Anda di halaman 1dari 5

BAB I DHARMA WACANA

MODUL II AKSARA BALI

Kompeténsi Dasar Indikator


3.1 Menganalisis struktur dan PERTEMUAN 1
kaidah wacana lisan non sastra 3.1.1 Menelaah ciri-ciri dharma wacana
Dharma wacana dari berbagai 3.1.2 Menetapkan materi dharma wacana.
sumber
4.1 Memproduksiteksi dharma 4.1.1 Merumuskan amanat dharma wacana
wacana berbagai acara dengan
bahasa Bali

PAPLAJAHAN 1 DHARMA WACANA

Silih tunggil kawagedan mabasa Bali inggih punika mabaos (berbicara). Kawagedan
mabaos sajeroning palajahan basa Bali mateges madrebé kaweruhan miwah kawageden ngwedar
daging pikayunan (idé) nganggén basa Bali sané becik miwah patut (baik dan benar). Becik,
mateges nganggén pilihan kruna-kruna sané lengut tur prasida nudut kayun sang sané mirengang.
Patut, mateges kruna-kruna sané kanggén sajeroning mabaosnganutin tata anggah-ungguhing
basa Bali.
Genah mabaos Bali wénten kalih soroh inggih punika mabaos ring forum resmi miwah mabaos
ring pambyaran (nénten resmi). Punika mawinan wénten basa pakraman miwah basa
pasuitrayan. Basa pakraman, inggih punika basa Baliné sané kanggén mabaos ring patemon-
patemon resmi minakadi ring paruman adat, ring upacara agama, miwah pangajahan basa Bali
ring kelas. Sané kabaos basa pasuitrayan inggih punika basa Baliné sané kanggén mabaosan ring
pambyaran sarahina-rahina (sané nénten resmi), minakadi para muridé ngraos ring kantin sareng
timpal-timpal-ipuné, para pegawé kantoran ngraos ring ruangan masambilam makarya, para
petani ngraosang toya ring cariké, miwah sané lianan.
1.1 Teks Dharma Wacana

Catur Marga Pinaka Jalaran Anggen Ngeret Indria

Inggih sukmaning manah aturang titiang majeng


ring pangenter baos, inggian galah sane kapaica
ring pasikian titiang sajeroning ngaturang
dharma wacana majeng ring Ida Dane sareng
sami.
Sadurung titiang matur atur, pinih riin lugrayang
titiang ngaturang angayubagia majeng ring Ida
Sang Hyang Widhi Wasa, duaning sangkaning
sih Ida, iraga sami prasida masadu ajeng ring
genah miwah galahe sane becik puniki
lugrayang titiang ngaturang amatra dharma
wacana sane mamurda” Catur Marga Pinaka
Jalaran Anggen Ngeret Indria”
Om Swastyastu
Sane wangiang titiang, Para Juri Dharma Wacana 2016
Ida Dane Pamilet miwah Pamiarsa sareng sami sane tresna sihin titiang
Sakadi sane sampun kauningan, ring aab jagate mangkin sane kabaos aor tanpa wates turmaning
zaman kaliyuga puniki, yening maosang indik pikobet saluiring angga sarira minakadi pikayunan
ri sajeroning nampekang angga ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa. Parindikan mental utawi
moral jadmane sakadi mangkin sampun nyansan sue nyansan rered, punika sangkaning pikobet
miwah panglimbak zamane. Indike punika prasida katepasin yening iraga soang-soang eling ring
angga sarira. Kayun mapikayun miwah maparilaksana sane satata nyunjungang sahananing
ajahan agama. Sinalih tunggil ipun wantah ngmargiang ajahan Catur Marga anggen gegawan
utawi piranti pamargine majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa.
Catur Marga mawit saking basa Sansekerta, saking kalih kruna inggih punika catur maartos
papat miwah marga maartos margi utawi jalan. Dados ipun catur marga maartos papat pemargine
sane prasida kaanggen ritatkala nyungsung utawi nampekang ring Ida Sang Hyang Widhi.
Wewidangan utawi papahan catur marga inggih punika kapertama bhakti marga, kaping kalih
karma marga, kaping tiga jnana marga, lan kaping papat raja marga. Saking kapertama bhakti
marga, bhakti marga inggih punika nentes ja tios margi utawi pangabdian ring Ida Sang Hyang
Widhi Wasa malarapan antuk bhakti lan tresna asih ring sahananing murid. Yening rereh
pidadabe sarahina – rahina punika sakadi ngamargiang Tri Sandya miwah Yadnya Sesa punika
pinaka pamargi sane pinih utama sembah bhakti sane tulus majeng ring Ida Sang Hyang Widhi
Wasa. Sane kaping kalih Karma Marga, punika pamargi ajeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa
malarapan antuk utsaha – utsaha miwah swagina nuju Mokshartam Jagadita antuk ngutamayang
pidabdab utawi parilaksana miwah pakaryan sane lascarya utawi tulus ikhlas. Sakadi sane kabaos
ring Bhagawadgita III. 19 :
Tasmad asaktah satatam karyam karma samcara, asakto hy acaran karma param apnoti
purusah.
Sane maartos ring Bahasa Indonesia sakadi puniki :
Oleh karena itu, laksanakanlah segala kerja sebagai kewajiban tanpa terikat pada hasilnya, sebab
dengan melakukan kegiatan kerja yang bebas dari keterikatan, orang itu sesungguhnya akan
mencapai yang utama. Pinaka imba ring kauripan karma marga yoga punika sakadi ngayah utawi
matatulung. Ngayah istilah masyarakat Bali, punika ngeninin pakaryan tulus ikhlas ring
wewidangan parahyangan minakadi Pura lan genah suci sane tiosan. Matatulung punika masaih
sakadi pidabdab ring sajeroning pawongan minakadi pawiwahan, macaru, msl. Sane Kaping
Tiga, Jnana Marga. Jnana maartos kaweruhan utawi kadiatmikan dadosnyane jnana marga
punika pidabdab nunggilang jiwatman ring Paramaatma sane kakapikolihang antuk malajahin
sahananing kaweruhan utawi filsafat mangda prasida ngeret indriya miwah mutus sahananing
sifat keduniawian. Wenten makudang–kudang pamargi utawi pidabdab sane prasida kamargiang
ritatkala nyunjungang ajahan jnana marga punika minakadi ajahan brahmacari inggih punika
pamargi utawi pidabdab ngamolihang sahananing kaweruhan utawi malajahang angga sarira
antuk rasa lascarya lan tulus ikhlas. Ring sajeroning ngrereh pangweruhan, swadarmaning sane
pinih utama wantah malajahan angga geginan malajah punika nenten je wantah ngewacen buku
kemanten taler maartos kalascaryaan ring sajeroning sakancan kauripan. Pinaka imba, lascarya
yening wenten guru utawi I rerama bregedegan sareng iraga kawiyaktyane nenten je wenten sang
maraga guru utawi I rerama pacang ngicenin pamargi sane nenten patut utawi iwang, ping kalih
ajahan Catur Guru, dados sisia sampun pastika yening nenten wenten sang maraga guru, iraga
dados sisia nenten ngamolihan pangweruhan sane becik lan mawiguna. Yening sampun
maparilaksana lan Guru Bhakti saking alit akehan ipun pacang maparilaksana, maparidabdab,
seleg miwah percaya ring angga sarira. Indika punika ngawinang ipun dados jatma mawiguna
utawi sukses. Kaping pat Raja Marga, punika pamargi kaniskala utawi rohani ngrereh moksartam
jagadita. Ajahan punika wantah ngutamayang mangda sapunapi iraga ngamargiang pidabdab
kauripannyane satata ngeret indriya turmaning ngamargiang Tapa, Brata, Yoga, miwah Samadhi.
Tapa lan Brata punika wantah pengeret indria sahananing pikayunan utawi pamineh mangda
becik lan patut manut panuntun ajahan agama. Seos punika Yoga miwah Samadhi wantah
pidabdab nyangkepang Atma miwah Brahman antuk ngamargian meditasi. Raja marga punika
pamargi sane pinih meweh lan berat pisan yening imbangang ring pamargi sane tetiga siosan.
Inggih Ratu Ida Dane para juri miwah pamiarsa cutet ipun wiyakti sami pamargi Catur Marga
punika patut pisan kaparidabdabin antuk soang - soang iraga yadiastun nenten makasami prasida
kamargiang. Yening iraga teleb tur kayun maparilaksana sane patut manut ajahan agama, pastika
sampun pacang ngemanggihin karahayuan urip lan kasukertan jagat.
Ratu Ida Dane wantah asapunika sane prasida aturang titiang yening wenten kakirangan titiang
sane nenten manut ring pikayunan, titiang nunas geng rna pangampura. Pinaka wasananing atur,
puputang titiang antuk nguncarang Paramasanthi.
Om Santih Santih Santih Om
Antuk : goeslayu
1.2 Teges Dharma Wacana
Dharma Wacana inggih punika wacana sane madaging indik agama sane kabaktayang
ring umat Hindu manut ring kahanan, bantang, wangun jenis karya keagamaan, genah,
galah/kala, lan patra.
Tetujon maktayang Dharma Wacana inggih punika:
 Anggen ngawewehin kaweruhan
 Nelebang ajaran agama
 Ngamargiang paindikan agama, masyarakat (warga), wangsa, lan negara.
Dharma Wacana sane becik sapatutnyane nganggen basa sane becik, sadarana, miwah
nenten nganggen istilah-istilah asing. Soroh materi sane kaunggahang ring Dharma Wacana
madasar antuk ajahan agama, adat lan budaya
1.3 Widangan Dharma Wacana
Widangan Dharma Wacana inggih punika:
 Pamahbah
Ring pamahbah madaging:
- Pangastungkara
- misinggihin pajabat
- Matur suksma ring pangenter acara
- Ngastiti bhakti majeng ring Ida Sang Hyang Widhi
- pasinahan anggan padharma wecana

 Daging (isi/materi)
- Mahbahang materi Dharma Wacana sane manut ring bantang bebaosan ngenenin
indik adat, budaya lan agama
- indik tatwa miwah ajahan agama
- téma tatwa agama madasar sumber sastra sané pastika
- maweweh pangapti miwah piteket-piteket ring sang mirengang

 Pamuput
- Madaging indik reringkesan daging bebaosan
- Nyutetang napi sane kaaptiang
- parama santi

1.4 Pamitegep Dharma Wacana


Mangda pascat ngaryanang Dharma Wacana, wenten makudang-kudang paletan sane patut
kauningin, makadi:
• Murda wacana manut topik miwah tema
• Purwakaning atur kariinin antuk panganjali Om Swastyastu
• Huluning bantang atur, sane madaging rasa angayubagia miwah rasa suksma ring Ida
Hyang Parama Wisesa
• Raris aturang ring pamiarsa unteng wacana druene
• Pangringkes atur utawi kesimpulan wacana
• Paungu atur utawi saran-saran sane kabaos jaga winungu
• Pamuput atur sane madaging pangampura sane tan sangkaning gumanti yening wenten
iwang atur.
• Parama Shanti.

1.5 Luir Bebaosan Mabsa Bali


Sajaba punika, taler wénten makudang-kudang istilah kanggén maosang anaké sané sering milet
mabebaosan ring pakraman (patemon resmi) minakadi:
1) Pamidarta : Sang sané mapidarta (orator)
2) Padharma wecana : Sang sané madharma wecana
3) Pamaos : Sang sané maosang kriapatra (pemakalah,penyaji)
4) Narawakia : Narasumber (pembicara)
5) Ugrawakia : Sang sane ngenter bebaosan (MC) utawi pembawa acara
6) Pangénter acara : Sang sane ngenter bebaosan (MC) acara)
7) Panyarikan : Juru tulis, (notulen, sekretaris)
8) Pamilet : Sangsané ngamiletin acara (peserta)

tÙrhdhumhentus&¾òlønÓhn/.
Twara ada uma ané tusing lelintahan

Anda mungkin juga menyukai