Anda di halaman 1dari 110

SilsilahBayubud.Blogspot.

com

Page 1

SAJARAH

CIANJUR
SARENG

RADEN ARIA WIRA TANU DALEM CIKUNDUL CIANJUR

drs. bayu surianingrat

P n rbit! Ru"#un Warga Cian$ur% Ja&arta

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page 2

"Ahabbul a'maali ilaJJaahi adwamu-haa wa ingqalla",


Amal nu langsung dipikaresep mung-guhing Gusti Allah, nya eta nu langkung sering dijalankeun sanaos mung saeutik !" # $ukhari-%uslim &

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page '

(adaleman atanapi )abupaten *ianjur kiwari, di-+modern,-keun mung luluguna mah rupina tetep keneh

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page -

KATA SAM'UTAN (ertama-tama saya sampaikan penghargaan dan terimakasih atas jerih payah .rs $ayu /urianingrat yang telah menyusun naskah buku ten tang " (andangan )ritis %engenai /ejarah *ian-jur " dan "/ajarah *ianjur sareng #aden Aria 0iia 1anu, .alem *ikundul" (atut saya kemukakan bahwa dalam rangka untuk men2ari dan menetapkan "ari Jadi *ianjur, se2ara resmi oleh (emerintah )abupaten .aerah 1ingkat 33 *ianjur telah disampaikan bahan4 naskah tentang " #isalah /ingkat 1injauan /ejarah 1en tang )emun2ulan, )ahadiran dan )elangsungan 5ama *ianjur, .isampaikan /ebagai $ahan "ari Jadi *ianjur " kepada .(#. 1ingkat 33 *ianjur, yang telah disusun oleh satu 1eam dengan mendapat bantuan empat Ahli /ejarah di Jawa $arat /ehubungan dengan hal tersebut di atas dan upaya untuk mem-pereepat proses penetapan "ari Jadi *ianjur, mudah-mudahan naskah ini akan merupakan sumbangan masukan dan penyegaran kembali bagi kita semua untuk segera mengambil langkah kepu-tusan, mengingat hal tersebut sudah lama menjadi harapan kita /edangkan penetapan adanya "ari Jadi *ianjur yang de6initip, sudah lama didambakan oleh masyarakat dan (emerintah .aerah )ami yakin naskah ini akan mendukung pemilihan Altematip tentang "ari Jadi *ianjur yang telah kami sampaikan /aya berpendapat bahwa yang akan menentukan 2epat atau , lambatnya ditetap)an "ari Jadi *ianjur, akan tergantung kepada kesepakatan bersama mengenai penetapan kriteria dan momentum, di samping adanya 6aktor keberanian untuk mengambil keputusan Akhirnya, saya harapkan pula .rs $ayu /urianingrat dapat mempelajari bahan4naskah yang telah disampaikan oleh 7kse-kutip kepada .(#. 1ingkat 33 )abupaten *ianjur, sebagai bahan perbandingan penetapan "ari Jadi *ianjur

1erimakasih 8 *ianjur, 1 Juni 19:2 $;(A13 )7(A<A .A7#A" 135G)A1 33 *3A5J;#

3r A.JA1 /;.#A.JA1 /;.3#A"A#.JA 53( = -:>>229:9 I

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page ?

PANGJAJAP TI (A(ASAN WARGI CIKUNDUL Ass wr,wb, "enteu ngabibisani, teu kinten langkana bahan sareng tulisan aim aya kaitanana sareng .alem Aria 0ira 1anu, *ikundul, anu aya oge pasolengkrah-papalimpang matak bararingung ami' ngaos, mangrupikeun masalah anu sanes lumayan kanggo nyusun ieu naskah, $ingah amarwata suta ayeuna ieu naskah parantos rengse kalayan di2itak dugi ka tiasa diaos ku para wargi %ugi-mugi bae ieu naskah anu judulna /AJA#A" G3A5J;# /A#75G #A.75 A#3A 03#A 1A5; .A<7% *3);5.;< tiasa nyaangan poekna sajarah *ikundul, khususna kanggo para wargi seuweu-siwi mndayan ti karuhunJayasasana jujuluk Aria 0ira 1anu anu dipendem di *ikundul /adaya kakirangan atanapi kalangkunganana teu langkung kapara wargi mugi aya luntur galih kersa ngahapunten sareng nyampurnakeun

*ianjur, %aret 19:2 @A@A/A5 0A#G3 *3);5.;<

(angurus =

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page A

(A(ASAN WARGI CIKUNDUL )CIANJUR* Alamat )antor = Jln /iti Jenab 5o 1(amuka 2atur )agegelan ti @A@A/A5 0A#G3 *3);5.;< /35B% 5eda agung pangaksama "akeki ka %aha /u2i <ahirna ka balarea %ugi henteu lepat tampi /anes ati kumaki #eh agul ku payung butut %apay laratan turunan leu man ibarat misjl 3baratna budak anu mapay $apa *ianjur nagri kawentar .inajaman pra-bopati 1angtu ngandung titimangsa /ajarah pon kitu deui 5gandung warsih mimiti /aha anu ngadeg papayung *atetan mere jawaban /ajarah geus mere bukti )abudayaan kasenian anu geus nyata DANGDANGGULA *ikundul *ijagang jadi bukti (atilasan bupati baheula 5elah Aria 0ira1anu *akal bakal *ianjur /inaieng panyebar agami 5eraskeun kangjeng rama 5u punjul linuhung Aria 0angsa Goparana 5u ngadegkeun /agaraherang nagari ;lama 3slam munggaran .alem dipundut ku Anu Asih .igentosna ku ingkang putra 0iramanggala namina *ikundul teras dikantun )a *ikalong midamel ngalih %ung di dinya teu lawas 5galih gura-giru 5gababakan padaleman 5yumponan wangsit ngadamel nagari )atelah (amoyanan ;ndur taun bagentosan warsih
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page C

(amoyanan sepi kantun ngaran .ina waktos .alem .i2ondre (ikeun 2iri papayung 5ya pangguyangan $adak (utin Jadi tengah nagara $ukti alun-alun *ianjur murbawisesa /ubur ma'mur gemahripah loh jinawi 5yebar ka janapria .idangding ku # A "ana6iah 0iradireja *ianjur , 19 %aret 19:2

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page :

/ukabumi, 29 %aret 19:2 PANGIRING KA'INGAH Ass wr wb /im kuring sumujud ka anu %aha /u2i ngahaturkeun syukur Alhamdulillah diiringan ku kabingah rehna dina wangkid ieu ay a salahsawios katurunan #aden Arya 0iratanu anu tiasa sareng keisa nyuk2ruk-nyuk2ruk patilasan, nalungtik sajarah kawit ti (ajajaran, anu janten ngarundaykeun (amarentahan di *ianjur /abadana simkuring maos ieu buku sajarah breh bae paninggal sapertos ti nu' poek ka nu 2aang, mendakan susunan 2ariosan anu e2es pisan ngeunaan sajarah 0iratanu anu sumare di %ajalaya, *ikundul (aingan teu weleh heran, geuning dugj ka wangkid ieu seueur keneh bae anu jarah ka makamna Arya 0iratanu /inghoreng mantenna teh sanes jalmi samanea da puguh turunan ti (ajajaran anu ngaheuyeuk Jawa $arat salami ratusan taun Arya 0iratanu anu nurunkeun para .alem *ianjur dugi ka sawelas turunan #aden Arya 0iratanu anu henteu gimir ku karisi, sieun ku baha-ya, gagah rongkah wantun mayunan musuh nandingan dina sagala rupi peperangan estuning bakti ka lemah 2ai, nawiskeun yen anjeunna hiji "patriot" Ageung pangaruhna ka rahayat, dipitumut ku prajurit, dipiasih ku wargana, da puguh janten kiai anu patuh kana agama 3slam /im kuring kalintang banggana, *ianjur dina waktos harita nga-gaduhan hiji pamimpi6t anu ngajalankeun perjuanganana sagaris sareng perjoangan nasional, mempertahankan lemah 2ai tina sagala rupi penjajahan, 1eu aya sanes sim kuring manjatkeun du'a ka anu %aha /u2i mugi generasi katurunana tiasa mika2onto kana kasaenana sareng kana si6at "patriot,-n a 0iratanu /aha deui anu bade mika asih, ngamumule paninggalan karuhun lintang ti sadaya rundayanana 0assalaam sareng diiring ku kabingah ti sakaluarga,

!A2hmad .iredja&

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page 9

/au2ap sambutan pamapag medalna buku *SEJARAH CIANJUR SARENG RADEN ARIA WIRA TANU* DALEM CIKUNDUL+ CIANJUR* kenging .is $ayu /urianingrat Assalaamu Alaikum wr,wb , 0aktos simkuring sakola dasar di " 3 / sareng di %;<B, teu kantos kenging palajaran sajarah <emah *ai 35.B57/3A anu nyugemakeun, margi palajaran sajarah jaman harita anu disebat "3ndis2he Ges2hiedenis" ten, mung wungkul nonjolkeun mekarna kakawasaan (amarentah )olonial "india 0alanda %alah di sakola dasar E.L.S. mah palajaran sajarah anu diutama-keun teh anu disebat "Daderlandse Ges2hiedenis," nya eta sajarah nagara 0alanda .upi anu ngeunaan sajarah 35.B57/3A mah, sapertos sajarah /#303JA@A, %AJA(A"31, %A1A#A% sareng nagara-nagara sanesna anu aya di 35.B57/3A, langkung ditonjolkeun anu negati6na tibatan anu positi6na kayaning salah urus nagara, despotisme, papaseaan antawis pawaris-pawaris tahta anu nimbul-keun peperangan, anu saleresna didalangan ku (amarentah )olonial 0alanda dina ngajalankeun politik "diEide et impera"-na, dugi ka nagara-nagara anu araya di 35.B57/3A raruntag, atuh saterasna daerahna dijabel dijantenkeun daerah jajahan 0alanda 5geunaan sajarah daerah-daerah mah sama sekali teu diajar-keun, maigi dianggap hen teu perelu )u kituna diantawis generasi sim kuring awis-awis anu khusus ngayakeun studi kana sajarah daerah )aseuseueuranana terang kana sajarah daerah sareng karuhun teh, mung tina 2arita sareng dongeng rayat !6olklore -legenda& anu didongengkeun ti indung-bapa ka anak in2u turun-tumurun, kitu oge dongengna teh kadang-kadang pasolengkrah, sautas diditu sautas didieu, henteu dumasar kana dokumentasi anu otentik )ango ";rang *ianjur," umumna parantos aruninga, yen i*amhun-<uluhur urang *ianjur teh, nyaeta #A.75 A#3A 03#A 1A5; !.A1A#&, anu kenging julukan )A5GJ75G .A<7% *3);5.;<, anu makamna aya di )abupaten *ianjur bagian )aler, jelasna di desa %ajalaya,ka2amatan *ikalong-)ulon sareng dianggap karamat ku $alarea 1i awit #A.75 A#3A 03#A 1A5; ka-1 dugi ka ayeuna parantos - abad, mangpuluhratus-rebu mekar turunan .A<7% *3);5.;<, nyebar di sakuliah 1atar /unda, sakuliah 3ndonesia, tiasa janten oge aya anu di man2a nagara )anggo kasauseueuran turunan anu araya danget ieu, rupina daerah asalna anu disebat *ianjur teh, mung aya dina kenangan bae, malahan tiasa janten aya anu teu aruningaeun, yen aranjeunna turunan *ianjur, komo deui sajarahna, ku jalaran parantos "pareumeun obor " )u kit una sim kuring ngaraos bingah amawarta suta kumedalna buku "/AJA#A" *3A5J;# sareng #A.75 A#3A03#A 1A5; - .A<7% *3);5.;<, *3A5J;#" kenging saderek .rs $ayu /urianingrat, anu ngabeberkeun sa2ara lengkap sajarah perjuangan )aruhun <uluhur *ianjur, hiji karya mangrupi Amal-3badah ngahormat, ngajungjung luhur )aruhun 5enek-%oyang urang sadaya %ugia ieu buku sajarah teh nyekapan harepan $alarea husus na ";rang *ianjur" sareng masarakat 1atar /unda, umum-na $angsa 35.B57/3A dina nambihan kakayaan 7lmu /ajarah 5asional $angsa 3ndonesia, sanes bae mangrupi pangeling-ngeling nanging utamina kanggo dijantenkeun dasar tatapan pikeun ngahudang rasa kabanggaan di kalangan anak-in2u, di kalangan anu ngarora +generasi penerus,, supados kersa +$elajar dari /ejarah, sangkan bela ka salembur sabatur, babakti ka daerah asalna, babakti ka 5agara $angsa sareng Agama, langkung waspada sareng iatna dina ngahontaF ritan2ita, ulah dugi ka keuna ku panpaos "%elengkung beukas nya62han " sareng "*ianjur kata-lanjuran Jakarta, /eptember 19:2 )alawan asmana #engrengan /esepuh
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 1>

"#ukun 0arga *ianjur" di Jakarta, ,H. Sadi&in Tisna Kusu-a./ DA0TAR EUSI #;(3-#;(3 /A%$;1A5 03031A5 $;$;)A *3A5J;# )A(;5G);# $A$ 3 JA%A5 (AJAJA#A5 $A$ 33 #;51;@A5 03#A 1A5;
1

#aden

Aria 0angsa Goparana 2 #aden Aria 0ira 1anu 3 ' #aden Aria 0ira 1anu 33 #aden Aria 0ira 1anu 333 ? #aden Adipati 0ira 1anu .atar 3D A #aden Adipati 0ira 1anu .atar D C #aden Adipati 0ira 1anu .atar D3 : #aden Aria Adipati /uria 5ata )usumah 9 #aden Adipati 0ira 1anu .atar D333 1> #aden Aria Adipati (rawiradireja 3 11 #aden 1umenggung 0iranagara 12 #aden Aria Adipati )usumahningrat 1' #aden Aria Adipati (rawiradireja 33 1- #aden Aria Adipati /uriadiningrat 1? #aden Aria Adipati /uria 5ata Atmadja $A$ 333 *3A5J;# )30A#3 1A5A%$3" = 1 /ilsilah #untuyan .alem Aria 0ira 1anu 2 #engrengan para $upati *ianjur ' #engrengan (angurus @ayasan 0argi *ianjur .a6tar (ustaka GGG

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page 11

'U'UKA Ahuuung F Ahuuung F $ui kukus aing ka manggung, ka ;ihur ka /ang #umuhun, ka handap ka kadatuan, ka $atara ka $atari, /ang $atara /usuk 1unggal, nu babakbabak di )ahiangan /anaos simkuring sanes ahli dina widang sajarah, nanging ka-jurung ku langkana bahan sareng warkah sajarah ngeunaan *ianjur sareng karuhun Gkundu< hususna Aria 0ira 1anu miwah runda-yanana, katambih bahan anu aya seueur anu henteu tetela, paso-lengkrah matak bingung sarta sulaya tina sajarah, simkuring mak-sakeun ngeureuyeuh nikreuh ngarayap nyusun ieu naskah Alhamdulillah, para sesepuh *ikundul sareng *ianjur ka simkuring henteu ngantep seueur pisan pituah katut bahan anu katampi kanggo ngalengkepan ieu naskah "enteu diwijiwiji, prah bae ka sadayana simkuring ngahaturkeun rebu nuhun 5gahaturk2un nuhun taya hinggana ka $apa $upati )epala .aerah 1ingkat 33 *ianjur kiwari, nya eta $apa 3r Adjat /oe-dradjat /oedirahardja miwah para )apala $agian )antor (eme-rintah )abupaten .aerah 1ingkat 11 *ianjur, anu parantos masihan rupi-rupi piwejang sareng dorongan ti wangkid ieu naskah mang-rupi 2urat-2oret simkuring dugi ka r2ngsena 5ya kitu deui hatur nuhun husus ka $apa " ;tut Haenudin $apa A2hmad .iredja, anu parantos nasihan bahan sareng piwejang kanggo ngalengkepan eusi naskah /alajengna, hatur nuhun ka para (amingpin "Jajasan 0argi 1jikoendoel", anu parantos'masihan pangdeudeul moril kanggo ngaluarkeun ieu naskah

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page 12

5gahaturkeun rebu nuhun husus ka $apa # " /adikin 1isna )usuma, $apa # " %oh )osasih Atmadinata, $apa # " 3r Ari6 ;wen, sareng sadaya para wargi ti #'ukun 0arga *ianjur !#0*& Jakarta, arm parantos masihan bahan, koreksi sehat sareng sum-bangan moril, Iinansial dugi ka, ieu naskah tiasa dikaluarkeun 5gahaturkeun nuhun anu teu aya hinggana, husus ka $apa # " $uldan .jayawiguna, $apa # /aleh (radjakoesoemah, anu parantos kersa mi2eun waktos ngoreksi basa /unda ieu naskah Aya paripaos batur= "1idak ada gading yang tidak retak", ieu naskah tangtos tuna keneh, seueur kakirang, boh basana boh eusina, nyanggakeun ka anu ngaos bae, dina ieu bubuka pisan simkuring neda hampura, nyanggakeun laksa duduka, sinareng neda koreksi atanapi kiritik malar ieu naskah tiasa langkung sam-purna $ilih bae kaleresan aya bahan atanapi kauninga ngeunaan sajarah *ikundul sareng *ianjur anu teu a2an kamuat, kalangkung atanapi tojaiah, teu kinten bingahna upami simkuring diwartosan, timpah nuhun ti sateua2anna, Jabi ti eta simkuring neda hapunten, bilih aya u2ap matak nyugak, henteu 2o2og sareng panggalih atanapi aya pamendak anu henteu sami, biasa dina sajarah dina poekeun bahan sok rajeun kirata, dikirakira supados nyata, sadaya ukur nyaketan anu saleresna 3eu naskah sanaos judulna /AJA#A" *3A5J;# /A#75G #A.75 A#3A 03#A 1A5;, eusina man ngawengku sajarah lokal !*ianjur&, sajarah daerah !Jawa $arat&, malih aya oge sajarah 5a-sional !3ndonesia& 5askah disusun sakadar nyaangan sajarah ka-ruhun, mugi-mugi aya hikmah hidayahna, keur para rundayan ma-malar henteu pareumeun obor teuing, keur anu ngersakeun ngaos manawi aya pulunganeunana salian ti nambihan pangaweruh sajarah bari ngamumule basa /unda 5yanggakeun

$andung, April 19:2 nuju ngeprul hujan lebu, $ayu /urianingrat Jin, /ukajadi 1:> $dg 2

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page 1'

*3A5J;# )A(;5G);# *ianjur jaman kapungkur masih leuweung geledegan, ayana di suku Gunung Gede anu nande, Gunung (angrango ngadago, pangeusina wama-wama sato galak, monyet pating terekel lutung, pating gulayun J meong maung tinggalaur, badak oge riab )a2arioskeun, duka leres duka henteu mung sapedah ay a tapakna, kitu oge pa2enah2enah keneh tug dugi kaayeuna pisan, ay a badak kulitna bodas, mun munding mah bule di jalmi mi-nangka albino, da biasana mah tara aya badak bodas kultna (emahna di juru alun-alun *ianjur kiwari aya 2ai nyangkrung, 2enah eta teh "pangguyangan badak putih " )a2arioskeun deui dina munggaran abad ka8 1C darongkap ka sisi waJungan *ianjur saabrulan 2a2ah, dokdak naluaran ka-kayon, 2ita-2itana ngebon nyawah keur pibekeleun hlrup hurip, sakalian ngababakanK lami-lami j an ten lembur anu katelah *ianjur nami numutkeun walungan *akal bakal urang lembur *ianjur ngangken 2a2ah 0ira 1anu, asal ti nagri *ikundul sateua2anna mah ti nagri /agaraherang panglinggihan ulama ageung terah ka-C ti raja (ajajaran anu mung kantun wawangina bae sumebar di rahayat (asundan *ianjur kapungkur teu a2an kawentar, ti pandeuri batan Galuh sareng /umedang, sanaos pada-pada di (arahiangan, kumargi nyingkur buni sapengkereun gunung di titik tengah pisan ayana di 1atar /unda, tebih ti mana-mana, pemahna henteu 2aket walungan anu sok dianggo lalayaran, *ianjur langka kadongkapan batur, nembe manggung dina sajarah nalika nin2ak jaman emas, dipayungan ku wadyabala jagabaya anu leber wawanen, wani nyekel sabuk milang tatu, tanggung jawab mun aya maung ngamuk gajah meta 1eundeun di handeuleum sieum , 1unda di hanjuang siang , (aranti nyokot ninggalkeun

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page 1-

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page 1?

.uka tilas saha atanapi tilas naon batu anu sakitu seueurna sareng rata ageungna boh rupina, 5gantosan

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page 1A

para ahli sajarah urang,nangtang pana-lungtikanana, 1eu a2an di2obi-2obi dikali biheung teuing sapertos $oro budur mung sanes 2andi ieu mah (ernahna di gunung (adang kiduleun *ianjur

/amemeh ieu batu-batu dipaluruh nanging ari diamankeun mah kedah, bi-lih seep dibantunan teu puguh
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 1C

)awajiban (amarentah sareng rahayat ngarawat ieu titilar nini moyang, 'A' I JAMAN PAJAJARAN 7tang-etang kanggo pangjajap sareng panaratas jalan, upami tuang man minangka mumulukna, ieu naskah urang kawitan ku jaman (ajajaraji nuju jaya, wan2i /ilih 0angi jadi narpati, rea ketan rea keton, repeh rapih gemah ripah loh jinawi, da bongan aya pakaitna sareng eusina naskah ;rang ngawitan ti Galuh ngadeg ratu, kitu oge katomper-nakeun, -4?-na jaman Galuh bade dikm2atan bae supados naskah henteu hambar ngayayay )a2arioskeun, anu janten ratu di nagara Galuh !2aket )a-wali di kabupaten *iamis kiwari& jenenganana teh (rabu 0angi alias 5iskala 0astu )an2ana * L 1'?C - 1-A1& .ina *arita (arahyangan, M kenging nyusun '.is A2a, lambaran ka821 kaunggel K " Aya naseuweu (rabu, 0angi ngarana, inyana (rabu 5iskala 0astu )an2ana, nu surup di 5usalarang ring giri 0anakusuma, lawas niya rati= saratus opat taun, kena rampes na agama, kertajaga " !Aya deui anak (rabu, 0angi ngaranna, nya eta (rabu 5iskala 0astu )an2ana, nu pupus di 5usalarang di Gu-nung 0anakusuma, lamina jadi ratu seratus opat taun, ku lantaran sampurna dina agama, subur makmur& 1& *arita (arahyangan teh sami sareng (araraton di Jawa 1engah, buku anu nyaiioG-keun runtuyan parG "yang atanapi para ratu anu agageugeuh karajaan Giluh, dis2 rat ku sepuh baheula, duka saha sareng iiahana mah heunteu aya katerangan anu paiti, kinten-kinten sabNda buiakna (ajajaran, $asa anu diangge nya eta baia /unda kuno 7usina seueur anu 2o2og sareng bukti sajarah sanes "/akitu sugan aya nu dek nurutan inya twu!h& nu surup ka 5usalarang .aek eleh ku satmaka, eleh ku nu ngasuh 5ya mana e!na&k mangan, sang resi enak ngaresianana, ngawakan nu purbatisti, purbajati /ang dis!r&i enak masini, ngadunan alas pari alas
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 1:

)u beet hamo diukih, ku gede hamo diukih " O/akitu, sugan aya anu rek nurutan anjeunnatuh nu pupus di 5usalarang .aek eleh ku satmaka <antaranana subur makmur, eleh ku nu ngasuh )u sabab kitu ngeunah dahar, sang resi ngeunah ngaresianana, ngamalkeun nu purbatisti, purbajati /ang dukun ngeunah masini ngamalkeunkamanusaanana4igabagi leuweung )u nu leutik moal digambreng, ku nu gede moal digambreng& (rabu 0angi alias 5iskala 0astu )an2ana digentos atanapi disilih ku putrananu jenengan (rabu .ewa 5iskala !1-A1 8 1-A:& )u margi ieu (rabu .ewa 5iskala teh ngagentos rama anu jenengan 0angi, janten tiasa oge disebat panyilih atanapi hiji silih 0angi ;pami kitu (rabu .ewa 5iskala teh tiasa disebat panyilih (rabu 0angi atanapi (rabu /ilih 0angi anu kahiji /alajengna (rabu .ewa 5iskala alias (rabu /ilih 0angi 3 digentos ku putrana, jenenganana (rabu Jayadewata !'1-A: 2& leu angka taun teh kenging mePueut sareng ngurut tina *arita (aiahyangan, /a-leiesna anu lengkep dina *arita (arahyangan mah mung runtuyan ratu Galuh ti nu kahiji dugi ka anu p anu tup, ari tareh mah teu aya hiji-hiji a2an 5amuug upami nyandak hiji taun anu tiasa dianggap pasti, misalna bae tareh prasasti $atu 1ulis anu e2es ditatah = "pan2a pandawa !e!m&ban bumi," sapertosna "olle ma2ana Q >, (urba2araka R 2, "usein Jayadiningrat Q ', ari (leyte mah Q - 5anging upami dikaitkeun sareng runtuhna (ajajaran taun 1?C9, ba2aan (leyte rupina pang2o 2ogna, margi upami ba2aan sarjana sanes ngaakibatkeun jangka waktos antawis pupusna Jayadewata alias (rabu /6lih 0angi 33 sareng "ngahyangna" (rabu /eda dugi ka ratusan taun, hiji hal anu mustahil, !"olle Q 1>?? / Q 11'' %, (urba2araka R 12?? / - 1''' % "usein Jayadiningrat Q 1'?? / Q 1-'' %, (leyte Q 1-?? / Q 1?''& Antawis (rabu Jayadewata sareng (rabu /eda heunteu kaselang ratu nanging ngamuat lamina "masa tahtaGG unggal ratu )u margi kitu tiap taun jenengan ratu tiasa dietang kalayan ngagunakeun taun prasasti $atu 1ulis 1?'', kanggo kon2ina 1?>C & 2& (rabu Jayadewata oge hiji (rabu /ilih 0angi, nya eta ami kadua 5umutkeun /ajarah *irebon kenging nimba tina kitab (urwaka *aruban 5agari SG& t waktos (rabu Jayadewata masih ken2h janten raja di karajaan alit, /indang kasih !ayeuna = %ajalengka&, ari anu janten ratu di Galuh nya eta jeng Aki jenengan (rabu 5iskala 0astu )an2ana, (rabu Jayadewata teh kantos "ngaron-da" ka )arawang marios pasantren 3sJam di dinya .i pasan-tren aya santri istri teu kinten geulisna (rabu Jayadewata kapin-2ut, enggalna 2arios teras nikah ka eta santri istri anu jeneng-anana /ubanglarang, putrana %angkubumi ti karajaan alit /inga-pura !ayeuna = %ertasinga& /ubanglarang janten GEameswari 1i ieu prameswari, (rabu Jayadewata kagungan putra tilu, nya eta = 1 (angeran 0alangsungsang K 2 #atu #ara /antang K ' #aja /agara !)ian /antang& )u jeng ibu para putra teh dididik kana agama 3slam /ubanglarang wa6at dina tahun 1--1 di (akuan (ara putra ngadeuheus ka ramana neda widi supados lebet agama 3slam, nanging jeng rama ngawagel )umargi kitu 0elangsungsang reren2epan ngantunkeun karaton teras angkat henteu puguh anu dijugjug, nya sumping ka daerah (riangan kiwari wewengkon Gunung %ara !ayeuna = di *iamis&, patepang sareng wiku $udajenengan .anuwarsih, anu kaleresan kagungan putra istri (angeran 0alangsungsang nikah ka putra wiku 0alangsungsang neraskeun lalampahan tumut kana piwejang mertua 1eu lami rain a, #atu #ara /antang, nyusul ti (akuan, teras anjeunna tiluan angkat ka palih kaler dugj ka hiji kampung, nu namina Jati "!ayeuna = Gunung Jati& .i dieu 0alangsungsang, istrina sareng #ara /antang dialajar agama 3slam ka utama ageung jenengan /eh 5ur Jati 0alangsungsang 2alikna di palih kiduj nyiruruk di )uwu )i '& /ulendraningrat, ( / /ejaiah *irebon, <embaga )Nbudayaan 0ilayah 333 *irebon, Gedeng Alung-alang /abadu ieu kuwu wa6at 0alangsungsang janten )uwu rtganggo
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 19

jenengan *akrabuanu sareng /ri %angana 1eu lami, 0alangsungsa6tg dtwejang ku /en 5ur Jati supados angkat ka %ekah 0alangsungsang, istrina sareng )ara /antang lajeng arangkat ka %ekah )a2arioskeun waktos di tanah su2i pependak sareng (atih )arajaan %esir anu ngemban tugas mi-lari pigarwaeun /ultan %esir )ara jntang kaleresan sami pa-meunteuna sareng prameswari /ultan %esir almarhumah 7ng-galna 2arios #ara /antang nikah lajeng janten padmi /ultan %esir, jenengan /yari6 Abdullah /ultan ti #ara /antang kagungan putra dua = 1 /yari6 "idayatullah K t ? 2 /yari6 5urullah J SS 0aktos /ultan pupus para putra masih aralit keneh .ina yuswa 2> taun /yari6 "idayat angkat ka %ekah sakalian ngulik agama ka /yeh Attaulahi /ajali 1i dinya teras ka $agdad kanggo nguhk-tassau6 Ari mulih ka %esir dipasrahan karajaan, %esir kanggo ngagentos ramana, nanging /yari6 "idayatullah henteu Dersaeun margi langkung katarik ku nyebarkeun agama 3slam Anu janten /ultan man raina, /yari6 5urullah /yari6 "idayatullah lajeng angkat ka Jawa, nyimpang di Gujarat, ti dieu nembe teras ka (asei !A2eh& sakalian ngulik deui agama kenging 2 taun 1i (asei, /yari6 "idayatullah teras angkat ka $anten .i $anten, sareng tempat sanesna di basisir )a-ler (ula Jawa teh parantos mekar agama 3slam upadi iii *irebon mah 1i $anten /yari6 "idayatullah teras ka *irebon )u /eh 5ur Jati anjeunna dipangdamelkeun bumi di /embung !Jati&, nya disebat %aulana Jati /yari6 "idayatullah henteu liren-hren nyebarkeun agama 3slam sanes bae di tatar /unda !$anten sareng sajabina& nanging oge ka luar nagara, nya eta ka nagara *ina, )a daerah /yanghai 3slam lebet taun T C>> 1i 5yai #atu )awunganten, /yari6 "idayatullah kagungan putra dua = 1 #atu0anonK 2 (angeran /abakingkin alias "asanudm lanu engkena dijantenkeun /ultan $anten kahiji& 1i 5yai 1epasan, /yari6 "idayatullah kagungan putra dua = 1 #ata Ayu !kapayunna janten istri Ialatehan&K 2 (angeran (asarean !engkena ngalajengkeun ra-ma di *irebon& 1i 5yai <ara $agdad, /yari6 "idayatullah kagungan putra dua = 1 (angeran Jaya )elana K 2 (angeran $rata )elana !Gung Anom& 1i garwa anu sanesna, 5yai $abadan, (utri Bng 1ien, sareng #atu %as (akungwati !padmi& mah henteu kagungan putra 5yebama agama 3slam pingpinan /yari6 "idayatullah beuki lami teh beuki majeng bae %alih kabehdieunakeun sipatna 2ara teh kanagaraan *irebon dileupaskeun tina kakawasan Galur janten nagara anu mandiri /yari6 "idayatullah janten raja pan-dita di *irebon 5yebama agama 3slam ka Galuh beuki nyedek bae Anu jeneng ratu di Galuh nya eta (rabu Jayadewata alias (rabu /ilih 0angi 33 /akumaha parantos diterangkeun, (rabu Jayadewata teh7yangtegesna /yari6 "idayatullah ti pihak ibu 3buna /yari6 "idayatullah jenengan #ara /antang, putra (rabu Jayadewata nikah ka /ultan %esir /yari6 Abdullah-Janten 7yang sareng putu ben ten agama, putu agama 3slam an 7yang agama "indu .uanana pada keukeuh sareng tukuh nyepeng agamana /ajeroning eta *irebon janten nagara anu mandiri leupas ti nagara Galuh 5anging sumebarna agama 3slam henteu liren malih langkung, nyebar nuju ka Galuh <ami-lami raja Galuh, (rabu Jayadewata, ngaraos rempan ka-peped .ina taun 1?'' anjeunna ngalih ka beh kulon, ka we-wengkon $ogor kiwari, teras bae ngadegkeun nagara anu disebat nagara (ajajaran .i Galuh anjeunna digentos ku (rabu /ura-wisesa!1?>C-1?21& (ajajaran enggal pisan ageung sareng majengna, "indu pangageungna di 1atar /unda, ngnwengku sakuhah (arahiangan iwal ti anu lebet ka Galuh (alabuanan di basisir kaler ;ut-Jawa di antawisna (ontang !$anten& /unda )alapa, *ikande, 1angerang /adayana sering kadong kapan kapal-kapal asing di antawisna (ortugis (ortugis wak-tos harita kawasa di %alaka )anggo (ajajaran anu nuju kasedek-keun ku
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 2>

nyebania agama 3slam dongkapna (ortugis tehdimang pa'atkeun , kanggo milari balad mayunan *irebon <ajeng (ajajaran nyaketan urang (ortugis anu aya di %alaka .ina buku "ageman, J *U J , 62M Ges2hiedenis der /oenda-<an-den -& di2arioskeun kieu = 3n het jaar 1?12, kwam er een heidense koning Ean Hunda, genaamd /amiam, Uijne hulde bij Al6onso d'Albuquerque aanbieden .eUe koning /amiam kwam an-dermaal te %alaka in 1?21, toen Jorge d'Albuquerque aldaar geUaghebber was ;h de opgaEen deUe "#ej de Hunda" Eernam .om Jorge Eeel Ean de handel Ean Hunda en 0ilde daarom een proe6 nemen en Uond in 1?22 Uijn swager, "enriques de <eme met een setup Ean %alaka naar Hunda, met ges2henken Eoor de koning /amiam die daar heer Ean het land was ", !.ina taun A ?12 sumping raja /unda jenenganana /ang hyang anu nyembah area masihan kahormatan ka Al6onso d'Albruquerque leu raja /anghyang teh sumping deui dina taun 1?21 waktos Jorge d'Albuquerque janten panguasa di ditu 5umutkeun 2atetan ieu "raja /unda " .onn Jorge jadi seueur katerangan tina hal perdagangan /unda, ku margi kitu hoyong ngayakeun panalingtikan lajeng ngintun dahuanana, "enreques de <eme, dina taun 1?22 balayar kapal ti %alaka ka /unda, ngabantun hadiah kanggo raja /anghyang anu janten raja di dinya& Anu dimaksad /unda teh nya eta (ajajaran (un2akna ieu hubungan mangrupi hiji "padrao" !tugu tina hatu& dina taun 1?2' 5umutkeun 2arios, pihak (ajajaran diwakilan )u (rabu /eda, putra (rabu Jayadewata -& "ageman, J-* U J, de Ges2hiedenis der /oenda-lajiten, 1:AC .ina taun 1?21 (ortugis ngereh (asei !A2eh& #ajaputra anu jenenganana Iadilah )han alias Ialatehan ngejat ka %ekah, maksadna jabi ti munggah haji, bade nyuhunkeun bantuan ka #aja %ekah <ajeng Ialatehan angkat ka .emak nagara anu dasar-na agama 3slam Anu janten sultan jenenganana 1renggono 1eu lami Ialatehan diangkat janten (anglima wadyabala .emak Ialatehan ditikahkeun ka raina /ultan 1renggono anu jenangan #atu (ulung .ina tahun 1?2A Ialatehan diutus ku /ultan 1renggono supados angkat ka $anten sareng /unda )alapa kanggo nyebarkeun agama 3slam bari sakalian ngarurug urang (ortugis .ipiwarang ngarurug (ortugis man Ialatehan ten atuh asa mobok manggih gorowong, margi ti payun (ortugis ngarurug (asai lemah 2ai Ialatehan )anggo ngiatan wadyabala .emak, Ialatehan supados nepangan /yari6 "idayatullah Ialatehan sumping ka *irebon nyandak wadyabala .emak seueuma 1:A- urang (ortugis waktos harita ngayakeun perjangjian sareng (ajajaran, mung kumargi dirurug ku Ialatehan, (ortugis teh hen teu tiasaeun ngabantu ka (ajajaran .ina taun 1?2A $anten, anu harita lebet wilayah (ajajaran dirurug teras dire but ku Ialatehan <ajeng $anten dijantenkeun nagara mandiri (angeran "asanuddin, putra /yari6 "idayatullah /unan Gunung Jati, diangkat janten /ultan $anten anu nga-witan /aparantos $anten direbut sareng rahayatna lebet agama 3slam, lajeng Ialatehan narajang palabuan (ajajaran anu namina /unda )alapa dina taun 1?2C, "enteu lami /unda )alapa karebut Ialatehan dijantenkeun $upati /unda )alapa anu namina digentos janten Jayakarta Ialatehan sok sering disebat raja /unda kumargi janten $upati /unda )alapa tea 5yebama agama 3slam ti *irebon henteu liren .ina taun 1?2: #ajagaluh nagara 2aket *irebon, dirurug 0adyabala *irebon dipimpin ku Adipati )uningan, putra angkat putrid Bng 1ien, istri /yari6 "idayatullah ti nagara *ina )atelah )uningan kumargi numutkeun wartos nalika orokna dilironan ku bokor kuningan 2andak ti nagara *ina Brok teh asalna ti #aja <uragung <ajeng ku /yari6 "idayatullah, rama angkatna, dipaparinan je-nengan Adipati )uningan #ajagaluh lebet wilayah *irebon, rahayatna lebet 3slam Agama 3slam teras disebarkeun ka daerah 1alaga .ina taun 1?29 wadyabala *irebon ngarurug 1alaga 1alaga lebet wilayah *irebon, rahayatna sabagian ageung lebet 3slam Ari raj ana mah kenging sababaraha turunan tetep bae nganut agama "indu, #aja di 1alaga K 1 $atara Gunung (i2ung, 2 /unan *ung-kilak, ' /unan $enda, - /unan Gamboh, ? #atu (enggang /ang #omiang, A (rabu .armasu2i, C $agawan Gara /iang, : #atu %atangkaruna, 9 #angga %antri !(u2uk ;mum&, 1> /unan 0anapri !Aria )ikis& ?& 5embe putra /unan 0anapri,
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 21

jenengan Aria 0angsa Goparana anu lebet 3slam teh, malih ku margi ramana henteu saluyu lajeng Aria 0angsa Goparana ngantunkeun kara-ton 1alaga, ngejatna teh ka /agaraherang 1eras ngadegkeun nagara di dinya ;saha nyebarkeun agama 3slam di *irebon salajengna dituju-keun ka nagara Galuh <amilami Galuh kateter, rahayat katut pingpinan nagara beuki mundur ka rawa <akbok .ina kintenkinten taun 1?A? Galuh rurrtuhK numutkeun babad, raja anu pangahima 5usia %ulya, anjeuna lajeng ngahiang A& .i palih kulon agama 3slam teh disebarkeun ku /ultan "asa-nudin ka (ajajaran 0adyabala $anteningarurug (ajaran nanging (ajajaran tetep nagen ?& 5umutkeun 2atetan anu aya di %usium 1alaga Aii numutkun 2atetan anu ditimba tins babad kenging .al em (an2aniti mah (u2uk ;mun teh putrana %unding /ari, <eutik !unggali dina $ab Aria 0angsa Goparana&, A& 5umutkeun babad Galuh Aya wartos, di *iamis mah ari kabupaten nu&u pesta nganggo iring-iringan teh suk diayakeun kuda kosong dirarangkenan, dipayungan nganggo sela, gin ding sapertos tutunggangan $upat< Atuh di )abupaten disayagi-keun sasajen lit a sadaya kanggo ngahonnal ratu Galuh anu ngahiang, bilili ngd-sakeun rurumpaheun 5gahiangna aya anu ny2batkeun di rawa <akbok anu nga-plak satungtung deuleu /ultan "asanudtn pup us, digentos ku putrana nu jenengan %aulana @usu6 /ultan %aulana @usu6 oge neraskeun nyebar-keun agama 3slam ka (ajajaran 5anging (ajajaran tetep henteu ru-buh 5umutkeun babad $anten, mangsa aya gulang-gulang (ajajaran anu ngarasanyeri hate, teras biluk ka $anten, wastana )i JungjuM sareng adina, )i Jongjo )i Jungju ngadeuheus ka /ultan, nerangkeun yen sanggem narajang dayeuh (ajajaran asal dibahanan lima ratus prajurit nu tumpak kuda sareng maneh-na janten hulubalangna (aneda )i Jungju ditedunan ku /ultan )i Jungju mio mingpin wadyabala tumpak kuda nuju ke dayeuh (ajajaran .a puguh urang" "jero" )i Jungju apal jalan 0an2i tengah wengi )i Jungju sareng para piajurit lebet ka jero benteng (erang rongkah pisan, urang (ajajaran bobor karahayuan, da henteu disangka-sangka rek dijorag .ayeuh katut karaton diburak-barik ku wadyabala $anten, rayat bubar katawuran pangagung nagara katut para putra raja men2ar ka mana-mana Aya sabagian rahayat anu kaburna teh ka leu-weung gunung )endeng, dugi ka ayeuna masih aya keneh di-dinya, kasebat urang $aduy"M anu masih keneh hirup-hurip kalayan masih tetep nganut agama karuhunna !sok aya anu nyeV bat agama /unda, nyembah ka /anghyang $atara 1unggal& Ari raja (ajajaran mah numutkeun babad teras ngahiang .ina /aja-rah $anten panarajang ka (ajajaran teh di2arioskeun kieu = C& 5umutkeun babad $anten :& /ok wring dita6siikeun ke2ap $aduy teh asa<na tina $adewi, salahsahiji selet bangsa Arab anu alimeun lebet agama 3slam Aya pan gl am on lu2u ngeunaan urang $aduy waktos simkuring !nu nyerat ieu naskah& "kuli" di $anten lliji waktoi tumi ka daerah $aduy, kenging saminggu nganjiek di rorompok "karuhun", neda sasaiengan ari wengi ngobrol boyong terang hirup kumbuhna sadidinten 0aktos sim kurng nerangkeun yen ayeuna mah urang teh parantos mandiii !merdika&, pok teh Jaro <uai, /amin, nyanggem kieu = rt.a kula mah ti baheula oge mardika, ta2an kungsi dijajah ku 0alanda" .i emut-emut u2apan Jaro teh aya teres aya henteu .i tingaJ tina pangakuan (amarentah "india 0alanda mah !de jure W& daerah $aduy teh lebet ka "india 0alanda janten dijajah 0alanda sami sareng daerah sanesna di 3ndonesia L '? > taun <amina 5amung urang $aduy oge henteu lepa;epat teuing, da dugi ka danienan sim kuring dongkap teh henteu s2an kungsi aya bangsa 0alanda ngalanto ka daerah $aduy J am an "india 0alanda daerah /ampuning palastra nanging wanianen ika, ratu (a kuan ini apan sami sayaga, 3an para
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 22

ponggawa, yen ana musuh prapti, geger wong (akuan, tan karuhan idepnya, polahe wus borakbarik Adan ko2apa mangke wus te-ngah wengi, iyata ki Jungju adan manjing jeroning kuta, wayahe tengah wengi, geger wong jro kuta, tan koningan lebatnya, ki Jungju kuwat ngamuki sarewangira, wong bmangatus ngoeni #amening prang gusrekan tunjang-tinunjang, angrebut anak rabi ingkang gasik ngalas, kang katut tan pejah )o2apa ratu nira neki, /ang /eda 3an (u2uk ;mum malih (rabu /eda anglengleng 3an kakaleng ika sami musna, tan kikas yen ujaro ika ingaran ngahyang ilang wa kakawami )o2apa bala ing sakatahe kang kari 3an kinen amandang kalimah kalih sahadat, saweneh karsa pribadi, mangke kwasna (anembahan nirek< (anembahan lami lungguh ing (akuan " *utatan di luhur teh urang salin G2ana basa /unda ayeuna sa2ara bebas bae, supados langkung kahartos = /aparantos sayaga rupi-rupi, ratu (akuan !aos (ajajaran& oge sami sayaga sareng para ponggawa yen aya musuh tarapti, gehger urang (akuan teu kantenan pikiranana,po-lahna geus kaweur, <ajeng kako2apkeun engke parantos tengah wengi, nya eta )i Jungju teras lebet ka jero kuta wayahna tengah wengi, gehger jatmi di jero kuta, teu kinten ramena, )i Jungju meni ngamuk teu kira-ki-ra, jalmi lima ratus kitu #amena perang tanding, silih sedek, ngarebut anak pamajikanana enggal ka leweung, dibawa teu pisah )o2apkeun #aja sareng prameswari (rabu /ada

$aduy teh diaianiep bae ku urang 0alanda, tara ditempo-tempo, ari kukitu tea mah bade naon 0alanda iempa-tempo ka dinya, %al6li mah sabada (ajajaian runtuh oge ku (amaientah kasultanan $anten !%aulana @usu6& mang $aduy teh diingkeun bae asal henteu ngaganggu ka $anten Janten iasana mah tangtosna oge masih keneh jadi rahayat (ajajaran anu nuju ngungsi nebihan panarajang wsdya-bala $anten ban tetep mandiri F Anu janten panarik teh eta sikap "henteu a2an kungst" dijajah /ihoreng sanes di $aduy bae anu kitu teh, 2enah, waktos simkuring ka /ulawesi, aya daerah 2aket (alu, anu leres-leres dijajah ku 0alanda teh nembe dina taun 19':Gan 0alanda parantos rampeu nyanghaieupan, dina karuntuhanana )antos dijajah atanapi henteu dijajahna uiang $aduy ku 0alanda, rupina kumaha sareng ti beulah mana njngalina bae, naha ti pihak urang $aduy atanapi ti pttiak 0alanda
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 2'

1an ieu urang $aduy teh asli 'arta murni rundayan rahayat (ajajaran $ilih hoyong uninga tata 2ara hirup kumtuh urang Iajajaran a"ll,kedah angkat lea $aduy Aya dtia mpi urang $aduy,nu dieebat $aduy )ajeroan aareng $aduy <u ar 7entenna tiasa katingali dina pakeaiiana ;rang #ajeroan man pakX anana teh sarwa bodaa /awangsulna $aduy <uar pakeanana aarwa hideung 0artosna urang )ajeroan man masih bereaih hartoana ten a2an ngareopak adat $aduytupaisina bae udud roko "boda'G !Jaigaret& atanapi nganggo bahan ti luar $aduy keur midamel rorompok,kayaning paku seng aareng sajabina,/alian ti eta urang )ajeroan mat teu kenging plsan ka luar tl daerah )ajeroan (aroarentahan $aduy kenglng disebatkeun lengkep, aar aos saderhana aareng mung tahap handap O.e6l6i,nagari,negorl'-$ld& (angluhurna Iuun kapala dina sagale rupi hai bok adat bok pamarenta-han <ajeng aya Girang /eurat,upand ayeuna mah /ekretaria Jenderal pauginten .ltenia ku Jaksa tukang nMajagl )aamaUian sareng katengtremar -13 dinya 0awaJsil nagari sanesn$ #orompok urang $aduy nganggo ko-long !tin2ali potret&,sanes keur ingon-ingon naiiiung bilih aya eato galak Ari wengi tarajena dikaluhurkeuii (akarang urang $aduy teh be-doM A6iu konMlne lebet ka daerah baduy munj" beuai keur bedog kapaa ktur pakean dltinun tjoran6 an, uarvnc uyah /alian tl eta Jah pantran2G (oto ;na "ajalah )A#13"3 5B 1C' sareng (u2uk ;mun deuih (rabu /eda kalintang ewed-na, nya kitu deui nu kadeuheus ka anjeunna 5anging teu lami !ku kasaktenna& aranjeunna sami musna tanpa aya tilasna, bejana kasebutna ngahiang, leungit teu katingali )o2apkeun bala-rea anu kantun ngu2apkeun dua kalimah sahadat kalayan kahayang pribadi sanes ku pamaksa (anembahan (anembanan lami 2alik di (akuan" /adaEa anu di2arioskeun di luhur teh kajantenanan dina ta-un 1?C9 .ina taun eta (ajajaran burak (ajajaran kantun ngaran, /ilihwangi kantun nami 0angi tug dugi ka kiwari, ngada lingding sakuliah 1atar /unda, kaambeuna mung ku urang /unda 1ina 2utatan di luhur tiasa kauninga yen jenengan raja (a-jajaran anu pangahirna teh nya eta (rabu /eda sareng saparantos dayeuh (ajajaran direbut ku pasukan $anten !ki Jungju&, sang (rabu katut garwa teras ilang tanpa karana, nya eta ngahyang )umaha tiasana ki Jungju lebet ka jero benteng tiasa diaos dina sajarab $anten tea .ina /erat $anten oge di2arioskeun 2arana ngajaragA ka (ajajaran, sami teu benten sasieur sanggem paripa-osna mah
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 2-

3raha (rabu /eda ngagentos (rabu Jayadewata, ramana W )anggo ngajawab patarosan teh henteu aya katerangan anu pas-ti, mung aya bahan saeutik nya eta tulisan dina prasasti $atu 1ulis di $ogor !ayeuna oge ieu prasasti teh tiasa diuninga di Jalan $atu 1ulis kota $ogor& ;nina prasasti teh kieu = watu geng pun sri sang ratu de -wata pun ya nu nyusukna pakuan diya anak rahyang dewa niskala, sasida mokta di guna tiga in2u rahyang niskala wastu ka!n&2ana sasida mokta ka nusa lara!ng& jasija nu miyan saka!n&ta guru nusan W niyan samida sanghyang talaga rena maha-wijaya ya siya 3 saka pandawa !tiban& bumi 'G !1ranskripsi kening "oik '& .isalin kana basa /unda mah kinten-kinten kieu = %ugi salamet leu sasakala, prabu purana, anjeunna di-ngaranan prabu guru dewaprana, anjeunna dingaranan nganggo jenengan sri baduga maharaja ratu haji di pakuan pajajaran sri sang ratu dewata Anjeunna anu ngadamel balungbang !3nd parit& di pakuan, anjeunna putra rahyang dewa niskala anu pupus di guna tiga in2u rahyang niskala wastu kan2ana nu pupus di nusalarang sareng anjeunna anu ngadamel samida, ngadamel sanghyang talaga rena mahawijaya sareng tah eta anjeunna ten /aka pan2a pandawa emban bumi leu naskah henteu gaduh maksad nga-analisa prasasti di lu-hur, upamina bae naon hartosna 'purana" , iraha pupusna (rabu Jayadewata W /ana anu ngagentosnya W /areng sajabi ti eta 5amung di dieu mah urang 2andak ririgkes sareng pokona bae, nya eta yen (rabu .ewata /ana teh sami sareng (rabu Jayadewata Jan ten prasasti dipidamel kanggo pangeling-ngeling ka (rabu Jayadewata (rabu Jayadewata nganggo rupi-rupi jenengan atanapi gelar sanesna sapertos = (rabu Guru .ewata /ana, /ri $aduga %aharaja, raja di (akuan (ajajaran .i luhur parantos disebatkeun yen anu ngagentos (rabu Jayadewata alias /ilih 0angj 33 teh nya eta putrana anu jenengan (rabu /eda Janten (rabu /eda teh raja (ajajaran (anutup ku margi ngahyang waktos dayeuh (ajajaran direbut ku pasukan ki Jungju ti $anten !1?C9& 9& "o$e, 3*I 6 de $atu 1ulis te $uitenUorg, 5og Yn woord oEer de $atu 1ulis tG $uitetiUorg,1:AC, 1:AC (arantos diterangkeun yen (rabu Jayadewata ngalih ti Galuh ka wewengkon $ogor teras ngadamel nagara (ajajaran dina atun 1?>C 1i taun ieu (rabu Jayadewata janten raja (ajajaran dugi ka digentosna ku (rabu /eda ! antawis 1?2' 8 1?'', nya eta taun perjangjian (ajajaran - (ortugis sareng taun didamelna prasasti $atu 1alis, $ogor & .i Galuh mah (rabu Jayadewata teh digentos ku (rabu /urawisesa (rabu /urawi-sesa digentos ku (rabu #atudewata, (rabu #atudewata digentos ku /ang %angabatan, /ang %angabatan digentos ku /ang 5ilakendra, 1ohaan di %ajaya /ang 5ilakendra digentos ku 5usiya %ulya Galuh runtuh ku raraga *irebon dina nye-barkeun 3slam dina taun 1?A?, janten samemehna burak (ajajaran !1?C9& $arang 5agara (ajajaran burak !1?C9&, harita keneh karaja-an aralit, nagri, malih "Eolksgemeens2 happen" !3nd Q kesatuan masyarakat& atanapi "groepsgemeens2happen" !3nd Q kesatuan golongan& nu kawitna kaereh ku (ajajaran ngaraos mandiri /ala-sawios kabupaten anu jenten mandiri nya eta /umedang <arang, bupatina jenengan Geusan ;lun, Anjeunna enggal ngembarkeun yen sakuliah tilas (ajajaran teh janten bawahan /umedang <a-rang
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 2?

ini sasakala prebu ratu prana pun diwastu diya di ngaran prebu guru dewata - sana diwastu diya di ngaran sri oaduga maharaja ratu haji di pakuan pajajaran

5amung kanyataanna seuseueurna mah henteu nam pi kana ieu embaran, atuh kapaksa Geusan ;lun ngerahkeun wadyabalana kanggo naluk-nalukkeun kabupatian atanapi nagri anu nanduk atanapi teu ngangken ka /umedang <arang Anu ngawitan dihan2a teh nagri-nagri di sapanjang basisir kaler sapertos = *iasem, (ama-nukan, (agaden, )arawang, sareng sajabina, sanaos eta tempat nuju di2epengku $anten #ingkesna mah, mangsa runtuhna nagara (ajajaran ngandung hartos mangsa mandirina karajaan, padaleman, nagri, malih "Eolksgemeens2happen" pisan Geusan ;lun teu laksana ngawangun /umedang <arang, Anjeunna kabu-jeng pupus 7ngke kapayun aya deui bupati /umedang, jenengan (angeran #angga Gempol 333 !1A?A 1C>A&, anu hoyong ngalaksanakeun 2ita-2ita Geusan ;lun, nanging (angeran #angga Gempol 333 oge henteu laksana

)ujang, pakarang- urang (ajajaran, ayeuna sok dianggo lambang )ujangna mah "asli" tilas karuhun anu kumelip dina mangsajayana (ajajaran /arangka sareng perahna mah kenging jalmi ayeuna

1an ieu padrao teh, tugu sasakala pangemut-ngemut perjangjian antawis (ajajaran - (or-tugis, (ortugis harita nuju kawasa di %ala-ka, ari (ajajaran sawangsulna nuju mayunan karuntuhanana !1?2'&

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page 2A

$atu paranjang ieu sami 2aket prasasti

(atilasan parit anu ngurilingan karaton, jerona kinten-kinten 1> %

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page 2C

.i Jalan $atu 1ulis $ogor kota, 2aket prasasti seueur batu-batu prasasgi, paranjang $et asa sami sareng arm aya di Gunung (adang, *ianjur, $oa 6ungsina oge sami %ugi pangnalungtikeun ku nu tiasa

$atu ieu oge 2aket (rasasti $atu 1ulis Anu rata, war-tosna paranb gulang-gulang nu 2alik ngajagi lawang )a2ipta nuju silana

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page 2:

C? (ortugees2he wapenUuil, ter herinnering aan het Eerdrae gesloten met (adjadjaran in Augustus 1?22, geEonden m 191: m de (rinsenstraat te $ataEia *itakan padrao kanggo pangemut-ngemut perjangjian (ortugis - (ajajaran, Aeustus 1?22 )apendakna dina taun 191: (rinsenstraat, Jakarta

<aporan Amrique de <eme, tanggal 21 Agustus 1?22 )oleksi Areip "1oere do 1ombW' , <isbon, (ortugal $ukti perjangjian (ajajaran - (ortugis tea

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page 29

/esa-sesa patilasan benteng (ajajaran, kinten-kinten panjangna ay a '>> % (ernahna di <awang Gintung !$ogor kota&

Area tina batu, wartosna patilasan jaman (ajajaran kota

(ernahna di sisi jalan $atu 1ulis, $ogor

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page '>

( rasas ti $atu 1ulis, sasakala (rabu Jayadewata, /ri $a-duga %aharaja, (rabu Guru dewatasana, prabu ratu purana !aim &G (ernahna di Jalan $atu 1ulis, $ogor kota

<jngga-lingga patilasan (ajajaran, 6ungsina lam bang kaK rajaan, nagara (akuan (ajajaran (ernahna 2aket prasasti pisan -

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page '1

"0atu Gigilang" (iranti ngistrenan raja-raja (ajajaran, 1eu syah jadina raja upama teu diistrenan dina ieu batu 0aktos (ajajaran run-tuh, 0atu Gigilang dialihkeun ka $anten .ugi ka ayeuna )u dialihkeunana 0atu Gigilang, (ajajaran moal tiasa deui ngadeg ratu 5u nudamelna jenengan /ang /usuk 1unggal !*arita (arahyangan lembar no ZD34& ;kuranana = 1:9 P 12> P 1A 2m (asagi palih kiwa = -C P 'A 2m 1 #A.75 A#3A 0A5G/A GB(A#A5A abadke-1C 1& 5agara (ajajaran, karajaan "indu anu pangahirna di 1atar /unda !Q Jawa $arat&, "burak" dina taun 1?C9 #untag-na (ajajaran teh ku ay ana panarajang wadyabala $anten dina jeroning nyebarkeun agama 3slam Awahing ku keukeuh peu-teukeuh hoyong tetep ngagem agama asal nya eta agama "indu, #aja sareng #atu (ajajaran teh mutuskeun langkung sae "ngahiang" sanaos moal mulih deui tinimbang sumerah raga atanapi lebet agama anyar /amemeh les leungit tan katingalan sanggem sakaol,#aja sasauran heula, di antawisna= "<alakon urang ngan nepi ka poe ieu najan dia kabehan ka ngaing pada satia, tapi ngaing teu wasa mawa dia pipilueun, milu hirup jadi balangsak ngilu rudin bari lapar /abab pikeun ngaing henteu pant2s jadi #aja amun somah sakabehna lapar bae jeung balangsak " /aparantos #aja sareng #atu ngahiang, para gegeden nagara paburen2ay teu puguh anu dijugjug, asal rnubus ka gunung atanapi ka leuweung geledegan, supados buni teu kapanggih, malar tiasa nebihan agama anyar .uapuluhdua taun .ayeuh dikantun ku raja, "0atu Gigilang" /riman /riwa2ana, nya eta batu paranti ngistrenan raja, di"boyong" ku urang $anten .ugi ka ayeuna masih aya di $anten, sarta (ajajaran henteu wasa deui ngistrenan raja 1i harita dayeuh (akuan, ibukota (ajajaran, anu sakitu rame sareng resikna teh sakedet netra les leungit malih warni janten leuweung luwang-liwung sapertos anu satia ka raja,alim dikantun !"enriques de <eme, urang (ortugis anu kantos dongkap ka dayeuh (akuan, nyarios yen warga dayeuh teh langkung ti ?> >>> jalmi )anggo waktos harita mah jumlah sakitu teh ka2ida seu-eurna lir ibarat Jakarta kiwari& )akayon di leuweung teh langkung ti munding arageungna, pangeusina ukur sato alas anu garalak meong-maung tingharaung, 1& .ata numutkeun *;2undulbond, didasarkan kana lebetna agpma 3slam Aria 0ang-sa Goparana dina taun 1?2? /G !1A>' %Z /alasawios putra (rabu /ilih 0angi anu panutup, jenengan %unding /ari,ngejatna teh ka daerah 1alaga di suku gunung *e-reme /ariaos 2aket ka puseurna agama 3slam di *irebon,nanging kanggo harita mah 1alaga teh kalebet buni .i 1alaga aya karajaan 1alaga anu tetep
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page '2

nganut agama "indu 1i ngawitan taun 1?29C1alaga parantos kalebet ka wilayah *irebon, rayat-na oge katelah rayat *irebon %unding /ari kagungan putra, jenengan %unding /ari <eutik, %unding /ari <eu tik, puputra (u2uk ;mun anu janten /unan 1alaga (u2uk ;mun 2alikna dileresan $antengirang /alajengna (u2uk ;mun anu kawentar sakti, puputra /unan (arung Gang-sa /unan (arung Gangsa puputra /unan 0anapri jumeneng ratu di 1alaga /unan 0anapri puputra /unan *iburang /unan *iburang teh sakti mandraguna, weduk teu tePirak ku pakarang /adaya rundayan (rabu /ihwangi nu kasebat di luhur tetep ngagem agama "indu /alajengna /unan *iburang kagungan putra dua, jenengan anu 2ikal Aria 0angsa Goparana, anu ngarundaykeun para bupati *ianjur, anu nganggo gelar 0ira 1anu 1i ngawitan 0ira 1anu 3D gelarna teh ditambih, janten 0ira 1anu .atar Aria 0angsa Goparana sareng panembahan Girilaya lalebet agama 3slam, kalayan henteu kapameng janten ulama ageung, leket ibadah sareng tapa, kuru 2ileuh kentel peujit sadidinten, malih kagungan pasantren ageung (atilasan eta pasantren aya-na di 1alutug !)a2amatan /agaraherang& )umargi Aria 0angsa Goparana rai-raka lalebet agama 3slam, kapaksa kedah ngan-tunkeun karaton 1alaga, lajeng angkat sakaparan-paran, mi-pir gawir mapay lebak ngalangkungan leuweung geledegan, nya anjog di kampung 5angkabeurit kiwari kalebet ka )a2amatan /agaraherang, )abupaten /ubang .i dinya anjeunna ngadegkeun nagri atanapi negri !0ld Q negorij, /ansk Q .esa&, anjeunna janten .alem1 nya eta kapala atanapi pamingpin nagri 5umutkeun wartos mah samemeh ka 5angkabeurit teh, 2alik di Gunung Gedogan sareng Gunung <ayung heula Aria 0angsa Goparana teh panjang yuswana, namung henteu ay a katerangan anu pasti sabaraha taunna mah /akadar kanggo bahan nginten-nginten tiasa di2andak salasawios taun anu pasti, sapertos taun lebetna 3slam ka 1alaga, 1?29 Aria 0angsa Goparana pupus dina taun-taun abad ke-1C, dipendem di kampung 5angkabeunt, )a2amatan /agaraherang, )abupaten /ubang, ngantunkeun putra seueurna :=1 Jayasasana, anu sabada jumeneng .alem nganggo gelar 0ira 1anu, 2 0iia-diwangsa, ' *andramanggala, - /antaan )umbang, ? @udana-gara, A 5awing *andradirana, C /antaan @udanagara, : 5yi %urti /aparantos Aria 0angsa Goparana pupus, /agaraherang mah masih ngagaduhan lalakon malah rayatna oge ngiring kabaud .ina taun 1?C9 keneh sabada (ajajaran runtuh, aya bupati ageung mun2ul, jenenganana (angeran Geusan ;lun, weweng-konna kasebat /umedang <arang Geusan ;lun ngangken yen iabagian ageung tilas wilayah nagara (ajajaran teh kalebet bawahan /umedang <arang, di antawisna /agaraherang 5a-nging para bupati aralit sabada (ajajaran runtag teh ngaraos bebas sareng mandiri, ringkesna henteu kabawah ku /umedang <arang )awuwuh anu ngarubuhkeun (ajajaran teh $anten 5umutkeun kabiasaan waktos harita tilas wewengkon (ajajaran teh kedah janten wewengkon $anten )u margi kitu kapaksa Geusan ;lun ngerahkeun wadyabala kanggo nalukkeun para bupati aralit nu ngaraos parantos mandiri, nanging anu dipa-yunkeun diPurug teh wewengkon basisir kaler sapertos = )a-rawang, *iasem, (amanukan sareng sajabina, sanaos di eta tempat teh nuju aya balad $anten ;saha Geusan ;lun teu a2an rengse anjeunna kabujeng pupus, lajeng digentos ku putrana jenengan (angeran )angga Gem-pol 3 !1A>1-1A2?&, anu digentos ku (angeran #angga Gede !1AH?-1A''&, )angga Gede digentos ku (angeran #angga Gempol 33 !1A''-1A?A&, anu digentos deui ku (angeran #angga Gempol 333 !1A?A-1C>A& .ina jaman (angeran #angga Gempol 3 dugi ka #angga Gempol 333 mah naluk-nalukkeun bupati aralit teh leler %ung ngawitan (angeran #angga Gempol 333 usaha ngawangsulkeun wewengkon /umedang <arang teh janten panas deui 1i taun 1?29 keneh oge 1alaga parantos kalebet bawahan *irebon nu akibatna /agaraherang oge janten
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page ''

lebet ka *irebon kumargi dianggap dibuka ku rahayat 1alaga $arang ngadangu yen #angga Gempol 333 ngalajengkeun usaha Geusan ;lun, enggal bae *irebon taki-taki ngajagi wates di pagunungan *imapag sareng pagunungan *ianjur (ara pa dagang /umedang dipegat, anu keukeuh maksa ngaliwat barangna dirampas (angeran /umedang lapor ka DB* di $ataEia !. 2> Januari 1AC:[ nyuhunkeun supados pagunungan *imapag sareng pagunungan *ianjur diamankeun deui, DB* henteu nedunan pamundut /umedang rupina bae sajalan sareng pulitik "diEide et impera"Vna <ajeng (angeran ngerahkeun wadyabalana ka dayeuh *idamar, /agaraherang sareng *ikundul !. '> Agustus 1A4: , ; 2 /eptember 1AC:& /abagian rahayat *idamar, /agaraherang sareng *ikundul diboyong ka /umedang, margi ku ngaboyong rahayat teh hartosna ngarebut wilayah 1eu ku hanteu, /umedang dim rug ku wadyabala $anten ti palih (agaden, malih *ili 0idara anu mingpin wadyabala $anten kenging dua taun ngabupatian /umedang Atuh wewengkon /agaraherang teh sawatawis taun wangsul deui ka *irebon, aya anu di2epeng ku /ultan /epuh sareng aya sabagian ku /ultan Anom 5amung hentue kantos lami kabujeng dongkap DB* anu ngangken yen wewengkon sakuloneun walungan (amanukan teh janten wewengkon DB* dumasar kana kontrak antawis Amangkurat 33 !%ataram& sareng DB* ping 19-2> Bktober 1ACC /aleresna dina taun 1A?2 oge aya pamasrahan daerah ti Amangkurat 3, nya eta antawis ;ntung Jawa - *itarum 5anging ku margi tisan, ku DB* dianggap kirang kiat, disebatna oge "a6spraak" !babadamian&

%akam Aria 0angsa Goparana, di kampung 5angka-beurit, )a2amatan /agaraherang, )abupaten .aerah 1ingkat 33, /ubang 2 #A.75 A#JA 0J#A 1A5; !1& !.jayasasana& pupusantawis 1A:1 - 1A91
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page '-

(utra 2ikal Aria 0angsa Goparana jenenganana #aden .jayasasana 1i anomna keneh .jayasasana damelna teh mung ngulik agama sareng tapa (atilasan tapana dugi ka ayeuna oge ay a keneh, di antawisna di pasir /agaraherang sareng di guha *ita-rum *\ /aparantos janten .alem #aden .jayasasana teh nganggo gelar Aria 0ira 1anu !(erhatoskeun = henteu nganggo ".atar", anu nganggo .atar mah nembe 0ira 1anu 3D& 5geunaan yuswa 0ira 1anu 1 mung ay a katerangan pupusna bae, nya eta dina taun 1A91 .ina buku de "aan 2& disebatkeun kieu ' dat in 1A91 o6 Ueer kort daarEoor een 5gabehi 0ira tanu, "oo6d te *ianjur, meerderjarig '& en bekwaam om Uel6 te besturen was geworden " ! yen dina taun 1A91 atawa teu lila samemehna, 5gabehi 0iratanu, )epala di *ianjur, geus dewasa sarta 2akep pikeun marentah sorangan&, 1& 5umutkeun 2arios sareng kaper2anteunan anu mash keneh aya hususna di kaJangan rundayan seuweu-siwi 0ira 1anu !.atar& waklos 0ira 1anu tapa teh kasumpingan jin 3slam mangrupi istri geulis kawanti-wanti leu jin kantos ditikah kalayan kagungan putra ', anu 2ikal pameget jenenganana /uriakan2ana, anu panengah istri jenenganana 3ndang )an2ana atanapi 3ndang /ukaesih sareng anu bungju pameget jenenganana Andaka 0irusajagat 5uju ieu para putra ti jin tea aralit keneh sok dieyong diayun dina sinjang sup ados enggaJ kuiem "iji mangsa nuju dieyong les leungit, sanggem 2aries di2andak ku ibuna 5ya #aden /uriakan2ana ngageugeuh di gunung *ede Ari rai anu istri di gunung *ereme !*irebon& sasarengan sareng ibu, dupi anu bungu di gunung )umbang !)arawang& 5ya dugi ka ayeuna wartosna turunan *ikundul mah teu kenging !pantrang& dieyong diayun ku sinjang /areng upami kagungan hajat pepestaan ria kedah nyayagikeun sasajen mangrupi tuangeun %alih anu pestana rongkah mah sareng nganggo iring-iringan sok disayagian kuda kosong lengkep nganggo sela sareng dipayungan sakumaha biasana kanggo .alem /asajen sareng kuda teh haturan /uriakan2ana bilih luntur galih sumping ngalayad ka anu gaduh hajat malar kenging, berekah kasalametan 1uangeun sok rajeun 2o2eng, kuda sok ngoprot R kesangan leumpangna kawas anu ripuh pisan, 5umutkeun 2arios, eta teh hartosna kasumpingan anu gaib tea Anu dimaksad 0ira 1anu di luhur teh nya eta 0ira 1anu 33 !#aden 0iramanggala& .ina taun 1A91 0ira 1anu 33 ngagentos ramana, 0ira 1anu 3, janten .alem !sanes "regent", ke2ap regent dianggo kanggo istilah .alem dina jaman atanapi nu di-angkat ku 0alanda 3stilah "$upati" kanggo .alem anu diang-kat ku kakawasaan anu langkung luhur 3stilah .alem mah kanggo hartos umum sareng mangsa samemeh 0alanda, atanapi teu aya anu ngangkat, hartosna jeneng ku sorangan $iasana gentos .alem teh dumasar kana turunan, nya eta ku putra 2ikal, dina waktos .alem nu digentos tea pupus )u margi eta taun je-nengna hiji .alem sok dihartoskeun taun pupusna .alem anu digentos .ina taun 1A:> 0ira 1anu 3 teh mingpin pertempuran ma-yunan wadyabala $anten anu ngarurug nagri *ianjur Janten pupusna 0ira 1anu 3 teh antawis 1A:> - 1A9 < 5geunaan lahirna 0ira 1anu 3 henteu aya katerangan anu pastiGG& 2& "aan, I de, (riangan, de (reanger #egents2happen ondei net 5ederlands $estum tot 1:11, Jilid 3, ka2a 1A9, G )ol6t & *o , $ataEia, 1922 '& 5umutkeun )amus Groot 0oordenboe62 da 5ederlandse 1aal, s'GraEenhage, %artinus 5ijho66, 19A9, istilah "meerderjarig" teh hartosna = 1 sawawa !nin2ak umui 21 taun nurulkeun undang-undang 0alanda&K 2 mandiii, henteu merelu-keun deul panalingaan ti pihak sejen 5umutkeun bahan ti /agaiaherang mah lahirna 0iratanu teh taun 1A>- 7mutan mah teu taun henteu lepat-lepat teuing -& %unutkeun data ti /agaiaherang 0ira 1anu 3 = 1A>- - 1A:\K numutkeun 2atetan
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page '?

*ikoedoelbond = 1A'> - 1A91K kamatgi yuswana kmten-kinten C? taun, nipina 0ira 1anu 3 jumenengna = L 1A9A- L 1A91, 5uju marurangkalih keneh mah .jayasasana, aim engkena nganggo gelar 0ira 1anu !3& sasaderek-saderek 2aralikna teh di /agaraherang /aparantos sawawa nembe 0ira 1anu 3 ngalih ti /agaraherang, ngaleut sareng 2a2ah milari tern pat padumukan anyar leresan *ikundul, salahsahiji walungan di ka2amatan *ika-long )ulon kiwari *a2ah henteu sadayana ngempel di hiji tempat nanging men2ar ka mana bae anu sakinten sae kanggo di2i2ingan kalayan tiasa tatanen pibekeleun hirup ;mumna mah 2aket wahangan, *ibalagung, *irata sareng sajabina /euseueuma mah matuh di *ijagang margi di dinya 2alikna 0ira 1anu 1 Aleutan 2a2ah anu ngiring sareng 0ira 1anu 3 teh sanaos padnmukanana men2ar oge tetep ngarupikeun hiji golongan !0ld Q gemeens2hap, 3nd Q kesatuan& 5ganggo basa ilmiah mah 2a2ah !0ld - Eolk, 3nd Q masyarakat& nu ngiring ka 0ira 1anu 3 teh disebat hiji "Eolksgemeens2hap" !3nd Q kesatuan masyarakat& /aban Eolks-gemeens2hap ngagaduhan kapala "ubungan antawis kapala sareng Eolksgemeens2hap dumasar kana kapammgpman !leadership& Dolksgemeens2hap 0ira 1anu 1 diseuai 2a2ah 0ira 1anu bae saku-maha anu kasebat ku (uspawangsa waktos ngayakeun 2a2ah jiwa !0ld Q sensus& <ami-lami dina Eolksgemeens2hap teh lahh tata-2a-ra aturan hirup kumbuh anu wajib ditaati ku unggal 2a2ah 0ira 1anu sarta janten si6at mandiri Eolksgemeens2hap 1ata 2ara di unggal Eolksgemeens2hap ngagaduhan si6at ngahiji, janten di unggal Eolksgemeens2hap aya "re2htsgemeens2hap" !3nd G kesatuan hukum& )awajiban alamiah unggal kapala Eolksgemeens2hap teh nya eta ngadu jajaten dina aya ban2ang pakewuh, sapenw upami aya anu ngarumg ngadon ngauoyong rahayat, atanapi aya paling rampog nu ngaganggu kana katengtreman rahayat )u margi kitu kapala Eolksgemeens2hap tangkung 2o2og upami disebat panglima atanapi senapati, .aerah bawahanana disebat kasenapati-an 0ira 1anu 3 ngawitan mah teu benten ti hiji senapati sanes .a-lem sapertos .alem /umedang, $andung sareng sajabina 3stilah .alern ngandung hartos ayana pamarentahan jero nagara, sedengkeun Eolksgemeens2hap 0ira 1anu 3 masih aya dina tahap ka-senapatian p Mmukiman nu anyar di2i2ingan ku sababaraha 2a2ah disebat babakan pibakaleun lembur <embur rnekar janten kampung, kampung nmgkat kana nagri )umpulan nagri nu ngahiji biasana disebat nagara 1i nagri dugj ka nagara sok disebat oge pada-leman, kapalana nya eta .akm )apala nagara mah namina raja, sultan, sunan atanapi gelar sanesna *a2ah 0ira 1anu t maratuhna di sababaraha nagri 0ilayah nagrina janten hak milik sarta bawahan 0ira 1anu 3 "arita nu jadi ibu-nagri, nya eta *ikundul /aheulaanan urang wangsul deui kana mangsa *irebon, 1i payun parantos diterangkeun yen *irebon ngarebut $anten !1?2A& sareng /unda )ala.a !1?2C& ti nagara (ajajaran .i $anten diangkat putrana /yari6 "idayatuliah, jenengan "asanudin janten /ultan $anten kahiji /ultan "asanudin teh saderekna /ultan *irebon, nu jenengan (angeran (asarean Janten hubungan $anten - *irebon teh 2aket sarta layeut, margi sami saderek Bge salajengna patalina $anten - *irebon tetep katalian ku kakula-wargian, pernah misan, dugi ka /ultan (anembahan, #atu (anem-bahan #atu kagungan hubungan kulawargi sareng %ataram ku jalan pernikahan leu ngalantarankeun kakawasaan *irebon beuki lami beuki ngirangan, ahtrna *irebon janten nagara bawahan !0ld Q EaUal& ti %ataram /akuliah wilayah *irebon sareng 2a2ah *irebon dihuruiibalungkeun janten wilayah %ataram 0ates wilayah *irebon anu pasti mah mung palih kaler, nya eta basisir laut Jawa, ari palih kulon mah teu teges numutkeun tempat padumukan 2a2ah atanapi urang *irebon bae )u naon wates *irebon di palih kulon teu tangtos W 1anah dina mangsa harita teu aya hartosna, sing saha bae tiasa ngagarap, sakumaha bae legana sarta di mana bae kahoyong 1anah anu teu aya nu ngagarap disebat tanah kosong teu aya nu gaduh teu lebet kaka-wasan mana oge ;pami tanah digarap ku urang *irebon, taSilsilahBayubud.Blogspot.com Page 'A

keukeuh nganggap yen $andung, /ukapura sareng (arakajunun-2ang kedah lebet deui ka /umedang, tegesna sabada i2alna pre-tensi mung /umedang wungkul anu mandiri, mung aya hiji ka-bupatian bae, nya eta /umedang samemeh dibagi janten opat kabupaten 5anging $andung, /ukapura sareng (arakanmun2ang tonggoy ngaraos janten mandiri, bebas merdika /umedang napsu, nya kapaksa kedah tiasa naklukeun kabupatian nu baha di anggap barontak 5ya ku /umedang kapaksa dirurug ditalukkeun hiji-hiji 5anging sakumaha nu parantos diterangkeun di payun ieu pulitik ekspansi #angga Gempol 333 teh teu hasil Aya deui 2onto pretensi = /abada nagara (ajajaran runtuh, 1?C9, mun2ul hiji kabupaten ageung kasebatna /umedang <arang' (rabuna jenengan Geusan ;lun, Geusan ;lun ngaluarkeun pietensi, yen wilayah tilas nagara (ajajaran janten wilayah /umedang <arang, (retensi Geusan ;lun henteu dipirosea ku padaleman-padaleman anu kapengkema aya dina kakawasaan (ajajaran Geusan ;lun oge kapaksa ngarurug padaleman atanapi nagri anu nolak pretensi anjeunna Geusan ;lun oge teu hasil ngalebet-keun sadayana padaleman atanapi nagri tilas kawasan (ajajaran ka /umedang larang * 3raha i2alna pretensi %ataram !1A1-& tehW Atanapi iraha dae-rah-daerah nu dibawah pretensi %ataram balik deui kana status asal, sapertos /umedang jadi mandiri deui, (arakanmun2ang, /ukapura sarta $andung nu diadegkeun ku %ataram jadi merdika atanapi *ianjur anu mekar sorangan jadi padaleman dina mangsa kakawasaan %ataramW Ari tanggal, bulan malah taun anu pasti man teu aya, katerangan sareng data anu aya pakaitna ka2ida ?& ;lah pah6li /umedang <arang sareng /umedangF /umedang <aiangmah hiji karaja-an nu wilayah na ngawengku tilas wilayah (ajajaran, "penerus" karajaaii (ajajaran 5alendrana jenengan (rabu Geusan ;lun Ari /umedang mah ngarupikeun kabupaten, $upatina nu kahiji nya eta (angeran #angga Gempol !3&, 2a2ahna mung sapa-rapat 2a2ah (riangan !112?& sabada dibagi opat ku %ataram, w6layahna oge mung sabagian ti (riangan nu diei2ingan ku 2a2ah kasebat, sanaos bupati /umedang di-angkat janten "Bpperregent" ]Q$upati 0adana& (riangan 3eu kaiungguhan teu aya patalina sareng kakawasaan kabupaten /umedang, margj kapayun ieu kaiungguhan di2epeng ku .ipati ;kur, $upati $andurjg A& langkana, paling oge tiasa dikinten-kinten mangsana !3nd Q kurun waktu& atanapi sakadar taun anu dianggap 2aket Alhasil, anu diarggap nagara tatangga di palih kulon ti taun 1A1- oge ku %ataram mah mung hiji, nya eta $an ten wungkul *irebon, ku ayana hubungan perjangjian sareng %ataram, la-mi-lami janten nagara bawahan !0ld Q EaUal& ti %ataram .ina taun 1A19 0alanda !DB*& teh ngarebut Jayakarta C& teras dirobih namina janten $ataEia sarta wilayahna diaku janten hak milikna 0alanda !DB*& nan2eb nye2eb di $ataEia har-tosna kanggo %ataram mah sabagian wilayah %ataram direbut ku 0alanda dumasar kana pretensi %ataram 1A1)atambih %ataram mendak lawan nu tohaga dina hal dagang 5an2eb nye2ebna 0alanda di $ataEia taun 1A19 teh ngarupikeun awal penjajahan 0alanda di nagara urang, 3ndonesia %ataram keukeuh peuteukeuh niat ngusir 0alanda ti $ataEia .e "aanM nyarios = " dat de %ataram Uoo genegen is de plaats Ja2arta teEeroEeien " !yen %ataram ka2ida hoyongna ngarebut tempat Jakarta & <ajeng /ultan Agung mepek balad ngarurug $ataEia (anarajang kahiji dina taun 1A2' dipingpin ku $ahureksa teu hasil, kumargi balad %ataram kedah ngalangkungan rawa-rawa sakurilingeun $ataEia, bebekelan tedaeun kirang, panarajang ti laut gagal (anarajang kadua dina taun 1A29 dipingpin ku .ipati (uger sareng .ipati (urbaya, oge teu hasil kumargi gudang-gudang tedaeun di C& (alabuan napra (ajajaran di basisir kaler, laut Jawa, nya eta /unda )alapa, !;na taun 1?2C direbut ku balad *irebon nu dipingpin ku Ialatehan, Ialatehan janten "raja" ]7 /unda )alap'a, malih sok disebut raja /unda 5ami /unda )alapa digentus janten Jayakaita .ina taun 1A19 Jayakarta direbut ku 0alanda ]DBB teras di-angken milikna 5ami Jayakarta dirobih janten $ataEia
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 'C

:&

"aan, I de, Jilid 3lt kaea ' $ijlage, # 3/ Juni 1A-><

1egal sareng *irebon kenging tatahar samemeh ngarurug dihuru ku 0alanda !DB*&, janten balad %ataram kakirangan tedaeun deui bae (angalaman peuheur ngarurug $ataEia jadi sabab /ultan Agung malik ke jero nagara Anjeunna hojong ngadainel hahalang kanggo pertahanan= 1 ka )arawang anjeunna ngintunkeun 2a2ah anu bakal maratuh !0ld Q kolonisten& K 2 rahayat (riangan anu kalabur dikempelkeun deui K ' d<na taun L 1A-1, kabupatian /umedang dibagi opatK )abupaten Ga<uh dibagi opat = $ojonglopang, ;tama, 3mbanagara sareng )awasen K - ngawangun deui mangpirang-pirang gudang pare K ? nampi gelar /ultan ti %ekah dugi ka anjeunna tiasa nga-hijikeun rahayat anu ngagem agama 3slam 1 dugi ka ? dilaksanakeunana ku /ultan Agung teh jero-ning tatahar deui kanggo ngarurug katilu kalina ka $ataEia 5a-nging ieu maksad teh teu laksana margi anjeunna kabujeng pupus dina taun 1A-? (eryogi diperhatoskeun yen waktos ngabagi kabupatian /umedang sareng Galuh janten opat kabupaten sewang, nami *ianjur mah teu kasebat-sebat "al ieu teu matak heran margi harita teu a2an aya *ianjur nu mangrupi padaleman, anu aya mah nembe 2a2ah 0ira 1anu nu mangrupi hiji Eolsgemeensehap 0ira 1anu 3 janten kapalana, langkung 2o2ogna mah 0ira 1anu 3 disebat senapati Jenengan aslina mah #aden .jayasasana, /a-parantos dipapan2enan iningpin rombongan !3nd Q pasukan& ku *irebon, anjeunna disebat 0ira 1anu !Q /enapati& 5ami 0ira 1anu nembe manggung dina sajarah nya eta dina warta nu diserat ku 0albeehm9M J^ 0albe2hm,* 0 1$GDl!2?2 op last Ean een Dorst Ean %ataram de westergrenUen tegen $antam moesten worden bes2heimd K Uoo "blee6 Ean *heribon )i 0ira 1anoe te 1jiandjoe1 met '>> huisgeUinnen **, " ! diparentahkeun ku hiji raja ti %ataram wateswates di kulon kedah dijaga ngalawan $antenK nya ku kitu ")i 0ira 1anu ti *irebon aya di *ianjur katut '>> umpi'G & "olle oge nyarios '= " bij de Eolkstelling door (uspawangsa er 11>> 2a2ah's onder 0ira 1anu bleken, waaronder 2>> die op last Ean %ataram onder hem Ean *irebon naar *ianjur waren gegaan tot der grens " !yen dina sensus ku (uspawangsa nyatana aya 11>> 2a2ah 0ira 1anu, anu di antarana 2>> diparentahkeun ku %ataram dipingpin ku anjeunna ti *irebon mios ka *i anjur kanggo ngajagi wates & "ageman sareng Dan #ees oge ngagaduhan pamadegan anu sami sareng "olle, 0albeehm di luhur )alimah kenging nyokel sanaos pondok nanging mundel pisan, ngandung sababaraha hal anu netelakeun yen = 1 *irebon kalebet kana bawahan %ataram, ngarupikeun hiji "EaUal" !3nd - nagara bawahan& 2 *ianjur !numutkeun 0albeehm& sanaos harita parantos aya, teu a2an mangrupi nagrinagri a2an, paling oge babakan lem-bur matuh 2a2ah 0ira 1anu 3K ' 0ira 1anu 1 teu a2an janten .alem, nembe kapeto janten pamingpin senapati atanapi kapala balad nu kedah ngajagi wates %ataram palih kulon= upami ayeuna man pangjnten disebat ")oman dan (asukan dan 1entorial" 1>& "o6le, Ean 1$G ZD"t '29 - 2a2ah 0ira 1anu harita jumlahna parantos aya 11>> urang leu teh seueur kanggo *ianjur
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page ':

mah anu nembe oge ngawitan bade mekai K ? 0ira 1anu 1 dina taun L 1A?? !nya eta taun diayakeun sen-sus (uspawangsa di daerah 2a2ah 0ira 1anu 3& henteu 2alik di *ianjur nanging di *ijagang K , A 2a2ah 0ira 1anu 3 disebat 'urang *irebon" netelakeun ayana hubungan sareng *irebon /umedang sareng Galuh dibagi maang-masing janten opat kabupaten, anu dibagi sanes wilayahna, nanging 2a2ahna, da ari wilayah mah kumaha sareng di mana bae 2a2ah ngagarap ta-nah /ultan Agung pupus taun 1A-?, digentos ku putrana jenengan Amangkurat 1 !1A-? - 1ACC&, disebat oge /unan 1egalwangj Amangkurat 3 henteu sapertos ramana, /ultan Agung, anu heuras teu aya kompromi ka 0alanda !DB*& Amangkurat 3 mah lin-deuk ka 0alanda !DB*& teh, henteu ngarurug deui ka $ataEia Atuh 0alanda di $ataEia ngaraos aman tiasa ngarenghap, sarta bungaheun pisan da puguh mayunan panaraiang %ataram teh sanes sisiwo matak repot 0alanda Anu janten pangpentingna kanggo 0alanda !DB*& harita mah hal dagang sareng dagang-anana, di antawisna kintunan beas ti palabuan %ataram su-pados bebas, gudanggudang DB* pinuh ku rupi-rupi barang kenging meseran ti daerah basisir %ataram )aayaan daerah (ri-angan oge ay em tengtrem, rahayatna nambihan, eta bae waktos diayakeun 2a2ah jiwa, kabupaten $andung, /ukapura sareng (arakanmun2ang, anu tadina ngagaduhan umpi '>> sewang, undak dugi ka jadi 1>>> umpi /ababaraha taun samemeh 1ACC kakiatan sareng kakawa-saan %ataram beuki ngirangan bae 1urunna kagagahan sareng kakawasaan %ataram ngahudang karep daerah-daerah anu di bawah ku %ataram pikeun mandiri, bebas sarta merdika .e Graa6nyarioskieu l l ^ = 11& .e Graa6, " J- de, 1ome (ires /uma Briental en het 1ydperi2 Ean Gods dienstoEergang op JaEa, $)3 19?2 " .e EerUwakking Ean het %ataramse geUag EerleEendigde de lust naar ona6hankelijkheid bij de rijksdelen in het bijUonder bij die aan de rand lagen *heribon, (riangan en Eooral %adura hadden Ui2h sle2hts node onder het geUag Ean de /ultan ges2hikt ", !5giranganana kakiatan kakawasaan %ataram beuki ngahirupkeun kahoyong jaai merai)a bagian-bagian karajaan pangpangna bagian anu ay a di sisi !nagara& *irebon, (riangan jeung pangpangna %adura ngan awahing ku kapaksa bae ayana dina kakawasaan /ultan teh& .isambung ku de "aan = " de JaEaanse regentjes gelijken heertjes op haarselEen te willen wesen, el2k Uoals hij het stetlen en main-tineren kan, Eoomamelijk die wat Eerre a6gelegen Uijn en in de boEenlanden " ! para bupati Jawa !ba2a = /un da& anu aralit hoyong jadi kawasa sorangan sorangan, nurutkeun ka-bisana ngurus jeung ngatur sorangan, pangpangna para bupati anu jarauh pisan sareng nu aya di pagunungan& Janten di *ianjur !daerah kulon& atanapi di %adura !daerah wetan&, kakawasaan %ataram teh parantos teu katingal, teu karaos sarta teu aya deui *ianjur anu harita parantos mekar janten padaleman, kenging disebatkeun janten padaleman anu merdika, tegesna lesot leupas tina kakawasaan %ataram 5anking ari tanggal, bulan sarta taun anu Peges merdikana Bian-jur teh kedah dipaluruh leres-leres, margi mekarna *ianjur tina hiji Eolksgemeens2hao dugi ka janten padaleman teh ngaru-pikeun niji "eEolusi" , mekarna mayeng teu ka2iri iraha-irahana rerangterang parantos mangrupi padaleman %angsa mekar kenging disebatkeun antawis 1AC>-1AC?, mangsa ngahontal tahap padaleman L 1AC? - 1A:)aayaan witayah %ataram sakumaha anu digambarkeun ku de Graa6 sareng de "aan di luhur teh ditambih ku tara ayana deui tingkah laku pamarentahan ti %ataram di daerahG /anaos kitu daerah-daerah anu dibawah ku %ataram teh ari biiontak ngamerdikakeun diri mah henteu prak, rupina lang-kung sae sareng langkung aman milih jalan ngantos runtuhna karajaan %ataram da katingalna %ataram teh parantos totolon-jongan disedek ku 1runojoyo nu barontak ka %ataram Atuh sadaya kabupatian, padaleman malih nagri pisan, anu man-diri
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page '9

samemeh aya pretensi %ataram !/umedang, %adura, *i-rebon sareng sajabina&, anu diadegkeun ku %ataram dina kakawasaan %ataram !sapertos $andung, (arakanmun2ang, /uka-pura sareng sajabina&, anu mekar ngahontal tahap padaleman dina mangsa kakawasaan %ataram !sapertos *ianjur sareng sajabina& ukur kekerot, kekejot, geregeteun hoyong geura-geura merdika bae, nyabar-nyabar maneh ti batan barontak, tapi matak 2ilaka Aya dua momentum atanapi kajantenan anu tiasa dianggo 2e2epengan dina maluruh ngadegna padaleman *ianjur, nya eta = 3 .itawisna kontrak antawis %ataram - DB* tanggal 2? Iebruari 1ACC sareng tanggal 1942> Bktober 1ACC 33 5yirorotna kakawasaan %ataram di daerah bawahan %omentum 3 teh kajantenanana di %ataram Ad 3 = )iten-kinten awal taun 1ACC di %ataram aya nu barontak, jenenganana 1runojoyo 5u keur kawasa teu mampuh numpes nu barontak Amangkurat 3 anu lindeuk ka 0alanda !DB*& lajeng, minangsaraya ka DB* )anggo pamales jasa Amangkurat 3 ngadamel kontrak %ataram - DB* tanggal 2? Ieburari 1ACC, nu pokona netepkeun = 1 %ataram ngaku sarta narima yen $ataEia milikna DB*K 2 %ataram masihkeun daerah itawis *isadane *ima-nuk ka DB* ' /awetaneun Gunung /alak, atanapi sakiduleun Gunung (mgrango dipasrahkeun ku %ataram ka DB* sarta kawengku ku kontrak tanggal 2? Iebruari 1ACCZeuk dina 7lmu 5agam man, sa2ara teoritis, yuridis - 6ormal ti 2? Iebruari 1ACC, daerah antawis *isadane - *itarum teh janten wilayah 0alanda !DB*& )anyataaanana mah henteu kitu, anu ka DB* mung "de jure" bae, an "de 6a2to" masih tetep diaku ku %ataram )anyataanana pisan mah, di daerah-daerah pretensi %ataram teh, ko-mo di *ianjur atanapi %adura mah nu tebih pisan pernahna ti %ataram, geus teu aya parentah naon-naon ti %ataram ti samemeh 1ACC oge -Atuh daerah, kabupatian atanapi padaleman teh praktis parantos bebas merdika , katambah " de jure ' DB* teu a2an tetela #upina moal lepat upami disebatkeun yen *ianjur anu merdika kalayan henteu diadegkeun ku pihak sanes nangjng estu ngadeg ku hojahna sorangan, ngadegna teh dina mangsa !3nd R kurun waktu& L 1AC? - 1A:- .ina taun 1A:- 0alanda !DB*& parantos akti6 ngajajah wilayah *ianjur #ingkesna padaleman *ianjur !padaleman Q kabupaten nu ngadeg ku hojahna sorangan, henteu diadegkeun ku kakawasaan sejen, 2ontona = *ianjur dina mangsa L 1AC?-1A:- )e2ap "kabupaten" dina ieu naskah diterapkeun kana kabupaten nu diadegkeun ku kakawasaan sejen, 2ontona= kabupaten (arakanmun2ang, $andung, /ukapura diadegkeun ku %ataram !1A-1& )e2ap "regent-s2hap" !0ld& dipake pikeun kabupaten nu diadegkeun, disahkeun atawa diaku ku 0alanda !DB* atawa "india 0alanda&, 2ontona= regents2hap *ianjur !1A91& diaku regents2hap ku DB*&, *ianjur ? 12& "de jure" Q numutkeun hukum, sa2ara hukumK "de 6a2to" Q numutkeun 6akta, sa-2aia nyata "iji nagara anu kasebat mandiri lengkep, nya eta bebas merdika, kedah ngagaduhan "de jure" sareng "de 6a2to" /ok rajeun ditambihan ku pangakuan ku nagara sanes "akekatna mah nagara anu kitu teh ngagaduhan kadolatan, /aiat aya-na atanapi ngadegna nagara biasana mah = 1 rahayatK2 wilayah ' pamarentahanK - kadolatanK ?, ditambih ku pengakuan ku nagaia sanes anu merdika 5o ? !pangakuan& osok oge dianggo ngagentosan "dejure" upami "de jure" teu dipasmkeun1 bae ku nu gad <ib kakawasaan !upamina= nu ngajajah, nagara in dung Atanapi ku matgi padaleman, kabupatian, nagri nagarana lahii soranMn, upamina nganggo Jalan "ptoklamasi" dina ngadeg mangsa X 1AC? 8 1A:-, nya eta mangsa penjajahan nu minimal a pretensi %ataram tamatK b 0alanda !DB*& teu a2an akti6 ngajaiah 1egesna antawis L 1AC?81A:- teh kabebasan pikeun mandiri keur *ianjur mah maksimal, katambih dina eta mangsa pisan *i-anjur ngahontal tahap
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page ->

padaleman !Qkabupaten nu ngadeg ku ho-jahna sorangan& .ina ieu mangsa !L 1AC?-1A:-& ay a dua kajadian nu taunna pasti, nya eta = 1 diayakeunana kontrak %ataram 8 DB* !1ACC&, nu hartos-na tamatna pretensi atanapi kakawasaan %ataram di dae-rah bawahanK sarta penjajahan DB* teu a2an akti6K 2 pertempuran balad *ianjur !0ira 1anu 3& ngalawan balad $anten nu narajang ka *ianjur !1A:>& .umasar kana katerangan di luhur taun ngadegna padaleman *ianjur tiasa dipilih salasawios taun kajantenan di luhur= 1ACC atanapi 1A:> $entenna, 1ACC netelakeun kabebasan *ianjur nu m6ksimal sarta *ianjur aya dina tahap padalemanK ari 1A:> inah netelakeun pertempuran anatara balad $anten ngalawan balad *inajur, janten peketrok urang jeung urang, tunggal bangsa 3ndonesia, malah duiur .ian taun 1ACC *ianjur keur meujeuhna gemah ripah, aya dina pun2ak kamajengan, sabab nembe ngahontal tahap pa-damelan, sadarajat sareng regents2hap anu diaku ku DB* sapertos /umedang, $andung sareng sajabina %alah dina taun 1A:> !., 2- Januari 1A:>, 0ira 1anu 3 teh disebat "regent" ku DB*, sanaos anjeunna teu diaku regent, ari dina 1A:> mah kaayaan *ianjur nuju repot, dayeuh diruksak ku balad $anten, prajurit sareng rahayat seueur anu tiwas, kakayaan rahayat meh seep sareng seueur deui katunggaraan sanesna Ad 33= G2us niti wan2i ninggang mangsa, %ataram ami sakitu gagah rongkahna teh kedah kateter ku 1runojoyo anu barontak .ina tanggal 2 Juli ' ACC Amangkurat 3, anu kawentar kadda telenges-na, boboleh teras ngantunkeun karaton Jolos ka 1egal 5anging sabada meuntas walungan Bpak anjeunna brek teu damang dugi ka pupusna Amangkurat 33 harita keneh oge ngagentos rama, malih kabujeng diangkat samemeh ramana pupus, <olosna Amangkurat 3 ti karaton ngarupikeun htji 2iri yen %ataram parantos henteu wasa ngaheuyeuk nagara palih kulon (retensi %ataram anu dikaluarkeun taun 1A1- parantos tuntur sarta dianggap henteu laku deu< 5agara, kabupatian atanapi nagri pisan estuning asa mobok manggih gorowong, hoyong mandiri ti kapengker ayeuna mendak kas2mpetan Atuh sadayana paheula-heula ngabebaskeun atanapi ngaleupaskeun diri tina kakawasaan %ataram /adaya bawahan %ataram m2n2ar man2awura, paturay paburen2ay tina simpay %ataram *ianjur anu dina mangsa eta parantos ngahontal tahap pa-daleman, langsung janten padaleman anu mandiri *ianjur anu waktos aya dina kakawasaan %ataram teu dijantenkeun padaleman, ayeuna man ngajanggelek janten padaleman anu bebas sarta merdika 1 2& 5umutkenn 2atetan *ikundul bond dina mangsa eta * T 1ACC& 1, *ipamingkis !.alemna= 5alamerta&, 2 *imapag !.alemna = 5yiuh 5agara&, ' *ikalong !.alemna = 0angsa )usumah&, - *ibalagung !.alemna = 5atamang-gala&, *ihea !.alemna = 0astu 5agara& sareng A *ikundul !.alemna = 0ira 1anu 3& sami-sami nganyatak2un yen wilayahna janten *ianjur leu teh hiji buktos yen "Eolksgemeens2hap" *ianjur dina L 1AC4 parantos dewasa, sarta aya dina tahap padaleman kalayan ngadeg sorangan henteu diadegkeun ku nu sanes !%ataram atanapi 0alanda& 12&)amertlekaan di dieu dihartoskeun = merdeka bebas tina kakawasaan %ataram atanapi merdeka sa2ara "de 6a2to" %argi an sa2ara "de jure" mah kapan dibawah DB* didasar keun karia kentrak antawis %ataram DB* tanggal 2? 6rebruan 1ACC, dipindo ku kontrak 2> Bktober 1ACC anu ngabujeng ka *ianjur, sasih .esember 1AC9 parantos anjog ka %aroberes !Q %uaraberes, kalereun $ogor, L 1? )ty& 5ya wadyabala ieu anu engkena ngajorag nagri *ianjur !2- Januari 1A:>& Jeroning ngawangun deui wilayah /umedang <arang anu ngawengku men sakuliah tilas (ajajaran baheula, (angeran /umedang, #angga Gempol "i, lajeng ngiangkeun balad ka manamana, babakuna ka daerah anu baha kana pretensi /umedang "iji-hiji dim rug supados lebet bawahan /umedang <arang, ra-hayatna diboyongan, margi nyeueuran 2a2ah hartosnya ngalegaan wilayah sareng ngaageungan komara #ahayat atanapi daerah anu bade dirurug ku
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page -1

/umedang tarapti taki-taki, 2aring2ing pa-geuh kan2ing satekah polah, di antawisna nagri *ianjur ngaya-keun tempat-tempat jaga di jalan nu sok kalangkungan ku urang /umedang, upami bade ngadon dagang ka $ataEia, nya eta di leresan pagunungan *imapag sareng pagunungan *ianjur lin-dakan "urang *irebon" !ba2a *ianjur& teh dilaporkeun ku $u-pati /umedang ka DB* /agala laporan atanapi warta atanapi serat anu katampi di benteng DB* di $ataEia ku DB* teh ra-jin pisan di2atet dina buku sadidinten 3eu buku teh disebatna ".agregister" 1?M !3nd Q register harian& <aporan bupati /umedang tea di2atet dina .agregister, dipondokkeun ".'_ .,2> Januari 1AC: 5ami !0ld - naam, 3nd Q nama, sebagai suatu istilah& *ianjur ngawitan pisan manggung dina data sajarah teh nya dina . 2> Januari lbC:, anu eusina ringkesan tina surat laporan bupati /umedang tea .i antawisna transkripsi de "aan1M kieu = 1?& ".agregister'G teh hlji buku 2atetan dintenan anu diayakeun ku DB* ;nggal aya ;poran atanapi wartos anu katampi di benteng DB*, tens haiita atanapi dinten eta keneh di2atet dina .agregister- 7ta teh teu ngandung hartos, yen peristiwana kajantenan dina dinten eta ksneh, peristiwana rnah tiasa janten lumangsung saba-baraha dinten anu kalangkung1A& Aya peibentenan transkripsi keeap "/antoir" Ode "aan, jilid 3& sareng transkripsi dina $ataEiaas2h Genoots2hap !$G& .ina $G diserat "*ontour" !$id Q omtrek, 3nd sekelilingnya& /eratan isliha mah tiasa "/antoir" atanapi "*antoir"G #upina mah leres de "aan= /antoir, anu kedah diaos 1 si an toil !M*ianjur& 1anu 3, hiji senapati ing ngalaga Anjeunna uninga kana kaayaan sareng katunaan musuh = 1 wadyabala musuh parantos 2ape sareng mopoK 2 kedah ngajagi boyongan anu sakitu seueurna ,numut- keun . l Iebruari 1A:> seueurna T:>> urang& ' kedah ngajagi gonimah mangrupi sapi-munding anu ra-tusan seueurna !dina . l Iebruari 1A:>= AC> siki& - di antawis wadyabala $anten tangtosna oge aya anu tatu /awangsulna wadyabala di pihak anjeunna jumlahna langkung alit nanging sabagian, nya eta wadyabala *ikundul, tanaga sareng wawanenna weuteuh keneh )u senapati 0ira 1anu 3 timbang taliti sareng asak pisan ngeunaan untung-rugina, lajeng anjeunna ngalaksanakeun taktik "meupeuh - maburG' ! 3ngg Q "it and run a2tion & 5yata yen taktik ieu teh matin, buktosna dina . l Iebruari 1A:> sareng .,1> April 1A:> disebatkeun kieu = !. l Iebruari 1A:>& " dat 3ngebey /anta (rana, hoo6t der nego6yen 1sitsianjor en 1sitieroua Eoornoemd, met wel 2>> Ean de Uyne jongst in een s2hermutsel met de $antammers was 2omen te sneuEelen, en het hoo6t deser $antamse roEers Jaipa .iprana hadt met Eerlies Ean 1A> der Uyne de oEerhandt ge2regen en daarop :>> Ean /anta (rana's Eol2k beneEens AC> stuP beesten Ean bu66els, koeyen en paarden tot buyt gemae2kt, en boEendien no2h wel 2 a '>>> Uielen uit de omleggende dorpen geroo6t en met sigh weghgesleept, niemand Eers2honende die geen gelt wisten op te brengen, nemende Eoorts ten eersten syn wegh oEer 1anjoulan weder na $antam uyt Ereese Ean d onse aghterhaelt te werden, " ! yen 5gabehi /anta (rana, kapala nagri *ianjur jeung *isarua nu kasebut tadi, jeung meh 2>> urang balad ladden gestaan" moal ngahalangan kana dilaksana-keunana maksud 2ulikana pikeun ngadegkeun karajaan leutik anu mandiri, anu ngawengku wilayah nu baretona diereh ku akina& /alajengna diterangkeun yen dina sasih Juli 1ACC, #angga G2m-pol 333, bupati /umedang, nalika disaur ku Amangkurat 33 su-pados sumping ka 1egal, anjeunna hent2u nedunan panyaur )itu deui dina taun 1AC: , waktos aya pangagung karaton nga-langlangan ka da2rah-daerah "tilas" bawahan %ataram pikeun ngajak supados satia ka %ataram, ku #angga Gempol dihina sarta dirampas seseratanana ;tusan %ataram teh kabur harita keneh )angga Gempol 111 kalah nyaketan $anten, nanging saterasna mah nyaketan 0alanda, anu diar2p-arep ku #angga
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page -2

Gempol 333 supados 0alanda !DB*& ngabantu anjeunna ngadeg-k2un deui wilayah /umedang <arang #ingkesna, Juli 1ACC ngarupikeun sa'at disadana loeeng kamerdikaan, sanes bae kanggo kabupatian *ianjur, naging sa-dayana daerah anu kawengku ku pretensi %ataram, nya eta sakuliah Jawa $arat kjwari, iwai ti $anten, sanaos waktos eta 1'& .e"aan Jilid 3, ka2a'C, -' %ataram teu a2an runtuh, "anging nu pasti pretensi %ataram di daerah bawahanana kenging disebatkeun parantos leungit leu ngandung hartos "renna kakawasaan %ataram di daerah palih kulon sareng wetan "%erdika" di dieu hartosna sanes mer-dika 1>>'4, sanes merdika mandiri bebas tina sagala rupi kakawasaan pihak sanes nanging "bebas tina kakawasaan %ataram" atanapi "tamatna pretentsi %ataram", 2opelna kakawasaan %ataram parantos teu katingal di daerah bawahan, sanaos engkena aya penja-jahan sa2ara "de jure", upamina ti DB* .a ari bebas 1>>`mah daerah sakurilingeun Gunung Gede sareng Gunung /alak teh ti ja-man (ajajaran oge teu a2an perenah Geura urang tataan= ngawitan janten daerah (ajajaran, saparantos runtuh diaku kalebet ka /u-medang <arang, disambung ku pretensi %ataram !1A1-&, disambung deui ku DB*, atuh dina taun 19-2 direbut ku Jepang dugi ka 19-? 5embe ti 1C-:- 9-? leres-leres merdika tug dugi ka kiwari #ingkesna aya mangsa !3nd Q kurun waktu& sananaos henteu lami, *ianjur tiasa ngarenghap nyeuseuphawa "kamerdikaan", nya eta sawatara taun samemeh 1ACC !ku margi nyirorotna kaga-gahan sareng kakawasaan %ataram di daerah bawahan palih kulon sareng wetan %ataram dugi ka pesna pisan pareum pretensi %ataram dina taun 1ACC& dugi ka sawatara taun sabada 1ACC !waktos penjajahan DB* teu a2an akti6, teu a2an aya parentah-parentah, ngintun upeti, mayar pajeg sareng sajabina, penjajahan teh nembe "de jure" bae, hartosna kasebat atanapi "resmina" dijajah, upami dina emas mah pangiten mung 12 karat& /anaos kitu, taun anu nangtoskeun !0ld Q doorslag geEend, 3nd Q menentukan& nya eta taun 1ACC, ku margi dina eta taun pretensi %ataram tamat 1inimbang mangsa sanes, mangsa anu pangkendorna penjajahan atanapi pangageungna kanierdikaan, nya eta mangsa antawis sawatara taun samemeh sareng sabada taun 1ACC, margi dina mangsa eta pretensi %ataram reupreupan dugi ka pesna pisan sarta penjajahan DB* nembe "de jure" atanapi 6ormalitas .ina eta mangsa, di *ianjur aya dua kajadian penting = 1 *ianjur ngahontal tahap padalemanK !19-2> Bktober 1ACC& 2, *ianjur nembongkeun eksistensina ku jalan mertahankeun lemah 2a< !. 2- Januari 1A:>& .ina mangsa di luhur teh, daerah-daerah bawahan %ataram anu kapengkerna kawengku ku pretensi !1A1- tea& janten sapertos anu leres-l2res mandiri, merdika bebas tina sagala rupi kakawasaan pi-hak sanes /asih Juli 1ACC ngandung sababaraha rupi kajantenan = a& 1 lolosna Amangkurat a ti karaton= 2 pupusna Amangkurat 3 K ' diangkatna Amangkurat 33 jadi /ultan %ataram leu sada-ya kajadianana di luar Jawa $arat kiwari b& 1 !pretensi %ataram tamatK 2 kakawasaan %ataram di daerah bawahanana leungitK 1 sareng 2 sanes ku margi lolosna Amangkurat 3 ti karaton, sanes ku margi pupusna Amangkurat 33, sarta sanes ku margi %ataram runtuh, da %ataram mah henteu rubuh Amangkurat 3 lolos ngantunkeun karaton soteh mundur diatur (amarentahan %ataram tetep aya keneh, mung kakawasa-anana sareng kakiatanana teu kinten nyirorotna 2& Juti 1ACC ngarupikeun taun kabebasan tina kakawasaan %a taram atanapi taun kamerdikaan daerah bawahan %ataram !2atetan = de "jure ' dipasrahkeun ka DB*&, Aya ' rupi
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page -'

kamerdikaan daerah = 1 merdikana deui atanapi wangsulna deui kana kaayaan sarta status samemeh aya pretensi %ataram !pretensi %ataram taun 1A1-& kanggo kabupatian, padalernan atanapi nagri anu parantos aya, sarta merdika samemeh pretensi %ataram !/umedang, %adura, *irebon& K 2 ngawitan merdikana kabupatian, padalernan anu dia-degkeun ku %ataram dina mangsa kakawasaan %ataram, sapertos $andung, /ukapura, (arakanmun2ang sareng sajabina K ' merdikana kabupatian, padaleman atanapi nagri anu mekar ku hojahna sorangan dina mangsa kakawasaan %ataram, sapertos *ianjurK d& gubragna kamerdikaan sadaya kabupatian, padaleman atanapi nagri oge tanpa disarengan perjoangan !0ld Q strijd, 3ng Q struggle& naon-naon, da gubragna kamerdikaan teh estu timbul ku turunna kagagahan sareng kakawasaan %a-taramK e& sa2ara teoritis, yuridis-6ormal daerah antawis *isadane - *itarum janten bawahan 0alanda !DB*& dumasar kana kontrak 2? Iebruari 1ACC leu serensumeren dipindo dimuat dina kontrak kadua tanggal 2> Bktober 1ACC sarta daerah nu dipasrahkeun ka 0alanda !DB*& ditambin ku daerah antawis *itarum - *ipunagara 5ya dina kontrak ieu saleresna /ume-dang, $andung sareng sajabina warangsul deui kana status samemeh pretensi %ataram K 6& .ina kanyataanana daerah-daerah kasebat di luhur "de 6a2toG- na mah mandiri, bebas me1dika, d;gi ka dongkapna utusan DB* ngaroris daerah nu dipasrahkeun ka 0alanda !DB*& )anggo *ianjur mah, dugi ka L 1A:>, margi dina taun eta parantos aya 0alanda dongkap 1ina katerangan di luhur tiasa kauninga 6akta sareng 6aktor anu netelakeun yen wilayah Jawa $arat, salian ti $anten, *irebon, bebas deui tina kakawasaan atanapi pretensi %ataram rt Iolow up" !Q akibat salajengna&, daerah anu kapengkerna diereh ku %ataram wangsul deui kana status samemeh pretensi %ataram, tegesna daerah teh janten sapertos mandiri leres !"de jure" kakawasaan %ataram digentos ku DB*& Iakta sareng 6aktor dimaksad tiasa digolongkeun sapertos di handap= 1 sa2ara teoritis, yuridis V 6ormal = kontrak %ataram -DB*, tanggal 2? Iebruari 1ACC, nu dipindo ku kontrak 2> Bktober 1ACCK 2 sa2ara teu 6ormal = Amangkurat 3 lolos ti karaton, 2 Ju) ' 1ACC, sarta teu wasa deui ngaheuyeuk daerah bawahan K ' 6aktor penunjang = a kakiatan sareng kakawasaan %ataram surud sa2ara ngadadak pisan !1AC>- 1ACC&K ? b teu aya deui polah-pamarentahan %ataram di daerah, komo di nu tebih pisan mah ti %ataram K A 2 aya kahoyong ageung atanapi tekad daerah pikeun mandiri, bebas merdika tina kakawasaan sanes K C /upados gampil maluruhna sareng langkung e2es, teu aya lepatna upami momentum sareng data kasebat di luhur di-rekon-struksi deui ;rang ngawitan ku padaleman *ianjur : (arantos diterangkeun di payun yen dina mangsa kakawasaan %ataram, !1A1-1ACC&, padaleman *ianjur mah teu a2an ngalalakon .ina taun eta 2a2ah 0ira 1anu 1 nembe mangrupi hiji "kesatuan masyarakat" !0ld Q Eolksgemeens2hap&, lajeng naek kana ka-senapatian 0ira 1anu 1 harita kapapan2enan ngajagi wates wilayah %ataram palih kulon ! L 1A?> & /amemeh 1ACC "ke-satuan masyarakat" 0ira 1anu 3 parantos ngahontal tahap padaleman, naging ku %ataram henteu kantos
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page --

didamel kabupatian, tia-sa janten ku margi kakawasaan %ataram parantos luntur, malih %ataram teu wasa deui ngaheuyeuk daerah bawahan palih kulon, Atuh 0ira 1anu 3 oge teu kantos janten .alem atanapi bupati %ataram 5u mawi henteu aya piagem %ataram ngeunaan angkatan 0ira 1anu 3 janten bupati sanaos dipilari di mana sarta ka mana oge 5umutkeun kontrak 2? Iebruari 1ACC sarta dipindo ku kontrak 2> Bktober 1AC4, daerah nu ngawengku *ianjur kiwari, nya eta antawis *isadane - *itarum, lajeng ditambih ku daerah antawis *itarum - *ipunagara, dipasrahkeun ka 0alanda !DB*& 9 .ina perjangjian antawis %ataram, - DB*, 19-2> Bktober teh ditangtoskeun yen = 1> 1 wilayah sakuloneun ;jung Jawa !*isadane& dugi ka walung-an )arawang !*itarum&, ka kalema 6edj Jawa, ka kidulna laut "india, diserenkeun ka DB* katut sagala pangeusinaK 11 2 wilayah sakuioneun walungan )arawang !*itarum& dugi ka walungan (amanukan, ka kalerna laut Jawa, ka kidulna laut "india diserenkeun ka DB* katut sagala pangeusina /adaya rahayat kedah ngaku sareng taat ka DB* anu janten panguasa anu sah K 12 ' DB* dipasihan mono poll dagang rupi-rupi barang 1' )awitna mah %ataram teh bade nyuhunkeun tulung ka $anten dina mayunan 1runojoyo 5anging ku margi $anten teh kalah ngabantu 1runojoyo, lajeng bae %ataram neda tulung ka DB* 15aon margina $anten ngabantu 1runojoyo W $anten aya 1? pikir kadua leutik, nya eta hoyong nyandak deui dua (angeran turunan *irebon anu diboyong ku 1runojoyo )u 1runojoyo dipasihkeun, teras duanana di2andak ka $anten, malih enggal dijantenkeun /ultan, namung aranjeunna dipapan2enan kedah ngalebetkeun *irebon ka $anten Akibat polah $anten kitu teh, hubungan %ataram - $anten janten renggang, malih dugi kajadi mumusuhan 1A *indeknya mah , daerah-daerah nu aya dina kakawasaan %ataram teh warangsul deui kana status asal samemeh pretensi %ataram-*ianjur mah nya janten padaleman nu mandiri, 0irat 1anu I dina . 2- Januari 1A:> disebat "regent1' 1C %angsa 1AC> - 1ACC ngarupikeun saptawarsa kabebasan tina kakawasaan %ataram kanggo sadaya bawahanana 1aun 1ACC mangrupi taun kabebasan sadaya, sasarengan !3nd Q bersama& sareng kabupatian, padaleman atanapi nagri sanes anu kapeng-kerna sami-sami diereh ku %ataram, sapertos $andung, (ara-kanmun2ang, /ukapura, %adura sareng sajabi ti eta !;lan lali, nu dimaksad merdika atanapi mandiri teh nya eta bebas tina pretensi %ataram atanapi penjajahan minimal ku DB*& /alangkung mah gubrag lahirna padaleman *ianjur nu mandiri teh henteu disarengan ku "heroisme, patriotisme' henteu aya perjoangan !0ld Q strijd, 3ngg Q struggle& naon-naon, estuning kabaud ku kontrak %ataram DB*, surudna kakawasan %ataram, di-tambih ku kahoyong mandirina daerah-daerah nu diereh ku %ataram /aleresna aya oge perjoangan 0ira 1anu 3, nya eta ngikilitik ti leuleutik, ngamumule nepi ka gede "kesatuan ma-syaraka6 dugi ka ngahontal tahap padaleman leu teh saneG karsa sareng karya alit-alit kanggo jaman harita mah (erjoangan, heroisme, patriotism2 sarta eksistensi padaleman *ianjur nu man-diri ngawitan katingal dina . 2> Januari 1AC:, waktos 0ira 1anu 3 ngadamel pos pangjagian di pagunungan *imapag sareng pagu-nungan *ianjur Ari nu tetela pisan mah dina . 2- Januari 1A:> !paluruh $ab ieu di pengker& .upi *ianjur nu mandiri teh bebas tina kakawasaan *irebon W ;rang 2utat u2apan de "aan, jilid 33, ka2a 121 = ** is het niet onwaars2hijnlijk dat hier de sti2hting Ean 1jiandjoer wordt bedoeld^ waarbij niet a an koloni-seenng Ean uit de hoo6dstad *heribon behoe6t te worden geda2ht'" ! tiasa janten anu dimaksad di dieu teh ngadegna
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page -?

*ianjur kalayan teu kedah ngemutkeun kana kolonisasi ti dayeuh !3nd Q ibukota& *irebon& *ianjur anu dilahirkeun ku kajantenan, polah %ataram mah henteu sami sareng nagri sanes anu diadegkeun ku 2a2ah asal ti *irebon *ianjur ieu mah ngadegna teh sanes ku margi kolonisasi 2a2ah ti *irebon, janten bebas ti *irebon sanaos upamina katingal ayana pangaruh *irebon 3antaran 0ira 1anu 3 terah /u-nan-sunan 1alaga 1ina katerangan di luhur tiasa kauninga sareng tiasa disebat-keun yen 0ira 1anu 3 teh janten .alem mandiri antawis 1A4> -L 1A:1, kalayan pokal ku anjeun sanes diangkat ku %ataram )umaha ari *irebon W $aheulana mah $an ten sareng *irebon teh 2aket sareng layeut margi sanes nu lian, tunggal saderek mindo, mintelu sareng saterasna, tegesna ngahiji pisan 0aktos *irebon ngaraos yen ku %ataram bade dileupaskeun, *irebon teh milih mihak ka DB*Mti batan ka $an ten 0adyabala $anten anu nuju aya di daerah *irebon ku DBXbkan-tos diusir ka luar daerah *irebon, saJajengnaMDB* ngajagj *irebon supados tetep aman /aterasna mah *irebon oge ngadamel kontiak sareng DB*, tanggal C Januari 1A:1 Akibatna hubungan $anten - *irebbn j an ten renggang 5ya ieu pisan ami diarep-arep ku DB*M tilu kakiatan utama nu ay a di Jawa $arat, nya eta $anten, *irebon sareng /umedang, supaya paketrok, marumusuhan, sarta silih rurug DB* mah lalajo bae, diantep sina baro2ok sarta teu walakaya, margi tilu kakiatan teh sawaktoswaktos tiasa ngabahayakeun DB*, komo upami tiluanana ngahiji teras ditambih ku padaleman araht, sapertos *ianjur ;padi upami %ataram sapertos jaman /ultan Agung, DB* teh pasti "angkat kaki" ti lemah 2ai unmg, 3ndonesia Asal katmgal aya kakiatan anu akur sareng nu sanes, DB* enggal milari bibit papaseaan, dikotektak naon bae anu l2apendak sarupaning mumusuhan, sanaos sadaya pihak katalian ku kawargjan, saderek atanapi putra sareng rama /aleresna dina unggal papaseaan oge DB* nu gaduh pokal, 2opelna ngiring nyeuneuan (ulitik "diEide et impera" !bengkahkeun tuluy jajah& teh parantos janten niat ti mimiti DB* nineakkeun suku-na nan2eb nye2eb di bumi 3ndonesia, nu dikawitan ku ngarebut Jayakarta taun 1Al y , sanaos tujuan asalna mah bade dagang milari untung ku i2al galeuh rupi-rupi bungbu !3nd Q rempah& ti wilayah 3ndonesia )ajurung ku napsu hayang langkung untung, teras bae ngarebutan daerah, saeutik-saeutik lajeng diaku janten hak milikna dugi ka ahirna sakuliah wilayah 3ndonesia diaku ku DB*, pribumi mah jadi teu ngagaduhan milik naon-naon tegeliii(janten numpang ngiring hirup, estu minggang paribasa jati kasilih ku junti *itra yen sadaya tanah janten milikna teh di-jantenkeun dasar poko hukum agraria "india 0alanda M Aya deui anu peryogi diperhatoskeun nya eta kabupaten /umedang 0aktos harita anu janten bupatina jenengan #angga Gempol !333& anu nuju gandrung hoyong ngawangun deui wilG 1-& #ingkesna eta dasar pokok hukum agraria teh kieu = /akabeh tanah anu teu bisa dibuktikeun yen milik hip jalmi !0ld Q tanah eigendom&, nya eta tanah nagara /apertos nu kauninga tanah milik oge kalebet kana tanah anu teu tiasa dibuktikeun hakna, tegesna teu aya serti6lkatna . Janten tanah miiik oge kalebet tanah nagara !0ld Q onErij laMdsdomein&, nya eta tanah nagaia teu bebas, sanes tanah gaduh anu nyi2inganana ti mimiti kaiuhunna yah /umedang <arang numutkeun ingkang buyut Geusan ;lun, anu ngawengku meh sakuliah tilas nagara (ajajaran /umedang oge kawitna lebet kawasan %ataram, lajeng dipasrahkeun ka DB* numutkeun kontrak ka-2 tanggal 2> Bktober 1ACC /umedang lebetna ka %ataram teh sanes ku margi dirurug ku %a-taram nanging ku pokal sorangan $upati /umedang ngadeuheus langsung ka raja %ataram nyuhunkeun supados dijanten-keun bawahan %ataram <ajeng bupati /umedang diangkat jan-ten $upati 0adana !0ld Q Bpperregent& di palih kulon, nya eta di (nangan harita 5gawitan taun 1ACC, /umedang oge sami ngaraos wangsul deui kana status asal, janten mandiri deui, mung "Gde jure,J man ka DB* numutkeun kontrak ka-1 sareng ka-2 %ataram - DB* nu kaunggel di luhur (arantos lami /umedang hoyong ngawangun deui wilalayah /umedang <arang, 2ita-2ita Geusan ;lun sabada runtuhna (ajajaran Atuh barang uninga yen mandiri deui sanaos mung
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page -A

sa2ara "de 6a2to" rehna %ataram runtuh ku 1runojoyo nu ba-rontak, lajeng bae /umedang teh ngarurugan kabupatian ata-napi nagri anu baha kana pretensi /umedang !<arang&, babakuna daerah di basisir kaler sapertos *iasem, (amanukan, (agaden sareng sajabina /anaos di tempat eta teh nuju aya wadyabala $anten, teu weleh dirurug /umedang ngamangpaatkeun hubungan "de jure" sareng DB*, nyuhunkeun bantuan balad sareng paka-rang )u DB* ditedunan bae da diburuhan wiJayah basisir kaler, sanaos ukur janii din a hasilna pamaksadan /umedang )itu deui $anten anu ngalaman polah *irebon biluk ka DB*, %ataram anu neda tulung ka DB*, /umedang minangsaraEa ka DB*, lajeng bae $anten singkil ngiangkeun balad, nya eta urang $anten, urang %akasar, malm aya oge urang $ali ;rang 1angerang mah ngarupikeun balad gembleng dipapan2enan husus ka Gudu-gudu kanggo nangkep *akrayuda 5giangkeun wadyabala $anten teh jeroning ngalaksanakeun ekspedisi hukuman !0ld Q stra6 ekspditie& Janten hen teu heran upami $anten paamprok sareng "urang *irebon", /umedang, komo sareng DB* mah teras bae ditarajang /alahsawios pasukan $anten .i6e Ean /eribon hebben alsmede in't geber2hte /imapa2k en 't /antoir !lees = 1siantoir& beset, dat de 2oopluij-den niet meer naer $ataEia mogen gaan" ! jalmi-jalmi ti *irebon geus ngarebut4nyari2ingan pagunungan *imapag jeung pagunungan *ianjur, yen padagang-padagang teu meunang anndit deui ka $ataEia& Anu dimaksad G'urang *irebon" teh nya eta wadyabala 0ira 1anu 3, nu ngayakeun pertahanan di pagunungan *imapag sareng pagunungan *ianjur, ku margi *irebon sareng /umedang pasea perkawis /agaraherang /alian ti eta, 0ira 1anu 1 oge ngaraos sarta uninga ayana pulitik ekspansi !rtgarekahan wilayah& /umedang <ajeng an-jeunna ngayakeun pos pangjagian di pagunungan *imapag sareng pagunungan *ianjur, sakumaha nu kaunggel dina . 2> Januari 1AC: tea 1indakan ieu teh diayakeun ku 0ira 1anu kanggo ngajagi kaamanan sareng mertahankeun kamerdikaan padaleman *ianjur, sanes ku tantaran aya parentah ti kakawasaan sanes nu langkung luhur "al kasebat nembongkeun = 1 patriotisme !Q "semangat'G ngabela lemah 2ai& 0ira 1anu 3 sarta rahayatna K 2 eksistensi padaleman *ianjur nu merdikaG .ina seratna teh (angeran /umeaang !. 2> Januari 1AC:& nyuhunkeun supados pagunungan *imapag sareng pagunungan *ianjur dianiankeun deui ku DB*, nanging DB* henteu nedunan pamundut (angeran /umedang, rupina diantep sareng dihaja /umedang - *irebon sina parasea ambeh baro2ok .ina momentum . 2> Januari 1AC: henteu teges eksistensi padaleman *ianjur sa2aia merdika, ku margi *ianjur katingalna atanapi dianggap bawahan *irebon, /alajengna (angeran /umedang ngintun wadyabala ka *i-damar sareng /agaraherang dina tanggal C Agustus 1AC: !. '> Agustus 1AC:& #ahayat *idamar seueurna :> urang, teu a2an kaetang awewe sareng barudak, ditambih ku rahayat /agara-herang 12> urang, diboyong ka /umedang %aksadna ngempelkeun rahayat teh kanggo nambih komara !pangaruh& .i-susul deui ku panarajang ka *idundul pisan dina tanggal 1- Agustus 1AC: !. 2 /eptember 1AC:& #ahayat *idundul oge, L - '>> urang diboyong ka /umedang Bge dina momentum . '> Agustus 1AC: sareng . 2 /eptember 1AC: teu e2es eksistensi padaleman *ianjur ami merdikG 72es^ tetelana sarta nyatana yen padaleman *ianjur teh meraika nem-be dina . 2- Januari 1A:> $anten henteu hasil narik deui *irebon ti %ataram, *irebon kalahka ruket jeung kumpeni .itambih ku polah /umedang anu tihothat ngarurug nagri-na-gri anu aya dina kakawasan $anten, sapertos *iasem, (ama-nukan sareng sajabina <ajeng bae $anten singk;, ngintunkeun wadyabala kanggo ngarurug !raid& dina raraga ekspidisi hukuman ka pos-pos anu biasa masihan idin ngalangkung ngakutan hasil tatanen sareng ingon-ingon ka $ataEia Anu janten tujuan utama man nya eta /umedang atanapi tiasa oge benteng 0alanda anu aya di )arawang
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page -C

.i payun parantos diterangkeun yen gubragna kamerde-kaan *ianjur teh saliwatan mah katingalna henteu disarengan ku "heroisme" sareng "patriotisme" !3nd - kepahlawanan dan patriotisme& akibat leungitna pretensi %ataram 1A1- Ari tanggal, sasih sarta taunna mah henteu pasti /a2ara teoritis, Euri-dis 6ormal mah seepna pretensi %ataram teh keur *ianjur mah 2? Iebruari 1ACC /a2ara analogi atanapi logika, seepna pretensi teh sababaraha taun samemeh 1ACC Janten katingal ayana eksistensi *ianjur anu teges mah dina momentum . 2- Januari 1A:>, waktos 0ira 1aunu 3 sareng masarakat *ianjur ngabela, toh pati jiwa raga, lemah2aina, nya eta *ianjur "eroisme sareng patriotisme nonjolna mah tetela dina waktos 0ira 1anu 3 sareng 2a2ah *ianjur ngabela sarta mertahankeun lemah 2aina, nya eta nagri *ianjur mayunan panarajang balad $anten leu kapahlawanan sareng patriotisme beuki ageung hargana upami ditingali tina kaayaan balad $anten nu seueurna L :>> urang, nu diwangun ku urang $anten, %akasar sareng $aii, sadayana "ahli" jurit petingan Ari wadyabala 0ira 1anu 3, ea2ahna oge dietang katut orok sareng aki-aki nini-nini, jumlahna teh mung L 1?>> 1iasa di-2ipta yen pasukanana teh moal ngalangkungan ->> - ?>> pra-jurit, kitu oge upami diayakeun mobilisasi sadaya !*a2ah 0ira 1anu 3 dina taun 1A?>-han mung aya L 11>>jiwa& $egalan pati pangrongkahna, anu kaalaman ku *ianjur ti ba-rang mirhiti ngadeg padaleman *ianjur dina taun 1ACC, bebas tina kakawasan %ataram, kejadianana dina ahir sasih Januari 1A:> 5ya dina ieu begalan pati padaleman *ianjur, anu me-kar jeronlng kakawasan %ataram tapi teu didamel kabupatian ku %ataram sarta *ianjur ngaku sorangan jenten padaleman dina taun L 1ACC, dibela sarta dipertahankeun seseepan, toh pati jiwa raga ku 0ira 1anu 3, sa2ara eakal bakal sarta .alem kariiji, sasarengan sareng 2a2ah *ianjur 0ira 1anu 3 ngintun serat ka 0alanda !DB*& minangsaraya bari laporan yen dirurug, seratna di2atet dina . 2- Januari 1A:> 3eu teh henteu ngirangan 2itra kapahlawanan !heroisme sarta patriotisme& 0ira 1anu, margi sa2ara yuridis-6ormal kapan padaleman *ianjur teh geus dipasrahkeun ka DB* ku %ataram nu-mutkeun kontrak tanggal 2? Iebruari 1ACC tea Jantert 0ira 1anu 3 nedunan perjangjian anu dimuat dina kontrak %ataram -DB* sanes ku lantaran pokalna sorangan /arengna deui sanes .ae 0ira 1anu 3 anu minangsaraya ka DB* teh, dalah %ataram anu sakitu gagahna, $anten, *irebon, /umedang, oge ringkesna sadayana kabupaten, padaleman atanapi nagri di Jawa $arat waktos harita, sarta daerah-daerah sanes di luar Jawa $arat, baba-kuna ari kapeped dina "perang", minangsarayana teh ka DB* )atambih nya kieu pisan anu diarep-arep ku DB*, malih DB* sa2ara "kunstmatig" teu liren ngabina sareng melak bibit papa-seaan, pa2engkadan, bibit 6itnah, pertempuran antawis para kapa-la, bupati, raja, sultan sareng sajabina leu teh sajalan sareng pu-litik "diEide et impera" - na, hiji 2ara nu pangmatihna kanggo mayunan para kapala, bupati sarta raja di 3ndonesia dina mangsa eta %angga urang sasarengan maluruh pertempuran *ianjur dina sasih Januari 1A:>, pertempuran teu saimbang antawis balad $anten sareng balad *ianjur (ertempuran ieu teh kanggo *ianjur mah teu kinten rongkahna sarta salami ngadegna, *ianjur teh henteu ngalaman deui pertempuran sapertos anu di2atet dina . 2- Januari 1A:>, malih ku 0alanda !DB*& dugi ka sababaraha kali di2atet dina dagregister, dugi ka tiasa ngabi-ngungkeun naha pertempuran teh eta keneh, ku pasukan $an-ten eta keneh !hartosna mung aya hiji pasukan $anten bae&, naha pertempuran teh lamina men 2Vi sasih W #upi-rupi pertarosan sareng pamendak tiasa timbul )umargi kitu, katambih-tambih balad $anten anu ngarurug teh ahima ka-labur kalayan seueur karugelanana leu pertempuran mertahan-keun lemah 2ai teh teu kinten ageung hartosna sarta pieunteung-eun balarea, hususna masarakat *ianjur .ina sasih .esember 1AC9 wadyabala $anten ngalangkung ka %aroberes OQ %uaraberes, kalereun $ogor di sis *isadane& $upati 3n2etrap !Q *iteureup& lapor ka $ataEia !. 9 .esember 1AC9& yen aya wadyabala $anten seueuma :>> urang dipingpin ku ' hulubalang ngajugjug /umedang /asih Januari 1A:> wadyabala *ianjur anu dipingpin ku /antaparana, megat baiaa $an-ten, der bae perang 2ampuh rongkah pisan 0ira 1anu 1 ngintun serat ka DB* !. 2- Januari 1A:>& nu unggelna di antawisna kieu=
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page -:

" .esen brie66 komt Ean Aria 0iera 1anou aan den 2apteyn "artsin2k4 $y desen brie66 maa2k i2k uw het Eerlies Ean al uw Eol2k bekent "aere negorie is 1sitan-jor geheeten en door de $antemmers EernieltK het hoo6t der $antemmers is )ingwey Jaja di (rana en hee6t by sigh C>> gewapende mannen, waeronder 1?> Uoo %a 2assaren als $aleyers bennen )ingwey /antaprana is neEens no2h 1 loera Ean ons door de $antammers ge-doot en het gemeene Eol2k Ean 't geberghte is ontelbaer .e $antammers hebben daarentegen -C Eerlooren en dit is dat i2k bidde = indien de /ousouhounangh %an-kourat no2h geholpen wert, dat wy met Eol2k oo2k mo-gen geholpen werdenK 1>' soo bu66 els als 2oebeesten hebben se Ean de 2oopluyden genomen en buyten eynde 0aar se deselEe Eergadert hebben, is in 1sitsanjor en 1sitseroua 0at buyten dese brie66 meer te seggen Ealt, weet $agus /oeta 0atsiana " !leu surat asalna ti Aria 0ira 1anu ka kapten "artsin2k, )u ieu surat kuring ngabejaan karugian rahayat 1uan 5agrina disebut *ianjur jeung dian2urkeun ku urang $an-tenK kapala urang $anten nya eta )i 5gabehi Jay a di (arana ngabogaan C>> urang make pakarang, di antarana 1?> urang %akasar jeung $ali )i 5gabehi /antaprana jeung 1 lurah ti urang dipaehan ku urang $anten jeung rahayat umum ti pagunungan henteu kaitung ;rang $anten sabalikna kaleungitan -C jeung ieu pamenta kuring= lamun /usuhunan Amangkurat masih ditulungan, kuring jeung rahayat oge kudu ditulunganK maranehna geus ngarampas 1>' munding jeung sapi ti padagang-padagang jeung teu aya watesna .i mana maranehna kumpul nya eta di *ianjur jeung *isarua Anu kudu di2aritakeun di luar ieu surat, $agus /uta 0atsiana te-rangeun& <angkung ti payun sawatawis katerangan= 1 5umutkeun kontrak tanggal 2? Iebruari 1ACC antawis %a-taram - DB*, dikiatkeun ku kontrak tanggal 2> Bktober 1ACC, ti mimiti tanggal 2? Iebruari 1ACC, daerah anu ngawengku *ianjur parantos janten daerah bawahan DB* !sa2ara de jure& )atambih *irebon sabada leupas ti %ataram biluk ka DB* Janten 0ira 1anu 3, urang *irebon, ngintun seratna ten ka DB*di $ataEiaK 2 0ira 1anu 3 nyebatkeun " uw Eol2k " !Qrahayat anjeun&, hartosna yen rahayatna dibawah ku DB* !sa2ara " de jure 'G& ' 0adyabala $anten teh nya eta urang $anten R katut ' 1?> urang %akasar sareng $ali !ieu supados ulah kaliru sareng wadyabala $anten anu ngan ukur urang 1angerang wungkul&K - .ina ieu serat " *ianjur " teh hiji nagri !0ld R negorij& sanes hiji pagunungan sapertos dina . 2> Januari 1AC: 1egesna *ianjur teh dina taun 1A:> parantos ngarupikeun nagri nanging nagri bawahan ti nagri *ikundulK *ikundul jadi puseur nagriK ? 1ina ke2ap " haere negorie " tiasa ditarik ka2indekan yen waktos harita 0ira 1anu 1 teh henteu 2alik di *ianjur nanginc di *ijagang, !*ikundul&K A 5umutkeun sumber sanes wadyabala $anten anu tiwas teh aya 1A> urang janten sanes mung ukur -C urang 0alanda (VOC) henteu ngintun bantuan ka 0ira 1anu 3 sanaos dina serat diterangkeun yen wadyabala *ianjur kase-dekkeun .ina taun eta, 1A:> *ianjur ku DB* nu ngagaduhan "de jure" teu a2an disamikeun sumawonten didamel padaleman mung dianggap hiji nagri biasa bae 5u tetela mah pulitik 0alanda teh anu kasebat " diEide et impera " tea (ara raja atanapi .alem parasea silih-rurug oge diantep sina baro2ok dugi ka teu walakaya dua pihakanana, anu alakur oge ngahaja diangsonan /aparantos yakin henteu aya bantuan ti DB* lajeng 0ira 1anu 3 mepek deui wadyabala, ayeuna mah wadyabala *ianjur teh ditambih ku wadyabala *ikundul .ina raraga ngayakeun panarajang balesan,0ira 1anu 3 teh bade ngarebut deui 2a2ah anu diboyong ku wadyabala $anten !(arantos diterangkeun di pa-yun yen anu sok janten rebutan teh sanes daerah, namung 2a2ah, margi seueur 2a2ah hartosna ageung komara& .ina ieu serangan balesan katingal "patriotisme" sareng seni taktik tempur 0ira
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page -9

1anu 3, hiji senapati ing ngalaga Anjeunna uninga kana kaayaan sareng katunaan musuh = ' wadyabala musuh parantos 2ape sareng mopoK kedah ngajagi boyongan anu sakitu seueurna !numut-M keun . l Iebruari 1A:> seueurna T:>> urang& kedah ngajagi gonimah mangrupi sapi-munding anu ra-tusan seueurna !dina . l Iebruari 1A:>= AC> siki& A di antawis wadyabala $anten tangtosna oge aya anu tatu /awangsulna wadyabala di pihak anjeunna jumlahna langkung alit nanging sabagian, nya eta wadyabala *ikundul, tanaga sareng wawanenna weuteuh keneh )u senapati 0ira 1anu 3 timbang taliti sareng asak pisan ngeunaan untung-rugina, lajeng anjeunna ngalaksanakeun taktik "meupeuh - maburG' ! 3ngg Q "it and run a2tion & 5yata yen taktik ieu teh matin, buktosna dina . l Iebruari 1A:> sareng .,1> April 1A:> disebatkeun kieu = !. l Iebruari 1A:>& " dat 3ngebey /anta (rana, hoo6t der nego6yen 1sitsianjor en 1sitieroua Eoornoemd, met wel 2>> Ean de Uyne jongst in een s2hermutsel met de $antammers was 2omen te sneuEelen, en het hoo6t deser $antamse roEers Jaipa .iprana hadt met Eerlies Ean 1A> der Uyne de oEerhandt ge2regen en daarop :>> Ean /anta (rana's Eol2k beneEens AC> stuP beesten Ean bu66els, koeyen en paarden tot buyt gemae2kt, en boEendien no2h wel 2 a '>>> Uielen uit de omleggende dorpen geroo6t en met sigh weghgesleept, niemand Eers2honende die geen gelt wisten op te brengen, nemende Eoorts ten eersten syn wegh oEer 1anjoulan weder na $antam uyt Ereese Ean d onse aghterhaelt te werden," ! yen 5gabehi /anta (rana, kapala nagri *ianjur jeung *isarua nu kasebut tadi, jeung meh 2>> urang balad manehna tiwas teu a2an lila bertempur ngalawan urang $anten, sarta kapala rampog $an ten, J ay a .iprana, kalawan karugian 1A> baladna bisa ngawasa sarta ku kituna hasil ngagonimah :>> urang rahayat /anta (rana jeung AC> sasatoan munding, sapi jeung kuda, sarta salian ti eta masih maling 2 a '>>> jiwa ti kampung-kampung sakurilingeunana sarta dibawa ku maranehna, teu ay a anu bisa digantian anu teu bisaeun ngayakeun duit man, maranehna terus nyokot jalan mimiti ngaliwatan 1anjoulan !*ijulang W& balik deui ka $anten sabab sieuridiudag ku pihak urang !0ira 1anu 3&, !. 1> April 1A:>& GG , die Ean de negoryen 1se2undul en 1sianjur hadden tegen de $antammers slaags geweest en na 't Eerlies Ean twee haerer opperhoo6den !welkers 2oppen op *heribon waren opgebragt& de Elugt moeten nemenK " ! maranehna nu ti nagri *ikundul jeung *ianjur geus bertempur ngalawan urang $anten sarta saenggeus kaleungjtan dua urang ti antara hulubalangna !sirahna dikirimkeun ka *irebon& kapaksa kalabur & 1ina 2atetan di luhur tetela sakumaha ageungna wawanen 0ira 1anu 3 nu geus wani ngarebut deui boyongan sareng gonimah ti pihak musuh, kalayan musuh mabur (eryogi diperhatoskeun yen antawis . 2- Januari 1A:> sareng 1> April 1A:> teh aya lolongkrang waktos 2i sasih leu hen teu ngandung hartos yen pertempuran antawis wadyabala $anten ngalawan wadyabala 0ira 1anu teh salami 2Vi sasih, margi dina . l Iebruari 1A:> oge apan musuh !wadyabala $anten& parantos mabur <amina pertempuran anu langkung tepatna mah 'tiasa dietang sa2ara militer, logika atanapi matematika kinten-kinten sabaraha dinten anu diperyogikeun ku 0ira 1anu 3 kanggo memeres tilas per-tempuranana di *ianjur sanes di *ikundul, nimbang-nimbang siasat sareng sajabina /abada pertempuran ngalawan $anten rengse, wewengkoh *ianjur teh aman tengtrem, *ianjur lir aya dina jaman kaemasan, sanaos waktos eta daerah *ianjur sa2ara "de jure" parantos aya dina kakawasan 0alanda !DB*& numutkeun kontrak tanggal 2? Iebruari 1ACC tea, nanging ieu "de jure" teh teu kinten ipisna, kenging disebatkeun teu karaos sarta teu kauninga ku daerah nu dibawah ku %ataram, komo deui anu tebih mah /a2ara "de 6a2to" mah daerah bawahan
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page ?>

%ataram teh masih ka %ataram ".e 6a2to" nembe liren dina tanggal 2 Juli 1ACC, ku kontrak %ataram )atambih-tambih parantos lami tingkah laku-pamarentahan %ataram teu aya di daerah, janten *ianjur sareng daerah bawahan %ataram sanesna kenging disebatkeun leres-leres mandiri, bebas merdika )amerdikaan ieu teh kanggo *ianjur mung dugi ka sasih Juli 1A:>, margi dina taun eta 0alanda parantos ngalanto ngaroris ka daerah *ianjur )u tukang pantun mah jaman kaemasan teh sok rajeun di hariringkeun kieu = Gemah ripah loh jinawi K #eaketan rea keton K $ru di juru bro di panto K $un2ir leuit loba duitK /epi paling towong rampog K #epeh rapih silih asah silih asih K #atu adil palamarta K 1ata titi duduga prayoga /abada taun 1A:> mah henteu patos seueur wartos ngeunaan 0ira 1anu 3, rupina anjeunna parantos ngawitan ngantunkeun ka-dunyaan ngawisik diri ngisat salira, dupi urusan ngeunaan pama-rentahan sadidinten di payunan ); putrana jenengan 0iramangga-la anu saparantos janten .alem nganggo gelar 0ira 1anu !33&, sami sareng rama /eueur keneh data-data anu ningalikeun yen urusan padamelan dilaksanakeun ku 0ira 1anu 33 sanaos 0ira 1anu 3 jumeneng keneh sareng henteu nge2agkeun kadaleman 0iramanggala atanapi 0ira 1anu 33 teh putra ke-? 0ira 1anu 3 !5umutkeun naskah )usumahningrat, .alem (an2aniti& Ari anu disebat .alem Anom ditia naskah )oesoemaningrat, nya eta #aden 5atamenggala, putra 2ikal 0ira 1anu 3, anu janten .alem *ibalagung .i antawis data dimaksad sapertos ieu di handap = 1 <aporan Ja2obus Ean .ij2k taun 1A:1 Dan .ij2k diangkat janten )omisaris DB* di *irebon, C Januari 1A:1, anu nawis perjangjian kalayan asmana DB* .ina eta perjangjian teh ditetepkeun daerah ka-wasan *irebon palih kulon, nya eta *igentis, *ileung-sir, *imapag, .atar, /agaraherang sareng *ikundul 2 . 19 Agustus 1A:1 = leu dokumen ngamuat nami-nami kapala pamarentahan di daerah *ikalong sareng )a2irebonan 5ami *ikundul teu kasebat, tiasa janten ku margi *ikundul parantos ngawitan narikolot, kawon ku *ikalong ' 1A:- - 1A:A *ianjur dipasrahkeun sa2ara "de-jure" ku *irebon ka DB* = moet in 1A:A eene s2hikking met *heribons2he /ultans tot stand Uijn gekomen, waarbij Uij a6Uagen Ean eenige hun onderhoorige distri2ten, die geheel door *ompagniesland waren ingesloten, 1jikalong, 1jibalagoeng, 1jiandjoer en miss2hien .jampang, wier "oo6den, die tijdens den oorlog nagenoeg ona6hankelijk waren geworden, reeds in 1A:- naar $ata-Eia waren opgeroepen om hulde aan de *ompagnie als /ouEerein te bewijUen" ! dina taun 1A:A kedah aya katetepan jeung para /ultan *irebon, dina eta katetepan'aranjeunna ngaleupaskeun sababaraha distrik bawahanana anu sama sakali kakurung ku daerah )umpeni, *ikalong, *ibalagung, *ianjur jeung bisa jadiM oge Jampang, anu )apala-kapalana sajeroning peperangan ammr bebas merdeka, dina taun 1A:- oge geus disaur ka $ataEia pikeun nawiskeun pangabakti ka kumpemanu kawasa& - . 2- Januari 1A:2 = .okumen ieu nerangkeun yen bupati *ikondang sumping ka $ataEia kanggo ngawilujengkeun *ornells /peelman wirehna parantos diangkat janten Gubemur Jendera< $upati *ikondang teh putra keneh 0ira 1anu 3 !5umut-keun naskah )usumahningrat, anjeunna teh putra ka-- 0ira 1anu 3& ? C Januari 1A:1 = *irebon midamel kontrak sareng DB*, nu nawis ti pihak *irebon nya eta para /ultan *irebon 1i pihak DB* nya eta Ja2ob Ean .ij2k
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page ?1

A 1C April 1A:-= $anten anu tadina teu aya lirenna ngarurugan DB* te-rasna mah midamel kontrak dina tanggal 1C April 1A:C . 9 Juni 1A:- = .ina ieu 2atetan diterangkeun yen 0ira 1anu 33 disebat %antri *irebon : . 2 .esember 1A:- = .okumen ngamuat surat parentah ti Gubemur Jenderal Joanes *amphuijs pikeun sadaya kapala di daerah aliran *itarum sareng *imandiri dugi ka laut )idul supados tunduk kana kawijaksanaanana sarta nyinglar huru-hara di daerahna /uratna diiderkeun ku 0angsa .ita, nye-batkeun sababaraha "%antri *irebon", nya eta Aria 5ata %anggala, #aden 0angsa %arta, )iai <umaju, )iai 0ira 1anu sarta 5gabei )arti J aya 9. 21 %aret 1A:? = 5yebatkeun yen 0ira 1anu 33 janten ;mbul di *ilaku, 1>J. - April 1A:A = .iterangkeun yen 0ira 1anu 33 2alik di *ibalagung l<. A%ei 1A:A = 0ira 1anu 33 2alik di *ikalong 12JZC Juli 1A:9= 0ira 1anu 33, ;mbul *ilaku, digentos ku Anggalaksana 5aha digentos ku Anggalaksana teh pedah 0ira 1anu 33 janten .alem W .uka taun sabaraha anu saleresna nanging numutkeun pa-nginten mah, 0ira 1anu 3 teh pupus antawis 1A:1-1A91, margi dina taun ieu anjeunna "resmi" digentos ku putrana, nya eta 0ira 1anu 33 0ira 1anu 33 teh .alem kadua, namung "regent" kahiji dina mangsa 0alanda !DB*& 0ira 1anu 3 ngantunkeun putra 11 urang = 1 #aden Aria 0iramanggala, saparantos janten .alem nganggo gelar Aria 0ira 1anu !33& sok disebat .alem 1arikolot, ma-kamna aya di (amoyanan K 2 #aden Aria %artayuda, makamna aya di /arampad K ' #aden Aria 1irta, makamna aya di )arawang K - #aden Aria 5atadimanggala atanapi .alem Aria )idul, makamna aya di $abakan Jati, (asirhayam K ? #aden Aria 0iradimanaggala atanapi .alem *ikondang, makamna aya di *ibeber K A #aden Aria /uradiwangsa, makamna aya di (anembong K C 5yi %as )aluntar, makamna aya di .ukuh *aringin K : 5yi %as )arangan, makamna aya di $ayabang K 9 5yi %as $ogem, makamna henteu aya anu terang K 1> 5yi %as )ara, makamna henteu aya anu terang K 11 5yi %as Jenggot, makamna henteu aya anu terang Ja% ti putra-putra kasebat di luhur, aya deui tilu putra anu ti iin tea J '* A 1C& 1ingali 2atetan 1& dipayun 8 5omer-nomer sanes peielean saderek,

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page ?2

$agian akhir dari perjanjian %ataram - DB* ditanda tangam 1942> Bktober 1ACC !6oto2opy dari de "aan= (reanger #egents2happen&

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page ?'

$agian akhir dari perjanjian %ataram - DB* ditanda tangani 1C>A - tentang batas tanah (riangan dengan daerah /usuhunan !6oto2opy dari de "aan= (reanger #egents2happen&

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page ?-

Akhir kontrak antawis *trebon - DB* ditawis ku para /ultan *i-rebon sareng Ja2ob Ean .ij2k, tanggal C Januari 1A:1

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page ??

$agian akhir dari perjanjian $anten - DB* ditanda tangani 1C April 1A:!6oto2opy dari de "aan= (reanger #egents2happen&

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page ?A

.ina jero jero "pari6" di gunung Jampang %anggung tilas balad 0ira 1anu 3 midamel pertahanan

1ungtung "parit" antawis gunung Jampang %anggunggunung "a-limun, nu disebab (anggeleseran !3nd Q tiarap& tilas +'ngasord"-na balad 0ira 1anu 3

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page ?C

.ina jero "liang panyumputan" !lnd Q parit& pertahanan di Jam-pang %anggung

.i luar "parit" di blok .arangdan, tempat rahayat ngahuma

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page ?:

%akam 0ira 1anu 3 dina taun 192>

(akun2en dina taun 192> mah kieu

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page ?9

%akam .alem Aria 0ira 1anu .atar 3 di pun2ak pasir di *i-kundul, ka2amatan BkalongkulorP, )abupaten .aerah 1ingkat 33 *ianjur, Ay a ran2angan bade di-pugar, mugi-mugi bae enggal laksana Amin

1angga )a %akam Aria 0ira 1anu .atar 3 di *ikundul

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page A>

1ilas guha t em pat tapana .al em Aria 0iia 1anu 3

(alebah batu buleud !Z& pernahna paianti siram .alem Aria 0ira 1anu !3&,

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page A1

1ilas tempa siram .alem Aria 0ira 1anu !Z&

(amandangan ka makam .alem *ikundul !ami di tengah palih toqggoh di handapeun tangkal ageung !Z& &

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page A2

*onto ".agregister" !1anggal 2- Januari 1A:>& /alasawios 2atetan dina "dagregister", nya eta tanggal 2- Januari 1A/G (erhatoskeun sera tan sareng basa 0alanda kuno, '>> taun kapengker /esah diaos sarta dihartoskeunana .iaosna= .es miorgens komt den 2apiteyn 0illem "artsin2k bin-nen met eenige JaEaanen, rapporteerende dat de $antammers in de $ataEise boEenlanden eenige negoryen hebben at6gelooSilsilahBayubud.Blogspot.com Page A'

pen en wel L ?>> mens2hen en Eeel Eee weghgeEoert, en medebrengende een brie66je o6 JaEaanse lontor door gemelte JaEanen te lande Ean den regent Aria 0ira 1anou uyt de negorye 1sitsanjor, gehoorende onder *heribon o6 herboEen *arwaugh gelegen, en aen ge2iteerde 7 "artsin2k ges2hreEen, luydende na gedane Eertalinge aldus= 1ranslaatbrie6je Ean Aria 0iera1anou,regent Ean 1sitsanyor .esen brie66 komt Ean Aria 0iera 1anou aan den 2apteyn "artsin2k !1anggal 2- 3suk-isuk kapten 0illem "artsin2k datang jeung sababaraha urang Jawa !ba2a= /unda&, ngalaporkeun yen urang $anten geus narajang sababaraha nagri di pagunungan $ataEia sarta ngaboyong 2?>> urang leuwih, jeung ingon-ingon loba pisan, jeung eta urang Jawa !ba2a= /unda& mawa surat tina lontar Jawa !ba2a= /unda& ti bupati Aria 0ira 1anu ti nagri *ianjur, bawahan *irebon atawa kalereun )arawang pemahna, jeung ditulis pikeun 7 "artsin2k kasebut, unina sabada ditarjamahkeun kieu = /urat salinan ti Aria 0ira 1anu, bupati *ianjur leu /urat ti Aria 0ira 1anu ' #A.75A#3A03#A1A5; ! 0iramanggala & regent =1A91 - C>C .i payun parantos kasebat-sebat, yen para putra 0ira 1anu 3 teh ngaralihna ti /agaraherang ka *ibaiagung disarengan ); @uda-nagara !nd 0ira 1anu 3 1^3 , teras dumuk di (asir 0ira 1anu Garis aeeung riwayat 0ira 1anu 33 tiasa diaos dina $ab ti payun i*itu deui diterangkeun yen sabada pertempuran wadyabala $anten jenengan 0ira 1anu 3 henteu kasebat-sebat deui, anjeun-na parantos ngawitan ngatunkeun urusan pameratahan teras num-pi nyepi ngulik agami /awangsulna anu manggung dina sajarah mung para putrana babakuna mah 0iramanggala sareng 0ira-dimanggala (eryogi diperhatoskeun yen 0ira 1inu 33 janten .alemna teh sarengsena jaman kakawasaan %ataram /akumaha anu parantos diterangkeun kakawasaan %ataram luntur ti ngGwitan tgur= 1ACC Janten 0ira 1anu 33 mah henteu ngalaman dibawah ku %ataram sarta henteu kantos bakti atanapi ngintun upeti ka %ataram .ina sasih %i 1A:>2& *ianjur parantos di- "duduki" ku 0a-landa !DB*& !. 2> Juii 1A:>&, sarta ti taun 1A:1 sakuliah (riangan @udanagara teh salahsawios putra Aria 0angsa Gopararui keneh, rai 0ira 1anu 1, anu 2alik di /agaraherang %alih numutkeun wartos ti /agaraherang anjeunrui nga-g2ntos ram a janten .alem /agaraherang 5umutkeun de "aan mah, @udanagara teh tiasa janten anu kasebat )i %as @uda ti *ijera !*ijera pernahna wetaneun Banjui& )i %as @uda kantos 2alik di 1alaga dibawah ku /ultan /epuh .ina . : Iebruan 1A9> kantos mundut supados dijantenkeun ;mbul anu mandiri di *ibaiagung, na-nging teu disaluyuan ku DB* Anu janten mah rupina putrana dina taun 1C>? 5umutkeun babad *ibaiagung sareng *ikundul para putra 0ira 1anu 1 ngaralihiia teh ti *ikundul O*ijagang& sanes ti /agaraherang ka *ibaiagung sapaiantos 0ira 1anu 3 pupus 5aon margina ngaial6lina bet ka *ibaiagungW #upina bae wirehna *ikundul parantos ngawitan narikolot, sawangsulna *ibaiagung sareng *ikalong beu1d majeng sarta mekar #ees, Btto Ean, ka2a '>1 .ina laporan Ean .ij2k tanggal C Januari 1A:1, nami *ikundul masin kasebat, nya eta hiji daerah anu kalebet bawahan *irebon, sami sareng *igentis !5ambo&, *ileungsir, *imapag, .atar, /a-garaherang 5amung dina . 19 Agustus 1A:1 mah parantos henteu kasebat, sawangsulna anu kasebat teh *ikalong leu netelakeun yen *ikundul dina taun 1A:1 parantos ngawitan narikolot, bobot padaleman parantos ngagilir ka *ikalong .ina . 2- Januari 1A:2 diterangkeun yen $upati *ikondang ngintun utusan ka $ataEia ngahaturkeun kawilujengan ka )ij2klo66 Ean Goens anu diangkat janten Gubernur Jenderal $upati *ikondang teh nya eta 0iradimanggala putra 0ira 1anu 3 keneh /alajengna . 9 Juni 1A:- nerangkeun yen Gubernur Jenderal Joanes *amphuijs miaamel
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page A-

&

serat ideran tanggal - Juni 1A:- kang-go sadaya kapala rahayat anu aya di daerah antawis *itarum sareng *imandiri, ka kidulna dugi ka laut )idul /eratna ngarupikeun ins-truksi dina raraga ngalaksanakeun papasrahan daerah ti %ataram ka DB* numutkeun kontrak tanggal 2> Bktober 1ACC .i-instruk-sikeun supados sadaya kapala rahayat taat kana kawijaksanaan DB* sareng nyegah huru-hara di daerahna Anu diinaksud kapala rahayat teh nya eta "*heribonse %antrijs" K Aria 5ata %ang-gala, 'M #aden 0angsa %arta, )iai <umaju, )iai 0ira 1anu sareng 5gabei )arti Jaya 1ina kajantenan-kajantenan di luhur tiasa, kauninga, yen 0ira 1anu 3 parantos ngundurkeun anjeun tina urusan pamaren-tahan /agala rupi anu patali sareng ngaheuyeuk dayeuh dipa-yunan ku para putrana, di antawisna 0iramanggala !0ira 1anu ll&, 0iradimanggala !Aria *ikondang& .ina laun 1A:? 0ira 1anu 33 teh janten ;mbul di *ilaku 5umutkeun . 21 %aret 1A:? mah aya dua daerah anu diayaan wakol pamarentahan !0ld - Eoogd&, nya eta *ikalong sareng *ibalagung 0akil *irebon di *ikalong nya e_a Aria 5atamang-gala *epenganana ngawengku=
1 2 ' ?

5ambo $ojongdua Jura )aso *ihea

kapalana

= = = =

)arti Jaya K )i 5gabehi Astra .ipa K Angga 5astra K 5arayuda K

/okan " = 0angsa 5aya 0akil ti *irebon di *ibalagung jenenganana 0angsa )usumah ngawengku=
1 2 ' ? A C

*ilaku *iandu *irata *iandur *isokan *ijambe *ijure

kapalana

5gabehi 0ira 1anu K

= /a2a (raja K = (rana .ipraja K = Arsa Jaya K = Angga )arsa = .uta 0atsana K + = .upa @uda

;nggal padumukan teh dikapalaan ku ;mbul atanapi *u-tak, kalayan sok ngaranggo gelar sapertos 5gabehi, malih mah aya oge anu Aria 5aon sababna *ikalong sareng *ibalagung kalebet ka *ire-bon W )a2arioskeun, waktos /yari6 "idayatullah nyebarkeun agama islam ti *irebon, 1alaga dirurug sarta direbut ku *irebon ti nagara (ajajaran anu harita masih nganut agama "indu leu teh kajantenana dina taun 1?29 #ah ay at 1alaga seuseueurna lebet agama 3slam Ari pepentol-na mah, nya eta para /unan 1alaga, kenging sababaraha turunan tetep bae nyepeng agama heubeul, dugi ka turunan anu jenengan #aden Aria 0angsa Goparana Anjeunna nu ngawitan lebet agama 3slam )u margi kituna ditundung ti 1alaga kedah ngantun- keun karaton, teras lolos sakaparan-paran .i salahsawios tem-pat, ka2amatan Jalan *agak kiwari, 0angsa Goparana ngaba-bakaru lamilami eta babakan janten nagri, dinamian /agarahe-rang, #ahayatnya henteu sadayana ngempel di /agaraherang, s2ueur og2 anu ngababakan di tempat sanes, sapertos *ikalong
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page A?

sareng *ibalagung )u margi sadaya nagn diwangunna ku raha-yat 0angsa Goparana, sarta 0angsa Goparana asal ti 1alaga, anu kele.et bawahan *irebon, janten sadaya nagri kenging nga-wangun 0angsa Goparana atanapi rahayat 1alaga atanapi *irebon, kalebet kana bawahan *irebon 5umutkeun 2atetan %ossel !Aanmerkingen, Iaes 1 1 pag 1:A& dikinten = ".jampang, 1jiandjoer, 1jikalong en 1jibalagoeng tijdens de sti2hting Ean $ataEia niet onder Ja2atra do2h onder *heribon behoorden "als apparte regents2happen" !Jampang, *ianjur, *ikalong sareng *ibalagung dina mangsa di wangunna $ataEia henteu dibawah ku DB*, nanging kalebet ka *irebon mangrupi kabupaten-kabupaten anu mandiri& )a-terangan di luhur teh dibantah ku "ageman sareng Ean #ees, nanging alesanana kirang kiat *ikalong sareng *ibalagung beuki mekar sareng majeng, dugi ka di dinya diayakeun wakil pamarentahan ( 0ld Q Eoogd& ti *irebon, nya eta 5atamanggala !*ikalong& sareng 0angsa )usumah !*ibalagung& tea /anes bae *ikalong sareng *ibalagung anu kalebet ka "ka-wasan" *irebon teh, nanging *ianjur deuih, sakumaha anu parantos diterangkeun di payun . 2- Januari 1A:> nyatet serat ti "#egent Ean *ianjur, gehoorende onder *heribon" !$upati *ianjur kaasup bawahan *irebon&, 5amung ieu mah anggapan DB*, da *ianjur tnah sabada 1ACC !waktos pretensi %ataram tamat tea&janten padaleman anu mandiri M .ina taun 1A:: aya urang0alanda dongkap ka *ibalagung, namina $artel Ean der Dal2k, -& juru ukur !landmeter& DB* Dal2k dipapaneenan midamel kar !0ld - kaart, 3nd Q peta& daerah-daerah anu parantos dipasrahkeun ka DB*, numutkeun kontrak 2? Iebruari sareng 2> Bktober FACC Dal2k masihan piwejang ka 0ira 1anu 33 supados anjeunna ngalih ka kalereun *ibalagung, kedah milari tanah nu rata teu tebih ti tilas pangguyangan badak putih Daluk masihan piwejang teh ka 0ira 1anw 33K hal ieu

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page AA

hiji 2iri y n 0ira 1anu 3 parantos ngundurkeunanjeun tina umsan pamarentahan atanapi 0iia 1anu 3 parantos pupus /alian ti eta, 2iii yen 0ira 1anu 33 nyepeng padaleman nanging 2alik di *ibalagung .i mana 2alikna 0ira 1anu 33 W 5alika janten ;mbul *ila-ku !. 21 %aret 1A:?& oge 0ira 1anu 33 ten 2alikna man di *ibalagung .ina # - April 1A:A disebatkeun yen 0ira 1anu 33 2alik di *ibalagung 5amung numutkeun # A %ei 1A:A 0ira 1anu 33 2alik di *ikalong leu ngandung hartos yen 0ira 1anu 33 kagungan bumi !padumukan& di *ibalagung sareng *ikalong 5aon margina 0ira 1anu 33 ngalih ka *ikalong sanes ka *ikundul W /areng naon margina ngalih W (arantos diterangkeun di payun, *ikundul beu-ki narikolot bae sabada rengse pertempuran mayunan panarajang $anten !1A:>&, katambih 0ira 1anu 3 parantos ngirangan ngolah nagara ngaheuyeuk dayeuh, katambih deui kaayaan *ikalong '& (eryogi atos-atos kumargi aya sababaraha jenengan Aria 5atamanggala )ahiji Aria 5atamanggala, "Eoogd" atanapi wali atanapi panilik pamarentahan anu diangkat ku /ultan *iiebon, anu kasebat dina $ab ieu 1iasa janten Aria 5atamanggala anu ieu teh tumnaii (artem bahan Girilaya tea, janten turunan *ibalagung, anu seueur jasana ka /ultan /epuh dugi ka tiasa dijantenkeun wali atanapi panilik pamarendahan 5umutkeun babad *ikundul sareng *ibalagung, dina taun 1AAA aya bupati anu diangkat ku %ataram, jenenganana #aden %as $abad Angsal, mi dam el kabu paten *ibalagung anu mimiti /aparantos janten bupati anjeunna nganggo getar #uden Aria 5atamanggala Aya deui 5atamanggala, nya eta putra 0ira 1ajiu 3 anu kalelali .alem Aria )idu< %akamna aya di "abakan Jati, (asir ;ayarti, *ianjur )u ayana sabaraha urang 5atamanggala ngajantenkeun pabaliut sa12ng ngabingiingkeun )u;mbili ku 2atetan .alem )usumahningrat anu nerangkeun yen Aria 5atamanssa<a leh putra 2ikal 0ira 1anu J anu janten .alem di *ibalagung -& "aan, 3C- deJ jilid 33 ka2a 1AA

wuwuh majeng sarta mekar ngawonkeun *ikundul, dugi ka diaya-keun wakil pamarentahan ku *irebon Ari ngalihna 0ira 1anu 33 rupina bae kumargi kedah ngagentos rama, 0ira 1nnu 3, janten .alem 1iasa janten 0ira 1anu 3 antawis 1A:1 8 1A91 dugi kana titis tulis tilar dunya (adamelan 0ira 1anu 33 salaku ;mbul di *ilaku digentos ku Angga <aksana !. C Juli 1A:9& )u margi ngalih ka *ikalong tea, nya 0ira 1anu 33 mundut ka 0in2kler waktos 0in2kler dongkap ka *ibalagung dina taun 1A91, supados tetep di *ikalong sasarengan sareng /a2a )usumah !0angsa )usumah& sanaos waktos harita anu janten wali pamarentahan ti *irebon teh Aria 5atamanggala, (ikeun nitenan diturut henteuna kontrak antara %ataram -DB*, tanggal 2? (ebruari sareng 2> Bktober 1ACC, dina taun 1A91 DB* ngirimkeun kapten 0in2kler ka daerahdaerah anu geus diserenkeun, 2euk basa ayeuna mah disebat "patroli" (ara kapala ea2ah narepangan 0in2kler di *ibalagung sakalian masamoan ngabadantenkeun rupi-rupi masalah, .i antawis kapala anu nepangan teh nya eta Aria 5atamanggala, panilik pamerantahan di *ikalong, .anu (ati !0ali 0ira 1anu&, 5ga-behi 0ira 1anu !33&, Angga <aksana !2ilaku& sareng seueur deui anu sanesna (eryogi di2atet, yen 0ira 1anu 33 harita parantos janten .alem Anjeunna henteu 2alik di *ikundul nanging di *ikalong, kumargi *ikundul mah parantos narikolot .ina pasamoan sareng 0in2kler teh anjeunna usul supados tiasa tetep di *ikalong sasarengan sareng /a2a )usumah, di antawisna kieu = 1 .anu (ati mundut ka 0in2kler supados 2> urang ua2an anu di2andak ku 0ira 1anu 33 tiasa
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page AC

dipasihkeun deui ka .anu (ati 0ira 1anu 33 nerangkeun yen eta 2a2ah teh pasihan ti /ultan /epuh dititipkeun ka .anu (ati salami 0ira 1anu 33 ten a2an sawawa Ayeuna 0ira 1anu 33 parantos sawawa sareng parantos janten .alem, janten eta 2> 2a2ah teh hak 0ira 1anu 33 (utusan 0in2kler nyatujuan kana pamendak 0ira 1anu 33K 2 0ira 1anu 11 nyebatkeun, yen Aria 5ata %anggala parantos ngawasa sababaraha ray at /ultan /epuh anu ay a dina 2epengan 0iia 1anu 6l /awangsulna Aria 5ata %anggala nyebat-keun yen 0ira 1anu 33 parantos ngawasa sababaraha rahayat /ultan Anom anu di2epeng ku Aria 5ata %anggala K ' 0ira 1anu 33 mundut supados 2 <urah sareng ! somah anu dibantun ku Angga <aksana, ;mbul *ilaku, tiasa diwang-sulkeun deui ka 0ira 1anu 33 Angga <aksana teu kaabotan= Aria 5ata %anggala ngusulkeun ka 0in2kler supados #aden Ana /a2akusumah sareng 0ira 1anu 33 sareng rahayatna tetep di *ibalagung /awangsulna 0ira, 1anu 33, sareng /a2akusumah ngusulkeun supados aranjeunna tiasa ngalih ka *ikalong 0in2kler henteu masihan putusan mung ngawagei supados ;tah waka ngaralih, kedah ngantos putusan ti $a-taEia /abada 0in2kler nganiun)eun *ibalagung, honteu talangke deui 0ira 1anu 33 teh enggal angkat ka (anioyanan, henteu malire kana 2ariosan 0in2kler yen kedah ngantos putusan ti $ataEia 5ya ti harita (amoyanan jant2n dayeuh nagri *ianjur )aiantenana dina taun 1A91 0ira 1anu 33 ngawitan diaku regent ku 0alanda !DB*& dina taun 1A91 Anjeunna janten regent kahiji !#egent dina ieu naskah dihartoskeun $upati nu diangkat disahkeun ata-napi diaku ku 0alnda, .alem Q $upati nu teu diangkat ku nu sanes, jantenna $upati ku hojahna sorangan, 2ontona= .alem 0ira 1anu 3 - *ikundul& 5umutkeun de "aan, (amoyanan teh 0as dayeuh !3nd - ibu-kota& nagri nu direksak ku balad $anten .i nagri *ianjur aya sababarana itampung , di antawisna kampung (amoyanan, kam-pung *ianjur sareng sajabina )ampung sareng kampung teh pernahna pa2aket, sapertos kampung (amoyanan sareng kampung *ianjur anggangna mung raratusan meter bae, nangmg mangsa harita mah kahalangan ku leuweung sareng wahangan *ianjur .ina neta eta dua kampung teh patumpang tindih dina titik, /aleresna henteu aya katerangan anu pasti taun sabaraha agalihna 0ira 1anu ; ka (amoyanan )u kinten-kinten mah sabada 1A91, margi ti *ibalagung 0ira 1anu 11 teu kantos di *ikalong heula ;sui 0ira 1anu 33 sareng Aria ?M /a2akusumah teh nembe di-saluyuan ping 9 %ei 1A9? ku Gubernur Jenderal 0illem Ean Butnoom kitu oge mung ngeunaan Aria /a2akusumah yen anjeun-na kengmg tetep sareng nyepeng pamarentahan di *ikalong !*ikartanagara& kalayan sarat teu kenging taat deui ka *irebon nanging kedah taat ka DB* wungkul 0ira 1anu 33 mah teu ka-sebat-s2bat dina putusan Gubernur Jenderal ten, rupina bae anjeunna parantos ngahh ti *ikalong ka (amoyanan tea, janten .alem nu mandiri .upi *ianjur ngahiji wilayahna sareng *ikalong, *ibalagung atanapi misah W 1i bahdula, komo 0alanda !DB*& mah mani lieureun, ngeunaan wates nagri anu tilu teh senng pabaliutpabeu-lit lir ibarat benang kusut, ditarik-tarik kalah beuki pajeujeut $oh 2a2ahna boh watesna mungguh pa2orok, )u lantaran ?& .alem, 1iiin2nggiing Adipati, Aria teh riatni g2lar anu biasana dianggo ku pangagung ti pangkat )upati ka luhm, anu ngawasa sajumiah 2a2ah atanapi soman !relaP-gelar anu langkung handap nya eta ;mbul, *utak atanapi *amat Anu panghandap-na dis2bat <urah )uwu sareng sajabina /adayana mingpin 2a2ah, bentenna mung sa2utik nya eta dina seu2urna somahan nu dipingpin )u margi ti .alem dugi ka <urah teh hakekatna mah sadayana "kapalaGG !0ld Q lioo6d&, ngawitan mah ku DB* teh sadayana disebat "regent" Janten ke2ap regent tiasa dihartoskeuit .alem atanapi kapala 2a2ah sanesna dugi ka <uiah )e2ap regent asalna tina basa 0alanda sareng ti nagara 0alanda, lebet ka Jndonesia dibantun ku padagang sambara anu ngahiji dina DB* (- Derenigde Bost-indis2he *ompagnie, diwan2ahkeun DB* .ina basa 3ndonesia sareng basa /unda mah 2ekap ku )umpe-ni atanapi )ompeni bae&, anu hartosna kapala pamarentahan, pangagung pamarentahan atanapi anu ngawakilan raja dina
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page A:

ngajalankeun pamarentahan /aparantos DB* ngawitan 2ajnpur kana pamarentahan jero nagara nembe ke2ap regent teh diterapkeun mung ka pangagung pamarentahan anu nyepeng 2a2ah anu Yueuma antaMis :>> - 1'>> unjngG ;pami jumlahna kirang ti sakitu, regent atanapi .alem disebat .alem alit atanapi regent-bawahan, nya eta aya dina kakawasaan .alem anu langkung 6uhur, sapertosna .alem /umedang anu ngabawah sababaraha urang .alem araljl, /araem2h' dungkap DB* mah eelar-gelar kasebat teh dianggona ku .alem teh s2bagi nugraha ti #aja ;pami teu aya raja para .alem ngaranggo gelai ku anjeun bae namung satmbang sareng seueuma 2a2ah anu di2epeng, Janten henteu aya kapala .2sa anu nganggo gelar Aria, upamina, /abada DB* ngajajah mah gelai-gelai anu kasebat di luhur teh sadayana oge kedah dipeser ti DB* pangaosna teu wudu awis ngalihna 0ira 1anu 33 ti *ikalong, anu aya patalina sareng serat Gubemur Jenderal 0illem Ean Buthoorn !. 9 %ei 1A9?&, teu aya sanes netelakeun hasrat 0ira 1anu n palay misah ti *ikalong %isah di dieu hartosna puguh wawatesan wilayahna . 9 %ei 1A9? teh eusina netepkeun, yen Aria 0angsa !/a2a& )usumah kenging 2alik di *ikalong asal henteu tunduk deui ka *irebon, sawangsulna kedah taat ka DB* Aria 0angsa )usumah kenging ngadegkeun nagriAM .ina 0ajib - (asrah ! 0ld Q leEering & rupi-rupi hasil bumi ka DB* !. 2- %ei 1A9?& katingalna aya anggapan, yen *ianjur sareng *ikalong teh ngahiji sarta sami , /awangsulna dina . 1 %aret 1A9C anu ngahiji teh *ianjur sareng *ibalagung .ina . 29 Juli 1A9C aya serat ti 0in2kler ka )iai Aria 5atamanggala anu ringkesna kieu = 1 Aria 5atamanggala diparentah supaya masrahkeun .erpa Jassa katut 2a2ahna ka #aden 0angsa )usumah, /awangsulna 0angsa )usumah kedah masrahkeun 2a2ah sami seueuma ka 5atamanggala K 2 5atamanggala teu kenging 2ampur kana urusan 0angsa )usumah atanapi Aria 0ira 1anu !33&, tapi ngurus sareng marentah rahayat sorangan K ' .ina ngi2al kapas, Aria 5atamanggala, Ana 0angsa )usumah kedah ngadep sorangan ka Gubemur Jenderal di $ata-Eia ;nggelna serat teh netelakeun, yen aya upaya ti pamarentah 0a-landa pikeun misahkeun nagri anu tilu = *ianjur, *ikalong sareng *ibalagung, babakuna dugi ka 0ira 1anu, 33 sareng 0angsa )usumah bebas ti *ibalagung A&, 5egorij !0ld& hartosna nagri, negri, kampung atanapi .esa !/ansk &, hakekatna mah tempat 2i2ing atanapi padumukan $oh padumukan alit boh ag2ung ku DB* mah kum bae disebat negorij Atub kapaia negorijna aya anu disebat *utak, ;mbul atanapi .alem atanapi regent )umargi kitu peiyogi atos-atosupami m2ndakan ke2ap .alem atanapi negorij maigi henteu sadayana sami 5umutkeun laporan taun 1C>> mah tetela yen *ianjur nga-rupikeun kabupaten anu mandiri /alajengna aya serat ti 0ira 1anu 11 ! . 2C Iebruari 1C>?&, anu eusina nyuhunkeun ka Gubernur Jenderal, supados diayakeun wates *ianjur - *ibalagung, supados wates *ianjur palih kulon dugi ka *itarum, ka kidulna dugi ka Jam pang leu usul teh ditolak ku Gubemur 1enderal, alesanana bilih seueur teuing daerah Aria 5atamanggala anu kabantun ku *ianjur 0ira 1anu 11 midamel serat usul teh awahing leu hoyong ngi2alkeun pa2ampuma daerah *ianjur sareng *ibalagung Ari engke kapayunna mah !aos sub-bab 0ira 1anu 333 di payun&, boh *ikalong boh *ibalagung lebet ka wilayah *ianjur *ikalong dina taun 1C:: !# : Iebruari 1C::&, *ibalagung dina taun 1C:9 lebet ka *ianjur Anu pasti mah numutkeun . : 5opember 1C>1, yen *ilaku sareng *ijambe kiduleun *ianjur lebet bawahan 0ira 1anu *ilaku mah saleresna warisan ti 0ira 1anu 3 /abaraha jiwa 2a2ah *ianjur, *ikalong, *ibalagung W .ina taun 1C:> seueurna 2a2ah *ikalong aya A>, %ajalaya A?, *ibalagung A9, *ianjur 'A> umpi 5geunaan rahayat tiasa diterangkeun yen numutkeun 0alanda, C>` kampung-kampung teh jalmina mung 1> umpi, "# d 11-2> umpi, 11` d 2> umpi dina taun 1A:A 0ira 1anu janten .alemna teh dua rupi =
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page A9

1 janten .alem ngagentos 0ira 1anu 1 antawis taun !1A:?81A91& dugi ka taun 1A91 Anjeunna nyepeng kalungguhan .alem !0ldQ "oo6d& di *ianjur, warisan ti rama tegesna "het *ianjus2he" ata-napi padaleman *ianjur 0ira 1anu 3 , sanes diangkat ku 0alanda C& Aya 2arios, duka kumaha sareng ti mana asalna, nanging raos upami diaos, nyam-bung ngaguiuyur, direka ku basa kalayan kiraia, sakolepatan mah sapertos leres-le-res kajanienan ;rang sasarengan paluruh, 2arios ringkesna teh 62ieu K )a2a1ioskeun waktos Aria 0ira 1anu jumeneng .alem, /agala rupi umsan sok dimusyawarahkeun sareng paia rai sapertos Aria %aitayuda, Aria 1irta, Aria 5atadimanggala !.alem Aria )idul&, Aria 0iiadimallggala !Aria *ikondang& sareng sajabina .alem nyarioskeun yen aya laja %ataram anu punjul sareng ga-gah, sakti manggu 3an g-manggu ling (ara raja di tatar 0etan geus tataluk nya !DB*& (arantos kauninga, yen dina taun 1A:? 0ira 1anu 33 teh janten ;mbul *ilaku, lajeng digentos ku Anggalaksana, rupina bae ku margi 0ira 1anu 33 kedah ngagentos 0ira 1anu 3, anu pupus antawis 1A:1-1A91 .ina mangsa eta, 1A91 0ira 1anu 33 parahtos atanapi nembe sawawa 5umutkeun de "aan= ?1 dat in 1A91 o6 Ueer kort daar Eoor een 5gabehi 0ira 1anu, "oo6d te *ianjur, meerderjarig en bekwaam om Uel6 te besturen was geworden" ! yen dina taun 1A91 atanapi sawatara taun samemehna, 5gabehi 0ira 1anu, )apala di *ianjur, geus sawawa sarta 2akep pikeun marentah sorangan&K 2 janten "regent" anu mandrri nu diaku ku 0alanda !DB*& .i-sebatkeun diaku" regent, ku margi 0ira 1anu 33 samemeh 1A91 oge parantos janten .alem ngagentos 0ira 1anu 3, sarta ngagaduh-an pamarentahan padaleman anu satahap sareng regents2hap "#egent" dina ieu naskah hartosna .alem nu diangkat atanapi diaku, ku 0alanda !DB* atanapi pamarentah "india 0alanda& 0ira 1anu 33 janten regent kahiji *ianjur !1A91 - 1C>A& nu diaku ku 0alanda "0ilayah kerja" regent biasana disebat "regents2hap" !3nd, /nd Q )abupaten& Jadi aEana kabupaten *ianjur nu diaku ku 0alanda !DB*& teh dina tahun 1A91 .ayeuh !3nd Q ibukota& ieu regents2hap nya eta (amoyanan )u de "aan disebat oge *ianjur sapertos dina 2atetan di luhur, )alangenan 0ira 1anu 33 teh tatanen, resep di kebon supados 2aket sareng rahayat, pupus-na dina taun 1C>C, dimakamk2un di (amoyanan, kota *ianjur, ngantunkeun putra 1- urang /abada pupus 0ira 1anu 33, (amoyanan sapertos nu ngiring tunggara, ngarangrangan sarta narikolot, kitudeui 6itja-raja di /unda %asalahna nana mending dirurug teras taluk bari rahayat katut nagri ruksak, atanapi langkune sa2 taluk samem2h dirurug /a-parantos paguneman, putusanana man ngutus Aria *ikondang ka %ataram kanggo sumeren upeti bari nyandak serat ti "/unda-kilen", s2ratna nganggo basa Jawa Aria *ikondang angkat ka %ataram, ditampi ku 1aja maiih dipasih-an pakaiang mangrupi keris em as ditaretes b2rlian, "akekat ieu 2aiios nya eta talukna *ianjur ka %ataram )umaha kaayaan anu sa-lertsna W kawon ku kampung *ianjur anu wuwuh nanjeur 0ira 1anu 33 sok katelah .alem 1arikolot, nya eta .alem anu 2alik di dayeuh kolot, dayeuh anu narikolot 0ira 1anu 33 teh janten .alem nu kadua, namung regent nu kahiji di *ianjur .alem nu kahiji mah nya eta 0ira 1anu 3 .ina mangsa kabupatianana, 0ira 1anu 33 kantos ngalaman rupi-rupi kajantenan nu sipatna sanes bae lokal, "anging daerah !ngurung Jawa $arat& malih tiasa oge disebat nasiona< (angaruh-na ka *ianjur henteu langsung, *ianjur mah mung kakepretan kasebat-sebat, ka2iwit kulit kabawa daging atanapi ngiring kakepretan geutahna /awatawis kajantenan nu dimaksad = 1 )ontrak antawis *irebon - DB* !C Januari 1A:1& )adorong ku hoyong mandiri, *irebon teh ti taun 1AC: keneh parantos katingal rada dengdek ka DB* ti batan ka $anten jeroning milari jalan sangkan merdika 0aktos harita *irebon ngarupikeun EaUal ti %ataram Atuh $anten satekah polah hoyong narik deui *irebon ti %ataram da ti kapengkerna oge *irebon sareng $anten teh ngahiji ku kawargian, 2aket
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page C>

kalayan layeut /alahsawios usaha $anten nya eta mihak 1runujoyo anu barontak ka %ataram .i *irebon harita aya (angeran )idul sareng wadya-balana, ngaduduki *irebon ti pihak $anten )a2arioskeun DB* anu hoyong supados *irebon mihak DB*, lajeng bae nyedekkeun wadyabala (angeran )idul ka luar *irebon 1i dinya ngintun Ja2ob Ean .ij2k ka *irebon, nyodorkeun kontrak rapih )u para /ultan *irebon eta kontrak teh ditawis' dina tanggal C Januari 1A:1 kalayan henteu seueur 2atur .ina eta kontrak kaunggel, yen *irebon sareng %ataram teh satahap sami mandiri, *irebon henteu ngarupikeun deui EaUal ti %ataram, namung *irebon tetep ngangken sepuh ka %ataram, .ina kontrak disebatkeun yen DB* ngarupikeun panyalindungan pihak nu teu walakaya 1ete-la pisan yen tingkah *irebon di luhur teh ngaakibatkeun renggang-na patalimarga *irebon - $an ten, sarta $anten ngayakeun tindakan^ di antawisna narajang ka nagri *ianjur, anu kaunggel dina .-2- Januari 1A:>, margi *ianjur dianggap ku $anten teu a2an mandiri namung masih keneh kalebet bawahan *irebon 2 )ontrak antawis $anten - DB* !1C April 1A:-& .ina sasih Iebruari 1A:' /ultan "aji Abdul )ahar Abu %aUar paketrok sareng /ultan /epuh, pohara rongkahna /ultan "aji, anu harita nuju nyepeng kasultanan $anten, teu aya deui geusan panyaluuhan nyuhunkeun pitulung salian ti ka DB* Ari DB*, saleresna geus meh A> taun kekerot hoyong ngarun-tuhkeun atanapi gaduh kawasa di $anten, margi ti mimiti nga-degna $anten, DB* teu liren-liren ditarajang sarta diganggu ku $anten, boh di darat boh di laut, pangpangna perdagangan DB* ngaraos repot J ant en waktos /ultan "aji minangsaraya ka DB*, DB* teh asa mobok manggih gorowong, teu talangke deui nga-rurug $anten 7nggalna 2arios, saparantos urang $anten, di *i-sadane kadeseh, balad DB* nu dipingpin ku kapten 0illem "art-sin2k, ngarebut 1angerang sareng )ademangan /ultan /epuh sareng para gegedenna di antawisna (angeran )idul, /yeh @u-su6 katut wadyabala ngantunkeun 1irtayasa, dayeuhna $an-ten, mundur ka leresan pagunungan )endeng teras nsaler maka& 5umutkeun kontrak antawis %ataram sareng DB* wewengkon antawis *isadan2 sareng *itarum sareng ka kidulna dugi ka laut 3ndonesia teh drs2r2nkeun ka DB* kaitggo imbalan bantuan DB* dina numpes barontakna 1mnojoyo !)ont1ak ping J9-1> Bktober 1ACC& 0ilayah *ianjur teh kalebet wewengkon anu dis2renkeun b& .ina taun 1A:1 *ikalong teh henteu mandiri, margi aya dina paniiikan Aria _atamanggala ti kasultanan *irebon, *ikalong kenging disebatkeun dibawah ku *ir2 bon !.19 Agustus 1G:1& sad ka $anyumas $alad DB* nu dipingpin ku Dan "appel mi-os ti $ataEia teras megat di *ikalong (angeran )iduJ sareng /yeh @usu6 majeng ka *ianjur maksadna ka muara *itanduy .i leresan $anjar, (angeran )idul tiwas, /yeh @usu6 tiasa lo-los mung akhirna sumerah ka Dan "appel, teras dibuang ku DB* ka "de )aap" !Q)aap de Goede "oop R 1anjung "arapan, A6rika )idul& pupus di pangbuangan .ugi ka ayeuna makam /yeh @usu6 sok seueur keneh anu ngajarahan ' $arontakna "aji (rawata /ari !1C>' - 1C>A& 1iasa janten ku ayana tanam-paksa tarum !- nila, 0ld Q indigo, 2aina hideung paranti nyelep& atanapi wajib-masrahkeun walirang, atanapi teu kiat ningal kasangsaraan rahayat ku rupi-rupi paksaan sareng siksaan atanapi lantaran unsur puhtik, di Jampang ay a anu barontak ka 0alanda !DB*& dipingpin ku "aji (rawata /ari, nu nuju atitna disebat #aden Alit $arontakna ngawitan sasih %aret 1C>', teu kinten rongkahna "aji (rawata /ari tiasa ngempelkeun balad dugi ka ay a '>>> jalmi DB* oge kalangkabut, di sababaraha tempat pasukan DB* ka-teter /akali mangsa aya wartos yen "aji (rawata /ari tiwas (ieter /2ipio lulugu pasukan DB* teras bae ngagiringkeun sadaya warga Jampang, awewe-lalaki kolot budak, 2euk wiwilanganana ka orok-orok, seueuma 1'?urang, dikerid peuti ka $ataEia nga-langkung *ianjur %aksad DB* kanggo ngan2urkeun kakiatan pokok "aji (rawata /ari ;rang Jampang nu ngaleut ngeung-keuy digiringkeun ka $ataEia teh seueur nu maraot dl jalan, eta bae tina 1'?- urang teh, mung kantun ?:2 urang 1eras dibantun ka $ayabang sina tatanen, mung maranehna mios deui ka lembur-lembuma
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page C1

)anyataanana "aji (rawata /ari henteu tiwas, malih ngempelkeun wadyabala seueur pisan, teras nga2& .ina taun 1A:2 .alem Bkondang !Aria *ikondang& ngawilujengkeun ka *ornelia /peelman anu diangkat janten Gub2rnur Jenderal dina ping 2? 5opember 1A:2, kalayan .aiem *ikondang teh nginrun utusan, 5ujnutkeun naskah $upati )usuma ningrat, anu janten .alem *ikondang teh putra 0ira 1anu 3 anu ke--, janten rupina Aria 0inadimanggala rurug kabupaten-kabupaten di (riangan wetan 3mbanagaia di-ruksak, )apala $ojonglopang ditelasan, guyur salelembur ear sajajagat, rayat dipukpruk ku kasieun seueur anu kabur ka daerah *irebon .ina taun 1C>- (rawata /ari mun2ul di Jampang deui teras ngaraman !3nd Q nga2au& di sakurilingeun $ataEia /a-sih Januari 1C>? aya di 2aket $ogor )u lantaran (rawata /ari teu tiasa katangkep bae, aya tilu kapala rahayat ti )ampung $am !$ogor& anu ditangkep ku 0alanda sarta ditelasan sabada disiksa .ina sasih %aret (rawata /ari nga2au di /umedang kaler, sasih Agustus 1C>? mani tilu kali (rawata /ari ngelehkeun pasukan DB* anu nyobi ngudag atanapi nagkep (rawata /ari, <ajeng hukuman beurat ditiban-keun ka jalmi-jalmi anu disangka ngabantu ka (rawata /ari, tapi barontakna mah teu leler, kalah ka meuweuh sarta nere-kab 0alanda !DB*& beuki kaweur bae, lajeng ngaluarkeun an2aman pikeun sadaya bupati di sakuliah Jawa $arat, kudu bisa nagkep (rawata /ari dina jero genep bulan ;pami dina waktu eta (rawata /ari teu a2an katangkep, bupatibupati teh bakal dihukum sarta diduduh ngabantu (rawata /ar< )aleres-an pisan (rawata /ari dina taun 1C>A ngantunkeun Jawa $arat mios ka Jawa 1engah, para bupati salamet teu kantos dihukum ku 0alanda, (rawata /ari katangkep sarta ditdasan di )artasura !12 Juli 1C>C& -, %angsa pa2eklik Akibat si6ih-rurug ti mimiti puhtik ekspansi #angga Gempol 111, panarajang $anter ka (riangan, pertempuran bupati sareng bupati, gerilya "aji (rawata /ari, timbul mangsa pa2eklik $a-haya kalaparan ngan2am /ukapura, 3mbanagara, /umedang sareng daerah sanesna 7ta bae 2a2ah /ukapura anu dina taun d& .ina taun 1A :- DB* parantos ngawitan naliti wewengkon anu diserenkeun ku %a-taram numutkeun kontrak 19-2> Bktober 1ACC tea DB* midamel serat ideran ka sababaraha kapala anu kaetang ageung sareng pais mantri *irebon !kasultanan& diantawisna Aria 5atamanggala, #aden 0angsa %arta, )iai <umaju, )iai 0ira 1anu sareng 5gabei )arti Jaya /alian ti Aria 5atamanggala !mantri Biebon& anu sanesna mah ;mbu< leu para kapala teh kedah taat kana kawijaksanaan DB* - saieng teu kenging midamel huru-hara !. 9 Juni 1A:-& 1C>A aya T ?>>> urang, sabada pagebug pa2eklik mah mung kantun ::> 2a2ah- )aayaan di kabupaten sanes henteu seueur bentenna leu pa2eklik teh teu kapameng ditambih ku hojah DB* pikeun nombok sagala karugian anu karandapan titas rupi-rupi pertempuran sareng usaha jeroning ngengingkeun wila-yah meh sakuliah Jawa $arat, ku jalan ngayakeun pelak paksa kopi, pedes, tarum sareng sajabina- .itambih deui DB* nga-witan narik pajeg ti rahayat mangrupi artos atanapi hasil bumi, ?, )ontrak antawis %ataram - DB* !? Bktober 1C>?& /amemeh kontrak 1C>? mah DB* teh mung gaduh kakawa-saan di $ataEia sareng sakurilingeunana !0ld Q $ataEia en om-melanden&, nya eta = a daerah kota $ataEia K b )ampung $aru !$ogor kiwari&, 5anging numutkeun Jan (ieteisUoon *oen mah !1A19& kana bawahan DB* teh kaasup oge= a kab upaten *ianj ur K b daerah /ukabumi !kiwari& K 2 daerah Jampang a dugi ka 2 teh disebat "$ataEiase $oEenlanden" Q dataran luhur pagunungan -$ataEia&
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page C2

/aparantos taun 1C>? mah ditambih ku wilayah = a kabupaten $andung, /umedang, )arawang, *iasem sareng /ukapura K e& .uia taun 1A:- 0iia 1anu 33 masih jant2n 3'mbul rient2u a2anjanlen <&alem,upa-mi kitu 0iia 1anu 3 masih juroeneng J an ten pasamoan antawis para sad2r2k 0ira 1anu " teh kedah kajantenan saparanlos 0ira 1anu 33 jant2n .alent Ari 0ira 1anu 11 janten .alemna nembe saparantos 0ira 1anu 1 pupus (iipiisna 0ira 1anu 3 1A:1-1A91, ngayakeun pasamoanana kedah antawis taun 1A:1 - 1A91, margi sabada 1A91 mah panjajahan DB* teh parantos "kandel" 5anginn kumargi hal-hal anu kasebat dina ad 1,2,', sareng - masalah miwarang A1 a *ikondang ka %ataran kanggo sosoroh upeti sareng supados dijajah teh ditingali tina saja1ah sar2nt logika mab mustahil !3nd Q tidak mungkin& kajantenan margi antawis taun 1A:1 - 1A91 wewengkon "anjur parantos dijajah kn DB* b daerah tilas kasultanan *irebon, Galuh sareng Gebang, malih dugi ka <ampung, sanaos *irebon kasebat-na daerah dina panangtayungan DB*, namung DB* gaduh hak 2ampur tangan dina sagala hal .itilik-titik man ieu t2h ngurung sakuiiah Jawa $arat ayeuna A Ayana hiji unit wilayah dibawah hiji kakawasaan,nya eta karajaan "5ederlands Bost 3ndie" !3nd - "india $elanda& 1i ngawitan taun 1C>?, di Jawa $arat aya sababaraha ka-kawasaan nya eta 0alanda !DB*&, kabupaten-kabupaten tilas bawahan %ataram sareng kasultanankasultanan 5amung sa-daya dibawah ku hiji kakawasaan, nya eta DB*, anu tetela mi-sah ti %ataram- 0ilayah anu sakitu legana sareng iJ6iE6lipioo-na teh ku DB* ngawitan dijantenkeun sapi peres teu paduii sapina dugi ka begang kantun tulang $ibit penjajahan anu ta-dina mung ngurung "kota" $ataEia dina taun 1A19, heuleut 9> taun parantos janten sakuiiah Jawa $arat Anu penting kang-go 0alanda, nya eta ngo2orna hasil bumi Jawa $arat, sapertos kapas tarurn, kopi sareng sajabina ka nagara 0alanda kanggo i2aleunboh di nagara 0alanda boh di nagaranagara 7ropa kala-yan kauntungan saageung-ageungna /awangsulna daerah jaja-han dijantenkeun tukang meseran hasil ti nagara 0alanda kala-yan harga samahal-mahalna supados ageung untungna C /istim pelak, nya eta hiji pelakpaksa !0ld Q 2ultuur-stelsel-dwang2ultuur& /aparantos DB* narima pamasrahan wilayah anu ngurung sakuiiah Jawa $arat, DB* langsung marentah sarta ngolah daerah, ugala, mup<i teras ngerid hasilna k2ur nutupan sagala ka-luaran sagala mpi usaha j2roning m2unangkeun wilayah Jawa $arat ditambih ku ng2duk kauntungan anu ka2ida ageungna #upi-rupi hasil bumi anu laris sareng a wis di 7ropa dipaksa kudu dipelak di "india 0alanda sarupaning kopi, kapas, tarum pedes sareng sajabi ti eta "asilna wajib dipasrahkeun ka DB* kalayan dipes2r ka2ida pisan mirahna, jualeun di 7ropa ka2ida pisan ma3ialna /awangsulnu upami eta hasil bumi rahayat teu laku atanapi harganu turun di )ropa, ku DB* ten dipeseran, rahayat tetep rugi, eeuk parihasa reog tea mah "ngeunah 7on teu ngeunah 7he"e' $anten sareng *irebon henteu aya masalah naon-naon mar-gi parantos ditetepkeun sareng diatur dina rupi-rupi kontrak 1iap kasultanan kantun ngalaksanakeun kontrak bae, unggal taun wajib masrahkeun hasil daerah kayaning kopi, pedes, ta-rum, kapas san2s saearu ieal gal2uh nanging upeti taunan (i-keun nitenan dilaksanakeunana kontrak tea di $anten sareng *irebon diayakeun )esiden 0alanda !DB*&,ditambih ku "pasukan pendudiikari"' anu unggal waktu siap ngayakeun tindakan upama kontrak teu ditedunan (ara bupati di pasisian $ataEia, sapertos )ampung $aru, *ianjur, Japang, *ikalong, *ibalagung sareng sajabina oge henteu nyesahkeun, sagala mpi diatur ti sareng di $ataEia sapertos pajeg, rodi !\nd Q kena paksa, pereuma&, kontingen !sarupa upeti& /an2s deui di kabupaten - kabupaten anu didamel ku %ataram , nya eta (r2anger $oEenlanden, sapertos /umedang, $andung sareng sajabina , anu saolah-olah ngarupikeun karajaan alit tapi teu alakur (ajeg sareng upeti disebatkeun disebakeun ka %ataram, bari henteu dibikeun : (angangkatau "gubernur" di (riangan
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page C'

)u margi 0alanda !DB*& ngaraos kawalahan kanggo ngatur pamarentahan ku ayana rupi-rupi kaka2owan, nya DB* ngangkat gubernur di daerah (riangan Anu diangkat nya eta (angeran Aria *irebon , salah sawios putra /ultan *irebon !1C>A& )awajiban gubernur teh nya eta memeres sareng ngatur para $upati, naekkeun pajeg sareng upeti, ngajaga supaya henteu aya huru - hara sumawonten bar1nta& ka 0alanda (angeran :& "7on, ngaran bodor reog tukang li2ik .ina waktu ngadu domba !dodombaan& 32ieu pokna ka batuma !ngaian 7he&= "<amun domba 7on meunang, 7on kudu digan-dong ku 7he, tapi lamun domba 7on ekh, E. kudu ngagandong 7on" )itu asal-na nu matak aya babasan= 5geunah 7on teu ngeunah 7he !)amus $asa /undG, # /atjadibrata, 19?-& Ana *irebon teh lir hiji wali pamarentahan ! 0ld Q Eoogdj ti 0alanda, sarta pamarentahanana k2nging tlisebatk2un sat1 hasil na Anjeunna netepkeun hak sareng kawajiban para bupati sapertos hak narik pajeg, rodi, hak mundut naon $ac anu periu ti rahayat, sapertos kuda, sapi, munding dugi ka liayani-hayam "ubungan bupati-2aeah mangrupi hubungan .al2m -abdi .atem, hubungan anu kawasa sareng ami ten wasa, teu aya bentenna sareng hubungan raja sareng 2a2ahna, ku inar-gi tadina Bge bupati teh minangka wakil raja di daerahna leng-kep sareng pamasrahan ! 0ld Q delegatie, 3nd Q p2limpahan & kakawasaanana leu dianggo dasar ku DB* kanggo netepkeun rupi-rupi pajeg atanapi upeti )alayan alesan kanggo nitenan bisi rahayat teu diurus samistina ku bupati, padahal mah nalingak2un asupna sagala hasil bumi ti rahayat, bupati teh di - "bantu" ku pagawe 0alanda , biasana mah tilas kumpeni nu pangkatna sarsan, mahh disebatna oge "ko66ie-sergeant" !sarsan-kopi& /aluhureun bupati sareng sersankopi kanggo urusan hasil kebon tea aya hiji )umetir !0ld Q Ge2ommitteerde tot de Uaken Ean den 3nlander Ge2ommitteerde - wakil atanapi dijadikeun wakil& .i *ianjur oge aya sarsankopina (ara bupati anu tiasa ngagunakeun sareng ngamangpaatkeun kakawasaanana mah tiasa janten beunghar rea ketan rea keton,sawangsulna anu h2n-teu tiasa, upamina bae teu wijaksana, bentik 2uruk balas nunjuk kalayan rahayatna miskin mah, hutang bupati ka 0alanda tiasa salaput hulu da unggal taun numpuk pajeg sareng upeti anu kedah dibayar (ara sarsan-kopi teu katinggaleun ngiring i2i-kibung, rahayat diperes tanpa ras-rasan Akibatna 2a2ah mah katempuhan kedah nanggung sadaya pangabutuh pamarentah sareng pribadi nu kawasa .ina parantos henteu kiat nahan tanggungan, aya oge rahayat anu wantun barontak sapertos "aji (rawata /ari nu kasebat di luhur /istem pamarentahan tilas (a-ngeran Aria *irebon teh masih katingal 2iri-2irina dugi ka taun 1:C>-han, malih 19-2

(asir anu di palih pengker teh kasebat (asir 0ira 1anu 1ah di dieu para putra 0ira 1anu 3 2aralikna dugi ka sawawa

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page C-

(asir 0ira 1anu ti ka2aketan

Bi *ilaku oge aya pasir anu disebat (asiP 0ira 1anu %oal ki-tu tilas 0ira 1anu 33 janten ;mbul di *ilakuW

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page C?

%akam Aria 0ita 1anu .atar 3D !#aden Aria /abirudin& di (asarean Agung, kota *ianjur

%akam anu pangpayunna, nya eta makam Aria 0ira 1anu 33 !#aden Aria 0iramanggala&, anu ka t;u nya eta makam Aria 0ira 1anu 333 !#aden Aria Astramanggala, .alem .i2ondre& (emahna di (amoyanan, kota *ianjur

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page CA

Alun-alun *ianjur

.i juru palih katuhu pernahna tilas pang-guy angan badak putih tea

<on2eng di payuneun kantor )abupaten *ianjur ngagaduhan sajarahna sorangan, komo deui )abupaten *ianjur
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page CC

%akam #aden Aria 5atamanggala !.aiem Aria )idul& di (a-sir "ay am, $abakan-Jati, )abupaten *ianjur

(anto ka jero makam #aden Aria 5atadimanggala


SilsilahBayubud.Blogspot.com Page C:

%akam Aria 0iradimanggala, .alem *ikondang, di *ibeber Aya dua makam, ieu makam arm di handap,

%akarn anu palih luhur .uka kumaha anu mawi aya dua makam .alem Aria *ikondang

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page C9

%akam Aria %artayuda !.alem /arampad& di /arampad, *ugenang, *ianjur

%akam .alem Aria 5atadimanggala O.alem *ikadul& di *iba-lagung, )a2amatan %ande, *ianjur

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page :>

- #A.75 A#3A 03#A 1A5; 1> !#aden Asttamanggala& #egent = 1C>C V 1C2A Aria 0ira 1anu 33 digentos ku putra 2ikal, nya eta #aden Astramanggala /aparantos j an ten regent dina taun 1C>C ngang-go gelar Aria 0ira 1anu !333& 0aktos 0ira 1anu 33 pupus, (amoyanan dayeuh nagri teh ngarangrangan, narikolot janten 2ombrek tiiseun kawon ku kampung *ianjur anu wuwuh majeng )u margi kitu barang 0ira 1anu 333 janten regent, anjeunna teu talangke deui dina taun 1C>C keneh teras ngalih ka kampung *ianjur )ampung *ianjur didamel dayeuh nagri, ibukota tug dugi ka ayeuna 0ira 1anu 333 saleresna henteu ngalih nagri, mung ngalih bumi bae tebihna ukur raratusan meter, sanaos kasebatna ngalih ti (amoyanan 3& ka *ianjur, ngalih nyaketan saeutik kana tilas pangguyangan badak putih %\ .e "aan '' sareng sababaraha ahli sajarah nyebatkeun yen = "Dolgens de 3nlandse oEerleEering was hij de sti2hter Ean het tegenwoordige 1jiandjoer" !5umutkeun babad, anjeunna teh anu ngadegkeun *ianjur kiwari& )u maPgi kitu 0ira 1anu 33, anu padalemanana aya di (amoyanan, disebat .alem 1arikolotMnya eta .alem anu 2alik di dayeuh anu narikolot /aleresna mah 0ira 1anu 333 teh sanes anu ngadegkeun *ianjur, da ari *ianjur mah tebih samemeh 0ira 1& (amoyanan, dayeuhkolotna */anjur, pemahna di $ale #an2age ayeuna, teu tebih ti $lunalun mah, kbuen-kint2n sabaraha ratus meter ba2 Janten sanes (amoyanan makam 2& 5umutkeun babad, ngalihna 0ira 1anu 111 nyaketan tilas pangguyangan badak putih teh, turn ut kana wangsit, 1ilas pangguyangan badak putih pern ah na di juiu ahin-alun *ianjur, ayeuna oge aya keneh teres hen teu na mah nyanggak2un, da teu aya awoiuia kanggo ngareka basa ny am bung 2arur maiar raos kadanguna, ulah soleh !tipujarpuja @en di *ianjur baheula aya badak mah, asana lores teu aya sot2h ayen-na sanaos di leuweung wilayah *ianjur %aiih rupina di *ihea mah badak teh riab, da aya paribasa = kawas badak *ihea" !ari aya kapalay teh tara tiasa dipengkolk2un, tukuh anu poharaj /esa-sesa badak kiwarimah nyedek ka ;jung )uion, kitu og2 henteu seuseui, ukur pupuhihan '& de "aan, Jilid 333 ka2a 1C> 1anu 333 janten regent oge parantos aya 0ira 1anu 333 mah midamel kampung *ianjur janten dayeuh, ibukota nagri .i-na de "aan J li" 333 ka2a 1'1 di2arioskeun deui = ""et tegenwoordige 1jiandjoer heet gesti2ht door Ana .itjondre, Ueker is dat deUe Uijn datem Eer6raaide, maar aangeUien de hoo6dplaats bij Dan 3mho66 heet te liggen beUuiden het gelijknamige riEiertje di ter plaatse Ean (amojanan, terwijl Dan #iebee2k -& aanduidt dat Uij benoorden de 1jiandjoer ligt, hetgeen met %er2i s kaart,blij6t dit twijEela2htig ' !*ianjur kiwari 2aritana diad2gkeun ku Aria .i2ondre, anu pasti mah yen anjeunna nyaean padalemanana, tapi ku sabab ibukota teh numutkeun Dan 3mhot6 mah per-nahna kiduleun wahangan nu namina sami nya eta di (amoyanan, sedengkeun Dan #iebeek nuduhkeun *ianjur, sami sareng kar !0ld - kaart& %er2i soal ieu teh teu bisa di pastikeun& Anu dimaksad "nyaean" padaleman !0ld Q Eer6raaien, 3nd Q memperindah& nya eta nyaean palinggihan atanapi bumi .alem, sanes nyaean *ianjur-na 1iasa janten dua pamendak !Dan 3mho66 sareng Dan #iebee2k& di luhur teh sami bae, numutkeun Dan 3mho66 sateua2anna ngalih, masih di (amoyanan, pamendak Ean #iebee2k saparantosna ngalih,nya eta di *ianjur Janten ngalihna 0ira 1anu 333 teh mung ngalih bumi ti kiduleun ka kalereun wahangan *ianjur (amoyanan sareng *ianjur teh kahalangan ku wahangan *ianjur, namung tunggal nagri ke-neh 5galih ti kiduleun ka kalereun wahangan *ianjur teh sami sareng ngalih ti kampung (amoyanan ka kampung *ianjur atanapi ngalih nyaketan tilas guyangna badak putih, ti kampung anu rada tebih ka kampung anu rada 2aket ka pangguyangan badak putih (amoyanan sareng *ianjur duanana oge pernahna kiduleun tilas pangguyangan badak putih -& Dan 3mho66, Dan #iebee2k teh duanana oge Gub2mui Jenderal "india 0a;nda Ari %er2i mail rupina hiji juru ukur !0ld Q <andm2t2r, tukang midame;n kai, peta& /adaya sareng sagala kajantenan dina mangsa kabupatian 0ira 1anu 33, sapertos kontrak sareng %ataram, pangangkatan (angeran Aria *irebon j an ten Gubemur, prakna
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page :1

dilaksanakeun mah dina mangsa kabupatian 0ira 1anu 333 5ya dina mangsa ieu DB* ngawitan nitenan daerah-daerah anu parantos dipasrahkeun ku %ataram, netepkeun wates wilayah tiap kabupaten, memeres kampung atanapi nagri kalebet ka kabupaten mana-manana 5geunaan daerah, 0ira 1anu 333 teh parantos tiasa ngalegaan wilayah kabupatian *ianjur kalayan wijaksana pisan, hartosna henteu nganggo jalan kasar atanapi "keras " Gubemur Jenderal Ean #iebee2k kantos sumping ka *ianjur malih dipapag ku 0ira 1anu 333 di wates leresan 'Gpaal"'?9, dinatanggal 1' /eptember 1C>9 3eu teh kajadian anu henteu lumrah kanggo kabupaten sapertos *ianjur mah 5umutkeun . ' /eptember 1C11, Ean #iebee2k marentah-keun ka regent *ianjur, *ibalagung sareng *ikalong supados nyaur dua ;mbul sewang anu aya di basisir laut )idul "al ieu netelakeun yen daerah basisir laut )idul teh kalebet kana bawahan kabupatian kasebat /alajengna Jam pang dina taun 1C1? dilebetkeun ku 0alanda janten bawahan *ianjur .ina taun 1C2> 0ira 1anu 333 sering ngajengkeun pretensi ka 0alanda ngeunaan daerah anu aya dina kakawasaan kabupatian tatang-ga, dugi ka #esiden *irebon mah rada repoteun, margi upami eta pretensi diturut tangtosna oge bakal ngirangan wilayah kabupatian sanes #esiden *irebon lapor ka (amarentah di $ataEia, kieu= 1 #ahayat *ianjur ngadamel ka2a-ka2a di wates dayeuh *ianjur kanggo ngahormat 0ira 1anu 333 )a2a-ka2ana ageung pisan mangrupi benteng sapertos gapura kasultanan @ogyakar-ta atanapi kasunanan /urakarta 5aha midamel ka2a-ka2a bae bet dilaporkeun ka pamarentah pusatW #upina kumargi 0alanda hariwang boh bilih aya hal anu ngabahayakeun 0alanda satukangeun midamel ka2a-ka2a )a2a-ka2a teh nembongkeun kajaya an, wibawa sareng komara 0ira 1anu 333 di *ianjur )a2a-ka2a anu didamel di *ianjur mah ageung sareng sapertos benteng, henteu biasa sarta henteu saimbang sareng tahap kabupatian *ianjur harita 2 0ira 1anu 333 nyuhunkeun ka 0alanda !DB*& supados anjeunna dipasihan gelar "(angerang Aria .epatty Amang2oerat 3ndator" !(angeran Aria .ipati Amangkurat .i .atar& hartosna 0ira 1anu 333 minangka Amangkurat atanapi nyamikeun anjeun sareng Amangkurat !3& /akumaha anu parantos kauninga Amarg-kurat !3& teh sultan karajaan ageung %ataram, anu wilayah jaja-hanana ngurung sakuliah Jawa $arat iwal ti $an ten 0alanda hariwang, hemarhemir sarta ginggiapeun boh bilih isuk jaganing pageto 0ira 1anu 333 leres-leres hoyong janten sapertos Amangkurat atanapi aya kahoyong kawasa sapertos Amangkurat )atu-rug-turug 0ira 1anu 333 ten liren-liren ikhtiar ngaageungan wilayah bawahanana sareng sering ngajengkeun pretensi daerah kawa-san kabupatian tatanggana )umargi kitu anu dikabulkeun teh mung gelar ".atar"-na bae, kitu oge elat O0ld Q te laat, 3nd Q terlambat&, anu nganggo gelar .atar mah sanes 0ira 1anu 333 nanging putrana, nya eta 0ira 1anu 3D Janten 0ira 1anu 3D mah gelarna teh 0ira 1anu .atar ?& ' 0ira 1anu 333 mundut ka 0alanda ! DB* & supados *i-tarum janten wates wilayah *ianjur )u jalan ieu anjeunna tiasa ngengingkeun satengahna ti $andung sareng )arawang ditambih ku saparapatna ti (arakanmun2ang 0ira 1anu 333 keukeuh peuteukeuh nyuhunkeun ka DB* wates wilayah kabupatian *ianjur, pangpangna wates *ianjur sareng kabupatian )ampung $aru !$ogor& , )arawang, $andung (arakanmun2ang (erlu kauninga yen wates anu disuhunkeun ku 0ira 1anu 333 teh, dina kaayaan harita, ngaageungan wilayah *ianjur atanapi ngaalitan kawasan kabupatian tatangga )u margi ?& )u margi 0ira 1anu 3D disebat sarta nanggo getai 0ka 1anu .atar !3D&, janten 0ira 1anu 333 oge katelahna mah 0ira 1anu .atar 333 dugi ka ayeuna 5ya kitu deui 0ira 1anu 3 parantos biasa disebat 0ira 1anu .atar 3 sareng 33 bae, sanaos dina mangsa arajijeunna mah gelar .atar teh teu a2an aya sareng teu a2an dianggo kitu ka DB* teu kinten ngabingungkeunana, kumaha piaeeunana *ianjur dina mangsa 0ira 1anu 333, ku jasa anjeunna, kaayanana sarta legana henteu tebih ti wilayah *ianjur kiwari .ina taun 1C2- sabagian ti )ampung $aru !$ogor& sareng /agara )idul dipu-tuskeun lebet ka *ianjur .i payun parantos diterangkeun yen dina ahir mangsa kabu-patian 0ira 1anu 33 aya
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page :2

pa2eklik meh di sadaya kabupatian di Jawa $arat (a2eklik di kabupatian *ianjur, ku jasana 0ira 1anu "3, henteu parna sapertos di kabupatian sanes $upati sanes dina mangsa pa2eklik seueur anu kawalahan, hutangna ka DB* salaput hulu, nya eta hutang upeti sareng pajeg atanapi tambutan ;nggal taun bupati-bupati teh kedah ngintunkeuji pajeg sareng upeti ka $ataEia sakalian sok rajeun balanja .ina kaseepeun artos ngaM haja ku 0alanda sok dipasihan nambut, lami-lami hutangna janten numpuk Ari rahayatna mampuh keneh mah sokditeumbleuhkeun ka rahayat, nanging dina rahayat oge parantos teu tiasaeun mayar pajeg langkung ti sasari kapaksa bupati ngaje-blug /ababaraha bupati mah boboleh !3nd Q angkat tangan, tidak sanggup lagi& ngajengkeun panuhun ka 0alanda supados kabupatianana dilebur dihijikeun sareng kabupatian anu pa tape\ wates 0alanda sok nyatujuan asal bupati anu bakal nampi kabupatianana sanggem mayar hutang bupati anu bade dihapus tea (angpangna 0ira 1anu 333 teh kawentar tiasa ngurus kebon kopi, boh anu anjeunna boh gaduhna rayat /etoran kopi ka DB* kenging disebatkeun pangseueuma sareng panglan2arna, ku 0alanda oge dipuji Atuh anjeunna kenging kauntungan ag2ung, sagala rupi lubak-libuk, .ina tahun 1C2A aya rahayat newek 0ira 1anu 333 ku 2ondreAM palebah patuanganana .alem nibuh tiwas harita k2neh dugi kana titis tulis dipundut ku nu )a-gungan A& Aya dna pam2ndak ngeunaan dit2lysanana 0ira 1anu 111= a& .h2lasanana 0ira 1anu 3 3 3 dina mangsa ramena meiak kopi, mangsa s2rah paksa kopi ka 0ulanda- $ayaran kopi anu sakedahna 3 1C ?> ku 0ira 1anu "3 mung diba-&a 1 12 ?> jjnten anu 3' /,- dianggo ku anjeunna )u lantaran kitu rahayat teh harontak dugi ka nelasan 031J 1iinu 333 )u margi pupusna 0ira 1anu 333 teh ditelasan nganggo 2ondre, anjeunna ti harita sok disebat ".alem di2oiiare" 0ira 1anu 333 alias #aoen Ana Astramanggala atanapi .alem .i2ondre pupus dina taun 1C2A, dipendem di (amoyanan 2aket makam ramana, 0ira 1anu 33 Janten bupatina anom keneh nya eta juswa 21 taun, pupusna oge henteu a2an sepuh-sepuh teuing da ditelasan tea, nya eta yuswa -> taun 0ira 1anu 333 ngantunkeun putra seueuma C, digentos ku putra 2ikal jenengan /abirudin b& "iji waktos, 0ira 1anu 333 ngadangu, yen di *ikembar ay a htri g2utis kawanti-wanti sarta pani2s pisan upaini dipigarwa 7ta istri teh wastana Apun Gentay Apun Gentay disaur, teu lami dongkap /aleresna Apun Gentay teh paiantos papa2angan ka urang *iteureup, kabupaten $ogor (apa2angan Apun Gentay nganteur ka .a-yeuh, 0ira 1anu 333 nuju ay a di paseban (amengkang .intun eta, )emis tabuh - sonten, kaieresan nujutaya sasaha, "ulubalang sareng (anakawan oge suwung, nu aya mung %as (urwa, saderek sarama 0ira 1anu 333 0ira 1anu 333 nuju 2alik dina katu_ %as (urwa payuneunana, di handap 1eu lami dongkap phEarangan ti Gkemr bar, Apun Gentay sareng papa2anganana (iwaiangan mah ti payun, maksadna wawartos ka 0ira 1anu 333 0ira 1anu 333 sasauian= "/ina ka dieu aw2we teh, maneh mah jung batik deui" (iwaiangan teh henteu n2rangkeun yen Apun Gentay gaduh papa2angan Apun Gentay ka lebet, disarengan ku papa2anganana, 0ira 1anu 333 sasauran deui= ")a dieuF" Apun Gentay nyaketan, papa2angan Apun Gentay oge ngiring nyaketan 0ira 1anu 333 nyangki yen man2hna bade sasalaman, atuh anjeunna nyodorkeun panangan tapi teu ningali ka man2hna da n2ut2up ba2 ka Apun Gentay 1eu antaparah deui, papa2angan Apun Gentay rtewek 0iia 1anu 333, pal2-bah patuanganana pisan ku 2ondre, nanging henteu tatu Anj2una sasauian ka %as (urwa= "5ana teu katenjo eta j 2lem a nublesW" /aleresna ku %as (urwa teh katingalieun, nanging anjeunna bati olohok mata simeuteun %as (urwa teu tega ningali sad2r2k, teras nyuhunkeun dihapunt2n (apa2angan Apun Gentay n2wek deui, katilu kalina, lajeng lumpat, 2ondre di2e22kel %as (urwa ngudag, barang kaudag %as (urwa doubles bari lumpat, k2una halisna nanginY ten tati< /ababa-raha kali %as (urwa ditublesan, keukeiih teu t2urak da anjeunna weduk Ahtrna papa2angan Apun Gentay katewak ku %as (urwa, pakarangna di rob til, lajeng di-tigas beuh2ungna dugi ka hulu misah jeung ba dan, 1 nggal para wargi 6iwartosw ku %as (urwa, sa day ana sa rum ping bari ra2ng naungis 0ira 1anu 333 2alik nyarando dina
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page :'

katil, anjeunna teu 2mut <Pb2tanana kaiuar tina pauiangan, g2tih hulobii1jn teu liren-iien, <ajeng die and ak ka pad ale man Anjeunna pupus tabuh C wengi Ann nelasan, papa2angan Apun Gentay tea, diser2d ka ahtn-alun t2ras di2a2ae 5ya ti harita 0ira 1anu 333 teh disebat Aria .i *ondre (ara /epuli sasauran kku = "1^J-rengekeun barudak, in2u, buyui jeung kab2h katurunan, itiaraneli poma ulah mkah ka uiang *ikembar, jeung maraneh /alawasna kudu make pakarang 2ondi2" 1 i barita nepi ka ayeuna eta saur /epuh teh ditumt Geus A $upati jeneng di *ianjur, Aii istri, anu janten marga eta kajadian, teu lami kataiajang udur 2a2ar, teras maot #aden Aria .i *ondre digentos k_i #aden /abiiudin, putia 2ikalna Anjeunna anu ngawitan piian nganggo gelai Adipati !leu teh 2arios )anjeng (an2aniti, #aden Adipati )usumaningrat, ku anjeun& 1ina dua Eersi 2arios di luhur timbul pamendak, yen penjajahan 0alanda !DB*^ dina mangsa kalungguhan 0ira 1anu 333 parantos ngawitan mengpengan, rahayat diperes dipeureut, pelak paksa kopi nuju raramena #ah ay at kabupaten sa-nes mah leuleus langlayeuseun, bu patina mopo seueur nu bobaleh, malah ay a anu mundut sup ados wjlayahna dilebetkeun ka kabupaten sanes, kabupatianana dibu-baikeun

.i pengkereun pager palih length pernahna pangguyangan badak putih teh Ayeuna oge sok aya 2ai nyangkrung keneh sanaos mung saeutik .i sage-dengeun pangguyangan aya makam 5yi #aden $ode-dar, putu Ana 0ira 1anu .atar 3D' 1anda Z Q batu tutup !tiung& pangguyangan 1an da ZZ Q "ang nuju ka pangguyangan, liwat liang ieu tiasa katingali 2ai nyangkrung saeutik, 2enah mah tara saat sanaos halodo

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page :-

;pami di2ipta rupina moal tebih ti kieu badak putih ten Anu leu mah sanes badak putih *ianjur, na-nging aya di payuneun kantor )otamadya .aerah 1ingkat 33 $andung %angga taringali F

(angguyangan $adak (utih, )apengker mah aya tangkal ageung, mung ayeuna parantos runtuh ku angin ageung,

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page :?

1ilas pangguyangan badak putih ti lebetna .ina tanda Z aya 2ai tara saat sanaos halodo, nyangkrung kinten-kinten sabaskomeun

1ali ieu walungan *ianjur t2h, leresan kota *ianjur pi-san !kiwa-tengen sasak ka /ukabumi, dipotret usum halodo , ngo2orna teras ka pengkereun kabupaten&
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page :A

?, #A.75 A.3(A13 03#A 1A5; .A1A# 3D !#aden /A$1#;.35& #egent= 1 C 2 C - 1 C A 1 0ira 1anu 333 digentos ku putra eikal jenengan #aden /abi-rudin R& dina taun 1C2C .aJem kakon2ara teu kinten takwana ka Allah swt aliin sareng j2ro dina elmu agama, pangaosan /e-n2n )2mis di kabupaten tara p2tot (utra istri, jenengan 5yi #aden %ojanagara nikahna ka sjekh Abdullah #iEai !Arab& ti $anten, 1i di2u .alem kagungan putu ' pameget sareng 2 istri Anu pameget jenenganana di antawisna Aria %angkupraja sareng #aden %uhamad "usen #aden %uhamad "usen salajengna dijenengkeun (anghulu Gede *ianjur )apanghuluan teh harita mah hent2u diwaragadan ku pamarentah )aleresan putra istri .alem /abirudin, anu jenengan 5yi $odedar, teu kinten kaya-na, anjeunna laj2ng waka6 sababaraha puluh "a tanah kanggo kaperluan kapanghuluan 7ta waka6 ayeuna masih aya kala-yan diurus ku hiji badan = $adan 0aka6 %esjid Agung, *ianjur 5yi #aden $odedar wa6at sareng dimakamkeun di *ianjur ka-leresan di juru alun-alun sagedengeun tilas pangguyangan badak putih 1eu kinten wajarna upami ieu makam disaean, disaungan, dupi waragadna 2ekap tina hasil waka6 mangpuiuhMmluh "a tanah tea .ina # 2' Juli 1C2A ditetepkeun yen putra 2ikal .alem 1& .ina de "eaan, jilid 3 ka2a 1C1 aya anu henteu 2o2og, nya eta .ipati 0in 1anu .alai 3D teh disebat Adipati %oeghiedien !%uhyidin&K dupi dina sajaiah fkundul mah #aden /abaiudinG #aden %uhidin mah putra 2ikal #aden /ab am din atanapi Adipati 0iia 1anu .atai D /awangsulna dina de "aan ka2a eta keneh Adipati 0ira 1anu .atar D disebat #aden /abaiudin anu kedahna mah #aden %uhyidin, %ugi atos-atos, margi pahili .i2ondre jenengan #aden 0iramanggala bakal iigagentos rama 5amung diangkatna janten regent dina # 2: Januari 1C2C ku margi kapameng diantoskeun kana sabada taun baru /aluj2ngnu disebat Aria 0iramanggala dina # 1' Januari 1C2:, 2- Bklobirr 1C'> Bsok oge disebat 0ira 1anu, upamina dina # 1' 5op2m-ber 1C'1, 1? April 1C'? 5anging dina # 1? %aret 1C-> anjeun-na nganggo gelar Adipati 0ira 1anu .atar Janten numutkeun sajarah mah anu jenengan 0ira 1anu .atar teh ngawitan ti 0ira 1anu 3D )umagi 0ira 1anu 3D sok disebat 0ira 1anu .atar 3D atuh anu ka-111, ka-3l sareng ka-1 oge dikumkeun janten 0ira 1anu .atar 5ya dugi ka ayeuna kasebatna mah sadayana putra-putu .alem *ikundul anu janten bupati disebat 0ira 1anu .atar bae .ina ieu naskah oge supados henteu kaliru urang anggo jenengan 0ira 1anu .atar da aya 2irina nya eta huru6 #omawi anu aya dipengkerna !1,11,111 sareng saterasna& Aya deui anu narik perhatosan nya eta gelar anu dianggo ti ngawitan 0ira 1anu .atar 3D, gelar Adipati sanes Aria 2& Anu ngalereskeun urusan pamarentahan mah kapirama-na 0ira 5ata, kalungguhanana teh (atih .ina waktos eta 0ira 5ata, nuju janten kapala !0ld Q hoo6d, 6nd Q k2pala, /nd Q ;mbul& di Jampang )abupaten *ianjur dina waktos harita kaaya-anana sae pisan 0ira 5ata masih tetep (atih *ianjur, sanaos an-jeunna diangkat janten bupati di )ampung $aru !$ogor kiwari& Adipadi 0ira 1anu .atar 3D pupus dina taun 1CA1, dimakamkeun di (asarean Agung, kota *ianjur (utra Adipati 0ira 1anu .atar 3D aya 11, anu 2ikal jenengan #aden %uhyidin, ngagentos rama janten bupati *ianjur 2) Gelar Aria, Adipati, 1umenggung atanapi (angeran, sabada jam an DB* mah kedah digakuh ku bupati anu mikahoyong .igaJeuhna ti DB* teh t2u wudu aw is, rupina sa gala bae ku DB* mah diaitoskeun dap on ageung kauntunganana )u awis-awisna, aya oge bupati anu henteu ngagaleuh, tegesna henteu nganggo gelar Aii ngagaleuh -na tiasa nungtut hiji-hrj< 5anging gelar (angeran mah rada sesah dipeserna, kedah aya kasaluyuan ti #aja 0alanda /apertos anu ka unin ga bupati nu nganggo gelar (angeran mah ti kapengkei mung para $upati
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page :C

/umedang munggaran, janten henteu sadayana #upina aya ti dituna !0ld Q histoiis2h& malah Geusan ;lun mah disebat , (rabu sanaos anjeunna bupati oge, atuh putra-putuna ngaianggo gelar (angeran

%asjid Agung *ianjur kiwan, 1anahna sareng waragad sadidintenna mall tina waka6 5yi #a- -den $od2dar 0aka6 sanesna mangpuluh-puluh "a sawah kanggo kaperluati kapanghuluan ka-pengker

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page ::

A #A.75 A.3(A1303#A 1A5; .A1A# D !#aden %uhyidin& #egent = 1CA1 - 1CCA 0ira 1anu .atar 3D pupus dina taun 1CA1 !# 11 Agustus 1CA1& Anjeunna digentos ku putra 2ikal, jenengan #aden %uhyidin /aparantos janten regent anjeunna nganggo gelar Adipati 0ira 1anu .atar !D& )alangenan 0ira 1anu .atar D teh sagala rupi seni budaya, sapertos pen2a 8 silat, anu dugi ka ayeuna aya keneh sarta teras mekar )a beh dieunakeun jago pen2a anu kawentar di antawisna #aden Ateng Alimudin, $ang %a'rup, $ang %adi sareng $ang )ar< Aya jago silat turunan *ikundul, jenenganana #aden "aji 3brahim alias #aden Jayaperbata, putra #ajadireja, putra Aria 0iranagara !Aria *ikalong&, putra 0ira 1anu .atar D3 %akam #aden "aji 3brahim pernahna di *ikundul, kalereun makam .alem *ikundul 0ira 1anu .atar D apuputra 1C Anu penting patalina sareng ieu naskah nya eta = 3 #aden 5oh, anu engkena janten 0ira 1anu .atar D3K 2 5yi #aden 1anjungnagara, anu nikah ka Aria %angkupraja tea, putu 0ira 1anu .atar 3D ti 5yi #aden %ojana-gara 5yi #aden 1anjungnagara apuputra - = a Adipati (rawira-direja 3, nu engkena janten (atih teras janten $upati *ianjur, ngagentos 0ira 1anu .atar D3K b 5yi #aden "aji /uhaemi, 2 5yi #aden %amah, d 5yi #aden Geboy (utra 0ira 1anu .atar ka-D sanesna aya anu jenengan #aden 5atadigdja, apuputra #aden "aji %uhyi anu saterasna nga-rundaykeun para (anghulu pingpinan Agama di *ianjur sareng di /ukabumi, sapertos #aden "aji /adikin, #aden "aji 3sa, #aden "aji "oesen, #aden "aji .joewaeni, #aden "aji %ahmud /ada-yana nyepeng kalungguhan "oo6d !3nd Q )apala& (anghulu di *ianjur4/ukabumi 0ira 1anu .atar D wa6at dina taun 1CCA, dipendem di(asa-rean Agung, kota *ianjur C #A.75 A.3(A1301#A 1A5; .A1A# D3 !#aden 5oh alias 0iranagara& regent K 1CCA- 1:1' (utra 2ikal #aden %uhyidin, anu jenengan #aden 7noh !nuju burey& alias 0iranagara, ngagentos ramana dina taun 1CCA /aparantos janten regent anjeunna oge nganggo gelar Adipati 0ira 1anu .atar !D3&, sapertos kaunggel dina # '> .esember 1CCC )aayaan pamarentahan dina mangsa kalungguhan 0ira 1anu .atar D, lan2ar )ebon kopi di kabupaten *ianjur haiade, sawah ngalegaan, sanaos ay a oge nu nyebatkeun anjeunna kirang pirosea !0ld Q on-Eers2hillig& Anjeunna lami nyepeng kalungguhanana sarta janten regent pangsepuhna )u margi eta anjeunna diajenan sareng dipisepuh ku para regent sanesna di (riangan, babakuna ku margi aya oge regent anu kantos janten *utak atanapi ;m-bul anjeunna ;pamina, /urianagara alias (angeran )oinel, regent /umedang, anu engke kapayunna ngamumule #aden Abas, putra bungsu 0ira 1anu .atar D3 0ira 1anu .atar D3 kagungan putra - = 1 5yi #aden %eu-meutK 2 #aden (rawiranagara, nu sok disebat Aria *ikalongK ' #aden %uhamad 1obriK -, #aden Abas #aden (rawiranagara !dina de "aan disebat 0iranagara&, 2ikal pameget, janten )apala di $alubur /aparantos (atih %ang-kupraja mundut liren, (rawiranagara drjantenkeun (atih !# 2> Iebruari 1C:9& Anjeunna nganggo gelar .emang /alajengna anjeunna diangkat ngarangkep janten *utak Jampang, 5anging anjeunna mundut liren tina eta dua kalungguhan !(atih sareng *utak Jampang& Aria *ikalong teh kakon2ara telenges, bengis, teu aya rasrasan ka jahni leutik, barangasan 1& /eueur jalmi anu rjid atanapi nyeri hate #upina si6at-si6at ieu anu janten halangan ka anjeunna dugi ka teu janten regent ngagentos ramana 5umut-keun Dan <awi2k, anjeunna kantos diolo supados munggah haji, nanging sabada katohyan yen maksadna man supados anjeunna disingsalkeun tina kalungguhan regent upami ramana pupus, nya anjeunna mundut liren tina kalungguhan (atih sareng *utak Jampang, dina taun 1:>2 !# 1A April 1:>2& <ima taun ti harita, Aria *ikalong dijenengkeun
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page :9

*utak *ikalong sareng *ibalagung dina sasih Juni 1:>2 !# 2> Januari 1:>C&, sabada anjeunna mundut gelar Aria 5ya ti harita anjeunna nelah Aria *ikalong /anaos janten *utak *ikalong sareng *ibalagung, nanging kanya-taanana mah anjeunna ngageugeuh kabupatian *ianjur salaku hiji bupati bae .umasar kana # 1: Iebruari 1:>9 anjeunna diangkat jadi (atih, pikeun kadua kalina Anjeunna kantos diusul-keun janten bupati $uitenUoig !$ogor&, ku margi tiasa ngahadean deui kebon kopi di *ikalong, anu parantos dua taun kaluli-luli sareng ruksak 5amung eta usul teh teu disaluyuan ku DB* 3khtiar ramana supados anjeunna diangkat bupati *ibalagung, henteu hasil bae <ajeng Aria *ikalong sakali deui mundut liren tina (atih, digentos ku 0iradireja !1ingali dina sub-$ab (rawi-radireja 1& 1& /eu2ur 2arios rayat ngeunaan talajak Alia *ikalong, babakuna kabengisan, baiaitg-asan, teu ay a rasrasan, katelengesanana, matak miris anu ngabdi, matak sungkan anu kumawula #upina mah bakat ku ka2ida pisan ngewana, 2arios kaawonan mah sok rajeun ditambihan sareng diageung-ageungkeun 7ta bae upami aya hay am kongkorongok ngagokan anjeunna, ha yam teh kedab ditewak teras di-bebekeun palebah pamalukna ;pami aya nu teu sopan atanapi 2ulangung lan-taran ngaheot bad upamana, teu asa-asa deui miwarangan sup ay a biwirna digun-ting ;pami aya nu didudukuy ka payuneun gedongna, teu anggeus di2uplak tapi buukna dikerik digundulan ;pami aya anu lelewodeh dig awe di kebon kopi , hukumanana dipiwarang naek kana tangkal, nangkel dina dahan 7ta dahan teu euleum-euleum diiagaji, atuh nu nangkel teh ragiag, sakapeung mah suku atanapi leungeunna potong Atanapi eta jalmi teh dipoeG di nu panas, tetas dikaiayapan sireum /eueur-seueur deui dongeng talajakna Aria *ikalong, tungtungna matak imut Jadi an aya budak ka2ida bengal atanapi telengesna teh sok disentak = ")awas Aria *ikalongF" <olobana mah sigana 6it nan eta teh, ;uitaran katingal Alia *ikalong sok ngalajur napsu, galak sarta barangasan teuing .a piiaku aii enyaan mah nepi ka ngagunting biwii batur pilakadar ngaheot, paling oge dt-sentak dihoak, mun teu kitu dijewer biwirna Atuh anu teu nyuplak dudukuy, panginten digunting buukna (utra pameget nu kadua, jenenganana 5atanagara Anjeunna resep heureuy, banyol sareng ngabojeg 0aktos rakana mundut liren anjeunna mundut gelar .emang, supados diangkat (atih *ianjur sareng *utak Jampang .ina taun 1:>C !# 2> January 1:>C&, anjeunna diistrenan janten .emang sareng *utak Jampang Anjeunna sok disebat #aden "aji %uhamad 1abri )u kaayaan dua putra pameget diluhur, #esiden %a2quoid nyebatkeun dina taun 1:1'W yenrupina kabupatian *ianjur bakaJ dilajengkeun ku kulawargi anu landes, sanes ku putra #esiden %a2quoid nyeratan yen (atih, Aria 0iranagara, mundut liren <ajeng bae 0iradireja diangkat (atih *ianjur, dumasar serat kasaluyuan (amarentah ping 1 .esember 1:12 0ira 1anu .atar D3 pupus taun 1:1' "arita #aden Abas, putra bungsu 0ira 1anu .atar D3, nembe yuswa - taun /aparantos dikantun rama, #aden Abas di2andak ka /umedang ku /urianagara, nu janten $upati /umedang )apengker waktos 0ira 1anu .atar D3 jumeneng keneh, /urianagara teh janten sala sawios *utak di kabupatian *ianjur !1ingali sub-$ab Adipati /urianata )usumah& (arantos diterangkeun di payun, yen 0iradireja teh putrana 5yi #aden 1anjungnagara, rai 0ira 1anu .atar D3 #amana, nya eta Aria %angkupraja, putrana 5yi #aden %ojanagara, putrana 0ira 1anu .atar D !/abirudin& Janten 0iradireja teh suan !kaponakan& 0ira 1anu .atar D3 !7noh&, kapiputu 0ira 1anu .atar D !%uhyidin& /aparantos janten regent anjeunna nganggo gelar .ipati (rawiradireja !3& !1ingali salajengna sub8$ab Adipati (rawiradireja 3& /apupusna, 0ira 1anu .atar D3 henteu digentos ku putra nanging ku wargi anu landes #undayan 0ira 1anu, .alem *ikun-dul, anu janten $upati !regent& kabupaten *ianjur mung dugi ka .alem 7n oh, nya eta Aria Adipati 0ira 1anu .atar D3
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 9>

Gambar Aria 0ira 1anu .a tar 3D, rupina gar is ageung pangadeg (ara 0ira 1anu .a tar anu sanesna moal tebih !.uka kengeng saha ieu gambar& : #A.75 A#3A A.3(A13 /;#3A5A1A);/;%A" !03#A 1A5; .A1A# D33& !#aden Abas& regent= T 1:'C - 1:C1 !$upati ;mbangan, /alajengna $upati Garut& #aden Abas, putra bungsu 0ira 1anu .atar D3, dirorokna ku bupati /umedang, jenengan (angeran )usumah .inata leu teh etang-etang pamales budi (angeran )usuma Adinata ka ramana #aden Abas, nya eta Adipati 0ira 1anu .atar D3 5alika (angeran )usumah .inata janten *utak di kabupatian *ianjur, harita juju-lukna #aden /uranagara, 0ira 1anu .atar D3 seueur kasaenana ka anjeunna 5aon maigina atanapi kumaha kawitna #aden /uranagara aya di kabupatian *ianjurW #aden /uranagara teh, nu kapayunna saparantos janten bupati nganggo gelar Adipati )usumah .inata, kasohoma mah (angeran )oinel !janten bupati /umedang 1C91 - 1:2:&, putrana )usumah .inata, putuna .alem Adipati /urianagara, bupati /umedang !1CA1 - 1CA?&, alona #aden 7ma alias .alem Adipati /urialaga !33& nu kasebat .alem 1alun Anu janten
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 91

bupati /umedang harita jenengan .alem Adipati /urialaga !3&, ramana #aden 7ma $upati Adipati /urialaga !3& pupus dina taun 1CC', #aden /uranagara sareng #aden 7ma teh aralit keneh "ak kalungguhan bupati di2angking ku Adipati 0ira 1anu $ay a, bupati (arakan %un2ang Adipati 0ira 1anu $aya janten bupati /umedang 1CC' - 1CC? #aden /uranagara nikah ka putra Adipati 0ira 1anu $aya apuputra ' /anaos ka mantu, Adipati 0ira 1anu $aya teh teu weleh risi kalungguhan bupati /umedang direbut ku #aden /uranagara <ajeng bae #aden /uranagara ditundung ti /umedang, lolosna ka daerah *ianjur, nyingkur di kampung )alapanunggal, distrik /urawenang !*i2iug& 5anging teu lami kapendak ku #aden Astra, padamel kultur kopi ti *ianjur, atuh teras di2andak ngadeu-heus ka 0ira 1anu .atar D3 )u 0ira 1anu .atar diangken sae pisan, nanging anjeunna henteu 2alik di *ianjur, ngadon masantren di )ampung *iajag, kinten 2M )% ti dayeuh *ianjur #aden /uranagara, anu engkena janten bupati /umedang nganggo gelar (angeran )usumah .inata^ kakon2arana jenengan (angeran )ornel, nikah ka <enggang )usumah, putra <enggang 5agara, putra 1umenggung 5atanagara, putra .alem .i2ondre !0ira 1anu "3& Janten <enggang )usumah teh rundayan 0ira 1anu An-jeunna putra kawalon #aden #angga Gede, wadana *ikalong, 1eu iami ti harita, #aden 7ma, putra 2ikal Adipati /urialaga 3, anu kagungan hak ngagentos rama janten bupati /umedang, nyusul ka *ianjur da sami ditundung ku Adipati 0ira 1anu $aya, jalaran risi direbut kalungguhan bupati /umedang #aden 7ma tumorojog sumping ka kadaleman )u 0ira 1anu .atar D3 ditampi sae pisan, teras didamelkeun janten panakawan <ajeng anjeunna nyantri leket pisan, tara petot netepan di masjid )u 0ira 1anu .atar D3 ditikahkeun ka rakana nu benten ibu, jenengan 5yi #aden /iti Ampiya 1i anjeunna, #aden 7ma kagungan putra ' K a #aden Amja alias $rata /urya, b 5yai #aden 7mpok, 2 #aden Atip alias #aden /uria <egawa, anu ngawakilan $upati /umedang dina taun 1:'- nganggo gelar 1umenggung /uriadilaga !1:'- -1:'A& #aden #angga *ede, 0adana *ikalong, mertua #aden /ura-nagara diangkat $upati $uitenUorg !$ogor& #aden /uranagara ngagentos mertua, janten 0edana *ikalong 1i <enggang )usumah, anjeunna kagungan putra ' 5u kahrji, jenengan #aden Abdul, nu engkena janten bupati <imbangan, nganggo gelar Adipati Adiwgaya, 5u kadua, jenengan #aden 7wok, nu engkena janten bupati /umedang, nganggo gelar Adipati )usumah @uda, ngagentos (angeran )ornel !ramana& 5u katilu, istri jenengan 5yi #aden AJeng, nikah ka Adipati 0ira .adaha, bupati /uka-pura Adipati 0ira 1anu $aya henteu lami jantenna bupati, anjeunna pupus taun 1CC? )alungguhan bupati /umedang digentos ku Adipati (atrakusumah !1CC? - 1C91& /aparantos ieu bupati pupus, nu janten wakil bupati teh nya eta Aria /a2apati, (atih /umedang harita (atih /a2apati nyeratan ka Adipati 0ira 1anu .atar D3, mundut supados #aden /uranagara diusulkeun ku 0ira 1anu .atar ka (amarentah, diangkat bupati /umedang "arita #aden /uranagara nuju janten 0adana *ikalong Adipati 0ira 1anu .atar ngusulkeun ka (amarentah, usulna disaluyuan #aden /uranagara, 0adana *ikalong, diangkat bupati /umedang ngang-go gelar (angeran )usumahdinata, kakon2arana mah (angeran )ornel!1C91 - 1:2:& 0angsul deui ka #aden Abas, nu dikantun pupus ku rama taun 1:1' Anjeunna yuswana nembe kinten-kinten - taun (angeran )usumah .inata mundut ka Adipati (rawiradireja 3, supados #aden Abas diwidian 2alik di /umedang, )inten taun 1:2>, #aden Abas angkat ka /umedang /aparantos saEawa, anjeunna nikah ka wargi (angeran, jenengan 5yi #aden (urnama, putra Aria Jayanagara, putu Adipati Adiwgaya, bupati <imbangan )eur burey bupati <imbangan teh jenenganana #aden Abdul, anjeunna putra (angeran Janten 5yi #aden (urnama teh buyut pangeran )omel Aria Jayanagara teh (atih <imbangan, ari #aden Abas mah 0adana (asanggrahan, nganggo gelar #aden 0iranagara )inten taun 1:'> 8 1:'1, Adipati Adiwjjaya, bupati <imbangan, pupus Anjeunna digentos ku putra, nya eta Aria Jayanagara Anjeunna nganggo gelar 1umenggung )usumah 5ingrat #aden Abas, anu parantos gentos jenengan janten #aden 0iranagara, ngiring ngang-srod janten (atih <imbangan, ngagentos mertua Aria Jayanagara Anjeunna nganggo gelar .emang
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 92

.ina taun 1:'', Adipati )usumah @uda, bupati /umedang, pupus $upati <imbangan, 1umenggung )usumah 5ingrat, ngalih ka /umedang Anjeunna nganggo gelar Adipati )usumah .inata !.alem Alit, 1:'' - 1:'-& #aden Abas alias .emang 0iranagara, (atih <imbangan, ngangsrod deui bae, ngagentos mertua janten bupati <imbangan, anjeunna nganggo gelar 1umenggung Jayaningrat 1eu lami puseur kota <imbangan narikolot, kara-mean ngised ka Garut, hrji a6deling enggal Garut janten puseur kota, bupatina oge ngalih ka Garut 5airn kabupatian ngiring robin, janten kabupatian Garut, tug dugi ka ayeuna Gelar #aden Abas gentos deui, janten Adipati /uria 5ata )usumah Anjeunna henteu nganggo gelar 0ira 1anu .atar, sanaos putra 0ira 1anu .atar D3 oge )u margi kitu gelar 0ira 1anu .atar D33 dilangkung bae Anjeunna puputra 1', nanging nu di2arioskeun dina ieu naskah mah ', putra nu sanesna tiasa ditingali dina /ilsilah 0ira 1anu !.atar & = a #aden Jenon, putra 2ikal, nu engkena ngagentos rama janten bupati GarutK b #aden Jayadiningrat, putra kadua, 0adana 0anaraja, pupus mayunan #aden Jenon, puputra di antawisna = #aden Jayadiningrat, 0adana JampangK #aden .anuningrat, Asesor GarutK #aden /urianingrat, *amat sadang, apuputra di antawisna .rs $ayu /urianingrat !5u nyusun ieu naskah& 2 5yi #aden #ajakusumah !5yi #aden #ajaretna&, nikah ka #aden /uria 5ata <egawa, (atih /ukabumi (uputra = 1 #aden Aria Adipati /uriakartalegawa 3, bupati GarutK 2 #aden Aria Adipati /uria 5ata Atmaja !#aden Abas&, bupati *ianjur ka-1!19'- - 19-'& #aden Abas ten bupati *ianjur pamungkas jaman penjajahan 0alanda !"india 0alanda&, 9 #A.75 A.3(A1303#A 1A5; .A1A# D33 !#aden Jenon& regent= 1:C2 - 191A !$upati Garut& (utra 2ikal Aria Adipati /uria 5ata )usumah, putra Adipati 0ira 1anu .atar D3, anu janten bupati Garut nanging henteu nganggo gelar 0ira 1anu .atar, jenenganana #aden Jenon /a-parantos janten bupati anjeunna nganggo gelar 0ira 1anu .atar !D333& leu 0ira 1anu .atar teh rundayan lempeng 0ira 1anu di *ianjur, nanging kalungguhan bupatina di Garut 5alika Aria Adipati 0ira 1anu .atar D333 pupus, Mutra pa-meget, jenengan #aden $amas, kalungguhanana wadana, henteu tiasa ngagentos rama jeneng bupati Garut 0artosna mah ku margi anjeunna kantos ngabedil badak, anu harita parantos dila-rang ku (amarentah teu kenging diboro sumawonna dipaehan #aden $amas dihukum di2abut hakna janten bupati Garut 1& 0ira 1anu .atar D333 apuputra 22, istri - pameget !1ingali /ilsilah 0ira 1anu&, nanging ti nu sakitu seueurna teh henteu aya anu janten bupati Garut, ngagentos rama )alungguhan bupati Garut diteraskeun ku wargi 2aket, nya eta Aria Adipati /uria )arta <egawa .i payun parantos disigeung, yen /uria 5ata )usumah !0ira 1anu .atar D33& puputra 1', di antawisna istri jenengan 5yi #aden #ajakusumah !#ajaretna& Anjeunna nikah ka #aden /uria 5ata <egawa, putra #aden "aji %usa, panghulu Garut #ajaretna, rai 0ira 1anu .atar D333, apuputra = 3 Aria 1& .ugi ka ayeuna oge larangan moro sarta maehan badak teh masih keneh, nanging 6mMjakal sok aya bae nu jail, leukeun maksa maehan badak 7ta 2enah kulit, babakuna 2ula badak teh matih pisan 3**;1 ropa-rupa panyakit, sarta mahal haigana $adak nu aya di 3ndonesia, eiuana ngan hlji, seueurna kantun pupuluhan, di sadunya mung aya di mang wungkul )u maigi kitu peryMgi dgagi ulah dugi ka tumpur, undang-undang kedah dilaksanakeun, nu ngaiePnpaknG 32edah dihukum add\ "teu pBih butu "
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 9'

Adipati /uria )arta <egawa !3&, nu janien bupati Ganit ngagenius jeng uwaK 2 Aria Adipati /uria 5ata Atmaja !#aden Abas&, nu j an ten bupati *ianjur leu panggentosan kalungguhan bupati teh sami sareng di *ianjur, nalika 0ira 1anu .atar D3 pupus, digentos ku Aria Adipati (rawiradireja 3, kaponakan 0ira 1anu .atar D3 ti raina, jenengan 5yi #aden 1anjungnagara 0ira 1anu .atar D333 pupus taun 191A, dipendem di peng-kereun masjid Agung Garut, di tempat nu sami sareng ramana 1> #A.75 A#3A A.3(A13 (#A03#A.3#73A 3 !#aden 0iradireja& regent = 1:1' g 1:'' .ina taun 1:1' Aria 0iranagara, putra 2ikal Aria 0ira 1anu .atar 3D, nyuhunkeun liren tina kalungguhan (atih *ianjur, rupina bae ku margi anjeunna ngaraos yen teu aya harepan pitia-saeun atanapi pibakaleun janten regent, ngagentos ramana )u 0ira 1anu .atar D3, kahoyong Aria 0iranagaia teh ditedunan, nanging anjeunna kedah ngintun serat ku anjeun ka (amarentah 1eu aya sanes boh bilih kapayunna aya gantar kakaitan, ma'lum talajak Aria *ikalong, nu ti kapengker teu a2an robih sasieur, telenges, bengis, galak sarta teu aya rasrasan Aria 0iranagara liren, digentos ku #aden 0iradireja 0iradireja teh suan !kaponakan, kapiputra& 0ira 1anu .atar D3, janten sanes ami sanes, estu wargi 2aket putra rai istri nu jenengan 1anjungnagara, nu nikah ka Aria %angkupraja, putra 5yi #aden %ojanagara, rai 0ira 1anu .atar D !.alem %uhyidin& 1eu lami 0ira 1anu .atar D3 teu damang repot, 1i #esiden aya serat, naroskeun saha pigentoseun anjeunna upami anjeunna dugi kana titis tulis, mulih ka jati mulang ka asal Anu diusulkeun ku 0ira 1anu .atar D3 teh dua 2alon, nya eta #aden 0iradireja, (atih *ianjur, sareng regent $uitenUorg !$ogor& 1ilu sasih ti harita 0ira 1anu D3 pupus (ara sesepuh *ianjur, sapertos #aden "aji Jayanagara, #aden %ohamad "usen !(anghulu *ianjur&, #aden "aji 5atanagara, #aden Aria 0asitareja, ditambih ku sekertaris (riesje !aos = (risye&, ngayakeun musyawarah )aputusanana, ngusulkeun #aden 0iradireja, (atih *ianjur, supados nyepeng kalungguhan regent *ianjur ngagentos 0ira 1anu .atar D3 <ajeng bae ngintun serat ka (amarentah #esiden %a2quoid ngusulkeun supados #aden 0iradireja, (atih *ianjur, diangkat regent *alon saurang deui nu dipajengkeun ku 0ira 1anu .atar D3, nya eta Aria 0iranata, regent $uitenUorg !$ogor& teu disalujuan dialih-keun .umasar kana disposisi ping 1: April 1:1', #aden 0ira .ireja diangkat regent *ianjur .in a akta ping 1: April 1:1' keneh anjeunna mundut gelar 1umenggung 0iradireja /alajeng-na numutkeun akta ping 1 %aret 1:1A anjeunna nganggo gelar Adipati (rawiradireja !3& 0ira 1anu .atar D3 ngantunkeun sambetan, seueurna kirang-langkung I 1>> >>>,- !I Q #p 0a-landa& /akitu teh kanggo harita mah teu kinten seueurna, nan-gjng ku (rawiradireja 3 eta sambetan teh dilunasan, dan puguh anjeunna mah sugih mukti, rea ketan rea keton 5anging aya syarat, nya eta sagala rupi barang anu aya di kadaieman kedah dipasihkeun ka (rawiradireja 3 janten kagungan anjeunna )u (amarentah disaluyuan Adipati (rawiradireja 3 nyepengna kalungguhan regent *ianjur salami 2> taun, 1:1' 1:'' Anjeunna janten regent henteu dugi ka pupusna (upusna mah dina taun 1:'- /aparantos liren tina regent anjeunna 2alik di 2aket )aum !Jalan %esjid kiwari&, anjeunna sok disebat .alem /epuh .ina mangsa kalungguhan Adipati (rawiradireja 3 aya sawatara kajantenan penting mangrupi robihan dina tata pamarentahan jero nagara, di antawisna = a taun 1C9? penjajahan DB* wekasan, ku margi DB* boboleh ka (amarentah )arajaan 0alanda, teu wasa deui ngadeg alias bangkrut, hutangna salaput hulu /agala rupi raja-kaya, hutang katut wilayah anu di2angkingna, nu diaku janten milikna, diserenkeun ka (amarentah )arajaan 0alanda 1i harita 3ndonesia ngawitan janten wilayah jajahan )arajaan 0alanda, dingaranan 5ederlands Bost 8 3ndie, dipondokkeun 5ederlands 3ndie, langkung pondok deui = 5 3 .ina basa /unda mah = "india 0alanda !3nd Q "india $elanda& /anaos kitu ari keur urang mah,
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 9-

bangsa 3ndonesia, hartosna teh sami bae sareng di-jajah ku 0alanda (enjajahan 0alanda ngawitan 1A19, taun direbutna Jayakarta ku DB*, sarta dianggap gonimahjadi milikna sorangan, .umasar kana katerangan di luhur, Adipati (rawiradireja 3 teh regent kahjji *ianjur nu diangkat dina mangsa "india 0alanda b saleresna aya robihan kakawasaan di "india 0alanda anu nembe ngadeg, nya eta ayana mangsa panyelang ku 3nggris !1:11 - 1:1A&, Gubemur Jenderalna = #a66les Jenenganana kakon2ara dina widang pajeg, .esa sareng tutuwuhan 5anging dina taun 1:1- oge wilayah "india 0alanda teh parantos ngawitan diserenkeun deui ka )arajaan 0alanda 2 ti taun 1:1A sareng salajengna 3ndonesia aya deui dina mangsa "india 0alanda Adipati (rawiradireja 3 puputra '9, nanging nu bade di2a-rioskeun dina ieu naskah mah mung dua = 1 #aden 1umenggung 0iranagara, kumetir kultur kopi, sareng #aden #angga )usumah-ningrat, )'62 *ianjur 11 #A.75 1;%75GG;5G 03#A5AGA#A ngawak"an regent = 1:'' 8 1:'5alika Adipati (rawiradireja 3 janten regent, nu janten #esiden jenenganana "olmberg .ina taun 1:'' Adipati 0iradireja 3 mundut liren, lajeng anjeunna 2alik di 2aket )aum *ianjur Anjeunna ngajengkeun #aden 1umenggung 0iradireja kanggo gentos anjeunna janten regent *ianjur 5anging #esiden "olmberg henteu nyaluyuan, rehna #aden 1umenggung 0iradireja teh kakon2ara seneng ngaben, moro sareng ngala lauk kayaning marak, lintar sareng sajabina "olmberg gaduh maksad regent <imbangan ka *ianjur Adipati (rawiradireja 3 ngeukeuhan, ahirna "olmberg ngemut deui #aden 1umenggung 0iradireja janten oge diangkat, namung ngawakilan !0ld Q waamemend& regent, kalayan per-jangjian upami anjeunna dina lebet dua taun tiasa suhud dina darnel, anjeunna bakal diangkat regent nu wajar sarta dipaparinan gelar Adipati 5anging #aden 1umenggung 0iradireja teu tiasa ngantunkeun kalakuan anu kirang sae, padamelan sadidintenna bubujeng sareng ngala lauk deui bae /amalih dina hiji dinten anjeunna ngantunkeun wilayah tanpa idin, dina dinten eta teh aya lini ageung pisan, anjeunna inggis gunung Gede bitu sarta walungan *ianjur 2aah lahar (ing 1- Bktober 1:'- #aden 1umenggung 0iranagara, dilirenkeun, dibenduan ku rama, Adipati (rawiradireja 3, ku margi dianggap ngalalaworakeun padamelan sareng kirang tanggung jawab ka ray at 1& )alungguhan regent *ianjur lajeng di2epeng ku Aria )usumahningrat, raina benten ibu /aparantos liren, 1umenggung 0iradireja teh 2alikna di beh tonggoh, ku margi eta sok disebat .alem 1onggoh 1& (ieunteungan ka sugri nu masih kagungan kalungguhan, supados tetep tiasa nempatkeun kepentingan pribadi sahandapeun kapentingan rayat sareng nagara .ina men dak nu lepat jeroning ngalakonan padamelan kedah ngageunggeureuh-keun atanapi ngahukum kalawan adil, teu pilih kaP.i, teu "pilih buJu," sanaos ka putra kakasih pisan, sakumaha nu dilakukeun ku Aria Adipati (rawiradireja 3 ka putrana, 1umenggung 0iranagara, nu "justru" nuju diuji-2oba kanggo nye-peng kalungguhan regent

SilsilahBayubud.Blogspot.com

Page 9?

I' #A.75 A#3A A.3(A13);/;%A"535G#A1 !.alem (an2aniti& regent = 1:'- g 1:A2 (ing 1- Bktober 1:'-, 1umenggung 0iranagara liren tina kalungguhanana ngawakilan regent, digentos ku rai benten ibu, jenengan Aria )usumahningrat )eur bureyna mah jenenganana teh #aden "asan /aparantos janten regent anjeunna nganggo gelar Adipati )usumahningrat Anjeunna tara 2alik di kadaleman, nanging di wangunan tambihan, nu harita mah disebat G'pan2aniti" !0ld Q paEiljoen& )u margi eta anjeunna sok disebat .alem (an2aniti bae )alangenan anjeunna teh seni, budaya sareng agama .ina agama, sanaos bade mapakan ramana, Adipati (rawiradireja 3, anjeuna henteu nembongkeun, sumawonna ujub .i kadaleman geiar sababaraha parangkat gamelan boh degung, boh pelog sa-lendro, ditambih ka2api, suling sareng saron Adipati )usumahningrat nu ngadamel tembang *ianjuran, nu ayeuna mah janten tembang /unda, ditembangkeun di sakuliah 1atar /unda <alaguan sareng dangdinganana oge ngarang ku anjeun 1ara lami deu6li ari ngarang teh, samalih sok ban diantosan ku nu bade diajar tembang di pendopo 1& Anjeunna midamel kamus %alayu !kiwari mah 3ndonesia& - /unda, estu karangan ku anjeun diserat ku anjeun /alian ti eta, anjeunna nyerat sajarah 0ira 1anu .atar, dugi kana mangsa anjeunna janten regenG ( ) )u s2neng-senengBi Jtana seni, .alem (an2aniti mah ari ngarang lagu teh tara lami, tiasa diantosan ku nu bade diajar tembang di pendopo (ananganana, nu sabeulah ngagilir-gilir susur !da seneng nyusui&, nu sabeulah deui mah kana ka2api atanapi saron, milari sora Ari rengse, harita keneh dipasihkeun ka anu ngantos di pendopo 0artosna mah, samalih upami bade nepangan geuteuha, .alem 3stri Ageung, nu 2alik na di kadaleman, anjeunna sok nyerat an heula 7ta serai teh didangding /erat salamina diwaleran, nanging henteu ay a katerangan didangding henteuna mah leu aya dangdingan serat kenging .alem (an2aniti ku anjeun !)enging nyutat tina %angle no 1C?, karangan GendPajana& = ''inanti= /erat sayoga kahunjuk, rung pangkon .alem .ipati, sesekar ero6 ermawar, a2ina gambir malati, mustikarung pagulingan, in ten komalaratnadi 7ngkang dek aya piunjuk, manawi bahan katampi, maksad 7ngkangrek nepangan, ka puputon sanubari, mugi enggal diwalonan, diantot di (an2aniti Aria Adipati )usumahningrat, .alem (an2aniti, puputra 19 .i antawisna aya nu jenengan )arnaen, nya eta eyangna /iti *hodijah %a2htum, nu ngarang rupi-rupi buku /unda Adipati )usumahningrat pupus dina taun 1:A2, dipendem di (asaiean Ageung, kota *ianjur

/anaos dangdut lebet ka kampung, musik barat ear di kota, ari 2ianjuran mah tetep nanjung,

luhung sareng agung, ditembang tara sembarangan

leu teh "(iala (an2aniti," kanggo juara pasanggiri /eni %amaos *ianjuran, disayagikeun ku #ukun 0arga *ianjur di Jakarta /eni %amaos *ianjuran teh ngarupikeun sari tina seni 1embang /unda, nu diwangun ku seni Eokal sanesna, nya eta "*iawian" sareng "*igawiran " 1atabeuhanana mung ka2api lulugu, ka2api rin2ik sareng suling, .ina tembang /unda ditambih ku rebab, kanggo laras salendro %amaos *ianjuran man tara nganggo laras salendro .ina musik $arat, mamaos *ianjuran teh kalebet kana "klasik " 1angtosna oge /eni %amaos *ianjuran, asalna ti *ianjur, karya 2ipta para seniman kabupaten *ianjurF diluluguan ku $upatina, ti ngawitan jaman para $upati nu nganggo gelar 0ira 1anu .atar .isampumakeun sarta mekama pisan mah dina mangsa kalungguhan $upati #aden Adipati Aria )usu-mahningrat, nu kawentar disebat .alem (an2anit< 5gamumule supados langgeng dimamaoskeun /eni %amaos *ianjuran ngarupikeun kawajiban para waiga *ianjur hususna, /unda umumna /alah sahiji 2ara biasa nu e6ekti6 dina raraga ieu, nya eta ngayakeun pasanggiri 5u parantos mah pasanggiri teh diayakeun ' taun sekali <u2una teh ami janten juara dina pasanggiri kahiji bet sanes ti *ianjur

Silsilahbayubud.blogspot.com

Halaman 9C

# A A );/;%A535G#A1 !.A<7% (A5*A5113&

#egent *iatyur 1:'- - 1:A2 # A A (#A01#A.3#7JA 33 1:A2 - 191> 1' #A.75 A#3A A.1(A13 (#A03#A.3#7JA 33 !#aden Alibasah& regent = 1:A2- 191>
Silsilahbayubud.blogspot.com Halaman 9:

(arantos diterangkeun, yen .alem (an2aniti teh puputra 19 (utta pameget pangageungna jenengan #aden 0ildan, pupus burey keneh #aina #aden 0ildan jenengan #aden Anhar /uria-ningrat janten 0adana (eser !0arungkondang kiwari&, nanging anjeunna sapertos parantos papastenna mung dugi kana pangkat 0adana Anu diangkat kana regent ngagentos rama, .alem (an2aniti, bet putra katilu, #aden AJibasah /anaos kitu, jeng raka, #aden Anhar /urianingrat, henteu ngaraos rengat manah, suma-wonten sirik, tetep bae patalina sapertos biasa, rai-raka tara aya pa2engkadan /aparantos jumeneng regent, #aden Alibasah nganggo gelar Aria Adipati (rawiradireja !33& 5alika anjeunna jumeneng regent wates wewengkon pamarentahan seueur robihna, di antawisna robihna kawadanan *ikole janten kabupaten /ukabumi dina taun 1921 Aria Adipati (rawiradireja 33 puputra - = 1 #aden (rawira-diningrat, 2 5yi #aden Ajeng *i2ih 0iarsih, ' 5yi #aden Ajeng 0idarsih, - #aden Alibasah, 5anging waktos ramana pupus !191>& mung kantun 5yi #aden Ajeng *i2ih 0iarsih, bae (ara putra san2sna parantos ngantunkeun ti payun )u margi )itu garis rundayan 0ira 1anu, nu ngageugeuh dayeuh nyepeng kalungguh-an regent, diselang ku rundayan saluareun *ianjur Aht keneh oge, 5yi #aden Ajeng *i2ih 0iarsih, parantos ditikahkeun ka #aden %uharam 0iranatakusumah, *amat *ibeureum, rundayan .alem Gajah, $andung #aden %uharam 0iranatakusumah langsung janten bupati *ianjur, dina taun 1912, nganggo gelar Aria Adipati Antawis taun 191> - 1912 kalungguhan regent diwakilan ku #aden .emang 5atakusumah, (atih *ianjur, 5yi #aden Ajeng *i2ih 0iarsih henteu puputra ti #aden %uharam 0iranatakusumah /awatara waktos ti harita anjeunna pipisahan Ari Aria Adipati 0iranatakusumah ngalih, j an ten regent $andung <ajeng 5yi #aden Ajeng *i2ih 0iarsih teh nikah deui sareng #aden %as 5gabei %oh @akin, putra $upati $on-dowoso /anaos kitu anjeunna sanes kawit Jawa 1imur, nanging %adura 1i anjeunna, 5yi #aden Ajeng *i2ih 0iarsih puputra ? = pameget 2, istri ' .i antawis para putrana teu aya anu nyepeng kalungguhan4didamel dina ka-pamong-prajaan, nanging dina jaman perjoangan perang )amerdikaan dugi ka rengsena, para putra pamegetna akti6 berjoang dina kalangan katentaraan, samalih dugi ka kenging pangsiun pisan dina pangkat $rigadir Jendral 1& 1& 1etela "patriotism e" para karuhun *ianjur teh tees sarta tea luntut tug dugi ka ktwari $oh randayan *ikundul boh warga *ianjur, sasarengan berjoang, tah pati jiwa taga, nyekel sabuk milang tatu, maynnan panarajang 0alanda anu hoyong _Eangsul deui ngajajah /anaos berjoangna di *ianjur nu dibela sarta dipertahan-keun sanes *ianjur sapadaleman baheula, nanging sakuliah lemah 2ai, 3ndonesia kiwari, nagara )esatuan #epubhk 3ndonesia "3ndonesia tetep meidika atawa ajur lebur tuturnpuran," kitu hohoakna para nonoman Banjur dina ngabela kamerdikaan lemah 2ai, 3ndonesia

Silsilahbayubud.blogspot.com

Halaman 99

!1i ken2a ka katuhu& #aden .emang 5atakusumah !(atih *ianjur&, Asisten #esiden # A A (rawiradireja 33, #esiden (riangan 5u marendeko mah para 0adana sa-kabupaten *ianjur (ilarian bae bilih kaleresan ay a nu kagungan rama, aki atanapi buyut "/eragam" tiarita kanggo pamong-praja t2h sarwa ludeung, nganggo udeng

!ti ken2a katuhu& #egent /umedang, # A A 0ira 1anu .atar D333 # A A (rawiradireja 33, regent %anonjaya, regent $andung

Silsilahbayubud.blogspot.com

Halaman 1>>

1- #A.75 A#3A A.3(A13 /;#3A.3535G#A1 regent = 192> - 19'2 /aparantos Aria Adipati 0iranatakusumah ngalih, janten regent $andung, kalungguhan regent *ianjur di2epeng ku Aria Adipati /uriadiningrat !192> - 19'2&, putra Aria Adipati /urianataningrat, regent <ebak, putu #aden %oh %usa Anjeunna masih rundayan keneh 0ira 1anu Janten Aria Adipati 0iranata-kusumah mah kenging disebatkeun nyelang Aria Adipati /uriadiningrat, henteu digentos ku putra, na-nging ku Aria Adipati /uria 5ata Atmaja /ateua2an anjeunna digentos, diwakilan heula ku #aden /unarya, (atih *ianjur harita, nu kapayunna janten regent *iamis !19'2 - 19'-& 1? #A.75 A#3A A.3(A13 /;#3A 5A1A A1%A.JA regent= 19'- - 19-' Aria Adipati /uriadiningrat digentos ku Aria Adipati /uria 5ata Atmaja dina taun 19'-, saparantos kalungguhan regent d62epeng !diwakilan& ku #aden /unarya, (atih *ianjur salami dua taun Anjeunna sok disebat .alem Abas bae, jenengan sa-teua2anna janten regent, Anjeunna teh regent pamungkas, nu jumengna dumasar kana turunan, nya eta rundayan 0ira 1anu .atar .ina mangsa kalungguhan Aria Adipati /uria 5ata Atmaja !19'- b 19-'& teh, der kajantenan (erang .uma 33 $alatantara Jepang narajang ka mana-mana, jiga kuda leupas ti gedogan .ae-rah-daerah jajahan 3nggris, (eran2is, (ortugis, *ina sareng saja-bina, mung sakeak-sakeak diiebutan teras "diduduki " "india 0alanda oge teu kalangkung $alatentara Jepang torojog tanpa larapan, dongkapna mah lumah-lameh, samalih ngangken "saudara tua" sagala .ina kanyataanana mah "pendudukanana" teh peu-heur pisan, rayat oge mani rabet sarta balangsak Geus kitu papas-tenna, Jepang teh henteu lami ngereh nagara urang, kabujeng dipeupeuh puhu 2eulina, diragragan bom atum di "iroshima 1eu mangkuk 2 dinten lajeng serah bongkokan ka tentara /ekutu !Amerika /erikat saparakan2ana& .ina ping 1C Agustus 19-? nagara )esatuan #epublik 3ndonesia diproklamirkeun #aden Aria Adipati Abas /oeria 5ata Atmadja puputra A, istri ? pameget 1 .i antawis para putrana teu aya anu nyepeng pada-melan atanapi kalungguhan di kalangan (among (raja, nanging dina waktos perjoangan 6isik perang kemerdikaan 5agara #epublik 3ndonesia mah sadayana ngiring berjoang bakti ka <emah *ai *3A5J;# )30A#3 1utur 2atur para karuhun, urang 2ekapkeun ka dieu bae, urang tutup ku *ianjur kiwari etang-etang sapu nyere pegat simpay *ianjur kiwari sanes leuweung luwang-liwung, eta rnahjaman baheula, sasatoan leuweungna oge henteu aya ;rang *ianjur ayeuna henteu kantos terangeun badak komo deui badak putih anging kantun tapakna, kitu oge 2enah pa2enah-2enah ti kapungkur dugi ka ayeuna 0artosna badak kiwari nyedek ka kulonkeun, di ;jung kulon kantun sababaraha hiji /upados ulah dugi ka tumpur pisan, sanes kawajiban urang *ianjur bae, nanging sakumna bangsa 3ndonesia wajib ngaraksa miara badak eta anu mung aya di urang henteu aya di nagara lian mah *ianjur kiwari, sawahna upluk aplak, beasna kawentar ka man2anagara /eni budayana teu kantun pen2a-silat bela-diri *ikalong sareng *imande, tembang *ianjuran sareng lalaguan degung mekar henteu pareum, sanes bae di *ianjur nanging di sakuliah tatar Jawa $arat kiwari *ianjur kiwari soson-soson dina pahgwangunan keur ngang-srodkeun tara6 hirup masyarakat, (amarentah sareng 5agara )awajiban warga *ianjur sadaya, nyinglar panyawat narikolot ku ngawangun saeutikna sataun sakali dina mangsa "ari Jadi *ianjur 1utup anu kapi2atur (ungkas anu ka2arita %uga kaala buahna %ugi katarik hasilna *ianjur langgeng nanjung 1etep pada rnikatineung
Silsilahbayubud.blogspot.com Halaman 1>1

1eundeun di handeuleum sieum 1unda di hanjuang siang (aranti nyokot ninggalkeun 1A%$3"A5= 1 /ilsilah 03#A 1A5; .A1A# 2 #engrengan para $upati *ianjur ' #engrengan (angurus @A@A/A5 0A#G3 *3A5J;#

Silsilahbayubud.blogspot.com

Halaman 1>2

Silsilahbayubud.blogspot.com

Halaman 1>'

Silsilahbayubud.blogspot.com

Halaman 1>-

Silsilahbayubud.blogspot.com

Halaman 1>?

Silsilahbayubud.blogspot.com

Halaman 1>A

Silsilahbayubud.blogspot.com

Halaman 1>C

Silsilahbayubud.blogspot.com

Halaman 1>:

Silsilahbayubud.blogspot.com

Halaman 1>9

Silsilahbayubud.blogspot.com

Halaman 11>

Anda mungkin juga menyukai