Dumadine Gunung Kidul

Asal-usul Gunung Kidul dumadi nalika Kasultanan Ngayogyakarta nalika iku ratune
yaiku Sultan Hamengku Buwono 1. Ing wektu iku pemerintahane, wilayah ing pesisir segara
kidul mlebu wilayah Kasultanan Ngayogyakarta. Nanging, wektu iku jeneng Gunung Kidul
dudu Gunung Kidul, nanging Sumengkar. Amarga wilayahe ombo banget, wilayah
Sumengkar dipimpin dening Adipati. Mulane diarani daerah Sumengkar, Banjur ngapa
Kadipaten Sumengkar diganti jeneng dadi Kadipaten Gunung Kidul? Critane kaya ing ngisor
iki.
Ing sawijining dino, ing Kadipaten Sumengkar ana rapat sing penting banget. Rapat
kasebut dipimpin dening Adipati Sumengkar dewe yaiku, Adipati Wironegara. Nalika
semana, sang Adipati diadapi karo wong seng dipercaya, kayata Patih Panitipraja, Rangga
Puspowilogo, Panji Semanu Harjodipuro, lan para punggawa Kadipaten Sumengkar liyane.
Nanging nganti para punggawa ngenteni suwe, Adipati Wironegoro durung miwiti patemon.
“Gusti Adipati, kula sadaya sami ngentosi dhawuh, punapa taksih wonten ingkang
ngrepotaken supados rapat punika boten enggal diwiwiti?” pitakone Patih Panitipraja kanthi
kendel.
“Inggih, Patih. Kula taksih ngenteni Demang Piyaman Wonopawiro, mboten biasane
telat.” ujare Adipati Wironegoro.
“Ah, apa kudu dienteni? Sanadyan tanpa dheweke Kadipaten Sumengkar tetep mlaku,
Gusti.” Sambunge Rangga Puspowilogo ora seneng.
“Aku ngerti maksudmu, Puspowilogo. Nanging rapat iki penting banget. Aku pengin
kabeh kadipaten ngrungokake dhewe dhawuhe Sultan Yogyakarta Hadiningrat.” ujare Adipati
sing Wicaksana.
Rangga Puspowilogo kang midhanget wangsulane gustine katon ora seneng.
Nanging, ora wani mbantah maneh.
“Nggih, Awake dhewe ngenteni sedhela Demang Piyaman, yen ora teka kita
tinggalake wae.” sambunge patih njupuk jalan tengah.
Akhire, sawise ngenteni sawetara wektu Demang Piyaman ora teka, rapat ing
Kadipaten Sumengkar diwiwiti.
Adipati Wironegoro langsung ngaturake dhawuhe Sultan Hamengku Buwono marang
para punggawa kang padha rawuh. Isi pokok saka titah Sultan Yogyakarta yaiku ibu kota
Kadipaten Sumengkar dipindhah menyang alas Doyong. Alasan pindah ibu kota amarga saka
pituduh sing ditampa dening Kanjeng Sultan nalika semedi ing masjid. Yen ibu kuta
Kadipaten Sumengkar ora dipindhah, bakal nuwuhake bilai. Ora mung Kadipaten Sumengkar
dhewe sing ngalami musibah, nanging kabeh Kasultanan Ngayogyakarta.
Amarga ana ancaman bilai kang bakal nekani Sultan Yogyakarta, Kanjeng Sultan
dhawuh marang Adipati Wironegoro supaya enggal-enggal nindakake dhawuhe.
“Inggih, dhawuhipun Kanjeng Sultan punika sampun cetha. Sapunika punapa paduka
ingkang badhe tindak nindakaken tugas ing negara punika, mbabat alas doyong?” pitakone
Adipati Wironegoro.
Kabeh sing ana mung bisa meneng krungu dhawuhe. Kabeh kudu takon maneh, apa
tegese mbabat alas nongko doyong. Aja mung mbabat mung ngganggu wae risikone mati.
“Kepriye yen kowe,Rangga Puspowilogo. Kowe kuwi benteng lan panglima perang
Kadipaten Sumengkar?” pitakone Adipati Wironegoro sinambi nyawang Rangga
Puspowilogo.
Raine Rangga Puspowilogo pucet, banjur ngandika, “Sewu ampun Gusti Adipati,
kula mboten purun nampik dhawuhipun Gusti Adipati, nanging saestu kulo mboten purun
mati sia-sia ing tanganipun para jin ingkang rumeksa wana Alas Nongko Doyong.”
Krungu wangsulane punggawane, Adipati Wironegoro katon ora seneng lan nahan
nesu.
 “Sanajan mangkono, aku duwe usul, Gusti. Muga-muga Demang Piyaman
Wonopawiro sing nglakokane tugas. Kabeh iki minangka wujud paukuman kanggo dheweke,
Gusti …!”.
“Tutup cangkemmu, Puspowilogo. Kowe dhewe ora bisa nindakake tugas. Ojo
nyerahake tanggung jawabmu marang wong liya.” ujare Adipati tansaya murka.
Kabeh sing hadir meneng.Padha nyalahake Rangga Puspowilogo amarga omongane
sembrono. Dene Adipati Wironegoro sansaya murka, ora mung amarga sikape Puspowilogo
nanging uga kelingan sepira gedhene tumrape Kanjeng Sultan yen ora nindakake kuwajibane.
Ora gumun yen swasana rapat katon sepi. Kabeh padha kesasar ing pikirane dhewe-dhewe.
“Nggih. Menawi mboten wonten punggawa Kadipaten Sumengkar ingkang wani,
tugas kula badhe laksanakaken piyambak!” ujare Adipati Wironegoro ngamuk.
“Aja …. Aja, Gusti. Kawula ingkang badhe nindakaken kuwajibaning negara
punika!” kandhane wong kang nembe mlebu lan manembah kanthi hormat. Dheweke yaiku
Demang Piyaman Wonopawiro.
“Demang …! Opo bener kowe bisa mbabat Alas Nongko Doyong …,” bengoke
adipati kaya ora percaya.
“Mekaten Gusti Adipati,mugi kawula ingkang badhe nindakaken kuwajibaning
negara …”
“Sampeyan ora wedi mati?”
“Kanggo negara, kula rela ngorbanake jiwa ragaku Gusti,” wangsulane Demang
Wonopawiro.
Adipati Wironegoro seneng banget karo wangsulan Demang sing isih enom nanging
gagah prakosa. Adipati uga janji, yen Demang Piaman kasil nindakake kuwajibane negara,
bakal diwenehi hadiah gedhe.
“Nyuwun sewu, Gusti Adipati. Dudu kanugrahan sing dakkarepake, nanging kula
pancen pengin nindakake tugas negara.” sambunge Demang kang asor.
“Nggih. Apa wae alasanmu, aku matur nuwun banget. Saiki, nyiapake kabeh lan
lunga. Doaku karo sampeyan.” jare Adipate maneh.
Pungkasane, Demang Wonopawiro budhal nindakake kuwajibane. Sadurunge mlebu
ing kawasan Alas Nangka Dyong sing angker, Demang Wonopawiro spesialis mampir ing
omahe Ki Nitisari, kakange sing ngerti banget babagan Alas Nangka Doyong.
“Dimas, ora gampang gaweyan mbabat Alas Nongko Doyong. Kliru sithik nyawa
sing dadi taruhane.” kandhane Ki Nitisari ngeling-eling adhine.
“Lajeng menapa ingkang kedah kula tindakaken, Kang mas?”
“Mengko tengah wengi, aku bakal ngencani kowe dimas nemoni penguwasa alas
Nongko Doyong.” wangsulane Ki Nitisari.
Pas tengah wengi, sedulur lora mau nekat nembus tengah wengi lan Alas Nongko
Doyong sing angker. Wong loro mau terus mlaku ora peduli saka akeh godaan lan serangan
para jin ing dalan. Pungkasane, sawise tekan tengah ara-ara samun wong loro mau langkung
bertapa ing ngisor wit nongko tuwa sing meh ambruk (doyong).
Patang puluh dina patang puluh bengi sakarone padha tapa, nyuwun pituduh lan
pitulungan marang Kang MahaKuwasa. Nalika iku, wong loro padha nandhang sangsara
sakajin alas.Nanging, pungkasane jin sing manggon ing alas padha mlayu, ora bia ngadhepi
kekuwatan gaib loro punggawa Kadipaten Sumengkar. Banjur teka Nyai Gadung Melati
minangka utusan resmi Ratu Laut Kidul nemoni wong loro mau.
Lumantar utusane, panguasa Segara Kidul lan uga sing nguwasani Alas Nongko
Doyong masrahake alas kang dikuwasani kanggo didadekake dhaerah ngganteni Kadipaten
Sumengkar. Nanging, panguwasa jin ing Segara Kidul ngelikake yen ing mbabat alas aja
nganti sembrono lan ing tembe jeneng wilayah anyar kudu nganggo jeneng “KIDUL”.
Wiwit kuwi alas Nongko Doyong sing dadi wilayah anyar banjur dijenengi
“GUNUNG KIDUL” dening Sri Sultan Hamengku Buwono. Jeneng kasebut isih urip nganti
saiki.
Unsur Intrinsik :

1. Tema : Legenda

2. Alur : Maju

3. Latar :
-Latar Panggonan : Alas Nongko Doyong, Kadipaten Sumengkar.
-Latar Waktu : Tengah Wengi
-Latar Swasana : Angker, medheni

4. Tokoh dan Penokohan :

-Demang Piyaman Wonopawiro : Protagonis
-Adipati Wironegoro : Protagonis
-Rangga Puspowilogo :Antagonis
-Ki Nitisari : Protagonis
-Sultan Hamengku Buwono I : Protagonis
-Nyai Gadung Melati : Protagonis

5. Sudut Pandang : Orang Ketiga

6. Amanat :
-Awak dewe kudu niru teladane Demang Piyaman Wonopawiro sing tansah marani
dheweke nindakake kuwajiban sanajan resikone gedhe.
-Aja nganti niru Rangga Puspowilogo sing tansah nyingkir tugas lan seneng golek
kesalahane wong liya.

7. Busananing Basa : -

Nama : Alifah Nadhif Najla

Kelas : VII A
No Absen :2