Om Swastiastu Matur suksma majeng ring pangater acara antuk galah sane kapaica ring pasikian titiang.
Kaping singgih, mantuka ring Maha Diaksa lan para Diaksa sane mustikayang titiang, Para Widya Paraga ping kalih para Prawantaka sane wangiang titiang, Sapunika taler majeng ring para pamilet dharma wacana sane tresna sihin titiang. Maka purwaning atur, lugrayang riin titiang ngaturang suksmaning manah lan rasa angayu bagia mantuka ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, duaning malarapan pasuecan Ida, titiang prasida nyarengin dharma wacana, ri sajeroning Utsawa Dharma Gita wewidangan jagat Badung kadi mangkin puniki.
Nemonin galah sane becik puniki titiang pacang matur samatra, ngunggahang daging Dharma Wacana, sane mamurda: TRI HITA KARANA.
2
Ida dane sane wangiang titiang, Yening maosang Tri Hita Karana, wiakti dahating jimbar pisan panglimbaknyane ring kauripan druwene. Duaning asapunika ri kala puniki pacang aturang titiang Tri Hita Karana sane marupa piranti sajeroning ngawerdiang seni budaya.
Para diaksa lan pamilet sane wangiang titiang, Manawita ida dane pare semeton kantun eling buat kawentenan Pulau Bali druwene, sane sampun kaloktah jantos ka dura nagara, puniki maka sami wantah malarapan saking: 1. Kaasrian jagat Baline 2. Seni budaya Baline, sane madasar antuk seni budaya Hindu 3. Adat istiadat sane madasar antuk suara sane gilik saguluk, paras paros sarpanaya, salunglung sabayantaka. 4. Para krama Bali sane kaloktah kumanyama utawi ramah tamah, ngandap kasor nenten wenten sane nyamen pada. Rehening asapunika iraga sareng sami patut ngemban, pamekas nglimbakang saha ngawerdiang seni budaya Baline, mangda sayan lami sayan becik, sayan asri, sayan nudut kayun. Sinalih tunggil sane pinaka piranti sajeroning jagi nglimbakang seni budaya Baline punika,boya tios wantah mabantang antuk Tri Hita Karana. Ida dane sareng sami sane wangiang titiang, Yening maosang parindikan Tri Hita Karana sane kaanggen piranti ngawerdiang adat istiadat, ngelestariang seni budaya rauhing rikalaning ngulati kasukertan jagat sandang patut kapikayun riin, napi sujatine suksman Tri Hita Karana punika ? Lengkara Tri Hita Karana punika wantah mawit saking kruna Tri sane mateges tatiga, Hita mateges
3
karahajengan utawi kasukertan, miwah kruna Karana mateges sane ngranayang. Saking kruna punika polih tetuek inggih punika tetiga perindikan sane prasida ngawetuang karahajengan utawi kasukertan ring jagate, inggih punika Parahyangan, Pawongan lan Palemahan. Risajeroning ngulati kasukerta paiketan sane tatiga punika, patut imbang pantaraning manusa sareng Ida Sang Hyang Widhi, paiketan pantaraning manusa sareng manusa, lan paiketan manusa sareng palemahan utawi wawidangan.
Inggih sane mangkin pacang uningayang titiang pahan Tri Hita Karana punika saka siki Kapertama : Parhyangan. Kruna Parhyangan mawit saking Hyang sane mateges Ida Sang Hyang Widhi Wasa. Ring kauripan puniki Parhyangan punika kajantenang antuk ngwentenang piranti genah linggih Ida Sang Hyang Widhi sane marupa makudang-kudang wewangunan merajan utawi pura ngawit saking karang paumahan, wewidangan desa pakraman, rauh ka kantor- kantor. Raris, yening anutang kapining swadarma,sampun pastika wewangunan- wewangunan merajan utawi pura-pura punika kauparenggain antuk patra lan ukiran, sane nyihnayang keagungan seni lan budaya Baline. Parindikan puniki taler kacihnayang antuk nincapang pangeweruh swaginan para undagine maka miwah para arsitektur Baline. Siosan kapining nangun parhyangan sane nganutin seni lan budaya Baline, sampun pastika nyabran rarahinan utawi pujawali Ida Batara, krama Baline ngelaksanayang swadramannyane sane kabaos ngaturang yadnya. Ri kala punika majanten pisan krama Hindu Baline lanang istri ngaturang ayah. Wenten sane majajaitan, ngias parhyangan,
4
magambel, maigel-igelan,masanti, rauhing nyuciang pratima maka pralambang Ida Batara. Maka sami pailen-ilen punika nenten prasida kaspasahang kapining pamargi sane jati-jati nganutin seni lan budaya.
Ida dane sareng sami, Pawilangan Tri Hita Karana sane kaping kalih inggih punika Pawongan. Pawongan mawit saking basa jawi kuno inggih punika wong sane mateges jatma utawi manusia. Pawongan tegesnyane pidabdab sane ngenenin indik jatma utawi manusia risajeroning ngetang swadarma ring desa pakraman. Pawongan madue genah sane dahat utama sajeroning nangun paiketan sane imbang punika,santukan wantah I manusa sane maduwe Tri Pramana inggih punika bayu, sabda lan idep. Antuk larapan punika sahaning pidabdab lan bebuatnyane kadasarin antuk tetimbang iwang kalawan patut maka malarapan antuk rasa sagilik, saguluk, pantaraning krama pada katincapang mangdane makasami pidabdab pawangunan ring desa pakraman prasida mamargi antar tur becik. Pamargi ngetang swadarma sakadi puniki taler sampun majanten malarapan antuk utsaha nglimbakang seni lan budaya drewene. Ngasriang wawangunan, nyutreptiang maparikrama pantaraning sasame krama, rauhing nreptiang wewidangan wantah swadarman iraga sareng sami.
Ida dane sane tresnasihin titiang, Pawilangan Tri Hita Karana sane kaping tiga inggih punika Palemahan. Palemahan mawit saking kruna lemah sane marti tanah utawi pertiwi. Palemahan tegesnyane bhuwana utawi wewidangan genah sahananing sarwa mauripe. Palemahan utawi
5
wewidangan punika sandang patut karesikin, katandurin tanem tuwuh, rauhing miara buron utawi sarwa manuk gumanti pakantenane sami prasida ngulangunin. Sinalih tunggil sane sandang anggen titiang titiang pratiwimba mangun wewidangan inggih punika, wawangunan pusat Pemerintahan Kabupaten Badung, Mangu Praja Mandala druwene. Indayang suryanin, wewangunan parhyangan, kantor-kantor, tetamanane rauhing genah parkir, jati-jati ngulangunin rehning nganutin Tri Hita Karana. Yening ring suang-suang paumahan, ida dane taler mautsaha nitenin palemahan, yadiastun wewangunane nenten maukir, sinah pacang nyihnayang sane kabaos seni lan budaya Baline. Wewidangan sane nenten imbang pacang ngwetuang biuta lan pikobet, minakadinnyane blabar, mrana lan sane tiosan, sane ngawinang kauripane puniki nenten ngamolihang kasukertan. Duaning asapunika mangdane genah kauripan ngwetuang karahayuan, ngledangin kayun, patut kapidabdabang mangda sayan asri pikantenane. Sios kapining eeb jagat sane keni kapancabaya sekadi: tsunami, tanah longsor, gunung meletus, linuh, sinah nenten sida katarka olih I manusa. Inggih ida dane sane tresnasihin titiang, Maosang indik imbang pantaraning parhyangan, pawongan lan palemahan wiakti dangan pisan. Nanging nabdabin parindike punika janten sampun sengka tur nelasang prabeya sane makweh, nanging yening sampun kadasarin antuk pekayunan sane jati-jati lan lascarya, dreda bakti ring Ida Sang Hyang Widhi, janten sampun parindike sane sengka punika pacang prasida kalintangin, mawastu raris jagate sukerta lan sutrepti. Inggih Ida dane sareng sami sane wangiang titiang,
6
Manut kadi daging atur titiange wawu, sakadi purun titiang mapakeling, waluyaripun kadi nasikin segara, ngiring mangkin tunggilang kayune, jujur sane kawastanin pageh kapining adat lan budaya Bali druwene mabantang antuk suksman Tri Hita Karana puniki. Ngiring pagehang kayune, subakti majeng ring Ida Sang Hyang Widhi, raketang pasuwitrane, paras-paros manyama braya, saha ngiring sareng-sareng nitenin palemahan druwene soang-soang. Inggih Ida dane sareng sami, Wantah sakadi punika prasida antuk titiang ngaturang daging Dharma Wacana, sampun janten kantun akeh katunannyane. Inggihan unjuk lungsur atur titiang, sane nenten manut ring kayun ida dane sareng sami, titiang nunas gung rena sinampura. Maka wasananing atur parikrama puniki puputang titiang antuk parama santi. Om Santih Santih Satih Om