FAKULTI PENDIDIKAN DAN BAHASA

SEMESTER SEPTEMBER 2012

HBMT4403
TEACHING MATHEMATICS IN FORM SIX
NO. MATRIKULASI
NO. KAD PENGENALAN
NAMA
NO. TELEFON
E-MEL
PUSAT PEMBELAJARAN

:
:
:
:
:
:

690305015002002
690305-01-5002
ROHAINI BINTI AMAT
0137209207
cititcomel@yahoo.com
PUSAT PEMBELAJARAN JOHOR

Kandungan

Konsep Pembezaan
Terbitan Fungsi
Pembezaan Prinsip Pertama
Pembezaan Fungsi Algebra
* Pembezaan Hasil Tambah
* Pembezaan Hasil Tolak
* Pembezaan Hasil Darab
* Pembezaan Hasil Bahagi
Pembezaan x
n
Pembezaan Fungsi Eksponen
x
Pembezaan ln x
Pembezaan Fungsi Trigonometri

Pembezaan Fungsi Gubahan

Pembezaan Fungsi Tersirat

Pembezaan Persamaan Berparameter
Penggunaan Pembezaan
Kecerunan Lengkung
Persamaan Tangen dan normal
Fungsi Menokok & Menyusut
Titik Pegun & Titik Maksimum @ minimum
Titik Lengkok Balas
Nilai minimum & maksimum mutlak
Penyelesaian Masalah
Latihan

sambunga
n

KONSEP PEMBEZAAN

d
nx n 1 }jika ia ungkapanx n
dx

maka apabila dibezakan kita akan

yx

f ' x

dy
nx n 1
dx

f ' x nx

n 1

d
dx
tulis

n
}jika ia persamaany x

dy
maka apabila dibezakan kita akan tulis
dx
n
} jika ia fungsi f x x

f ' x
maka apabila dibezakan kita akan tulis

Perentas dan Tangen

* Jika P dan Q adalah dua titik pada suatu
lengkung, maka garis lurus yang
menyambungkan P dan Q di sebut perentas.
* Garis lurus yang menyentuh lengkung itu
pada P disebut tangen pada lengkung di P
tange
n

P
perenta
s

Katalah P[x,f(x)] adalah sebarang titik di atas y = f(x)

Katalah x ialah tokokan kecil dalam koordinat-x dari P ke titik
lain Q pada lengkung itu. Jadi Q ialah titik [x + x, f(x + x)]
Katalah y ialah tokokan kecil
yang sepada dalam
koordinat-y dari P ke Q, iaitu
y = f(x + x) f(x)

y
f ( x x) f ( x)
=
x
x

Kecerunan PQ =

x 0

Kecerunan lengkung pada Phad

=

Iaitu

dy
dx

had
= x 0

ata
u

f ( x x) f ( x)

=
x
x 0

had

dy
had
f ( x x) f ( x)
=

x 0
x

dx
sambungan

Contoh
Jika y = x, cari dy
dari
dx
pembezaan prinsip pertama .
Penyelesaian :

f x x

; f x x x x x x x 2 xx x 2
2

had
had
dy
f ( x x) f ( x)

x 0
dx x 0

had
x 0

2
2 xx (x) x

2 x x 2 x

Latihan
Cari fungsi derivatif pertama yang berikut dengan membentuk
prinsip pertama
a) y = x

b) y = 3x + x + 1

Pembezaan Fungsi Algebra

a) Petua Asas Pembezaan

y x

dy
nx n 1
dx
dy
anx n 1
dx

y ax n
y=k
dimana k
ialah pemalar
Contoh
5
:
a)

yx

dy
5 x 51
dx

b)

dy
0
dx

y 3x 4
dy
3 4 x 41
dx

c)

y5
dy
0
dx

b) Pembezaan Hasil Tambah

y uv
dy du dv

dx dx dx
Contoh:
i)

y 2x x 9
5

dy
d
d 2 d
2 x5
x 9
dx
dx
dx
dx

dy
(2)5 x 51 2 x 21 0
dx

10 x 4 2 x

2 x 5x 3 1

ii
)

9z z 3
y
z

9z z 3 9 z 2

z
z

dy d
d 2
9
z
dz dz
dz

0 2 z 21

2z

c) Pembezaan Hasil Tolak

y uv
dy du dv

dx dx dx
Contoh:
i)

y 2x 2 x3
dy
d
d 3
2 x2
x
dx
dx
dx

2x 2x 2

2 x 1 x

ii)

2
y 2 x kembangkan dulu

4 4x x 2
dy d
d
d 2

4 4x
x
dx dx
dx
dx

4 2 x
2 x 2

d) Pembezaan Hasil Darab

y uv
dy
dv
du
u
v
dx
dx
dx

Contoh
a)

y x x 1
v x 1
ux
du
1
dx

dv
1
dx

dy
dv
du
u
v
dx
dx
dx

dy
x1 x 11
dx

x x 1
2x 1

y 2 x 1 x 3

b)

u 2x 1
du
2
dx

v x3
dv
1
dx

dy
dv
du
u
v
dx
dx
dx

dy
2 x 11 x 3 2
dx

2x 1 2x 6

4x 5

e) Pembezaan Hasil Bahagi

y
dy

dx

Contoh

u
v

du
dv
u
dx
dx
2
v

x2 2
y
3x 1

i)

u x2 2

du
2x
dx

dy

dx

v 3x 1

dv
3
dx

du
dv
u
dx
dx
v2

3x 1 2 x x
3x 1 2

23

6 x 2 2 x 3x 2 6

3x 1 2

6 x 2 2 x 3x 2 6

3x 1 2

3x 2 2 x 6

3x 1 2

Pembezaan x
Jika y =

Contoh:

d
dx

y=

b)

x
x

1
5

dy

dx

x 5x

Latihan :
a)

5 1

5x

nx

n 1

nR

Katakan y =
Dengan u sebagai suatu fungsi x

Pembezaan Fungsi Eksponen

Latihan

dy dy du
du

X
eu
dx du dx
dx

d u
du
e eu
dx
dx

f x
Apabila u ditulis sebagai
maka

d f x
f x
e
e f ' x
dx

ialah terbitanf

a)

e3x

b)

e 2 x 1

c)

Pembezaan ln x

Fungsi ln x adalah songsangan

fungsi
Jika y = ln x , kemudian x =
Biarkan x =

dx
x
e oleh itu
dy

dy
1
1

dx dx x
dy

dy 1

Jika y = ln x , kemudian
dx x
Contoh: y = ln x ; 3 ln x

dy 3

dx x

Latihan
a) 3 ln x
b)

ln x

c) ln 5 x

Pembezaan Fungsi Trigonometri

a) sin x

d
(sin x) kosx
dx
Contoh:

b) kos
xd

dx
sin x cos x

kos x sin x

Penyelesaia
n:

d
(sin x cos x) cos x ( sin x)
dx
cos x sin x
Latihan:
a) 3 sin x 2 cos x
c)

5
tan x
4

b)

x cos x

c) tan
x d
dx

tan x sek 2 x

2. Pembezaan Fungsi Gubahan

y f u

u gu

2
Contoh y 3x 2
:
2

Latihan :

y u6

u 3x 2

dy
6u 5
du

du
6x
dx

dy dy du

X
dx du dx

a)
b)

dy
6u 5 X 6 x
dx
36 x u 5

c)

dy dy du

X
dx du dx

5
dy
36 x 3x 2 2
dx

x
x

1
1

2x

Pembezaan Fungsi Tersirat

Apabila fungsi yang dinyatakan oleh persamaan yang menghubungkan x dan y
dan tidak mudah ditukar kepada bentuk y f x , ia dipanggil fungsi tersirat.
dy dy du
Untuk mencari dari fungsi tersirat , kita perlu petua rantaian dx du X dx
d
uv u dv v du
peraturan hasil darab dx
dx
dx

Teknik untuk mencari

Contoh:

dy
dipanggil pembezaan tersirat.
dx

dan

Pembezaan Persamaan
Berparameter
Beberapa fungsi boleh diwakili oleh pernyataan x dan y berasingan
dari segi pembolehubah ketiga, dipanggil parameter.
Pertimbangkan dua ungkapan
dan
, di mana f
dan g adalah fungsi parameter. Terbitan
ini boleh diperolehi
dengan menggunakan petua rantai:
Contoh :

Gunakan Petua
rantai

Penggunaan Pembezaan
i) Kecerunan Lengkung

Kecerunan suatu lengkung, y = f(x), pada titik R

di lengkung diberi oleh kecerunan tangen di R.
dy
Ia juga diberikan oleh
nilai
pada titik R, yang
dx
boleh dikira menggunakan persamaan
lengkung. Oleh itu, kita boleh mengira
kecerunan tangen kepada lengkung di manamana titik R.

ii) Persamaan tangen dan normal pada lengkung

a) Persamaan Tangen
Lihat kecerunan lengkung pada titik di mana kecerunan tangen
pada
y f (x)
dy titik itu. Jika
lengkung
mewakili persamaan
lengkung, dx
maka
adalah kecerunan tangen pada lengkung di titik itu.
Jika
koordinat titik yang dikenali, kita boleh mencari persamaan
tangen.
f'
x x

x
1

Persamaan tangen kepada lengkung di titk A ialah

sambungan

b) Persamaan normal kepada lengkung

Garis lurus yang melalui A dan bersudut tegak dengan

tangen dipanggil normal kepada lengkung di A.
Adalah persamaan yang mewakili satu garis lurus
dengan kecerunan m dan melalui xtitk
1 , y1
1

'
Oleh kerana kecerunan normal di A
f ' x1

ialah

y y1

maka persamaan normal di A ialah

1
( x x1 )
f ' ( x1 )

c) Fungsi Menokok dan Fungsi

Menyusut
Jika y f (x)ialah suatu fungsi yang diterbezakan dalam selang
(a,b) dan
i) jika dy
> 0, f xmenokok
dalam selang (a,b)

'
f x

dx
ii) jika dy f ' x < 0,
dx

Fungsi
Menokok

dalam selang (a,b)

f xmenyusut

Fungsi
Menyusut

iii) Titik Pegun

y f (x)
Satu titik di atas lengkung
titik

dy
0
dengan
dx

dinamakan

pegun dan nilai fungsi (nilai y) pada titik itu dipanggil nilai
pegun.
iv) Titik Maksimum atau Titik Minimum (Titik
Setempat)
Titik B dan C di mana lengkung menukar
arahnya
Dipanggil titik-titik pusingan.
dy
Pada suatu titik pusingan,
0
dx
adalah selari dengan paksi-x.

dan tangen pada titik itu

Nilai fungsi di titik B adalah lebih besar daripada nilai-nilai

fungsi bagi titik-titik di sekitarnya. Titik B dipanggil titik
maksimum setempat.
Nilai fungsi di titik C adalah kurang daripada nilai-nilai fungs
bagi titik-titik sekitarannya. Titik C dipanggil titik minimum
setempat
sambungan

Perhatikan titik setempat B , apabila x

bertambah supaya melalui B,
kecerunan lengkung berkurang dari
positif kepada sifar di B dan kemudian
kepada negatif iaitu nilai
d y
2

dx 2

berkurang apabila x bertambah atau

ialah negatif.
Oleh yang demikian, bagi titik maksimum
setempat
dy
d y
a)

dx

b)

dx 2

Begitu juga apabila x bertambah supaya melalui

C, kecerunan lengkung bertambah dari negatif
dy
kepada sifar di C dan kemudian kepada positif
dx
d y
iaitu nilai
bertambah atau
ialah positif.
2

dx 2

Oleh yang demikian, bagi titik minimum

setempat
dy
d y
a)

dx

b)

dx 2

adalah positif

adalah negatif

dy
dx

v) Titik Lengkok Balas

Titik lengkok balas adalah di mana suatu fungsi menukar kecekungannya
'
d2y
pada suatu titik. Di titik lengkok balas,
,x tetapi
tidak
x
f

f
'

0
2
dx
semestinya sifar.

Rajah
a a, kecerunan lengkung
Pada Rajah
bagi bahagian AB menyusut, iaitu
lengkung cekung ke bawah dan
kecerunan lengkung bagi
bahagian BC menokok, iaitu
lengkung cekung ke atas

Rajah b
Pada Rajah b, kecerunan lengkung pada
B
d2y
0
2
dx
adalah maksimum dan oleh itu

pada B.
Oleh yang demikian, untuk satu
titik lengkok balas

Fungsi menukar kecekungannya

pada titik B,

2
a) d y 0
2

Oleh itu, B ialah titik lengkok

balas.
2
d dy

b) Fungsi menukar kecekungannya

pada

dx dx

d y
0
atau dx 2

pada B

dx

titik ini

vi) Nilai Minimum dan Maksimum Mutlak

Suatu fungsi
jika
>
Anggapkan

nilai minimum mutlak di x, jika

y fmempunyai
(x)
bagi semua nilai x dalam
f x1 domain
f x f

<

atau nilai
f x1 maksimum
f x mutlak di x,

tertakrif dalam selang tertutup [a,b]

y f (x)

f a , f x1 , f x 2 , f x ,
Nilai minimum mutlak ialah nilai terkecil daripada

f b

dan

f a , f x1 , f x2 , f x ,

Nilai fmaksimum
mutlak ialah nilai terbesar daripada
b
dan

vii) Penyelesaian Masalah

a)

Masalah yang Melibatkan Kadar Perubahan

dy ialah kadar perubahan y terhadap x
dx

ds
mewakili kadar perubahan anjakan s terhadap masa t iaitu
dt
mewakili halaju.
Jika L ialah luas dalam m, I ialah isipadu dalam cm dan t ialah masa dalam
saat
Maka, dL
bermakna luas bertokok dengan kadar
2 1
4
m
s
4
dt

bermakna isipadu enyusut dengan kadar

dI
10
10cm 3 s 1
dt
Masalah-masalah yang mengenai kadar perubahan yang melibatkan masa
sebagai satu pembolehubah boleh diselesaikan dengan menggunakan kaedah
pembezaan fungsi gubahan, iaitu

dy dy du

X
dt du dt

Sambungan..

Contoh :
Cari kadar perubahan isipadu
, bekas dalam
bentuk kon, dengan jejari r. Oleh itu, cari kadar
perubahan isipadu apabila
dan
penyelesaian:
Kadar perubahan isipadu kepada jejari, r,ialah

sambungan

b) Masalah yang Melibatkan Nilai Minimum dan Nilai Maksimum

Teori minimum dan maksimum bagi suatu fungsi yang telah dipelajari boleh digunakan untuk menyelesaikan masalah
yang melibatkan nilai minimum dan nilai maksimum.
Contoh:

Sebuah padang mempunyai perimeter 200 meter. Cari panjang dan

lebar padang, supaya padang itu mempunyai luas maksimum.
Penyelesaian:
Katakan x adalah panjang sebuah padang dan y adalah lebarnya. A adalah luas padang ; A = xy
Diberi perimeter padang adalah 200
Jadi, 2x + 2y = 200 ; x + y = 100
Gantikan y = 100 x ke dalam A =xy
A = x(100 x)
= 100x - x
Bezakan A dengan x ;
Untuk nilai maksimum atau minimum,
100 2x = 0

x = 50;

< 0, untuk semua nilai x

dAx = 50 dan y = 50
A mempunyai nilai maksimum apabila
100 2 x
dx

Padang itu mempunyai luas maksimum apabila panjang dA

dan lebarnya adalah 50 meter.

dx
d2A
2
dx 2

Latihan
1. Sebuah Kuboid dengan tapak segiempat sama
3
berukuran200cm akan dibuat dengan logam nipis.
Tunjukkan bahawa isipadu, V diberikan oleh
, di mana x adalah panjang sebelah sisi . Cari isipadu
maksimum kuboid itu.
3 1
6
cm
s
kadar

2. Sebuah belon melambung pada

. Cari
kadar pertambahan jejari apabila jejari adalah 3 cm.
Cari kadar peningkatan kawasan permukaan pada
ketika ini.