SANGGAN PAMETHUK (PISANG)
SULUK SINGGAH
Singgah-singgah kala singgah
Tan suumiiiinggah durgakala sumingkir-----
Sing aaawuuluuu/ sing asuuukuuu-------
Sing katan kasaaaaat mataaaa------
Sing atenggaak siing asiraa sing abahuuu----
Kabeh pada sumingkiraaaaaa.....
Hing teeeelegiiing jalanidiiiii.........
Tuladha Panyandra Sasana Pawiwahan.
Rep sidhem premanem tan ana sabawaning
walang salisik, lah puniko pratandha
bebukaning panyondro, satuhu katah papan
ingkang edi, papan ingkang endah lan
nengsemaken, anangeng mboten kados edi lan
endahing sasana pawiwaha.
Gapuraning pawiwahan rinenggo edining
rerenggan janur kuning, sinonggo ing pisang
raja, cengkir gading, tebu wulung, pari sawuli,
sekar sarto wohing kapas, ron opo-opo, suket
alang alang, miwah roning kaluwih, ron
1
waringin sarencekipun, pengaron ingkang isi
sekar setaman ingkang wasito sinandhi.
Wimbuh amilangoni sarono pawiwahan kang
pinajang dlancang rinonce, wilis, seto, rekto
miwah kresno.
Rerengganing pahargyan saweneh, wonten
ingkang awujud dlancang rinonce, pinatut
ingkang maneko warni ingkang pito jenar
kacondro kadyo podang binorehan, ingkang
warni rekto yayah wukir kawelagar, ingkang
biru moyo-moyo pindho situbondholayu, dene
wilis kawistoro ijo royo-royo kadyo pantun
ingkang nembe gumendung, ingkang seto
sumorot suci wening pindho sunaring mutyoro,
lembak – lembak katiup maruto, ebah – ebah
kadyo tirtaning talogo adi.
Satuhu lambanging kaweningan, mugi
nyawabono dateng sri temanten ingkang arso
ngambah alam bebrayan, mugi kagungono raos
sumeleh, miwah nengenaken kasabaran,
pindhane gulu bengawan weteng segoro, kang
sarwo sarwi amomot sakaliring reh,
PANYANDRA PENGANTIN PUTRI.
Nyuwun Sewu, Gending Ladrang Sekartedjo.
(pengiring wanita duduk)
Binarung swaraning pradangga munyo
hangrangin, hambabar ladrang sekartedjo, ana
gandha arum angambar katiyuping samirana
mandha, kawistoro jengkaring sri atmaja
penganten putri mijil saking tepas wangi, tepas
mengku wredhi papan ingkang wangi wus
hangarani, ateges mili saking panthi busono
nedyo humarak sowan wonten ngarsanipun para
ingkang kunurmatan, rawuh manjing salebeting
sasana riningga kinanthen panjenenganipun
ibu………..
Sri panganten putri hangagem busana ingkang
sarwo retno hangembo busananing garwo noto,
katon pating nggalebyar pating pancurat
kalamun kasaru sunaring pandam kurung
ingkang hangrenggani sasana adi, pan yayah
kartiko hasesilih prenah.
Hangagem puspito rinonce ing ukeliro
sinampiraken wonten ing pamidhangan kanan,
2
lamun katiyubing samirono manda kongso
gandane hangebeki wisma pawiwahan.
Endah edining busana, bamimbuhi gandes
luwes solah bawane, lamuntho cinondro ical
sipating janmo sawantah pan yayah bathari
suwargo loka ingkang tumurun.
Tindakiro sri atmojo temanten putri hamucang
kanginan, lengkeh-lengkeh pindho singo lopo,
sapecak mangu satindak kendel,
pangudasmaraning driyo ingkang dereng kawijil
ing lesan, hangrantu praptaning mudho taruno
minongko gegantilaning nala.
Wus handungkap prapto ugyan ingkang tinuju,
putro temanten putri nulyo kalenggahaken
wonten ing sasana rinenggo, hanggrantu
laksitaning adicara ingkang sampun tinamtu.
PERSIAPAN AREB TEMU MANTEN
Nuwun poro rawuh kakung miwah putri
ingkang satuhu kinurmatan.
Keparengipun pamengku gati panjenengapun
bpak .............dalasan kulowongso
Sapurnaneng upocoro pikukuhan dhaup astro
lumiyat risang temanten. Tumuntun bade
katindakaken upocoro panggih temu
pinanganten gagrak ngayogyokarto ingkang
dipun pandegani panjenganipun...............
Dene samangke poro parogo/ sampun samapto
ing karyo sawegyo ing gati /tumapak ing
upocoro panggih temu temanten, nulat upocoro
adiluhung/ ingkang babonipun wonten ing
keraton ngayogyokarto. Risang temanten toto
siogo hangentasi karyo. Umyang gunuruh
ingkang wonten ing paseban jawi/alok
praptanipun risang temanten kakung.
SANGGAN PAMETHUK (PISANG)
Kapurwakan sanggan hayu minongko sanggan
pamethuk e risang temanten putri.
Suluk Singgah
Singgah-Singgah Kala Singgah
Tan Suumiiiinggah Durgakala Sumingkir-----
Sing Aaawuuluuu/ Sing Asuuukuuu-------
Sing Katan Kasaaaaat Mataaaa------
3
Sing Atenggaak Siing Asiraa Sing Abahuuu----
Kabeh Pada Sumingkiraaaaaa.....
Hing Teeeelegiiing Jalanidiiiii.........
Sanggan Pamethuk Sampun Katampi.
Sang Duto Piniji Kapareng Mundur Sangking
Paswanan
PANYANDRA PENGANTIN KAKUNG
Gending Ladrang Wilujeng.
(manten pria menuju gapura)
Binarung pradonggo munyo angrangin, ono
gondho angambar arum ngabeki jroning sasana
pawiwahan, nulyo, kawuryan ono tejo
angenguwung mowo probo, gebyar gebyar
mowo tejo anelahi, sumambirat pindho soroting
baskoro ingkang mijil ing wayah gagad rahino,
kumenyar mowo prabowo kentar kentar winor
gondhowidho, sumirat ambabar tejo moyo, soyo
dangu soyo cetho, saya caket saya ngalela,
pranyoto puniko candrane tementen kakung,
ingkang binayangkare mijil saking wismo
palereman, kakanthi manjing sasana pahargyan.
Mubyar mubyar busananing penganten kakung
kang wimbo busananing narendro, lamun
kadulu saking mandrowo katon agung mrabu
hamrabowo, agung tegese kebak ing kaendahan
kang sanyoto adi luhung, dene mrabu apindho
jejering narendro kang kawiwoho nucwring
sajugo, mrabowo tegese sinung kawibawan,
kaprabawan adi endah milangoni.
Dampyak dampyak ingkang samyo lumaksono,
mbinayangkoro temantene kakung ingkang
ngembo busananing narpati, pinayungan
songsong agung ingkang kawastanan songsong
agung tunggul asmoro.
Ingkang samyo nginarebeg pinaragan dening
poro kadang sentono, sutresno, sumitro miwah
wargo wandowo, ingkang sampun rilo dados
bebarisaning pengombyong ingkang kedah
tutwuri mbinayangkare.
Tindakiro lengkeh lengkeh anyardulolopo,
lambehan kadi merak kasimpir nenggih mblarak
4
sempal, sarirane amraboto nenggih hangringin
sungsang,
Sembodo ing driyo, tan mengkoh ing pakewuh,
yekto yen tamtomo, sumboho wirotomo prawiro
jayeng palugon, tatag, tangguh, tanggon lan
tanggung jawab. Milo lamun kacondro kasosro,
kadi senopati ing narendro ingkang arso tedak
siniwoko, lenggah ing dhampar dento.
KEMBAR MAYANG
Katungko majengipun ponang kembar mayang
tumuju sasono wiwaraning pahargyan.
Kembar mayang kalpataru dewan dharu,
kalpataru jono dharu, kayune puryo sawiji wet
buwono pangiro kiblat papat godhong kang
kinaryo mego rumembe/, apradopo kekuwung/
kembang lintang slogo langit/ semi dharu kilato
suryo kelawan tengsu/ siratpun kelawan
udan/puncake angkoso abungkah pratoyo bayu
bojro/ kepareng murwakani tindak yo temanten
putri mapak rawuhipun temanten kakung kang
sawet tawes dangu ing madya gathan/ madyo
kang wes ngarani tengah ganthan awang-
awang / majeng ponang kembar mayang tumuju
angganiro risang temanten kakung / nulyo
kasenggolaken ing sasiranipun temanten kakung
ponang kembar mayang / tumomo sejatine lesan
dadiyo sarono sernaning watak angkoro budi
candolo catur kang binengkas sajugo kang
sinidikoro.
MANTEN TEMU
Ladrang Kodok Ngorek
: (bowo)
“Gegarane.. wong akrami..,
Dudu.. bondho.. dudu..rupo..
Hamung..ati..pawi..ta..ne..
Luput.. pisan.., keno..pi..san..
Yen gam..pang…, luwih.. gampang..
Yen angel a..ngel ke…lang…kung…
Tan keno.. ti..numbas.. arto… “
5
Adicara panggih pengantin
SAWAT GANTALAN
Wus dumugi wahyaning mongso kolo
dumawahing kodrat, saking panguaosing Gustu
ingkang Moho Wikan, Welas, Tresno lan Asih,
naliko semono ono titahing Gusti kang asipat
prio lan wanito, ingkang sumedyo netepi
jejering agesang ngancik ing alam bebrayan,
Gantalan :
Datan saronto risang penganten putri ambalang
gantal, namung sakedeping netro risang
pinanganten kakung mbales ambalang gantal,
punopo tho menggah darunanipun gantal
ingkang dados bebalanganing putro
tinemanten,,?
Gantal nun ninggih suruh ingkang matemu ros,
ingkang minongko sarono ambuntel sarananing
ganten, suruh tinangsulan ing lawe seto satuhu
ngemu pralmpito,
Suruh, jarwo dhosokipun kesusu kepingin
weruh, suruh lamun tho pradopo bedo lumah
lawan kurepe, nanging lamun ginigit tunggal
rasane, sanajan sajugo jejer priyo satunggal
mijil wanito, kalamun sampun gambuhing
penggalih, manunggal roso cipto miwah
karsane, temu ing raos, tinangsulan ing raos
tresno ingkang suci, bakal pinasthi dadyo jatu
kramane, pinesthi dadi jodhone.
Pambalangiro penganten putri tumuju ing jaja
miwah jengku, gantal ing jaja amrih sri
panganten kakung darbe raos asih mrih garwo,
tumuju ing jengku, penganten putri tansah
ngajeng – ajeng ing pamengku, sageto
penganten kakung mengku wanodyo dados
pangayomaning brayat.
Pembalanging gantal penanganten kakung
nering palaraban miwah jaja, tumuju ing
palaraban ngemu wasito panyuwun mrih
wanodyo mulur ing cipto, dene ing jaja amrih
mekaring roso, satemah penganten puri saget
menggalih kanthi weninging roso, saniskaraning
tumindak miwah wicoro mung karenak tyasing
sasomo.
6
Mecah Endok.
Purno ambalang gantalan kanthi bombonging
manah…..kebak raos ingkang tumenem ing
sanubari, kawuryan penganten kekalih wus jajar
sumandhing aneng luhuring pasangan
linambaran roning pisang rojo, pasemone nyoto
lamun daupiro wus pinesthi dadi pasanganiro,
kang anggung kinudang kudang, bangkit
mandireng pribadi, winimbuh ing kawibawan,
lir jejering narendrotomo.
Mandhap saking pasangan, ingkang sarimbit
gyo marepeki antigo cinaket ing bokor kencono,
minongko wadahing sekar setaman, sakolo
ponang antigo tinapak ing podo,,Pyar,,,pecah
sanaliko,,pramilo doyo-doyo penganten putri
laju ajengku sarwi sumembah mring kakung,
purno deniro sumembah gya amijiki
samparaning ingkang roko kang winastan
ranupodo, ranu wus ngarani toya, podo teges
samparan, kang putri mijiki samparaning kang
roko kanthi sedyo ngatonaken darmo bekti
mring garwo, amberat sawarnaning sukerto,
satemah anggeniro lumebet ing alam madyo
gesang bebrayan, saged lulus raharjo manggih
kamulyan.
Toya perwito kang minongko sarono
pambasuhing podo, manunggal mring sekar
triwarno, nunninggih mawar, mlati miwah
kenongo, gandhane sekar den pepuji amrih ing
tembe ngambar arum gandhane risang
pinanganten, kuncoro asmane, biso dadi tepo
palupining brayat mudho.
Paripurno winijikan samparaniro jinunjung
lenggah risang pinanganten putri kebak ing raos
tresno asih, pralampitane, risang pinanganten
minongko jejering priyo, kasdu ngangkat
drajating wanodyo, amrih saget jajar kaliyan
drajating priyo.
• Ngunjuk Dwegan :
Ngunjuk dwegan, mengku suraos kekudangane
poro winasisi, lan poro sepuh, mugi – mugi
temanten enggal kaparingan pracimo ingkang
bangkit saged toto jalmi, utawi momongan
7
awohing apolokarami, sinartan ginadhang mugi
sri temanten saged nuwuhaken kautamen
ingkang suci pantes tinulad dening bebrayaning
sesami.
Kalamun risang temanten badhe necep
maduning asmoro janmo, manunggalaken ing
roso, roso sejati sejatining roso, satemah
mijilaken komo warni seto saking pokaling
bapa, miwah komo warni rekto saking pokaling
reno, ing tembe saged mbabar putro kang
minongko rerengganing balewismo,
Ugi dados pratondho, kalamun sedoyo tumindak
miwah muna muni badhe kapenggalih kanthi
weningin nolo, satemah amung rahayu kang
bakal tinemu, kados unen unen : “ Ajining dhiri
gumantung lathi, Ajining rogo gumantung
busono, Ajining awak gumantung tumindak
KEMUL SINDUR
Ketawang laras moyo dll
Singep Sindur :
Paripurnaning gati kang titi laksono adicoro
panggih, lajeng jumeneng jajar putro tinemanten
kekalih sandhing kekanten asto, satuhu sajajar
drajating priyo lan wanito, sanadyan wanodyo
datan nyingkur kodrating wanito minongko
garwo, risang pinanganten asro lumampah
tumuju ing sasana rinenggo , aloke kang samyo
humyat….
Gandheng renteng – renteng kekanthen asto
risang pinanganten sarimbit datan ginggang
sarambut pinoro sosro, sarwi singep sindur
ingkang awarni rekto miwah seto deneng romo
ibu, kanthi pangajab bebrayaning putro sarimbit
tinuntun ing rehing kautamen, pinanggiyo ing
budi rahayu linambar raos tresno, rhosa, tepo,
sembodo lan kumawuluh, Wani ing bebener,
ajrih ing kaduragan lan kanistan,
Kadyo rojo myang prameswari arso tedhak
siniwoko lenggah ing dhampar dento,
sapungkurnyo risang penganten inggih bapak-
ibu………..suko reno ing wardoyo bapak –
ibu…………dupi wus biso ngentasi wajibing
8
wredho molokrama aken putro pinanganten
sarimbit nun inggih kang ahayu roro………
kaliyan sang abagus ………priyo kang mijil
saking tlatah………satuhu putro
kekudanganipun bapak-ibu……, wus widagdo
nambut guno talining akrami risang
pinanganten, kanthi nopokhasmoni pustoko
pikukuhing polokromo tumapaking adicara ijab
ing dinten…….suryo kaping mapan ing
………..ing wanci meniko mestuti tatacara
adiluhung kanthi nindaaken adicara panggih.
Poro kadang samyo tutwuri mring tindakiro
risang pinanganten, jumurung mring karsaniro
risang pinanganten, anggeniro darbe karso
mangun bale wismo, mangun kulowargo, mugi
ing tembe enggal saged antuk kamulyan gesang,
atut runtut reruntungan kadyo mimi lan
mintuno, saking dunyo dumugyo delahan.
Sampun tumuju ugyan kang tinuju nenggih
risang pinanganten wonten ing sasana rinenggo ,
gunging panuwun dhumateng poro tamu
ingkang sampun suko pakurmatan tumapaking
adicoro panggih, kepareng lenggah ing sasana
sakawit,
Kawuryan sri pinanganten sampun lenggah ing
sasan mulyo , suko ing driyo risang
pinangantyan putri, ginontho ing wardoyo,
kadyo puspo warnane.
• Bobot Timbang :
Jangkeping adicoro panggihing risang putro
tinemanten sarimbit kalajengaken adicoro bobot
timbang.
Penganten kekalih kapangku dening kang romo
kanthi astho kekelih, karangkulaken ing
pamidhanganipun tementen sekaliyan,
Sineksenan dening ingkang ibu miwah poro-
poro ingkang humiyat, punopo malih poro
sepuh ingkang mahambeg dharmo,
prasemonipun bilih romo ibu kekalih sampun
satraju mengestoni, lan jumurung puji
hastawanipun dhateng dhaupipun temanten
sekaliyan, kanthi sampun mboten badhe emban
cindhe emban siladan, anggenipun angrengkuh
9
dhumateng putro temanten sekaliyan, putro
kekalih karengkuh kados yugo piyambak,
mboten wonten pundi ingkang sinebat putro
mantu sadoyo kaanggep sami.
Panyandra Gantalan, wiji dadi, sinduran
•Kacar Kucur :
Panjenenganipun poro tamu kang mahambeg
luhuring dharmo kakung sumawono putri,
pinaringan sih wilasitaning Gusti kang Moho
Agung, Temanten sekaliyan sampun
kalampahan panggih, kaparengo gyo ngadani
adicoro tonpo koyo kacar kucur.
Kacaryos dupi wus ngancik ing titi laksono,
penganten kakung gyo jumeneng ngasto tilam
lampus, isi wos kapuroto jowo kethos polowijo
sekar ponco warno miwah arto receh, kasuntak
ing pangkoning kang garwo, katadahan katampi
mawi sindur ingkang awarni rekto
Guno tompo koyo kyai ambarsejati nenggih
risang pinanganten kakung paring tompo koyo
mring nyai ambarsejati nenggih risang
pinanganten putri, guno tompo koyo
pralambang tanggel jawabing priyo.
Minongko tetunggaling kulawargo darbe
tanggel jawab nyekapi sandang baga ing
kulawarga, tanpa kaya kacang kawak, dhele
kawak, jagung kawak, won jenar, arto
pralambanging boga, wastra, miwah hartaka,
mugi risang panganten ing tembe kacekapan
sandang baga.syukur bage pinaringan
kesugihan, lamun pinaringan kesugihan sageda
lumeber mring para kadang sentana tangga
tepalih.
Kawuryan risang pinanganten putri nampi
tampa kaya datan wonten ingkang marebel
sanajan kang sajugo, mratandhani dados
wanodyo ingkang gemi nastiti, surti tur ngati-
ati.
Asiling tonpo koyo laju katitipaken mring
wanodyo kang pinitados rumekso
kawidagdaning tanpo koyo nun inggih ingkang
ibu…………paripurno nitipaken tonpo koyo,
10
pinanganten sarimbit wangsul ing sasana
sakawit, nenggih sasa na rinenggo.
•Dhahar Kembul :
Tumuli risang pinanganten nindaaken dhahar
kembul, dhahar nedo kembul yo wus ngarani
sesarengan, pralambang sageto tumangkep
manggih sing katresnanipun temanten kakung
putri, jumbuh ingkang ginayuh, sak yek sak eko
karti sembodo ingkang sinedyo, rengganeng
boso ngatem sinebat manunggaling karso
marganing mulyo.
•Ngunjuk Toya Wening :
Paripurno dhahar kembul, sri pinanganten
sarimbit ngunjuk toyo wening, dadi pratandha,
kalamun risang pinanganten badhe necep
maduning asmoro janmo, manunggalaken ing
roso, satemah mijilaken komo warni seto saking
pokaling bapa, miwah komo warni rekto saking
pokaling reno, ing tembe saged mbabar putro
kang minongko rerengganing balewismo,
Ngunjuk toyo wening ugi dados pratandha,
kalamun sedoyo tumindak miwah muna muni,
badhe kapenggalih kanthi weninging nolo,
satemah amung rahayu kang bakal tinemu,
kados unen – unen, ajining dhiri gumantung
lathi, ajining raga gumantung busono, lan
ajining awak gumantung soko tumindak.
JEMPUT BESAN
Keytawang tirto kencono
Panyandra Upacara Metuk Besan
• pranatacara mlebet upacara metuk besan :
Sampun sawetawis anggenyo jumeneng ing
wiwaraning sasana wiwoho panjenenganipun
bapak – ibu…………, tumuli salajengipun
bapak – ibu……….badhe mapak ingkang
beksan, kalamun pinanggyo age-age ingkang
hamengku gati ngaturaken pambagyo
kawilujengan,
11
Wus jengkar saking plenggahaniro bapak-
ibu,,,,,,,,arso mapak ingkang beksan bapak-
ibu………sampun antu-antu praptaning kang
besan, arso mbage kabagyan awit dhauping
putro temanten, naliko samono lumaksono
bapak-ibu……..tansah suko ing galih, kacihno
esem tansah sinunggih ing lathi, satindak
tumuleh manganan, sapecak tumuleh
mengering, lamun rinumpoko kadyo asung
pambagyo mring poro tamu ingkang minulyo.
Sampun pinanggyo ingkang bebesanan ing
wiwaraning sasana wiwoho, ingkang bebesanan
samyo ajejawat asto, bapak – ibu………
ngaturaken kawilujengan.
Sugeng rawuh dhumateng ingkang beksan
bapak-ibu…………ingkang rawuh saking
tlatah……..
Anggeniro lumaksono poro ibu wonten ing
ngarso, poro bapak wonten ing pungkur,
meniko dados pratondho, kalamun poro priyo
suko pangayoman marang poro wanito, poro
priyo suko panjurung tumindaking poro
wanodyo kang datan nalisir saking paugeraning
kautamen.
Wus gambuh penggalihiro ingkang bebesanan,
suko reno ing driyo dupi uningo ingkang
lenggah jajar ing sasana mulyo, langkung –
langkung poro tamu ingkang sampun lenggah
pepak sinarojo, paring pangestu dhumateng
risang pinanganten, den gegadahang amrih
ingkang putro kang lenggah ing sasana mulyo,
satuhu bakal mulyo uripe, nemu kagabyan lang
karaharjan, kepareng ingkang besan kadereaken
lenggah ing sisih keringiro risang pinanganten,
paripurno ngaturaken palenggahan pakurmatan
dhumateng ingkang beksan, bapak – ibu ……
wangsul ing sasana sakawit.
SUNGKEMAN
Ketawang Mijil wigaringtyas
Adicara Sungkeman Pengantin :
Poro rawuh kakung putri miwah saguning poro
sepuh ingkang mahambeg dharmo, dupi sampun
paripurno titi laksono adicoro panggih miwah
tonpo koyo, kaparengo ngrumpoko dhumateng
12
adicoro sungkeman. Dhuwung kalolos dening
panjenenganipun bapak…………awit badhe
atur pangabekten dhumateng pinisepuh milo
datan prayogi lamun asikep gegaman. Arih
tindakiro sri pinanganten sarimbit lumarap
marak sowan ing ngarsanipun romo saha ibu,
kekelihipun kanthi kapratitisaken deneng
panjenenganipun bapak – ibu….
“ Hung wilaheng ngawi genam emas punomo
sidhem,,
Penganten kakung wus jengkar saking dampar
dento kursi rinenggo, anganti ingkang garwo
lumarap ngabyantoro myang kang poro
pinundhi, nenggih romo dalasan ingkang ibu,
lampah jengku bebasan soto matarangan,
esthining penggalih amung sumedyo
sumungkem dhateng padanipun ingkang romo
ibu, sigro tumungkul yayah konjem pertiwi
wadanane temanten sarimbit,
Tangkepeng asto sarwo sumembah ing jengku
ering kanan, sinartan eninging cipto rumasuk
ing sanubari, anyuwun rumentahing pudyo
hastowo saking romo miwah ibu, mring
esthining driyo deniro bebrayan, tansah
manggih kanugrahan, kabagyan lan kamulyan
saking Gusti kang Moho Welas lan Asih.
Dupi sinungkeman ing pepadaniro ingkang
romo miwah ibu, datan biso ngunandhiko,
kadyo sinendhal mayang bathine, sumedhot ing
galih, dhene putro sing linairake saiki wus
dewoso arep mangun bale wismo, datan karoso
trenyuhing nolo akaryo tumetesing waspo
lamun kacondro kadyo mutyoro rinonce, ingelus
– elus pamidhangane ingkang putro, ingusap –
usap rekmane, ingaras kebak ing raos tresno
asih.
Punopo tho menggah darunane…..?
Jro sumungkem anguswo pepadane ingkang
rama ibu, penganten anggung enget marang
purwaning dumadi duk rikolo linairake aneng
jagad pepadhang, ginadhang gadhang
kinudhang kudhang wiwit alit sahinggo dewoso,
13
Enget marang romo ingkang wus sembodo
angukir jiwa ragane miwah dadyo lantaraning
tumuwuh.
Enget marang ibu ingkang wus kuwowo dadyo
papaning yugo broto salebeting nawa candra
dasa ari, sarto anglelinthing anggulowentah
wiwit kalane ing ngguwo garbo nganti
tumekeng akhir dewoso, rumaos menawi ageng
sanget anggenipun katah dwusanipun dateng
romo ibu lan kapetangan budhi. enget kapan
saged atur piwales.
Eling – eling risang panganten wiwit timur mulo
anggung ginunggung mring pepoyaning
kautamen, amilo namung sakedhep netro wus
bangkit angusadani onenging nolo, nadyan
anandhang sungkowo cekap ing samudono.
Waspodo ing semu dupi anguningani bilih
ingkang putro deniro karantang galih, kadyo
kawijil pengendikane aris kang kebak ing
wasito adi, makaten tho umpamiyo kawijil ing
lesan . :
“ Duh anaakku ngger temanten sakloron….
“ Duk kalane isih cilik siro dak kekudang yen
tho dewosomu biso winengku dening satriyo
tomo / wanito tomo, ingkang sembodo
hangayomi jiwo raganiro ing mengko tumekeng
delahan, ing kalungguhan iki, sepiro tho lego
bungahing atiku dene kekudanganku jebul wus
dadi kasunyatan, kang menkono lelungsen dak
bebekali, kanthi dak suwunake kamurahaning
Gusti ingkang Moho Agung, Pangestune romo
ibu marang siro sakloron bebasan tansah anglur
selur pindho ilineng narmodo, mugo nggeniro
polokromo biso tuwuh hangremboko, nganthi
tumekaning kaki nini, alandesan dharmaning
roso tresno kang hangremboko, binarung lan
pangestune romo ibu kang wus satruju
dumurungi marang polokaramamu , biso atut
saruntut kadi mimi lan mintuno, mugyo tansah
manggih kabagyan miwah kamulyan, tebih ing
sukerto lan godho rencono, sarto dak sesuwun
ing rino pantaran ratri, mugi enggal antuk
talining brayat , yoiku wujuding pratimo
ingkang bangkit biso toto jalmo, ingkang datan
14
liyo momongan minongko rengganing bale
wismo lan talining bebrayan “.
Dupi wus paripurno anggenipun sungkem
pangabekten dateng padanipun romo-ibu,
temanten lajeng kanthi kebak toto lan kasusilan,
subositaning putro dateng tiyang sepuh,
jumangkah lon-lonan arso nglenggahi dhampar
rinenggo ingkang kasosro sarwo sarwi edipeni.
Opo tho rerengganing dhampar…..?
Rerenggan tarub kajawi janur kuning ingkang
karenggo adi, ugi kawistoro sawenehing
tetuwuhan miwah puspo rinonce , kadi tho
tetuwuhan wulung cengkir gadhing dwegan
wilis, gedang mas sarakit, sinonggo pisang rojo
ron kemuning, pari wulen sak angkan pinoro
kalih, jagung otek, godhong moyo, godhong
opo-opo, miwah sekar kenongo, mawar melati
ingkang ajrah jroning babut permadani, kongas
ngambar arum gandane ginondho gondho jebat
kasturi, punopo tho werdining tebu kang
kadayang saking antebing kalbu, tiyang
sepuhipun kekalih, sampun sumedyo agolong
agulung, sumedyo bebesanan ingkang sinambet
kaliyan raos kencenging pikir,
Ingkang pangajab panganten tuwuh tumuwuh,
tumangkar gampil anggenipun nguladi guno
koyo, manggiyo kalanggengan ing sugengipun,
satemah ngambar arum ing asmo pindho sekar
kemuning, lan saged dados pangayomaning
poro sanak sederek, kadang pawong sumitro,
raharjo kalis ing saporo-poro, tebih ing sesuker
talak panyendhu.
Yayah suryo kembar candrane, penganten
sarimbit milo cingaking poro-poro ingkang
samyo humiyat, pindho bathoro komojoyo
ngejowantah ingkang sarimbit kaliyang ingkang
garwo bathari kumoratih, gesang reruntungan
wiwit saking madyo podo ngantos dumugyo
alam janaloko, rukun sayuk pindho gesangipun
mimi lan mintuno, menawi kacondro ing jaman
purwo, kadyo brayanipun risang pamadyaning
pandowo risang harjuno kaliyan putri dewi
15
woro ireng yo woro sembodro, kasanepo ing
jaman madyo kadyo dhaupipun risang panji
asmoro bangun kaliyan dewi sekar taji, putri ing
beboyo ing kediri
Kacondro ing jaman mojopahit, kacondro kadyo
prastyanipun raden damarwulan lan ingkang
garwo dewi anjasmoro,
Kathah pangrumpoko lan penyondro ingkang
pantes kagem penganten ingkang sayekto
sampun satraju, kawiwoho kapahargyo lenggah
wonten ing pasewakan, pramilo dateng
pinisepuh, poro sutresno lan poro priyagung,
penganten amung nyuwun sih pariwirmo,
kaparingo pandungo pengesti, miwah
sakatahing wursitoworo, kangge sangu miwah
dedamar gesangipun penganten, anggenipun
arso lelangen ing bebrayan agung, mugyo
kekalihipun saged awatak momong, momot,
momor, mursid lan murakabi, momong mengku
pamrih sageto tansah ing ngarso sung tulodho,
ing madyo mangun karso, tut wuri handayani,
momot tan gampil serik lamun cinacat, ugi
mboten gampil bombong menawi kaalembono,
momor gampil ing pasrawungan, mursid landep
panggraitane, mboten cengkah kaliyan jejering
kautamen, murakabi lir ipun mboten kalajeng
nyekapi betahing priyonggo kemawon, nanging
ugi sageto yrumambahi ing asanes,
Jumbuh kaliyan wewaton dhasaring negari, nun
ninggih ponco silo ingkang satuhu luhur.
Wasono cekap semanten agrumpoko, janturan
kagem jejering penganten ingkng nembe
kawiwoho, wiwit panggih, kacar kucur ngantos
dumugineng sungkeman, pangalembono miwah
panyaruwe kasumangga aken dhumteng poro
tamu, damar mancung cinukep semanten, lan
jenang selo wader kali sesonderan, apuranto yen
wonten lepat kawulo,
Nuwun.
TAMU PULANG
Ladrang Gleyong
SUBO MANGGOLO & DOMAS MASUK
Lelagon Gelang Alit
16
Salam Hangat
Atur Pambiwara kangge NGATURI
PAKURMATAN DHUMATENG PARA
TAMU
Sinigeg ingkang cinondro gantyo kang cinarito..
Sinatriyo pundi to ingkang ka eko adi doso
purwo eko marang sawiji, dasa sapuluh, purwo
kawiwitan, satuhu katah titahing sukmo,
nanging satus tan jangkep sedoso yen sedoso
amung sawiji, kang kasinungan budi utomo,
budi utamaning kang sinatriyo mboten kadi
luhuring budi pamengku gati.
Satuhu priyagung ingkang lurur kawibawane,
jembar pacopane, bebasan suket godhong dadi
kadang , kalawan wrekso adoh dadi samyo
mentelung, dadyo cerak samyo hamentiung.
Ingkang adoh dadi sanak, kang cerak samsoyo
sumanak, milo datan nggumunaken bilih ing
wanci meniko poro tamu sampun bek amblabar
hangebeki pahargayan.
Prasasat linobong ing penggalih ingkang dahat
suko amarwoto suto tumanduk ingkang ndaweg
mangun bujo, kadi kelem karoban ing memanis
sinanding kastubo manik.
Kapanduking raos ingkang dahat tumenem ing
kalbu, saksono ambuko osiking penggalih/driyo,
deniro sumengko pangawak brojo, lir keplasing
warasto lungit, prentuling parasdyo miwah
esthining prayojono, tan ono liyan amung doyo-
doyo denirarso asung swagoto, manembromo
atur pambagyaharjo, kunjuk sagunging para
tamu minulyo.
Amung kewolo, awit saking berag birawaning
penggalih ingkang dahat amoro suko, sakolo
legeg putek, buneg jroning wardoyo, sanadyan
saklimah tan kuwowo medhar pangandikan,
awit amung kandheg wonten ing tenggak.
Mangkono pangudasmaraning driyo ingkang
kawijil kanthi aris, sinawung lukitaning
tembung manis, manuhara kebak ing sagowara :
17
“ Dhuh …sahyaning para tamu ingkang
anggung sinunggo ing akrami, sepinten tho
gung berawaning manah kulo ing kalenggahan
puniko, awit sampun kapatedhan ing sih,
kabelabak luhuring budi dharmo saking andiko
sadoyo, ingkang samput kasdu minangkani
sarining serat sedhahan, kepareng anjenengi
anggen kulo netepi darmaning werdho, mangun
bujo kromo, amiwoho suto, amahargyo siwi,
inggih awit saking lumebering sih kadarman
miwah lumintuning darmastuti saking andiko
sadoyo puniko, mugi pikantuk lelintu ingkang
satraju saking Gusti ingkang Maha Mirah, sarto
agenging panuwun kulo ingkang mboten saged
cicitro ing ukoro, mboten sanes amung dahat
katedho kalinggo murdho…..
“ Dhuh..darahing budoyo ingkang sampun
kontab saindenging rat pramudito, lubering sih
dharmo saking andiko sadoyo, ingkang sampun
kepareng jumurung ing karso , suko pepuji
mangastungkoro andyanono dhumateng anak
kulo penganten kekalih, ingkang sampun
widagdo anambut guno talining akrami,
satemah jumbuh ingkang samyo ginayuh,
sembodo ingkang samyo sinedyo, lestari
ingkang samyo kaesthi, hinayuwan dening Gusti
ingkang Maha Hayu, humiring puji miwah
pangastuti hayu hayu rahayu ring ulah ahayu…”
Alise : nanggal sapisan
Astane : nggandewa gadhing
Athi-athine : ngudhup turi
Awake : ramping
Bangkekane : nawon kemit
Bathuke : nyela cendhane
Bokonge : manjang ngilang
Brengose : nglaler menclok, nguler keket
Cahyane : ngalentrih, sumunu, sumunar
Dedege : ngringin sungsang
Drijine : mucuk ri
Eseme : pahit madu, kaya madu, pinastika
Godheke : simbar rumembun
Gulune : ngolan-olan, ngelung gadung
Idepe : tumenga ing tawang
18
Irunge : mbangir, kencana pinantar, ngudup
mlati
Jangkahe : njalak njrinjing
Jempolane : ngendas ula
Kempole : ngembang pudhak, nyikil/nyutang
walang
Lakune : mager timun, macan luwe
Lambehane : mblarak sempal, merak kasimpir,
nyigar jambe
Lambene : nggula satemplik, manggis karengat
Lengene : nggandhewa pinentang
Mripate : ndamar kanginan, blalak-blalak,
bawang sabungkul
Netrane : liyep alindri
Pakulitane : ireng manis, ngulit langsep
Pamulune : prada binabar, ambengle kiris
Pawakane : ramping, gagah pidegsa
Pipine : duren sajuring
Polatane : ruruh jatmika
Praene : sumunar
Pundhake : nraju mas
Pupune : mukang gangsir
Rambute : ngembang bakung, ngandan-andan
Sinome : mbibis mabur, micis wuncar
Slirane : sedhet singset
Solahe : merak ati
Susune : nyengkir gading
Swarane : ngombak banyu
Tangane : nggendewa pinentang
Tungkake : bunder lir jinangka
Untune : miji timun, ngelar kombang
Ulate : sumeh / sumunar
Wange : nyangkal putung, ngungkal gerang
Watake : andhap asor
Wentise : ndamen meteng, mukang gangsir
Panyandra Bubak Kawah
Tuladha atur Panyandra BUBAK KAWAH
Amestuti wasita adi sabdaning para winasis,
dupi wus dumugi wahyaning mangsa kala
dhumawahing nugraha saking Gusti ingkang
19
Maha Asih, mangkana ta wau ingkang
hamengku karsa nun inggih Bapak miwah
Ibu……….. sigra jumangkah anetepi darmaning
agesang, wigati amberat sakathahing durgama,
jer katemben ( pungkasan ) anggenira amiwaha
putra mahargya siwi, kanthi sarana ambukak
kawah.
( ingkang hamengku karsa ambuka tutuping
kendhaga )
Wusnya binuka warana tutuping sesaji, tinon
kendhaga kalih winor ing cahya sumunu, sajuga
winastan kendhaga kencana, dene ingkang
sawiji winastan kendhaga mulya, jroning
kendhaga kawistara sunar warni seta myang
rekta,
Ingkang seta sinebat cupu adi mandhalika,
dumadi saking pakartining bapa, ingkang rekta
sinebat cupu manic asta gina dumadi saking
pakartining biyung,
Kacarita duk kalaning bapa……….. murweng
resmi ing garwa, amarengi tumuruning wahyu
jati sih nugrahaning Ywang Agung, kama
awarni seta manunggak kang awarna rekta,
nulya ibu………….. kaparengkaken anggarbini,
Antuk sacandra denira anggarbini ponang dat
mulya ngambah alam ekakamandanu,
dwicandra dumugi alam dwipanunggal,
tricandra ing alam trilokamaya, ugi winastan
alam Gondar-gandir, alam keliwat gawat,
ingkang minta wewekaning rena,
Tulus lestari gya ngambah alam caturhanggajati,
wulagang neng guwa garba, dinayan ing
sarining pratiwi, bahni, banyu, miwah bayu,
jangkep caturcandra, pinaringan gana bau.
Pancacandra ngancik loka pancayitmajati,
sadcandra pinaringan sipat jangkep, mungging
sadlokajati.
Saptakawasajati yeku alaming ponang jabang
inkang wus saptacandra, wus ginadhuhan
pancadriya, mila kalamun mesat saking guwa
garbaning rena, sampun bangkit waluya jati, jati
temah waluya.
Kocapa ing kalanira dereng wanci tumelunging
wahyu tumulung amila kaki / nini jabang aneras
20
nggenira yoga brata, sadhakep saluku tunggal,
ngeningken pancadriya, papat binerat, sajuga
sinidikara, anut laksitaning bratajaya, anenggih
bajra herawana.
Tinampi samadinira, kapyarsa lamat swara
dumeling sasmita wasitaning sang Kwaseng
Gesang. Wudhar denira samadi ring loka
hasthasabdajati, amarengi kalaning asthacandra
winahya,
Nawacandra wus kamarga, andungkap
dasaarine, saking loka nawapurnajati, sumeleng
suwung wiyose, myak langse gendhala giri,
saking tuwa garba mesat, prapteng alam
padhang lokapana, acecala sabda mulya cenger.
Wijilira sinarengan kadang catur, sajuga mijil
saking jaja, tri mijil saking margina, kakang
kawah , rahmuka miwah adhi ari-ari.
Jabang ambabar putri, wanci sapeken
kaparenging rama ibu tinengeran Rara……..
Enggaling kang sinursita, wit wekel taliti talaten
anggenira anglelinthing anggulawentah, sarta
pamarsudinipun ing reh kasarasan, kawasisan,
katrampilan kagunan, miwah kasusilan
satatakramanipun, putra putri wulagang dadya
Kenya dewasa, seger saras jiwa raga, susila,
prasaja, anggung gambira, wasis trampil,
sinembuh ing sulistya,
Amarengi ari piniji surya pinilih, miwah wulan
dalah warsa winanci, sang dyah sembada
jinatukrama dening sang satriya sumbaga
wiratama ingkang wus sahabipraya kekasih
bagus……….. atmajanipun Bapak saha
Ibu……….
Mangkana ta wau saparipurnaning prastawa
tuhu wigati wiwahaharja, panganten putri
sinaratan bubak kawah, ingkang esthinira
ambrastha saliring durgama, mbengkas
sagunging saru siku, anyenyandhang nugraha
rajarha bagya mulya.
Panganten sarimbit nulya samya lenggah jajar
sumandhing, sesarengan anguningani isining
kendhaga kencana sarta kendhaga mulya.
21
Sri pengantin wus tunggil tekade saiyeg
saekakapti amangun brayan darmaning
tumuwuh, rama ibu, para sepuh warga gotrah
sumawana kadang mitra tuwin ingkang sudi
sredha angestreni, samya menembrama
mangastukara mangastuti manungku puji mrih
kang tigas kawiwaha pinaringan wilujeng ing
donya tuwin akherat, jejeg jumangkah , jajag
jumujug, kang jinangka, bagya, bagya,
sumbaga, sumbagya, anggung lumantar,
lumintir, miwah lumuntur kanugrahan ira.
Kasigeg panindaking upacara bubak kawah,
kirang jangkeping atur, kaladuk, dalasan
lepating pangroncenipun tembung, ukara,
miwah basa, mugi-mugi sampun andadosaken
kiranging tangkepipun pamengku, saha
salajengipun kaparengna tadhah tetesing
pangaksama.
Nuwun.
22