Bab 3:

Sosiobudaya Masyarakat Kerajaan Alam

Melayu
3.1 BAHASA DAN TULISAN
• SIFAT KETERBUKAAN MASYARAKAT KERAJAAN ALAM MELAYU
membolehkan sistem tulisan berkembang dalam kerajaan Funan, Champa,
Srivijaya, Angkor, Majapahit dan Kedah Tua.

• Penggunaan bahasa turut mengalami situasi yang sama.

KERAJAAN BAHASA TULISAN LAIN-LAIN

FUNAN • Sanskrit sebagai bahasa • Berasaskan tulisan • Menggunakan

utama. orang Hu yang kalendar Saka yang
• Bukti: penemuan batu menggunakan berasal dari India.
bersurat Funan bertarikh tulisan orang India.
abad kedua.
CHAMPA • Bahasa Melayu Champa • Tulisan Palava. • Agama Islam
• Bahasa Sanskrit • Bukti: Penemuan tersebar di Champa
• Bukti: penemuan batu inskripsi bertarikh sejak abad kelapan.
bersurat dalam kedua- abad keenam yang • Menjadikan bahasa
dua bahasa. ditulis oleh Raja Melayu Champa
Sambhuvarman. menjadi bahasa utama
seiring dengan
• Tulisan Champa perkembangan tulisan
Kuno. Jawi.
SRIVIJAYA • Bahasa Melayu sebagai • Tulisan Palava.
bahasa utama dalam
urusan pentadbiran dan
harian.
• Menerima pengaruh • Batu bersurat di
daripada bahasa Talang Tuwo.
Sanskrit.
• Bukti: penemuan batu- • “Pada tahun Saka 606, pada
saat itulah taman yang
batu bersurat seperti dinamakan Śriksetra dibuka di
Kedukan Bukit, Kota bawah pimpinan Baginda Sri
Jayanasa.
Kapur, Telaga Batu dan • Niat baginda, semoga yang
Talang Tuwo di Sumatera ditanam di sini, seperti pokok
bertarikh abad ketujuh. kelapa, pinang, nipah, sagu dan
pelbagai pokok buah-buahan
dapat dimakan hasilnya.”
KERAJAAN BAHASA TULISAN LAIN-LAIN

ANGKOR • Bahasa Sanskrit. • Tulisan Palava.

• Bahasa Khmer. • Tulisan Khmer.
• Bukti: penemuan inskripsi • Ditemukan di dinding
pada dinding candi. candi. • Tulisan Palava
MAJAPAHIT • Jawa Kuno. • Tulisan Kawi.
• Bukti: Penemuan
inskripsi dan
persuratan
bertarikh abad ke- • Tulisan Kawi
14.

• Tulisan Pegon
(tulisan yang
menggunakan huruf- • Tulisan Pegon
huruf Arab)
digunakan selepas
tersebarnya agama
Islam.
KEDAH TUA • Bahasa Sanskrit. • Tulisan Palava.
• Bukti: penemuan
batu bersurat di
Sungai Mas dan
Cherok Tok Kun
yang bertarikh abad • Batu Bersurat di
kelima Cherok Tok Kun

KEPENTINGAN BAHASA DAN TULISAN KEPADA KERAJAAN ALAM

MELAYU

• Menjadi ALAT KOMUNIKASI UTAMA.

• Berfungsi untuk MENYIMPAN REKOD-REKOD PEMERINTAHAN,

PERUNDANGAN, PERDAGANGAN DAN KEAGAMAAN.

• Pada hari ini, hasil tulisan masyarakat kerajaan tersebut menjadi SUMBER
RUJUKAN DAN DOKUMENTASI KEPADA AHLI SEJARAH UNTUK MEMAHAMI
KETAMADUNAN MASYARAKAT SILAM.
3.2 PERSURATAN

• Sebelum sistem tulisan digunakan dengan meluas, masyarakat kerajaan

Alam Melayu terkenal dengan tradisi lisan. Tradisi lisan lahir berdasarkan
alam sekeliling.
• Tema utama tradisi lisan ini bertemakan:
• Asal-usul
• Binatang
• Nasihat
• Seloka
• Teladan
• Adat
• Apabila sistem tulisan lahir, persuratan berkembang dalam kalangan
masyarakat.
• Persuratan merupakan antara BUKTI KEINTELEKTUALAN MASYARAKAT
KERAJAAN ALAM MELAYU.
• Bukti kegiatan persuratan awal kerajaan Alam Melayu yang ditemukan
adalah dalam BENTUK BATU BERSURAT.
KERAJAAN BUKTI KEGIATAN PERSURATAN ISI KANDUNGAN BATU
BERSURAT/ INSKRIPSI
FUNAN • Penemuan batu bersurat terawal di Alam
Melayu yang bertarikh abad kedua.
CHAMPA • Penemuan batu bersurat tertua di Kauthara
bertarikh 192 M.
• Terdapat sebanyak 206 buah batu bersurat
di Champa.

• Penemuan manuskrip sejak abad ke-13.

• Karya sastera yang masyhur ialah:
• Akayet Inra Patra
• Akayet Deva Mano.
SRIVIJAYA • Penemuan beberapa batu bersurat seperti:
• Karang Brahi
• Palas Pasemah bertarikh abad ketujuh.

• Memerihalkan pengukuhan
kerajaan terutama
KEPENTINGAN TAAT
SETIA TERHADAP RAJA.
 KERAJAAN BUKTI KEGIATAN PERSURATAN ISI KANDUNGAN BATU
BERSURAT/INSKRIPSI
ANGKOR • Penemuan batu bersurat Sdok Kok Thom di • Mengisahkan pemerintahan
barat laut Kemboja Jayavarman II.
• Inskripsi yang terpahat pada dinding- • Menggambarkan aspek
dinding candi seperti di Angkor Wat. keagamaan dan
pemerintahan.
MAJAPAHIT • Penemuan batu bersurat Trowulan
bertarikh 1358 yang ditulis dalam bahasa
Jawa Kuno bertulisan kawi.

KEDAH TUA
pengaruh epik dan sastera India
• Penemuan manuskrip.
• Karya sejarah termasyhur ialah
• NAGARAKERTAGAMA YANG
DIKARANG OLEH PRAPANCA PADA
TAHUN 1365.
• PARARATON
• TANTU PANGGELARAN.
• Penemuan batu bersurat di: • Sebahagian besar inskripsi
• Bukit Choras menyentuh tentang DOA
• Bukit Meriam bertarikh abad kelima. DAN AMALAN DALAM
AGAMA BUDDHA
• Penemuan inskripsi yang ditulis di:
• Atas pinggan tanah liat
• Kepingan emas
• Kepingan perak

mempengaruhi Persuratan Melayu

dalam persuratan Alam Melayu

Ramayana Syair
Bentuk sastera Islam yang

Mahabhrata Gurindam

Purana Cerita hikayat

Jataka Nazam
 • Selepas kedatangan Islam, kisah kehidupan nabi-nabi seperti Nabi
Sulaiman dan Nabi Muhammad SAW ditulis ke dalam bahasa
Melayu.

• Karya epik mengisahkan perjuangan pahlawan Islam diterjemahkan

ke bahasa Melayu.

Karya epik perjuangan pahlawan

Hikayat Nabi
Karya kisah nabi terkenal

Bercukur Hikayat Amir

Hamzah
Hikayat Nabi Wafat
Hikayat Iskandar
Islam
Hikayat Bulan Zulkarnain
Berbelah Hikayat Muhammad
Ali Hanafiah
Hikayat Nabi Yusof

3.3 SENI BINA

• Maksud seni bina: SUATU SENI MEREKA BENTUK SESEBUAH BINAAN

YANG MEMPUNYAI FUNGSI-FUNGSI TERTENTU.

• Hasil seni bina masyarakat Alam Melayu ialah:

• SENI BINA CANDI

• PERKAPALAN
• SISTEM PENGAIRAN
KERAJAAN BENTUK SENI SENI BINA
BINA
FUNAN • Membina kapal besar yang boleh memuatkan sehingga
KAPAL 700 orang dan 1000 tan kargo barangan.
• Membina perahu panjang yang boleh membawa 100 orang
penumpang.
• Sistem pengairan dibina untuk:
SISTEM • Mengawal limpahan air
PENGAIRAN • mengalirkan air masin keluar dari tanah pertanian.
• Candi dibina sebagai:
• Rumah ibadat
CANDI • Pusat pendidikan
• Pusat pertemuan masyarakat
• Contoh candi: Candi Go Cay Thi di Oc Eo.
ANGKOR • Membina baray berukuran 2 x 8 kilometer yang dapat
SISTEM menampung 30 juta meter padu air untuk:
PENGAIRAN • Disalurkan ke sawah-sawah padi di sekitarnya.

• Angkor Wat yang dibina oleh Raja Suryavarman II pada

abad ke-12.
• Angkor Wat dibina dengan keluasan 208 hektar.
CANDI • Binaan menara utama di tengah-tengah candi ini ialah
setinggi 65 meter.

• Angkor Thom.
• Kapal untuk:
KAPAL • Kegunaan perdagangan
• Kegunaan peperangan
CHAMPA • Candi kerajaan Champa yang masyhur ialah:
• Kompleks candi di Lembah Mi Son
CANDI • Candi Dong Duong (Buddha)
• Candi Po Nagar (Hindu)
SRIVIJAYA CANDI • Candi Muara Takus
• Candi Muara Jambi di Sumatera.
KAPAL • Ibu kota Srivijaya menjadi pusat binaan kapal.
• Bukti: Rekod kerajaan China mencatatkan Palembang
sebagai pusat binaan kapal-kapal Melayu (Kun-lun-
po) yang besar, boleh belayar hingga pelabuhan
Tonkin dan tenggara China.
KERAJAAN BENTUK SENI SENI BINA
BINA
MAJAPAHIT • Candi Tikus di Jawa Timur
CANDI • Candi Cetho di Jawa Tengah.
• Gapura Wringin Lawang:
• Pintu gerbang laluan raja
PINTU
GERBANG • Gapura Bajang Ratu:
• Pintu masuk ke dalam sebuah bangunan suci di Jawa
Timur.
ANGKOR • CANDI BUDDHA
• Candi Bukit Choras
• Candi Bukit Pendiat
• Candi Bukit Meriam

CANDI • CANDI HINDU

• Candi Bukit Batu Pahat
• Candi Bendang Dalam.

• Kedua-dua candi mendapat pengaruh seni bina Kerajaan

Chola dari India.
SENI BINA • Turut ditemukan di kawasan candi.
ARCA HINDU
DAN BUDDHA
GANGGA • Diperbuat daripada gangsa setinggi 18 meter di Tanjung
NAGARA Rambutan.
PATUNG • Patung Buddha lain turut ditemukan di Sungai Siput dan
BUDDHA Pangkalan.
• Patung Buddha mendapat pengaruh Kerajaan Gupta dari
India.

KEPENTINGAN MEMELIHARA SENI BINA KERAJAAN ALAM MELAYU:

• Bukti kebijaksanaan masyarakat kerajaan Alam Melayu.

• Bukti kemahiran masyarakat kerajaan Alam Melayu dalam bidang seni bina yang
masih boleh dilihat hingga hari ini
• Merupakan khazanah sejarah kerajaan Alam Melayu.
 3.4 STRUKTUR SOSIAL
• Asas struktur sosial masyarakat Kerajaan Alam Melayu terbahagi kepada:

• KELAS ATASAN YANG DIKENALI SEBAGAI GOLONGAN

PEMERINTAH.
• KELAS BAWAHAN DIKENALI SEBAGAI GOLONGAN DIPERINTAH.
• Status tertinggi.
• Terdiri daripada RAJA DAN
GOLONGAN KERABAT DIRAJA (PERMAISURI,
DIRAJA
PUTERA, PUTERI, ADIK-BERADIK,
IBU BAPA DAN AHLI KELUARGA).
GOLONGAN
PEMERINTAH • Mendukung sistem pentadbiran
kerajaan.
BANGSAWAN • Terdiri daripada PEMBESAR,
ILMUWAN, GOLONGAN AGAMA,
PUJANGGA DAN PENDETA ISTANA.
• Mengukuhkan sistem beraja melalui
konsep taat setia dan menjana
ekonomi kerajaan.
RAKYAT MERDEKA • Terdiri daripada PEKERJA ISTANA,
ASKAR, PETANI, PENTERNAK,
GOLONGAN PEDAGANG, NELAYAN DAN ARTISAN.
DIPERINTAH
• Berkhidmat dalam sektor sosioekonomi
dan meningkatkan status pemiliknya.
HAMBA • Terdiri daripada TAWANAN PERANG,
HAMBA BERHUTANG DAN RELA
MENJADI HAMBA.
KEPENTINGAN STRUKTUR SOSIAL KERAJAAN ALAM MELAYU:

• Memperkukuh sistem politik.

• Memperkukuh kedudukan pemerintah.
• Kelas atasan memainkan peranan menjaga dan melindungi rakyatnya
• Kelas bawahan memberikan taat setia kepada golongan pemerintah.
• Menyumbang kepada kestabilan kerajaan.