Aksi Nyata Topik 1 Nur Fitri
Aksi Nyata Topik 1 Nur Fitri
Fase :E
Nama Penyusun : Nur Fitri, S.Pd
Instansi : SMK Muhammadiyah 2 Boja
Alokasi Waktu : 2 Pertemuan (2x2JP)
Tahun Ajaran : 2022 / 2023
Alamat : Jl. Semarang KM 1 Boja, Kendal Telp. (0294) 572863, Fax. (0294) 572863 e-mail :
smkmuha_boja@yahoo.co.id. Web site : www.smkmuhaboja.sch.id
1
MODUL AJAR
NAMA MAPEL :
BAHASA JAWA
ELEMEN DAN CP :
MEMBACA DAN MENULIS: Murid mampu menelaah teks eksposisi tentang seni
pertunjukan Jawa, menulis dan menyajikan teks eksposisi seni pertunjukan Jawa
dengan bahasa sendiri.
INFORMASI UMUM
A. Identitas Modul
Sekolah : SMK Muhammadiyah 2 Boja
Penyusun : NUR FITRI, S.Pd
Tahun : 2022/2023
Kelas/ Fase : XI/ E
Alokasi Waktu : 2 x 45 menit (2 JP)
C. Kompetensi Awal
Murid mampu menyebutkan jenis-jenis seni pertunjukan Jawa dan mampu menyebutkan jenis-jenis
teks atau wacana.
2
F. Target Peserta Didik
1. Murid kelas XI Fase E dapat menyebutkan jenis-jenis seni pertunjukan Jawa
2. Murid kelas XI Fase E dapat menyebutkan jenis-jenis teks/ wacana
3. Murid kelas XI Fase E dapat menjelaskan pokok-pokok isi teks seni pertunjukan Jawa
4. Murid kelas XI Fase E dapat menemukan pitutur luhur dan relevansinya di zaman sekarang, dari
teks eksposisi seni pertunjukan Jawa
KOMPONEN INTI
A. Tujuan Pembelajaran
1. Murid dapat memahami isi teks eksposisi tentang seni pertunjukan Jawa dengan tepat.
2. Murid dapat menemukan pitutur luhur dan mencari relevansinya di zaman sekarang dengan tepat.
B. Pemahaman Bermakna
Akan banyak ditemukan nilai atau pesan moral yang bermakna jika kita mau mempelajari, membaca
atau menyimak teks eksposisi seni pertunjukan Jawa yang ada.
C. Pertanyaan Pemantik
1. Amati gambar ing ngisor iki!
D. Persiapan Pembelajaran
1. Menyiapkan media pembelajaran (PPT materi teks eksposisi)
2. Menyiapkan Lembar kerja peserta didik
3. Menyiapkan musik instrumental dan speaker
4. Menyiapkan sticky note
3
E. Kegiatan Pembelajaran
Pertemuan Pertama
Alokasi
Kegiatan Diskripsi
Waktu
4
Alokasi
Kegiatan Diskripsi
Waktu
5
Alokasi
Kegiatan Diskripsi
Waktu
6
Alokasi
Kegiatan Diskripsi
Waktu
7
F. Asesmen
Asesmen menggunakan asesmen diagnostik, formatif dan sumatif (terlampir pada tugas kelompok)
Remidial:
Diberikan kepada peserta didik yang membutuhkan bimbingan untuk memahami materi atau
pembelajaran mengulang. Peserta didik diberikan materi yang lebih sederhana untuk dapat
dipelajari
H. Lampiran:
1. Assesment diagnostik non-kognitif awal
2. Assesment diagnostik kognitif
3. Assesment formatif
4. Assesmen sumatif
5. Rubrik penilaian
6. Materi
7. Bahan Bacaan
8. Grosarium
9. Daftar Pustaka
Identifikasi materi
Kemung-kinan Skor Rencana Tindak
yang akan Pertanyaan
Jawaban (Kategori) Lanjut
diujikan
9
Identifikasi materi
Kemung-kinan Skor Rencana Tindak
yang akan Pertanyaan
Jawaban (Kategori) Lanjut
diujikan
mangkih
kesurupan
11. Kethopra
k menika
kados drama,
dimainke ting
panggung.
Asesmen Formatif
Nama Anggota :
Kelas :
Petunjuk : Sawise maos teks eksposisi seni pertunjukan Jawa, coba padosi strukture,
pokok-pokok isine lan punapa relevansine kalih zaman samenika!
No Soal Wangsulan
1 Judul teks eksposisi ................................................................................................................
10
LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK (2)
Mengapresiasi dan memahami informasi berupa arahan atau pesan yang akurat dari meyimak
teks eksposisi seni pertunjukan Jawa
Nama Anggota :
Kelas :
Petunjuk : Sawise maos teks eksposisi seni pertunjukan Jawa, critakna maneh isi
teks mau nganggo basamu dhewe!
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
11
LAMPIRAN PENILAIAN:
2. Kelengkapan struktur
12
menjelaskannya dalam dalam
menjelaskannya menjelaskannya
Kemampuan Sangat mampu Mampu Cukup mampu Belum mampu
mengkaitkan mengkaitkan mengkaitkan mengkaitkan mengkaitkan
relevansi dengan dengan dengan dengan
dengan kehidupan nyata kehidupan kehidupan nyata kehidupan
kehidupan dan mampu nyata, namun tapi belum nyata
nyata memberikan kurang dalam dalam
contohnya memberikan memberikan
contohnya contohnya
Kemampuan Sangat mampu Mampu Cukup mampu Belum mampu
menulis dalam menuliskan menuliskan menuliskan
kembali teks menuliskan kembali teks kembali teks kembali teks
eksposisi seni kembali teks eksposisi seni eksposisi seni eksposisi seni
pertunjukan eksposisi seni pertunjukan pertunjukan pertunjukan
Jawa dengan pertunjukan Jawa namun Jawa tapi belum Jawa dengan
bahasa sendiri Jawa dengan belum sepenuhnya bahasa sendiri,
bahasa sendiri sepenuhnya dengan bahasa tidak sesuai
sesuai dengan dengan bahasa sendiri, kurang ejaan bahasa
ejaan bahasa sendiri, sesuai sesuai dengan Jawa
Jawa, Bahasa dengan ejaan ejaan bahasa
yang digunakan bahasa Jawa, Jawa, bahasa
mudah namun bahasa yang digunakan
dipahami yang digunakan kurang bisa
mudah dipahami
dipahami
1. Kebahasaaan
14
Asesmen Sumatif
Instrumen/ butir Soal
15
6 Seni Pertunjukan Srandul ditemokake ing dusun B. 1980 an 10
Gathak nalika taun 1980 an. Tukidjo salah
sawijining piyayi kang ngedhegake kesenian ing
desa kasebut. Dheweke uga minangka kepala dukuh
ing Gathak wiwit taun 1974-1997.
Saka wacan ing dhuwur, kesenian Srandul
ditemokake ing taun....
a. 1970 an
b. 1980 an
c. 1990 an
d. 1900 an
e. 2000 an
16
Gambar ing dhuwur nuduhake kesenian tradisional
Jawa sing jenenge....
a. Wayang kulit
b. Jaran eblek
c. Reog Ponorogo
d. Tari Serimpi
e. Kethoprak
Nilai 100
LAMPIRAN MATERI
Wacana bisa uga diarani karangan yaiku awujud tulisan kang isine njelntrehake pikiran lan perasaane
pengarang.
Eksposisi: isine njlentrehake informasi/ pengetahuan supaya wong kang maca entuk informasi kang
cetha/gamblang.
Ciri-ciri eksposisi:
Njlentrehake definisi (pengertian).
Njlentrehake langkah-langkah, metode, utawa cara nglaksanakake sawijining kegiatan utawa nggawe
sawijining benda.
Struktur teks eksposisi:
1. Tesis (gagasan utama, pernyataan pendapat penulis)
2. Argumentasi (penjelasan mendalam pernyataan pendapat/ tesis)
3. Penegasan ulang pendapat (penguatan kembali atas pernyataan pendapat)
Kaidah teks eksposisi:
1. Ana tema/ topik sing dijelaske
2. Arupa fakta
3. Bahasane baku
Jenis teks eksposisi:
1. Definisi
2. Proses
3. Analisis
4. Ilustrasi
5. Klasifikasi
6. Identifikasi
Supaya pamaos oleh informasi kang genep babagan sawijining objek, sabanjure pangerten pamaos isa
mundhak. Mula saka iku, karangan eksposisi asipat menehi ngerti, ngonceki, aweh pamrayoga (saran), utawa
ngandharake sawijining bab. Panulisane iki bisa ditindakake lumantar sadhengah cara njlentrehake, ing
antarane proses lan ilustrasi.
17
Bab kang dijlentrehake ing wacana eksposisi bisa awujud:
1. Data faktual, yaiku sawijining kahanan kang nyata, kedadeyan ana, lan bisa asipat historis (bisa
dicritakake kanthi cetha).
2. Sawijining analisis utawa panapsiran objektif marang saperangan pakta.
3. Pakta ngenani pawongan kang gondhelan kenceng marang sawijining keyakinan.
MATERI REGULER
Ngurip–urip Kesenian Kethoprak
Kethoprak salah satungiling jinis pagelaran ingkang asalipun saking Jawa. Ing salebetipun pagelaran
kethoprak, sandiwara kayata sarana tembang wirama gangsa. Cariyos ingkang dipunbabar ing salebetipun
pagelaran kethoprak menika manekawarna. Wonten ingkang saking sejarah Jawa, lagenda, kepara saking
manca nagri umpamiya pesisiran utawi (Mesir/Bagdad). Cariyos boten saking wiracarita Ramayana lan
Mahabharata amargi kethoprak benten kaliyan ringgit tiyang.
Sawetara warsa kapungkur kethoprak asring kababar ing TV. Wonten ingkang klasik inggih punika
arupi pagelaran kethoprak ing panggung/tobong saha ginakaken tonil/ geberingkang winates. Wonten ugi
kethoprak sayembara, arupi kethoprak ingkang dipunlampahi ing alam kanyatan kados ing wana lan ing lepen
lajeng dipun rekam kagiyaraken ing TV, bakunipun ing njaban gedung. Becike malih saben episode mesthi
dipunpungkasi kanthi sayembara hadiah. Wonten ugi kethoprak humor ingkang cariyosipun dipunbumboni
kaliyan guyon repat (dhagelan).
Sawetara sumber nyebataken bilih kesenian kethoprak antuk panggenan ingkang mirunggan ing
masyarakat Jawa, mliginipun para among tani lan masyarakat limrah. Amargi ing salebetipun kethoprak
kababar seni sandiwara, musik saha sastra kanthi sesarengan. Kesenian kethoprak ngrembaka ing Jogja lan
Jawa Tengah, sarta saperangan daerah Jawa Timur. Saperangan lakon kethoprak ingkang kondhang inggih
punika Arya Penangsang, Warok Suramenggala, Damar Wulan, Andhe-Andhe Lumut, Angkling Darma, Rara
Mendut Prana Citra, lan sapiturute. Nanging kalamangsa ngangkat saking jawining tlatah Jawi kados Sampek
Impey.
18
Sanajan ngemot budaya jawa jumbuh kalawan majenging jaman kethoprak sampun dipunkiwakaken
dening masyarakat, mliginipun para mudha sampun boten dunung marang kesenian kethoprak punika menapa
malih nglakoni…
Jathilan
Pagelaran jathilan minangka tontonan uga ana nilai-nilai kang bisa aweh pawulangan. Nganti saiki
jathilan isih disenengi wong akeh. Pagelaran jathilan asring dianakake ana ing acara hajatan, pengetan-pengetan
hari nasional lan uga keagamaan. Jathilan sawijining kabudayan kang nyawijikaken antarane tari lan mistis.
Kabudayan iki diparagakake kanthi piranti arupa jaranan saka pring.
Pagelaran jathilan kawiwitan kanthi tari-tarian dening para paragane kanthi alon-alon, namung gerakane
saya suwe saya banter, ngenut suarane gamelan. Gamelane arupa kendhang, kenong, gong, lan slompret. Uga
diiringi kanthi tembang-tembang kang isine supaya manungsa tumindak becik.
Sawise sawetara nari, paraga jathilan biasane mulai kerasukan bangsa alus, sinambi terus nari ngiringi
suarane gamelan. Narine akeh kang tumindak kaya lakune kewan, kaya dene kethek, macan, ula, lan liya-liyane.
Ana ing pagelaran jathilan biasane uga ana pawang bangsa alus kanggo ngendhalikake bangsa alus mau, uga
kanggo ngetokake bangsa alus saka paraga jathilan. Biasane nalika kerasukan, para paraga jejaluk sesajen arupa
maneka warna kaya ta, gedhang, cengkir klapa ijo, maneka kembang, menyan, lan sapanunggalane.
Kang ndadekake narik kawigaten masyarakat maneh tumrap kabudayan jathilan yaiku anane atraksi
kang nggegirisi kaya ta mangan beling, silet, lan ngonceki klapa nganggo untu. Sakliyane kuwi, bab kang narik
kawigaten yaiku panganggone para paraga jathilan kang arupa gelang sikil, gelang tangan, lan topeng. Pagelaran
jathilan kebak ngemot unsur-unsur hiburan uga babagan agama, sebab sakdurunge pagelaran kawiwitan si pawang
tansah nyuwun keslametan.
Sandiwara
Sandiwara asale saka tembung sandi, kamh tegese sisningit utawa tersembunyi lan tembung wara kang
tegese wewarah utawa ajaran. Miturut tegese sandiwara yaiku, wewarah kang sinandhi piwulang kang kaajarake
kanthi perlambang. Sajroning sandiwara kamot dialog, gerakan, ekspresi paraga, lan sapiturute.
Ngrungokake sandiwara iku kudu nggatekake unsure kang mangun. Ing antarane kayata alur, tokoh,
penokohan, latar, lan pesen utawa amanat. Mula adhedhasar unsur kasebut pamireng bisa ngerteni wos surasane
sandhiwara.
Sandhiwara yaiku nyetakake utawa maragakake paraga ana sandhiwara, kuwi dhasare numindakake
utawa maragakake watak lan tindak tanduk pawongan liya,. Unsur-unsur kang kasusun ana sajroning sandhiwara
yaiku (1) tema yaiku undhering prakara kang arupa ide dhasar crita, tema sing dinggo ana sandhiwara dumadi saka
bab-bab kerep diprangguli ana bebrayan. (2) paraga utawa tokoh lan watakke: purusa utama yaiku paraga kang
paling akeh gegayutane karo paraga liya, purusa pambiyantu yaiku paraga kang mbiyantu paraga utama. (3) watak
watuning yaiku ciri ciri utawa karakter paraga. (4) Alur utawa dalan cerita yaiku urut urutan lakune crita. (5)
amanat yaiku pesen moral kang ana ing njeroning crita. (6) Gaya bahasa yaiku tata cara pengangone basa kang bisa
awujud dialek, tata ukara lan majas.
Unsur ekstrinsik sandiwara jawa yaiku unsur sing ana ing sakjabane karya sastra, ananing unsur samenika
gadahi pengaru ing sistem organisme karya sastra, yaiku (1) dramatikal yaiku sandiwara kang diparagakake karo
saperangan wong utawa paraga kang dibarengi solah bawa; (2) pantomim yaiku sandiwara kang diperagakake kaliyan
gerak-gerik ananging boten wonten dialog namung wonten musik lan ekspresi saking rupane lakon; (3) komedi yaiku
sandiwara kang diperagakake karo geguyonan kang sifate nyindir lan pungkasane seneng-seneng; (4) parodi yaiku
salah satunggaling wujud dialog antarane naskah lan oposisi (kontras).
B. Glosarium
Eksposisi: memberi informasi atau pengetahuan
Faktual: sesuai kenyataan
Historis: bisa diceritakan
C. Daftar Pustaka
Widaryatmo Gandung, dkk. 2014. Prigel Basa Jawa 2.Jakarta:Erlangga
20
21
REFLEKSI SISWA