka D – O '2=¿ 8.58 [%] leži na apcisi i spaja se sa tačkom C. Duž CD dijeli trougao pri
čemu ispod duži CD je nepotpuno sagorijevanje sa manjkom vazduha, a iznad CD do
kraja trougla je nepotpuno sagorijevanje sa viškom vazduha,
3. Na liniji CE su koncentrisane tačke u kojima je potpuno (realno) sagorijevanje sa viškom
vazduha.
Ako se konstatuje da je sagorijevanje nepotpuno onda se radna tačka ne nalazi na duži BC već
negdje u trouglu ABC. Maksimalni sadržaj CO slijedi ako je CO 2=0. tada vrijedi da je duž
AD=DE/2. Na sljedećoj slici prikazan je Ostwaldov trougao za dato gorivo.

Slika 5 Ostwaldov trougao sagorijevanja za dato gorivo

1.6.Proračun entalpije produkata sagorijevanja

Entalpija produkata sagorijevanja se računa kao:

I =I t + I Δλ
[ ]
kJ
kg
(1.33)

Gdje je:

I t=( V CO2 ⋅ i (CO2

t)
)+ ( V SO 2 ⋅i(SOt ) 2 )+ (V H 2 O ⋅ i(Ht ) 2 O ) +(V N 2 ⋅i(Nt )2 )=ΣV i ⋅i (it ) [ ]
kJ
kg
(1.34)

a promjena entalpije na osnovu viška vazduha:

 I Δλ =( λ−1 ) ⋅V Lmin ⋅ i (Lt ) [ ]
kJ
kg
(1.35)

Pa se ukupna entalpija računa kao:

I =ΣV i ⋅i (it ) + ( λ−1 ) ⋅V Lmin ⋅i (Lt )

[ ]
kJ
kg
(1.36)

Gdje je:

V Lmin - minimalna količina vazduha potrebna za sgorijevanje,

i(tL ) - entalpija suhog vazduha, nalazi se u tabeli 3.3.1. na strani 3.207 „Parni kotlovi“ – Đurić,

i CO , i SO ,i H 0 , i N - specifična entalpija pojedinih komponenti produkata sagorijevanja.

2 2 2 2

U tabeli 1.7. se nalaze vrijednosti entalpija produkata sagorijevanja u funkciji od temperature i

koeficijenta viška vazduha a na slici 1.8 je prikazan I-t dijagram produkata sagorijevanja.

Napomena: Od 100°C do 400°C interval 100°C, a od 400°C do 1400°C interval 200°C.