Operasional Matriks
1. Penjumlahan dan Pengurangan
Dua buah matriks dapat dijumlahkan atau dikurangkan jika kedua matriks tersebut mempunyai ordo yang
sama. Penjumlahan atau pengurangan dua buah matriks dapat dilakukan jika kedua matriks mempunyai
ordo sama. Operasional penjumlahan atau pengurangan dapat dilakukan dengan menjumlahkan atau
mengurangi elemen matriks yang bersesuaian dan hasilnya merupakan nilai elemen yang bersesuaian
pada matriks hasil.
𝐴 +𝐵 =𝐶
0 −2 5 1 2 5
𝐴+𝐵 = 2 0 −1 + 2 3 1
−5 1 0 5 1 1
0+1 −2 + 2 5+5 1 0 10
𝐴+𝐵 = 2+2 0+3 −1 + 1 = 4 3 0
−5 + 5 1+1 0+1 0 2 1
0 −2 5 1 2 5
𝐴−𝐵 = 2 0 −1 − 2 3 1
−5 1 0 5 1 1
0−1 −2 − 2 5−5 −1 −4 0
𝐴−𝐵 = 2−2 0−3 −1 − 1 = 0 −3 −2
−5 − 5 1−1 0−1 −10 0 −1
1 2 5 2 2 5
𝐴. 𝐵 = 2 3 4 2 3 −1
−5 1 1 5 1 1
1 2 5 2 2 5 31 13 8
2 3 4 2 3 −1 = 30 17 11
−5 1 1 5 1 1 −3 −6 −25
Jika matriks 𝑨. 𝑩 = 𝑪 dan matriks 𝑪 adalah matriks nol, maka matriks A dan atau matriks B
tidak harus berupa matriks nol.
Contoh :
1 2 3 1 −1 2
𝐴 = 2 4 6 dan 𝐵 = 1 −1 2 , maka
1 2 3 −1 1 −2
1 2 3 1 −1 2
𝐴. 𝐵 = 2 4 6 1 −1 2
1 2 3 −1 1 −2
1+2−3 −1 − 2 + 3 2 + 4 − 6
𝐴. 𝐵 = 2 + 4 − 6 −2 − 4 + 6 4 + 8 − 12
1+2−3 −1 − 2 + 3 2 + 4 − 6
0 0 0
𝐴. 𝐵 = 0 0 0
0 0 0
Perkalian suatu matriks dengan matriks identitas sama dengan matriks itu sendiri, sehingga
𝑨. 𝑰 = 𝑰. 𝑨 = 𝑨
Contoh :
1 2 3 1 0 0
𝐴 = 2 3 4 dan 𝐼 = 0 1 0
2 1 1 0 0 1
1 2 3 1 0 0 1 0 0 1 2 3 1 2 3
2 3 4 0 1 0 = 0 1 0 2 3 4 = 2 3 4
2 1 1 0 0 1 0 0 1 2 1 1 2 1 1
1+0+0 0+2+0 0+0+3 1+0+0 2+0+0 3+0+0 1 2 3
2+0+0 0+3+0 0+0+4 = 0+2+0 0+3+0 0+4+0 = 2 3 4
2+0+0 0+1+0 0+0+1 0+0+2 0+0+1 0+0+1 2 1 1
1 2 3 1 2 3 1 2 3
2 3 4 = 2 3 4 = 2 3 4
2 1 1 2 1 1 2 1 1
Perkalian suatu matriks dengan inversnya sama dengan matriks identitas, sehingga
𝑨. 𝑨 𝟏 = 𝑨 𝟏 . 𝑨 = 𝑰
Contoh :
Jika matriks :
1 2 5 −1 3 −7
𝐴 = 2 3 4 , maka matriks 𝑨 𝟏 = −22 26 6 , sehingga
−5 1 1 17 −11 −1
𝐴. 𝐴 = 𝐴 . 𝐴 = 𝐼
1 2 5 1 −1 3 −7 1 −1 3 −7 1 2 5 1 0 0
2 3 4 −22 26 6 = −22 26 6 2 3 4 = 0 1 0
40 40
−5 1 1 17 −11 −1 17 −11 −1 −5 1 1 0 0 1
1 1 2 5 −1 3 −7 1 −1 3 −7 1 2 5 1 0 0
2 3 4 −22 26 6 = −22 26 6 2 3 4 = 0 1 0
40 40
−5 1 1 17 −11 −1 17 −11 −1 −5 1 1 0 0 1
1 0 0 1 0 0 1 0 0
0 1 0 = 0 1 0 = 0 1 0
0 0 1 0 0 1 0 0 1
Jika hasil perkalian antara matriks 𝐴 dan 𝐵 sama dengan matriks C atau 𝐴. 𝐵 = 𝐶, maka matriks 𝐵 sama
dengan 𝐴 . 𝐶.
Contoh :
Jika matriks
1 2 5 2 2 5
𝐴 = 2 3 4 dan 𝐵 = 2 3 −1 , maka
−5 1 1 5 1 1
𝐴. 𝐵 = 𝐶
1 2 5 2 2 5 31 13 8
2 3 4 2 3 −1 = 30 17 11
−5 1 1 5 1 1 −3 −6 −25
𝐴 . 𝐴. 𝐵 = 𝐴 . 𝐶
𝐼. 𝐵 = 𝐴 . 𝐶
𝐵 = 𝐴 .𝐶
2 2 5 1 −1 3 −7 31 13 8
2 3 −1 = −22 26 6 30 17 11
40
5 1 1 17 −11 −1 −3 −6 −25
2 2 5 80 80 200
2 3 −1 = 80 120 −40
5 1 1 200 40 40
2 2 5 2 2 5
2 3 −1 = 2 3 −1
5 1 1 5 1 1
Sifat Operasional Matriks
1 2 5 2 2 5 1 2 3
Jika diberikan matriks 𝐴 = 2 3 4 ,𝐵= 2 3 −1 , dan 𝐶 = 2 1 −1 , maka :
−5 1 1 5 1 1 4 1 2
Sifat Penjumlahan :
1. Komutatif :𝐴+𝐵 =𝐵+𝐴
1 2 5 2 2 5 2 2 5 1 2 5
2 3 4 + 2 3 −1 = 2 3 −1 + 2 3 4
−5 1 1 5 1 1 5 1 1 −5 1 1
3 4 10 3 4 10
4 6 3 = 4 6 3
0 2 2 0 2 2
2. Assosiatif : (𝐴 + 𝐵) + 𝐶 = 𝐴 + (𝐵 + 𝐶)
1 2 5 2 2 5 1 2 3 2 2 5 1 2 5 1 2 3
2 3 4 + 2 3 −1 + 2 1 −1 = 2 3 −1 + 2 3 4 + 2 1 −1
−5 1 1 5 1 1 4 1 2 5 1 1 −5 1 1 4 1 2
3 4 10 1 2 3 2 2 5 2 4 8
4 6 3 + 2 1 −1 = 2 3 −1 + 4 4 3
0 2 2 4 1 2 5 1 1 −1 2 3
4 6 13 4 6 13
6 7 2 = 6 7 2
4 3 4 4 3 4
Sifat Pengurangan :
1. Tidak Komutatif :𝐴−𝐵 ≠𝐵−𝐴
1 2 5 2 2 5 2 2 5 1 2 5
2 3 4 − 2 3 −1 ≠ 2 3 −1 − 2 3 4
−5 1 1 5 1 1 5 1 1 −5 1 1
−1 0 0 1 0 0
0 0 5 ≠ 0 0 −5
−10 0 0 10 0 0
2. Tidak Asosiatif : (𝐴 − 𝐵) − 𝐶 ≠ 𝐴 − (𝐵 − 𝐶)
1 2 5 2 2 5 1 2 3 2 2 5 1 2 5 1 2 3
2 3 4 − 2 3 −1 − 2 1 −1 ≠ 2 3 −1 − 2 3 4 − 2 1 −1
−5 1 1 5 1 1 4 1 2 5 1 1 −5 1 1 4 1 2
−1 0 0 1 2 3 2 2 5 0 0 2
0 0 5 − 2 1 −1 ≠ 2 3 −1 − 0 2 5
−10 0 0 4 1 2 5 1 1 −9 0 −1
−2 −2 −3 2 2 3
−2 −1 6 ≠ 2 1 −6
−14 −1 −2 14 1 2
Sifat Perkalian :
1 2 5 2 2 5 2 2 5 1 2 5
2 3 4 2 3 −1 ≠ 2 3 −1 2 3 4
−5 1 1 5 1 1 5 1 1 −5 1 1
31 13 8 −19 15 23
30 17 11 ≠ 13 12 21
−3 −6 −25 2 14 30
2. Assosiatif : (𝐴. 𝐵). 𝐶 = 𝐴. (𝐵. 𝐶)
1 2 5 2 2 5 1 2 3 1 2 5 2 2 5 1 2 3
2 3 4 2 3 −1 2 1 −1 = 2 3 4 2 3 −1 2 1 −1
−5 1 1 5 1 1 4 1 2 −5 1 1 5 1 1 4 1 2
31 13 8 1 2 3 1 2 5 26 11 14
30 17 11 2 1 −1 = 2 3 4 4 6 1
−3 −6 −25 4 1 2 −5 1 1 11 12 16
89 83 96 89 83 96
108 88 95 = 108 88 95
−115 −37 −53 −115 −37 −53
3. Distributif : 𝐴. (𝐵 + 𝐶) = 𝐴. 𝐵 + 𝐴. 𝐶
1 2 5 2 2 5 1 2 3 1 2 5 2 2 5 1 2 5 1 2 3
2 3 4 2 3 −1 + 2 1 −1 = 2 3 4 2 3 −1 + 2 3 4 2 1 −1
−5 1 1 5 1 1 4 1 2 −5 1 1 5 1 1 −5 1 1 4 1 2
1 2 5 3 4 8 31 13 8 25 9 11
2 3 4 4 4 −2 = 30 17 11 + 24 11 11
−5 1 1 9 2 3 −3 −6 −25 1 −8 −14
56 22 19 56 22 19
54 28 22 = 54 28 22
−2 −14 −39 −2 −14 −39
Bukti Sifat transpos dari suatu matriks :
(𝐴 + 𝐵) = 𝐴 + 𝐵
1 2 5 2 2 5 1 2 5 2 2 5
2 3 4 + 2 3 −1 = 2 3 4 + 2 3 −1
−5 1 1 5 1 1 −5 1 1 5 1 1
3 4 10 1 2 −5 2 2 5
4 6 3 = 2 3 1 + 2 3 1
0 2 2 5 4 1 5 −1 1
3 4 0 3 4 0
4 6 2 = 4 6 2
10 3 2 10 3 2
(𝐴 ) =𝐴
1 2 5 1 2 5
2 3 4 = 2 3 4
−5 1 1 −5 1 1
1 2 −5 1 2 5
2 3 1 = 2 3 4
5 4 1 −5 1 1
1 2 5 1 2 5
2 3 4 = 2 3 4
−5 1 1 −5 1 1
(𝐴𝐵) = 𝐵 𝐴
1 2 5 2 2 5 2 2 5 1 2 5
2 3 4 2 3 −1 = 2 3 −1 2 3 4
−5 1 1 5 1 1 5 1 1 −5 1 1
1 2 5 2 2 5 2 2 5 1 2 −5
2 3 4 2 3 −1 = 2 3 1 2 3 1
−5 1 1 5 1 1 5 −1 1 5 4 1
31 13 8 31 30 −3
30 17 11 = 13 17 −6
−3 −6 −25 8 11 −25
31 30 −3 31 30 −3
13 17 −6 = 13 17 −6
8 11 −25 8 11 −25
(𝑘𝐴) = 𝑘𝐴 , misal 𝑘 = 3
1 2 5 1 2 5
3 2 3 4 =3 2 3 4
−5 1 1 −5 1 1
3 6 15 1 2 −5
6 9 12 =3 2 3 1
−15 3 3 5 4 1
3 6 −15 3 6 −15
6 9 3 = 6 9 3
15 12 3 15 12 3
Buktikan :
a. (𝐴𝐵) = 𝐵 𝐴
b. (𝐵𝐴) = A B
Untuk :
4
1. 𝐴 = [1 2 3] dan 𝐵 = 2
3
1 4
1 2 3
2. 𝐴 = dan 𝐵 = 2 3
2 3 4
3 2
1 2 3 3 2 3
3. 𝐴 = 3 4 1 dan 𝐵 = 1 4 3
4 2 1 3 2 2
Jawab :
1. a. (𝐴𝐵) = 𝐵 𝐴
4 4
([1 2 3] 2 ) = 2 [1 2 3]
3 3
1
(17) = [4 2 3] 2
3
([17]) = [17]
[17] = [17]
b. (𝐵𝐴) = A B
4 4
( 2 [1 2 3]) = [1 2 3] 2
3 3
4 8 12 1
(2 4 6 ) = 2 [4 2 3]
3 6 9 3
4 2 3 4 2 3
8 4 6 = 8 4 6
12 6 9 12 6 9
2. a. (𝐴𝐵) = 𝐵 𝐴
1 4 1 4
1 2 3 1 2 3
( 2 3) = 2 3
2 3 4 2 3 4
3 2 3 2
1 2
14 16 1 2 3
= 2 3
20 25 4 3 2
3 4
14 20 14 20
=
16 25 16 25
b. (𝐵𝐴) = A B
1 4 1 4
1 2 3 1 2 3
(2 3 ) = 2 3
2 3 4 2 3 4
3 2 3 2
9 14 19 1 2
1 2 3
8 13 18 = 2 3
4 3 2
7 12 17 3 4
9 8 7 9 8 7
14 13 12 = 14 13 12
19 18 17 19 18 17
3. a. (𝐴𝐵) = 𝐵 𝐴
1 2 3 3 2 3 3 2 3 1 2 3
(3 4 1 1 4 3) = 1 4 3 3 4 1
4 2 1 3 2 2 3 2 2 4 2 1
14 16 15 3 1 3 1 3 4
( 16 24 23 ) = 2 4 2 2 4 2
17 18 20 3 3 2 3 1 1
14 16 17 14 16 17
16 24 18 = 16 24 18
15 23 20 15 23 20
b. (𝐵𝐴) = A B
3 2 3 1 2 3 1 2 3 3 2 3
(1 4 3 3 4 1) = 3 4 1 1 4 3
3 2 2 4 2 1 4 2 1 3 2 2
21 20 14 1 3 4 3 1 3
( 25 24 10 ) = 2 4 2 2 4 2
17 18 13 3 1 1 3 3 2
21 25 17 21 25 17
20 24 18 = 20 24 18
14 10 13 14 10 13