TUARAN, SABAH
BKDB3093
PANGAJALAN KABAALAN MONUAT BOROS KADAZANDUSUN
TUGASAN
UHU’ TIMBABA
PONUATAN ILMIAH
Monuat nopo nga maan toi ko’ ababayan popoundaliu tuni boros kumaa
lambang-lambang tuni damot poposiliu topurimanan om tosorou (Tuan Jah Yusof &
Faridah Nazir 2011). Komoyon nopo nga, id sikul ia’on o tanganak moi do kodimpot
monuat hogot om panandatan suai ko poposoliwan pomuasarahan kumaa iso-iso
asil ponuatan kreatif toi ko’ okon kreatif. Kabaalan monuat nopo nga iso mantad limo
kabaalan di poiaon kumaa tanganak id sikul (Kementerian Pendidikan Malaysia
2017). Id ponuatan, aspek-aspek miagal ko kapamansayan panandatan, tanda basa
om puralan boros di kotunud nuru do potodsolon kumaa tanganak. Sabaagi songulun
mongingia, oponsol kopio do karati maya poinralom kokomoi teori om prinsip
miampai ponginsamakan, kaida om teknik kabaalan monuat montok monolibamban
kobolingkangan tangaanak id linimput pinsingilaan. Teori om prinsip nopo nga
impohon kumaa isoiso gana toilaan kohompit no kabaalan monuat. Damot dii,
ponginsamakan, kaida om teknik nopo nga sumuku kumaa praktikal toi ko karalan-
ralano om laang-laang di onuon mongingia montok mogia tangaanak. Sabaagi
mongingia, toilaan teori om praktikal nopo nga minog do osulimbang moi do
kapanganu bagas di lobi efektif kumaa tangaanak sikul maya pongiaan dau. Mantad
dilo, teori om prinsip miampai ponginsamakan, kaida om teknik kabaalan monuat
nopo nga kiwa pionitan di oponsol do iloon songulun mongingia.
Teori Kognitif nopo nga pinointutun di Jean Piaget. Teori pinsingilaan diti
sumuku kumaa poingkuro sosongulun momorun toilaan dau sondii (Abdul Rasid
Jamian 2015). Tulun nopo nga minsingilo maya aktif tikid tadau id koposion dau.
Nunu i nokito, norongou om nakama sosongulun tikid tadau kaanu adaptasion
sabaagi pinsingilaan maya langsung toi ko okon langsung. Mantad dii, nunu i
nawayaan tanganak tikid tadau id koposion diolo kaanu monguhup id pinsingilaan
kabaalan monuat diolo. Kopiunung kopio teori Kognitif diti do ponginsamakan
mantad nawawayaan om komunikatif ii no duo mantad ponginsamakan pongiaan
kabaalan monuat. Poingkaa iti tu, maya ponginsamakan diti kabaalan monuat nopo
nga amu milo do pogisusuaion miampai kabaalan boros suai miagal ko kabaalan
mokinongou, mimboros om mambasa. Kabaalan boros di suai do tangaanak diti
kaanu monguhup diolo do minsingilo om papalaab toilaan diolo maya sondii id
kabaalan monuat. Id konteks diti, kabaalan boros suai miagal ko mokinongou,
mimboros om mambasa kaanu popoaplikasion di tanganak id kabaalan monuat diolo
om momorun toilaan diolo sondii. Poomitanan, nunu i norongou di tangaanak id rodiu
om television kaanu monguhup diolo poposolimbou toilaan id ponuatan. Ontok timpu
baino, ogumu tomod informasi di orongou om okito tangaanak maya teknologi
maklumat om komunikasi (TMK) id posorili diolo. Koposion do sukod wagu timpu
baino nopo nga poinlongkod taang maklumat id pompod tunturu (Kurnia N. 2015).
Osonong kopio do kaanu songulun mongingia monguhup tangaanak moi do kaanu
popoeksploitasi maklumat dii kumaa koingkawason kabaalan monuat diolo.
Tumilombus, ponginsamakan komunikatif nga mianit nogi kopio do teori
kognitif. Ponginsamakan komunikatif nopo nga lobi kumaa ralan mongia tangaanak
do monuat maya popoaplikasi nunu i gunoon diolo do mikomunikasi tikid tadau
(Fatimah Idrid 2010). Tulun nopo nga momoguno komunikasi ii no boros id koposion
sangagadau. Poingkaa nogi doid tangaanak sikul tu momoguno yolo do komunikasi
id sikul, walai om hinonggo nopo montok miumpongol. Maya dilo, komunikasi di
gunoon tanganak milo monguhup soira monuat sokiro kaanu yolo popoeksploitasi
kabaalan dii. Sabaagi poomitanan, panandatan di gunoon tangaanak do miumpongol
kumaa tambalut dau kaanu monguhup dau papaasil do panandatan id ponuatan.
Montok ponginsamakan diti, lobi kosudong soira gunoon do mongia id ponuatan
kawo dialog om carama. Amu ponsolon nung haro boros do amu pointunud puralan
boros di oguno tangaanak sikul moi do popingoos diolo monuat.
PONGINSAMAKAN
TERKAWAL
Id tikid taang diti, uhupan toi ko’ tamangan di mongingia i tangaanak maamaso
monuat. Miagal nogi id teori konstruktivisme tu mongingia kosiliu sabaagi fasilatator
toi ko mentor kumaa tangaanak.
POMOLINGKUMAN
SINUKU
Tuan Jah Yusof & Faridah Nazir. (2011). Pengajaran Kemahiran Bahasa Melayu.
Selangor. Penerbit Multimedia Sdn. Bhd.
Zulkafli Abu Zarin. (2008). Keupayaan kemahiran membaca dan menulis Bahasa
Melayu murid sekolah rendah kebangsaan luar bandar. Kertas kerja di
Konvensyen Pendidikan Nasional 2008. Universiti Pendidikan Sultan Idris. 2
– 4 Jun 2008.