Anda di halaman 1dari 5

Orti Bahasa Bali

Orti Bali
Orti yening selehin ring basa Indonesia kabaos Berita. Orti inggih punika saluirin gatra sane kapirengang,
kawacen sane madue tatuek mangda sang sane mirengang wikan ring dagingnyane.
Manut ring genah panglimbaknyane orti punika wenten ring:
1. Media Cetak/Tulis
Imba: sekadi koran, majalah, buletin, mading.
2. Media elektronik
Imba: sekadi radio, tV, Internet.

Imba orti Bali:

TRADISI “DESA SELAT “ PINAKA CIHNA NGAJEGANG BALI

Wénten makudang-kudang seni budaya miwah tradisi sané tawah, sakadi sané wénten
ring Kabupatén Buleleng. Sinalih tunggil seni tradisi sané sampun sering kamargiang ring Bali
minakadi tradisi Mayah Panempuh utawi katah kasambat tradisi mayah utang tekening Ida
Bhatara-Bhatari sané kalaksanayang nyabran sasih kalima ring Desa Selat, Buleleng. Tradisi
Mayah Panempuh Punika kamargiang pinaka upacara persembahan majeng para leluhur miwah
Déwa Indra sané kapercaya pinaka Déwa Persembahan. Tradisi punika kalaksanayang olih sang
sane sampun nganten ke luar desa selat. Nanging kawéntenané punika nénten kantos
ngamedalang biyuta ring soang-soang krama. Sesampuné wusan ngemargiang bakti ring pura
desa, Tradisi mayah panempuh puniki anggen para reramane mangdane nenten keni byuta utawi
musibah, Jero Gde Madu dados penglisir ring pakraman desa selat maosang yening sang sane
nyuang ke desa selat patutnyane naur panempuh nike sampun wenten uli zaman dodol, yening
nenten naur mayah panempuh sang alakirabi sane nyuang ke desa selat jagi kekenain byuta
minakadi idupnyane sengsara, nenten madue pianak, sakit-sakitan lan sane lian. Raosnyane
Ring wewidangan Desa selat, wenten pura dalem sane ngeluanin pura desa, ring sejarah
sane kauningin imalu sane kapertama wenten ring desa selat wantah pura dalem, pura dalem
puniki unik pisan napi mawinan sekadi punika? pura dalem biasane magenah ring setra nanging
ring desa selat nenten magenah drike. raos para penglisir desa selat dumun pura dalem yening
genahang ring setra, para pakraman desa selat keni gering minakadi grubug ( padem) nike
mawinan pura dalem nenten magenah ring luanan pura desa. Pura desa magenah ring ungkur
pura dalem, para pkraman desa selat ngaturang bakti pinanggal 7 warespati keni purnama
kalmia. Ring Desa selat wenten akeh benda-benda peninggalan dunia lan wenten padi mebuah
tipat, kapas mabuah kamben.
Lianan punika, kantun ring wewidangan Desa Selat, taler wénten tradisi sané kawastanin
tradisi Siat Tipat sane pateh ring desa Badung (Desa Kapal). Siat Tipat pinaka tradisi sané
kamargiang olih krama Desa selat ri kala sasih kalima. Suksmaning pamargi tradisi puniki,
pinaka simbol asal muasal kauripan manusané ring marcepada. Tipat kapercaya pinaka lambang
purusa, tur bantal pinaka lambang pradana. Siat Tipat taler matetujon pinaka jalaran ngaturang
suksmaning manah olih krama majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa antuk waranugraha
sané kapaica marupa panén sané melimpah. Prosési puniki kariinin antuk pamuspan sané
kamargiang olih para krama ring Désa Selat tur nganggé sesaji sané katurang marupa tipat tur
bantal. Wus punika, sesampuné kaicén arahan olih Ida Jero Mangku raris krama sané sampun
kaepah dados kalih kelompok raris saling entungin tipat lan bantal.

Lianan punika, kasujatiané kantun makéh malih tradisi-tradisi sané wénten tun kantun
kamargiang olih kramané ring Desa Selat. Yéning selehin malih, sakatah tradisiné punika
sujatiné ngamuatang nilai tur tetujon sané dahat mautama ring sajeroning pamarginé. Mawit
saking sarana kantos pamarginé madué smerti sané dahat mautama ngastiti ring kasukerthan
jagat. Kawéntenane pamargin tradisiné punika taler pinaka cihna krama Baliné sané kantun
pageh ngamargiang tradisi tetamian leluhur kantos mangkin. Kawéntenané punika gumanti taler
ngawetuang dampak positif majeng i krama indik pelestarian budaya miwah daya tarik
pariwisata. Makudang-kudang tradisi punika sapatutnyané mangda tetep kalaksanayang tur
kadasarin antuk nilai-nilai sané dahat mautama sumangdané pamargin sakatah tradisi ring Bali
prasida ngawinang krama Baliné satata rahayu tur ajeg.

Sane kewastanin orti Bali inggih punika saluring gatra sane kapireng,kawacen,lan sane madue tetuek
mangda sang mirengang uning ring daging nyane

1. Contoh Orti Bali Pendek Demam Berdarah

Demam Berdarah

Dibi sanja ring siaran TV-ne wenten kapiragi orti indik ipun pinungkan “demam berdarah” sane sampun
makeh mancut urip para janane. pinungkane puniki sampun nglimbak ring sawengkon Bali. Kirang
langkung sampun 500 diri wargane sane keni sungkan puniki. Minakadi ring Denpasar 125 diri, ring
Badung 75 diri, ring Buleleng 75 diri, ring Gianyar 125 diri, ring Karangasem 25 diri, ring Negara 25 diri,
miwah ring Klungkung 25 diri. Santukan makeh warga sane keni demam berdarah mawinan sal-sale ring
rumah sakit nenten mresidayang nampung.

Sungkan “demam berdarah” puniki kalimbakan olih legu “Aedes Aegypti” sane seneng idup ring toya-
toya sane ening tur madegdegan. Nabdabang indike punika pamrentahe sampun mapangarah ring para
janane mangda mabersih-bersih ring genah nyane soang-soang. Utaminyane mersihin genah-genah
legune mataluh. Minakadi mresihin bak mandi, selokan, utawi genah toyane sabilang minggu. nagingin
“abate” ring genah-genah toyane, nanem kopok wiadin botol-botol sane nenten mangge. Lianan ring
utsaha punika pamrentahe sampun taler ngawentenang “pengasapan” ring genah wargane sane keni
demam berdarah.

Lianan ring orti punika wenten taler orti saking rumah sakit inggih punika wantuan sane kaserahang olih
Bapak Bupati mantuka ring para pasien sane kirang mampu sane ngraksa pimungkan rahat. sane polih
wantuan punika minakadi pasien sane ngraksa tumor, bibih sumbing, kanker miwah sane lianan.
wantuan sane kasukserahang marupa jinah, soang-soang pasien nrima wantuan makeh Rp. 1.000.000,-.
Wantuan sane kirang mampu. Pamrentahe sampun ngicen titi, sepatutne maka warga i raga nuutin titi
punika, urati ring para janane sane kirang mampu.

2. Contoh Orti Bali Tentang Bencana Alam Banjir

Blabar

Manut keterangan Camat Banjar Kabupaten Buleleng wenten solas desa sane keni blabar ageng.
Makatah tanahe embid tur longsor, pamekasring Kecamatan Banjar. Wewidangan sane pinih banget
keni bencana punika : Desa Sidatapa, miwah Tembuku. bencana punika ngawinang wangunan-
wangunan umah, pamrajan, pura lan sekolah.

Wangunan punika patut gelis kabecikin, santukan maderbe paiketan sane mabuat ring kauripan
manusane. Yening wilangin antuk jinah karugian sane kawetuang kirang langkung duang milyar ttigang
atus yuta rupiah. ritepengan puniki Bapak Bupati Buleleng sampun ngwehin wantuan marupa bahan
wangunan. Asapunika taler wantuansaking LSM marupa jinah lan pangan, makadi : `beras, gula, mie
sane tiosan.

3. Contoh Orti Bali Tentang Penyakit

Muntaber

Sube uling i telun Ketut Giri, timpal leket Nyoman Diptane ngamar di rumah sakit. Nadak sara teka uling
sekolah Ketut Giri mising ngecor-ngecor, nguntah tusing rerenan, bayune nadak ngenduk, sebengne
layu. Doktere ngorahang Ketut Giri katiben sakit ngutah mising, cara jani orahanga muntaber.

Apa kaden ngranaang, uli abulan di desa palekadan I Ketut Girine, pasedsed kramane pada ngutah
mising. Buka kena grubug, selid sanja krama desane ngungsi rumah sakit. Ane sebetang ada ane
makakuren ngutah mising, lantas rarud ngamar di rumah sakit. mimih dewa ratu kadi jail Widhine. Suba
panyatusan kramane kena muntaber. Ada ane lacur, sepanan maan patulungan, mawetu ngalahin mati.

“Man nguda bengong buka keto.” Luh Sariadi nyambat sara Nyoman Dipta sedekan negak di ampik
paone. sebengne buka pariselsel.

“Aduh tiang jejeh Mbok, mara pesan teka uli rumah sakit ngajak timpal-timpale, nelokin Ketut Giri
katiben sakit, suba telung lemeng ia ngamar ditu.”

“Men sakit apa timpal Madene Ketut Giri?”

“Ia kena muntaber Mbok. Suba panyatusan kramane dauh pangkung kena muntaber. Kantos jani tonden
rered. pedalem Ketut Giri kalawargane sada tuara, metu jani ngemasin ngamar. Tepuk reramane sedih
medalem pianakne nglecir aukud. Ketut Giri mula manyama padidiana.”

“Mirib ditu leake galak-galak Mbok, yening tusing keto ngudiang buka aud kelor kramane tibenin
muntaber. Geringe mararadan, nglahlah kemamai.”
” Beh Nyoman tusing pesan nawang paundukan. Nu nampenin unduk buka kuno. Indik muntabere ento
tusing ja ulian amah leak. Tusing ja ulian pongor Betara. Ngutah misinge ento ulian idupe romon,
dedaarane tusing bersih. Ane ngranayang sakit basang utawa mising, ento ulian yeh ineme tusing
malablab. Sajabaning yeh, dedaarane ane tinggahin buyung bisa masi dadi krana. Ento makada, yening
Nyoman bedak, eda pesan nginem yeh tusing malablab. Prabot-prabot ane anggo madaar patut umbah
sabunin. Ane pinih sarat, eda engsap nyabunin lima. Makiri madaar utawa suud madaar limane apang
satata kedas.”

“Keto masi jamban-jamban tongos ngotor apanga kedas. eda cara kuno, ngotor di teba. Ne suba perlune
i raga apanga ngelah jamban. da nulad patapan celeng, meju ngenceh jalan mula. Yening nuut ambek
celeng makrana muntabere muah panyakit ane lenan mararadan.”
nah yening keto maan nureksa kabersihane sinah sakite tusing bani paek. Eda engsap ngastiti Widhi,
keto masih pangastitine teken leluhur tusing dadi tuna. Yening suba kene, idupe pasti satata rahayu,
seger oger kasadianan.

Olih : I Wayan Westa

4. Contoh Orti Bali Tentang Bencana Alam

BENCANA ALAM SAYAN SERING NIBENIN BALI

Bali sayan Sering keni bencana alam. Sujatine ke sapunike?

Masan ujan sampun rauh, bencana rauh. Ngawit saking angin nglinus, tanah longsor, kantos blabar ring
makudang-kudang genah. Ring Jawa, Kalimantan, Sumatera, kantos Indonesia wewidangan kangin.
Makasami stasiun televise nyiarang indik punika. Sane mangkin, karma baline nenten wantah nyingakin
indik punika ring layar televisine. Ring wewidangan pagubugannyane taler, bencana-bencana punika
sayan sering nibenin. Sapunika dados indik punika nibenin?.

Sujatine saking dumun Bali rumasuk daerah sane sering katiben bencana. Indik punika kaangkenin olih
Ketua Tim Peneliti Potensi Bencana Alam ring Bali saking kampus Universitas Udayana, Drs. R. Suyarto,
wenten kalih indik utama sane ngawinang Bali madue potensi keni bencana blabar lan
longsor.kapertama, riantukan Bali kawantuk antuk proses vulkam sane ngawinang tanahnyane elah
makeseh. Kaping kalih, topografi alam Bali akehan tegeh-endep, majurang-jurang. Terjalnyane tanah Bali
20 kantos 60derajat. Punika mawinan, manut Suyarto, antuk kawentenan punika, yaning wenten ujan
bales, pastika wenten bencana longsor. Ring daerah dataran rendah wenten blabar.

Suyarto nyinahyang makudang-makudang genah sane sering longsor, sakadi Kintamani (Bangli), Petang
(Badung), Tegallalang lan payangan (Gianyar), Kubu, Rendang, lan Abang (Karangasem),Pupuan, Baturiti,
Penebel (Tabanan), Gerogak, Busungbiu, Sukasada, Seririt (Buleleng), miwah Mendoyo (Jembrana).
Longsoran tanah punika prasida nibenin, manut skretaris Pusat Penelitian Lingkungan Hidup.

5. Contoh Orti Bali Tentang Pembangunan

NGWANGUN

semangat idup manusa sasampun naen katibén kahanan sané nénten becik sajeroning kahuripan
majanten méweh pisan. Sakadi silih sinunggilnyané ri kala manusa sadurungnyané naen sungkan utawi
sakit tur karawat ring rumah sakit. Kabuatang utsaha anggén nangiang malih semangat idupnyané,
antuk sokongan méntal saking kulawarga. Kearifan lokal ring Bali wénten sané ngadungang sokongan
méntal sareng ngamargiang upacara.

Manut Jro Mangku Ni Luh Pariani, sané jenek ring Jln. Anyelir, Dénpasar, sané taler sinalih tunggil serati
sané sampun sawatara kutus warsa ngayah ring widang bebantenan ri kala karauhin Bali Post, Sukra
(5/4) lintang maosang, ri kala ida dané utawi manusa sakit napimalih naen kaoperasi biasané polih
engsap ring déwéknyané, punika patut kaulapin.

Manut dané prosés ngwaliang kondisi sakadi jatimula inucap sané méweh. Yéning ring Bali nangiang
semangat idup manusa nénten wantah kalaksanayang antuk sokongan moril miwah méntal kémanten,
taler kabuatang sokongan saking niskala. Ida dané sané naen sakit pacang ngrasayang nerawang-
rawang, ngrasa nglayang-layang, kesiab-kesiab, marasa jejeh, polih karawat ring ruang rumah sakit.
Tiosan punika taler prasida kaawinang yéning polih keni baya umpaminipun kecelakaan lalu lintas ring
jalan raya, miwah katibén béncana.

“Pinaka utsaha ngulapin sabda, bayu, miwah idep sang sané sungkan mangda mawali seger waras
dirgayusa sakadi jatimula sakadi ri kala durung sungkan,” baosnyané.

Rabin Jro Mangku Ketut Sulang puniki taler ngwewehin, ngulapin utawi ngaokin puniki sakadi sané
sampun-sampun biasané kalaksanayang olih kulawarga ring genah sang sané sungkan polih karawat
utawi ring palinggih rumah sakit, wiadin yéning kecelakaan lalu lintas ring jalan raya biasané
kalaksanayang ring genah kecelakaan punika kaeterang olih pamangku. Paindikan puniki patut
kalaksanayang duaning manut kapercayaan, yéning atma utawi sang sané ngempu manusa nénten
kaulapin kajejehin kantun magenah ring rumah sakit tur wesanannyané sang sané sungkan puyung
pamuputné makelo prasida mawali kenak.

Tios ring rumah sakit, sasampuné rauh ring umah sadurungé ngranjing ka pekarangan utawi ring
pamedal biasané malih kasanggra olih kulawarga antuk banten pengulap. Manut Jro Pariani sarana
banten pengulap sané lumrah sering kanggén ring Dénpasar wiadin kanggén ring sajebag Bali minab
nénten pateh, duaning mapaiketan sareng halang (désa, kala, patra).

“Banten sané kanggén sanistanné nganggén ayaban tumpeng lima madaging sayut sambut urip,
prayascita sareng béyakaonan, pengulapan madaging pejati asoroh. Banten kaastawayang ring Siwa
Raditya,” baosnyané negesang.

Intiné mapinunas majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa mangda sasampuné naen magenah ring
rumah sakit salanturnyané prasida mawali bersih, mawali tegteg bayuné, kenak rahajeng dirgayusa.
Saking upacara inucap taler wénten pangapti mangda kawekas nénten sungkan malih. Yéning saking
logika, dadosné umat prasida nyaga kesehatan tur becik-becik nyaga déwék. Piteket moral sané meled
kasinahang saking pamargi nyata upacara puniki wantah mapiuning majeng manusa mangda ngajiang
atma (angkihan) sané sampun kaicén. (ian)

Anda mungkin juga menyukai