KAMPUS KENT,
TUARAN, SABAH
PENTAKSIRAN BERTERUSAN
( )
4.0 SUKUON.......................................................................................................................... 7
1.0 TEORI OM PRINSIP KABAALAN MONUAT
Nokoboros i Walshe, R.D. (1981) id suang do ponuatan di Lyons (1989), do monuat nopo
nga iso proses momili’, popisugku, mongulud, om popoimbulai tua pomusarahan maya do
panandatan, pangaan, om kosoruan id iso unit ponuatan di lobi anaru om oulud. Kaa di Don
Bryne (1979) id Lyons (1989), soira monuat tokou, momoguno tokou do simbol-simbol grafik
di nointutunan sabaagi do pimato toiko’ pisugkuan do pimato id nonggo do kasangai tuni-tuni
boros di posoliwanon soira mimboros tokou. Id boros suai, monuat nogi nga proses
popotindohoi om papaasil iso kakamot di kopogowit do tua pomusarahan, komi, nawayaan,
topurimanan om komilaan id bontuk ponuatan. Ponuatan nopo nga boros id ula’ sinuatan
miampai lambang-lambang do tuni. Soira do polombuson i ponuatan, roitan no do boros.
Pomolingkuman, monuat nopo nga iso ralan momogompi do maklumat, nawayaan,
pomusarahan om topurimanan ontok timpu dii id bontuk grafik di kasangai tuni-tuni boros di
milo basaon om orotian do koimbagu. Tumanud di Ann Raimes (1983) id Schunk (1996),
haro tolu fungsi kabaalan monuat di pinatayad dau id buku sinuatan kiuhu’ Techniques In
Teaching Writing, iri nopo nga mongunsub om papabaal puralan boros, tua pomusarahan,
tinimungan boros om topurimanan. Sumusuhut, manahak kosiwatan kumaa tangaanak do
moninganai gana boros. Tohuri, Popoinlaab toilaan, popoimbulai sinorou om momoguno
sawiawi boogian mekanis miagal do mato, longon, sinorou om suusuai po.
Mantad dii, apatut do poia’on iti kabaalan monuat momoguno do prinsip di kosudong
om koontok mooi do koindalan iso pongiaan kabaalan monuat miampai kibagas. Sabaagi
poomitanan, pinludaan mongomit toiko’ imlak kawasa do pointutunon kumaa tangaanak
mooi do oubas o tangaanak do mongurod do pimato miampai oulud om kosudong.
Kosoruan nopo tangaanak nga kikobolingkaangan do mongintutun bontuk pimato ontok di
minsingumbal nogi nogi yolo monuat (Schunk, 1996). Miampai prinsip imlak, kaanu yolo
mongomit do pimato di okito om mumang buru’ nogi no do mongomit do ponuatan di lobi
anaru. Kumoduo, momonsoi soginumu pinludaan nogi nga pakawasa tangaanak do
papatayad pomusarahan diolo maya kapamansayan panandatan. Id taang tosuriba,
tapanayon do mongingia o tangaanak do momorun iso ponuatan, id boros suai uhupan do
mongingia o tangaanak id aspek tinimungan boros toiko’ tonsi. Suai ko iri, ongkowoton nogi
o tangaanak do monginsonong kasalaan di kosoruan diolo wonsoyon kohompit no ija’an,
tanda basa’ om ponugkuan. Mooi kaanu o tangaanak do mongimuai ponuatan di osonong,
kawasa o mongingia do popokito ponuatan di poinburu’ kohompit no ponuatan di tampon
diolo.
2.0 STRATEGI MONUAT
Nususu nopo tulun nga okon ko nosondikot do nosukod suai ko mantad do buragang.
Mantad buragang, haro taang kosukodon miagal do tangaanak, sukod wagu, nopongo’ om
nokolohing. Miagal nogi diti proses monuat, haro taang dau di minog do poia’on gisom do
koinuntu’ id ponuatan.
Taang pramonuat nopo nga timpu montok do tangaanak tumounda do nunu nopo
kakama’on di miunung do ponuatan tantad diolo do kaanu monuat pimato-pimato miampai
orinompok om oulud. Ontok timpu diti, pinludaan do tuhat-tuhat, longon, tunturu om
koordinasi mato pasarabakon kumaa tangaanak. Tumanud di Wilma om Davidebbitt (1978)
id ponuatan di Mortomore, P. (1999), konsep taang pramenulis nopo nga kokomoi do
popoimbulai sinorou toiko’ suang tutok kokomoi isoiso’ uhu, pibarasan, momonsoi
pambasaan om sukuon, momonsoi dingkai ponokotuou om mogihum ponginsamakan di
kosudong. Mooi do abaal o tangaanak do mongurod lambang-lambang di orinompok om
oulud, pongia’an monuat nuru do palanon miampai sistematik om kiula’ ansur maju. Sabaagi
poomitanan, luda’on o tangaanak do momonsoi gura’-gura’ do longon, momonsoi gura’-gura’
do mato om momonsoi pinludaan koordinasi longon om mato tantad migit do pinsil.
Sundung po do ingkaa, minog do otuoh o tuhat saraf om tuhat tonsi tinan mooi do
kaanu mangantob do kogura’an tunturu om longon, sumusuhut kotuo’on diri minog montok
do kopiunungan do mato om longon. Suat sinarabatan toiko’ contengan nopo nga
kotimpuunon do kabaalan monuat tu’ maamaso diolo do mongintutun fungsi lambang pimato
(sinuatan) sabaagi panakasangai tuni boros (boros), kaanu yolo popisuai bontuk-bontuk
pimato di gunoon id pambasaan. Tohuri, mantad do pinludaan momonsoi suat sarabatan,
kaanu yolo do momit pimato di okito diolo id pambasaan. Kakama’on mekanikal di minog do
posotolon mooi do lobi abaal monuat nopo nga kama’ popinggura longon, tuhat, tunturu om
momonsoi nuradan, ginoritan, pasagi-pasagi om suusuai po. Koduo, popokito do gura’ do
longon, monuat id awangan, pasir, papan ponuatan om suai-suai po. Sumusuhut, mamain
do kakamot miagal do plastisin, mongulud blok om momoluda’ do monuat roromu-roromu
pimato om hogot. Pokitonon o tangaanak do laang mongurod do pimato, monuat hogot om
panandatan. Maamaso dii, intangan nogi o sinuatan do tangaanak kokomoi bontuk, ginayo,
sinodu, kouludan om suusuai po. Soira do abaal, ludaan nogi no yolo do monuat miampai
osiau, orotian om agaan o mato mambasa. Nung kaanu yolo monuat miampai orinompok
om oulud, komoyon do nokoinuntu no yolo id standard pambalajalan dii.
3.2 Kabaalan Monuat Mentalis
Koboihat o tangaanak diti kabaalan monuat mentalis soira do nokoinuntu yolo do kabaalan
monuat mekanis. Agayo kohompit do kopomogunaan mental id kabaalan diti. Nokuro?
Kobungou nopo diti nga kohompit gia o kapatayadan do pomusarahan om komi id pinludaan
(Mohd. Sidin Ishak, 1992). Suai ko iri, haro nogi pinludaan do popoboros topurimanan maya
do ponuatan, pinludaan popokito kouhangan tangaanak om pinludaan popoimbulai komi-
komi di kosoliwan mantad pomusarahan diolo sondii om okon ko noomitanan mantad do
koombolutan. Mantad dilo, ralan nopo do mongingia mongunsub kabaalan momusorou nga
onuan o tangaanak do kakamot sukuon miagal do gambar toiko’ kinaantakan om pokionuon
yolo do monguyad kakamot sukuon dii. Montok do kabaalan popoimbulai topurimanan,
ginua ginawo om komi, udio’on do mongingia o tangaanak do ponguhatan di mongunsub
diolo popolombus topurimanan (Sulaiman Masari, 1990). Sabaagi poomitanan, “nokuro tu
miagal dii?”, “Isai nokounsub dika momonsoi miagal dii?”, “soira kinaantakan dino?”, om
“poingkuro do nowonsoi iri?”.
4.0 SUKUON
Greenberg, K. L. (1994). The Advancing Writer Book 2. New York: Harper Collins.
Mohd. Sidin Ishak (1992). Keterampilan Menulis. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan
Pustaka.
Sulaiman Masari (1990). Penulisan dalam Bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa
dan Pustaka.