Kuliah

Bustan Al - Katibin & (tips finale) - Versi Perpustakaan Nasional Republik Indonesia, Jakarta (1850 &
1856)
- Translate pada bahasa moden
- Latar Belakang Versi Ditulis dengan tulisan Jawi.
Universiti
LATAR BELAKANG MANUSKRIP BUSTAN AL KATIBIN
Leiden Naskah tersebut telah diimbas dalam bentuk slaid.
KARANGAN RAJA ALI HAJI
Belanda
• Kitab yang berjudul lengkap Bustanu al-Katibin li’s-Sibyan al- (1851) Pada halaman terakhir kitab tersebut tercatat tarikh
Muta’allimin (Kitab Perkebunan Jurutulis bagi Kanak-kanak yang penulisannya, iaitu: “Telah selesailah mengarang
Hendak Belajar) adalah kitab tatabahasa pertama di alam Melayu kitab ini pada sembilan belas hari nilan Zulka’idah
untuk bahasa Melayu. pada hari Ithnin, waktu dhuha, sanat 1267 (Hijrah)
• Karya ini selesai dikarang pada tahun 1267 Hijriah, bersamaan dengan (1850 Masehi) di dalam Mahkamah di Negeri Riau”.
tahun 1850 Masihi.
• Kitab tersebut disusun oleh orang Melayu, iaitu Raja Ali Haji dari Tebal naskhahnya 80 halaman yang ditulis tangan
Pulau Penyengat, Kepulauan Riau. dalam tulisan Jawi (Arab Melayu) yang berbentuk
• Bustan al-Katibin dihasilkan ketika beliau berumur lebih kurang 40 gaya khat nasytalik yang teguh, seimbang, dan
tahun (1850M). konsisten
• Bustan Al-Katibin ini mempunyai 4 Versi iaitu Versi Naskah ini merupakan hasil cetakan, berbeza dengan
- Versi Universiti Leiden Belanda (1851) Universiti naskhah yang tersimpan di Leiden.
- Versi Universiti Londan (1857) Londan
- Versi Universiti Cambridge
(SOAS) Naskhah di SOAS ini memiliki 76 halaman dalam Mengapa manuskrip mempunyai pelbagai versi
(1857) bentuk berjilid.
1. Manuskrip ini ditulis dengan tangan sebagai salinan pada ketika
itu mereka menulis kerana mesin cetak masih terhad
Kitab yang sudah dicetak ini kemungkinan besar
2. Penulisan atau cara menulis berbeza kerana bergantung kepada
dihasilkan setelah naskhah Busan al-Katibin selesai
kecekapan seseorang dalam menulis
ditulis oleh Raja Ali Haji, juga penerbitan kitab
3. Bahagian dan bab kemungkinan berbeza kerana penyuntingan
cetakan ini dihasilkan ketika Raja Ali Haji masih
dibuat oleh orang-orang yang berbeza.
hidup.
Versi Naskhah ini adalah berbentuk cetakan.
Universiti TAMBAHAN TENTANG BUSTAN AL-KATIBIN

Cambridge (SUMBANGAN TOKOH)

(1891)
Bustanu al-Katibin li’s-Sibyan al-Muta’allimin atau lebih dikenali
sebagai Bustan al-Katibin merupakan Kitab Perkebunan Jurutulis bagi
Versi 4. Versi yang tersimpan di Muzium Pusat Jakarta. •
Kanak-kanak yang Hendak Belajar. Kitab tersebut merupakan salah satu
Perpustakaan Bilangan naskhah ialah dua.
karya yang ditulis oleh penulis tersohor, ilmuwan dan budayawan
Nasional Dalam keadaan sudah rosak sehingga tulisannya sukar
Melayu terulung iaitu Raja Ali Haji yang berasal dari Pulau Penyengat,
Republik dibaca.
Kepulauan Riau.
Indonesia, 5. Versi Riau
Jakarta Versi ini dikatakan berbeza dengan dua naskhah yang
Karya tersebut merupakan tulisan paling awal yang berkisar tentang
(1850 & terdapat di Jakarta
bahasa Melayu. Kitab yang mempunyai pelbagai maklumat tentang
1856)
tatabahasa Melayu ini siap dikarang pada 1267 Hijrah bersamaan
dengan tahun 1850 Masihi. Hasil karya ini dihasilkan oleh penulis ketika
beliau berumur kira-kira 41 tahun. Bustan al katibin mempunyai 3
Bahagian iaitu Muqadimah (pdahuluan), fasal-fasal (bab) dan khatimah
(penutup).
Kitab Bustan al-Katibin yang menjadi rujukan para pelajar dan bahan
kajian ini merupakan naskhah salinan manuskrip yang terdapat di
Perpustakaan Universiti Leiden. Kitab ini merupakan Koleksi Klinkert
(KI 107) yang disusun dalam bentuk slaid dan dicetak foto
atau photoprint. Karya awal ini mempunyai ketebalan sebanyak 80
halaman yang ditulis dengan menggunakan tulisan tangan. Tulisan
dalam karya ini menggunakan skrip tulisan Jawi/Arab yang berbentuk
gaya khat jenis nasyta’lik. Jenis tulisan khat tersebut mempunyai ciri-
ciri tulisan yang tegap, seimbang, konsisten dan indah.
Selain salinan manuskrip Bustan al-Katibin yang merupakan Koleksi
Klinkert di Universiti Leiden, terdapat juga sebuah naskhah kitab yang
dipercayai pertama kali dicetak pada tahun 1274 Hijrah bersamaan
1858 Masihi. Naskhah yang pernah dimiliki oleh Paderi Keasberry kini
tersimpan di perpustakaan School of Oriental and African Studies
(SOAS), University of London. Terdapat perbezaan ketara yang dapat
dilihat pada kedua-dua naskhah karya ulung tersebut. Naskhah SOAS
mempunyai perkataan “mentaba” atau mencetak pada penghujung
kitab yang bermaksud naskhah tersebut merupakan naskhah yang
dicetak, manakala naskhah yang dikaji tertulis perkataan “telah
selesailah mengarang kitab ini…” yang sememangnya ditulis oleh Raja
Ali Haji.
Selain cetakan pertama tersebut, terdapat juga pendapat lain yang
menyatakan kitab tersebut telah dicetak kali pertama dengan
menggunakan teknik percetakan batu (lithograph) di Riau pada tahun
1857 dan kemudiannya diulang cetak di Singapura. Terdapat satu
naskhah lagi di England yang tersimpan di Perpustakaan University of
Cambridge bertarikh 1891 yang bukan merupakan hasil cetakan tetapi
disalin daripada naskhah lithograph. Naskhah-naskhah lain ialah
Bustanul Katibin I dan Bustanul Katibin II yang tersimpan di Museum
Pusat Jakarta.
KOLOFON BUSTAN AL KATIBIN

Trans direct Trans pd moden

Kitab Bustanu al-Katibin li’s-Sibyan al-
Muta’allimin ertinya inilah kitab bustan al katibin
Yakini perkebun juru tulis bagi kanak2 yg hendak
menuntut belajar akan dia didalamnya ini satu
muqaddimah al kitab dan 31 fasal dan satu
khatimah al kitab.
Kitab Bustanu al-Katibin li’s-Sibyan al-
Muta’allimin adalah satu kitab yang bermaksud
kitab untuk Kitab Perkebunan Jurutulis bagi
Kanak-kanak yang Hendak Belajar. Kitab ini
mengandungi bahagian pendahuluan
(muqadimah), 31 Bab (fasal) dan penutup
(kitab).

ISI KANDUNGAN

- MUKADIMAH menjelaskan tentang kelebihan ilmu, akal, adab,
dan budi bahasa.
- FASAL-PASAL menjelaskan perkara ejaan Jawi bahasa Melayu;
kelas kata yang dibagi dalam tiga golongan: isim (kata nama),
fi’il (kata kerja), dan harf (kata partikel), huraian tentang klausa,
frasa, aturan sintaksis dan pembahasan tata bahasa dan lain-lain.
- KHATIMAH merumuskan tentang isi kandungan kitab dan
pesan Raja Ali Haji
(i) kepada penuntut ilmu supaya mematuhi segala adab dan
peraturan menuntut ilmu.
(ii) kepada para guru dianjurkan supaya mengajar secara
tertib mengikut segala susunan bab dan pasal-pasalnya.
(iii) kepada para penyalin kitab supaya tidak mengurangi atau
melebihi segala kandungan kitab dan memohon doa
kepada Allah agar diampuni pengarangnya.
CIRI-CIRI BUSTAN AL KATIBIN (CARI CONTOH DLM BUKU
TU NANTI)
***Tujuan Penulisan Kitab Bustanul Katibin. Bustanul al-Katibin
diakui sebagai karya awal mengenai tatabahasa bahasa Melayu. Tujuan
Raja Ali Haji menghasilkan kitab ini adalah untuk menyebarkan ilmu
bahasa dan ilmu tulisan, menghasilkan buku tatabahasa bahasa Melayu
serta menerapkan hukum bahasa.
- Beliau menekankan bahawa mempelajari bahasa bukan sekadar
mengetahui peraturan nahu, susunan ayat, struktur kata, sistem
bunyi dan ejaannya sahaja tetapi ilmu yang terkandung di
dalamnya perlu dipelajari dan diketahui oleh orang Melayu.
Contohnya, pada bahagian mukadimah Raja ali haji
menerangkan bahawa ilmu terbahagi kepada tiga iaitu ilmu ain
tauhid, ilmu furuq dan ilmu tasauf.
- Menggunakan gaya bahasa campuran BM & BA misalnya,
istilah2 tatabahasa BA digunakan bagi menerangkan struktur
ayat dalam BM seperti pengajian bahasa tersebut merangkumi
ilmu-limu seperti
ilmu nahu (sintaksis), saraf (morfologi), qawa’id (tatabahasa),
mantiq (logik), balaghah (retorik), istidlal (pendalilan), kalam (
penghujahan) dan sebagainya.
- Raja Ali Haji turut menggunakan ayat pasif atau songsang dalam
Bustan al-Katibin dan boleh dikatakan hampir keseluruhan
penulisan ini menggunakan ayat pasif atau songsang. Hal ini
kerana Bustan al-Katibin merupakan karya yang mempunyai
ciri-ciri penggunaan bahasa sastera klasik. Antara contoh
penggunaan ayat pasif atau songsang dalam karya ini ialah pada
Fasal (10), halaman 25
- Dari segi tanda baca pula tidak menggunakan titik tetapi
digantikan dengan perkataan pangkal (dibold/ditebalkan)
- Halaman pula tidak di tanda dengan nombor sebaliknya ditanda
dengan perkataan pertama pada muka surat seterusnya.
TAJUK DALAM BUSTAN AL KATIBIN YANG TELAH
DIMODENKAN
- Suratan = penulisan
- MUKADDIMAH: Bahagian Mukadimah membincangkan
tentang kelebihan ilmu dan akal.
- FASAL 1: Bahagian Fasal 1 membincangkan tentang huruf yang
tiada makna (Alif-ya) dan huruf-huruf tambahan (Ca, nya,
Ga,Nya, Pa).
- FASAL 2: Bahagian Fasal 2 mengenal huruf dan bunyinya.
- FASAL 3: Bahagian Fasal 3 membincangkan tentang
penggunaan huruf-huruf Bahasa Melayu.
- FASAL 4: Bahagian Fasal 4 menghubungkaitkan huruf dan
perkataan Bahasa Melayu untuk membunyikan ssesuatu
perkataan.
- FASAL 5: Bahagian Fasal 5 menerangkan bahawa huruf alif
tidak boleh disambung pada bahagian awal dan tengah tetapi
boleh disambung pada bahagian akhir.
- FASAL 6: Bahagian Fasal 6 membincangkan tentang huruf yang
tidak sesuai dibaca tetapi sesuai ditulis
- FASAL 7: Bahagian Fasal 7 memperkenalkan huruf-huruf yang
dimulai dengan huruf alif.
- FASAL 8: Bahagian Fasal 8 memperkenalkan penggunaan baris
(akrab) pada huruf.
- FASAL 9: Bahagian Fasal 9 membincangkan tentang semua
baris yang berbunyi dalam perkataan yang bersambung menjadi
bahasa.
- FASAL 10: Bahagian Fasal 10 menerangkan bahawa jurutulis
bahasa melayu yang boleh membuang huruf dan tiada bunyi
pada penulisannya.
- FASAL 11: Bahagian Fasal 11 membincangkan tidak sempurna
sesuatu perkataan dan tulisan melainkan dengan ilmu.
- FASAL 12: Bahagian Fasal 12 ini membincangkan tentang kelas
kata nama (isim) dalam Bahasa Melayu.
- FASAL 13: Bahagian Fasal 13 ini membincangkan tentang kelas
kata kerja (Fi’il).
- FASAL 14: Bahagian Fasal 14 ini membincangkan tentang huruf
dan makna dalam bahasa melayu
- FASAL 15: Bahagian Fasal 15 menerangkan tentang perkataan,
kata-kata dan kata.
- FASAL 16: Bahagian Fasal 16 membincangkan tentang
pembahagian Mubtada (subjek) dan khabar (predikat) dan
permulaan ayat.
- FASAL 17: Bahagian Fasal 17 membincangkan tentang
perhubungan antara ayat nama iaitu mubtada (subjek),
khabar(predikat). Selain itu, pertambahan ayat kerja iaitu Fi’il
 (kata kerja & pelaku) dan Fa’ilnya (kata kerja & penganti
pelaku). Seterusnya, pertambahan Fi’il (kata kerja) dan maf’ul
(melakukan, membuat dan merujuk kepada sesuatu yang
dilakukan atau dibuat).
- FASAL 18: Bahagian Fasal 18 membincangkan tentang kata fi’il
(kata kerja) dan fa’il (benda/orang yg melakukan kerja).
- FASAL 19: Bahagian Fasal 19 membincangkan tentang Maf’ul
Bih.
- FASAL 20: Bahagian Fasal 20 membincangkan tentang Maf’ul
mutlak.
- Fasal 21: Bahagian Fasal 21 membincangkan tentang Maf’ul
lahu.
- Fasal 22: Bahagian Fasal 22 membincangkan tentang Maf’ul
Fihi.
- Fasal 23: Bahagian Fasal 23 membincangkan tentang Maf’ul
Ma’ahu.
- Fasal 24: Bahagian Fasal 24 membincangkan tentang kata
perbuatan yang telah atau sedang berlaku.
- Fasal 25: Bahagian Fasal 25 membincangkan tentang Tamyiz
dan mabhum.
- Fasal 26: Bahagian Fasal 26 membincangkan tentang Tak’kid.
- Fasal 27: Bahagian Fasal 27 membincangkan tentang Badal.
- Fasal 28: Bahagian Fasal 28 membincangkan tentang kata sifat.
- Fasal 29: Bahagian Fasal 29 membincangkan tentang idafah.
- Fasal 30: Bahagian Fasal 30 membincangkan tentang peraturan
tatabahasa dan susunan ayat.
- Fasal 31: Bahagian Fasal 31 membicangkan tentang format
penulisan seperti surat kiriman rasmi.
- Khatimah: Bahagian Khatimah menjelaskan tentang bahagian
penutup dengan 3 pesanan.
Tambahan tentang tatabahasa Melayu moden (cabang lingustik)
1. Morfologi : Mengkaji struktur, bentuk dan penggolongan kata.
2. Sintaksi : Mengkaji bentuk, struktur dan binaan atau konstuksi
ayat.
3. Fonologi : Mengkaji bunyi bahasa sesuatu bahasa dan
fungsinya ddalam sistem bahsa tersebut.
4. Semantik : Mengkaji dan menganalisis makna pada peringkat
morfem,kata frasa, ayat, wacana dan hubungnya dengan
idea,konsep dan emosi.
*** Buat latihan Jawi lama-→ BM mod