Kel. 1 - Fungsi Elementer PDF
Kel. 1 - Fungsi Elementer PDF
FUNGSI ELEMENTER
OLEH
KELOMPOK 1
Bukti :
Misal = + dan = +#
(cos + sin )
= ) (cos *
+ sin *)
(cos + sin )
= %)
(cos * + sin *)
(cos + sin ) (cos * − sin *)
= %)
+ ,
(cos * + sin *) (cos * − sin *)
%) ./0 ./0 1 023 ./0 1% ./0 023 1% 4 023 023 1
= - 9
5674 1% 4 7 84 1
5) ̅
= >>>
Bukti :
Misal = +
̅
= %
= (cos(− ) + sin(− ))
= (cos − sin )
= >>>
6) = ?@
Bukti :
Misal = +
?@ ( %?@)
= =
= A B ( + 2D)
= AB
=
7) | |= dan arg( )= + 2 D, ( = 0, ± 1, ± 2, … )
| |=| (cos + sin )|
= L( cos )? + ( sin )?
=L ? coB ? + ? si ?
=L ? (coB ? + si ? )
=√ ?
=
arg( ) = arg( (cos + sin ))
= arg( cos + sin )
& P 023
B N =O &P
Q
sin N = sin y
& P 567
cos N =O &P
Q
3. CONTOH SOAL
1. = 1-i
(cos x + i sin y) = 1 −
cos y + i sin y = 1-i
Diperoleh :
cos y =1 dan sin y = -1
?
(B ?
+ AWB ? ) = 1 + 1
?
=2
2x = ln 2
1
= ln 2
2
Masukan x ke persamaan
cos =1
Y
Z3 ?
? cos =1
√2 cos =1
1
cos =
√2
D
= + 2 RD, R ∈ T
4
B. FUNGSI LOGARITMA
1. DEFINISI
Dasar pendefinisian fungsi logaritma adalah menemukan solusi atau nilai bilangan
kompleks yang memenuhi = , dengan ∈ , ≠ 0.
Masalah ini dapat diselesaikan dengan :
Misalkan = \ + ] dan = +
Bentuk Kutub dari z: = ^(cos N + sin N)
Bentuk Euler dari z: =^ _
⟹ a b
=^ _
⟹ a
= ^ (cW \d\B) dan ] = N( ^e\c )
⟹ \ = ln ^ dan ] = N + 2 D, maka
(1) = \ + ] = ln ^ + (N + 2 D), = 0, ±1, ±2, …
(2) = ⟹ = ln
Berdasarkan (1) dan (2) dirumuskan definisi 2
DEFINISI 2
Misalkan diberikan bilangan kompleks ≠ 0 dengan modulus ^ dan argument N, maka
didefinisikan fungsi logaritma
f( ) = ln = ln ^ + (N + 2 D)
Dengan = 0, ±1, ±2, …
2. SIFAT-SIFAT
1) Z3
=
2) ln =
Bukti :
Z3
=
Misalkan w = ln z, maka
= Z3
= Z3 g _
= Z3 g _
=^ _
= (R ^ =^ _
)
Jadi, = …….i)
Misalkan = makak :
ln = ln = ln = ln + ln ( ?h@)
Bukti :
Misalkan Y = ^Y _k
? = ^? _4
ln Y + ln ? = ln ^Y _k
+ ln ^? _4
= ln ^Y + ln ^? + d _k
+ ln _4
= ln( ^Y . ^? ) + ln( _k
. _4
)
= ln( (^Y . ^? )( _k
. _4
))
= ln(( ^Y . _k
) ( ^? . _4
))
= ln ^Y + ln ^? + (NY + N? )
= ln(^Y . ^? ) + (NY + N? )
= ln Y. ?
3. CONTOH SOAL
1. Tentukan ln(−1 − √3) = ⋯
Penyelesaian:
= −1 − √3 ⟹ = −1, = −√3
^ = n(−1)? + (−√3)? = 2
Y Y o@
cos N = = − dan sin N = = − √3 ⟹ N =
g ? g ? p
Sehingga
ln(−1 − √3) = ln ^ + (N + 2 D)
4D
ln(−1 − √3) = ln 2 + q + 2 Dr
3
2
ln(−1 − √3) = ln 2 + 2D q + r
3
C. FUNGSI TRIGONOMETRI
1. DEFINISI
Berdasarkan bentuk euler dapat dinyatakan:
= cos + sin ……………………. (i)
%
= cos − sin ………….……….(ii)
Jika (i) dan (ii) dijumlahkan maka diperoleh:
+ %
= cos + sin + cos − sin
& sP & tsP
+ %
= 2 cos sehingga cos = ?
Dengan memperluas konsep di atas pada bidang kompleks dapat didefinisikan fungsi
kompleks pada Definisi 3.
DEFINISI 3
Fungsi Trigonometri sinus dan cosinus dengan variabel kompleks z didefinisikan
sebagai berikut.
− %
f( ) = sin =
2
+ %
f( ) = cos =
2
Sementara fungsi trigonometri lain diperoleh dari dua fungsi di atas dengan mengingat
hubungan:
023 ./0 Y Y
tan = ; cot = ; sec = ./0 ; csc = 023
./0 023
2. SIFAT-SIFAT
1) sin = 0 ⟺ = RD, dengan R ∈ x
Bukti :
Jika sin = 0, sesuai definsi
1
y − %
z=0
2
Y
≠ 0, maka tentu saja − %
= %
?
Karena = 0. Jadi maka
& s'
& ts'
= 1 maka ?
=1
= sin RD
=0
@
2) Cos = 0 ⟺ = + RD, dengan R ∈ x
?
Bukti :
@
Karena = + RD, maka
?
Y
cos = ( + %
)
?
} }
Y O h@Q %O h@Q
= ?| 4 + 4 ~
Y @ @ @ @
= (cos O + RDQ + sin O + RDQ + cos O− − RDQ + sin O− − RDQ)
? ? ? ? ?
1 D D D D
= (cos O + RDQ + sin O + RDQ + cos O + RDQ − sin O + RDQ)
2 2 2 2 2
Y
= (sin(RD) + cos(RD) + sin(RD) − cos(RD))
?
? 023 h@
=
?
= sin RD
=0
Karena cos = 0 , sesuai definisi
Y
?
y + %
z=0
Maka, − %
=0
& s'
Jadi, =− %
→ & ts' = −1 → ?
= −1
3) Sin(− ) = − sin
Bukti :
& s' %& ts'
Karena sin z = , maka
?
= - sin z
4) cos(− ) = cos
Bukti:
& s' & ts'
Karena cos z = , maka
?
& s(t') & ts(t')
Cos (-z) =
?
& ts' & s'
=
?
= cos z
5) Sin? + cos ? = 1
Bukti :
sin? + cos ? = (sin . sin ) + (cos . cos )
− %
− %
+ %
+ %
=| . ~+| . ~
2 2 2 2
?
− − + %? ?
+ + + %?
=| ~+| ~
−4 4
?
−2+ %? ?
+2+ %?
=| ~+| ~
−4 4
− ?
+2− %? ?
+2+ %?
=| ~+| ~
4 4
o
= =1
o
6) sin( + ) = sin cos + sin cos
Bukti :
Y
sin( + ) = ?
y ( )
− %( )
z
− %
+ %
− %
+ %
= | ~.| ~+ | ~.| ~
2 2 2 2
& s'•s( & s'ts( %& ts'•s( %& ts'ts( & s(•s' & s(ts' %& ts(•s' %& ts(ts'
= O Q+ O Q
o o
− % %
+ − % %
=
4
− % %
= 2. | ~
4
− % %
= | ~
2
( )
− %( )
= | ~
2
= sin( + )
= AWB . AWB − B .B
8) sin 2 = 2 sin cos
Bukti :
sin 2 = 2 . sin . cos
& s' % & ts' & s' & ts'
= 2 .O Q.O Q
? ?
= sin 2z
9) cos 2 = cos ? − sin?
Bukti :
cos 2 = AWB ? − B ?
= cos 2
@
10) sin O + Q = cos
?
Bukti :
D D D
Sin O + Q = Osin . cos Q + Ocos . sin Q
2 2 2
− %
+ %
= | . cos 90~ + | . sin 90~
2 2
− %
+ %
= | . 0~ + | . 1~
2 2
+ %
= (0) + | ~
2
+ %
=
2
= cos
@
11) sin O − ? Q = − cos B
Bukti :
D D D
Sin O − Q = Osin . cos Q − Ocos . sin Q
2 2 2
− %
+ %
= | . cos 90~ − | . sin 90~
2 2
− %
+ %
= | . 0~ − | . 1~
2 2
+ %
= (0) − | ~
2
+ %
= −| ~
2
= − cos
3. CONTOH SOAL
1. | cos ℎ |? = | cos ℎ ( + )|?
) ?
+ %(
=† †
2
?
. + %
. %
=† †
2
Subtitusi nilai = cos + sin diperoleh
%
= cos − sin
?
(cos + sin ) + %
(cos − sin )
=‡ ‡
2
?
cos + sin + %
cos − %
sin
=‡ ‡
2
?
cos ( + % ) + sin ( − % )
=† †
2
?
+ %
− %
= ‡cos + sin ‡
2 2
= | cos cos ℎ + sin sin ℎ | ?
= (L(cos cos ℎ ) ? + ( sin sin ℎ ) ? )?
= AWB ? cos ℎ? + B ?
sin ℎ?
Subtitusi nilai cos ℎ? = 1 + sin ℎ? diperoleh
AWB ? (1 + sin ℎ? ) + B ?
sin ℎ?
AWB ? + AWB ? sin ℎ? + B ?
sin ℎ?
AWB ? + sin ℎ? (AWB ? + B ? )
AWB ? + sin ℎ? (1)
AWB ? + sin ℎ?
sin ℎ? + AWB ?
D. FUNGSI HIPERBOLIK
1. DEFINISI
Untuk sebarang ∈ , Fungsi sinus dan cosinus hiperbolik pada himpunan bilangan
kompleks didenisikan sebagai berikut.
− %
sinh =
2
+ %
cosh =
2
Sementara fungsi trigonometri hiperbolik lainnya didefinisikan sebagai berikut.
sinh cosh
tanh = ; coth = ;
cosh sinh
1 1
sech = ; csch =
cosh sinh
Fungsi hiperbolik sinℎ dan cosh merupakan fungsi utuh (entire function), dan
berlaku:
Š Š
sinh = cosh dan cosh = sinh
Š Š
Bukti:
& ' %& t' & ' & t'
sinh = dan cosh =
? ?
Karena dan %
adalah fungsi utuh, maka sinh dan cosh juga merupakan fungsi
utuh. Selanjutnya akan ditunjukkan turunannya.
= cosh
Š Š & ' & t'
cosh = O Q
Š Š ?
‹ ‹
- (& ' & t' ).?%(& ' & t' ). ?9
‹' ‹'
= ?4
:?(& ' %& t' )%(& ' & t' )∙ ;
= o
:?(& ' %& t' ); (& ' %& t' )
=
o
= ?
= sinh
3. SIFAT-SIFAT
1) − sinh( ) = sin ; cosℎ( ) = cos
Bukti :
− sinh( ) = sin cosℎ( ) = cos
& ' %& t' & ' & t'
Karena sinh = , maka, Karena cosh = , maka,
? ?
− %
+ %
− sinh( ) = − | ~ cosh( ) = | ~
2 2
& s' %& ts' & s' & ts'
=− O Q∙ =O Q
? ?
− % = cos
=| ~
2
= sin
4) cosh? − sinh? = 1
= (cos ℎ ) − (cos ℎ ) − (sin ℎ ) (sin ℎ )
& ' & t' &' & t' & ' % & t' & ' % & t'
=O ?
. ?
Q− O ?
. ?
Q
& 4' & ‚ & ‚ & t4' & 4' %& ‚ %& ‚ & t4'
=O Q−O Q
o o
& 4' % & 4' & t4' %& t4' ? ?
=
o
o
=o
=1
5) sinℎ( + ) = sinh cosh + sinh cosℎ
& ' %& t' & ( & t( & ( %& t( & ' & t'
=O QO Q+O QO Q
? ? ? ?
& '•( & 't( %& t'•( %& t't( & (•' & (t' %& t(•' %& t(t'
=O o
Q+ O
o
Q
2 −2 % %
=
4
− %( )
=2 | ~
4
& '•( %& t('•()
= = sinh( + )
?
6) cosℎ( + ) = cosℎ cosℎ + sinh sinℎ
& ' & t' & ( & t( & ' %& t' & ( %& t(
=O Q. O Q+O Q. O Q
? ? ? ?
& '•( & 't( & t'•( & t't( & (•' % & 't( %& t'•( & t't(
=O Q+ O Q
o o
t't(
?& '•( 2
o
=
= Cosℎ( + )
7) sinh = sinh cos + cosh sin
− %
+
sin( + )=( . )
2 2
+ %
− % %
− % %
− %
+ %
− % %
=| ~+ | ~
4 4
2 −2 % %
=
4
− %( )
= 2| ~
4
− %( )
=
2
− %
=
2
= sin ℎ
8) cosh = cosh cos + sinh sin
Bukti :
Misalkan: z= x+iy
Bukti :
1
cosh = ( + % )
2
1
= y + %( )
z
2
Y
= y + % %
z
?
1 1
= q )+ ( % %
r
2 2
1 1
= (AWB + B )+ %
(AWB − B )
2 2
1 1 1 1
= AWB + B + %
AWB − %
B
2 2 2 2
1 1 1 1
= AWB + %
AWB + B − %
B
2 2 2 2
1 1
= ( + % ) cos + q ( − % ) sin r
2 2
Misalkan z = x + iy
?
|sinh z|? = OL(sinh x cos y)? (i cosh x sin y)? Q
= sinh? x + sin? y
10) |cosh z|? = sinh? x + cos ? y
Bukti :
Misalkan z = x + iy
?
|sinh z|? = yL(cosh x cos y)? (i sinh sin y)? z
= cosh? x − sin? y
3. CONTOH SOAL
1. Tentukan akar-akar persamaan dari cosh =
Penyelesaian :
cosh =
sinh x sin y = 1
cosh cos =0 y=
p@
+ 2RD
?
cos y = 0
maka sin y = -1.
y = Arc cos 0
Maka sinh x sin y = 1 adalah :
y = 90° sinh x = -1
@
y = + 2RD
?
− %
p@
+ 2RD ……..(1) =1
y=
? 2
?
−2 −1=0
sinh x sin y = 1
sinh x = 1
− % ( − 1)2 = 2
=1
2
?
−2 −1=0 − 1 = √2
− 1 = √2 …….(2)
Dari persamaan (1), (2) dan (3) diperoleh :
= +
@
= lny1 + √2z + O ? + 2RDQ , R S T atau
3D
= −lny1 + √2z + q + 2RDr , R S T
2