Dening Nami : Retno Wulansari No : 27 Kelas : VIII A
SMP NEGERI 7 SEMARANG Jl. Imam Bonjol 191 A Semarang
2
Tataran sak derengipun Mantu Nontoni Nontoni menika salah setunggaling sarana silaturrahmi dhateng keluarga calon besan, keluarga calon pengantin sekalian putra kakung kang bade pun nikahaken ugi tumut, ingkang estinipun nepangaken calon temanten kekalih ingkang pun jodohaken, Keranten wonten ing jaman kina adicara perjodohan tasik kalampah, sahengga perlu dipun wontenaken adicara nontoni menika, amargi dereng samya tepang setunggal lan setunggalipun. Biasanipun saksampunipun keluarga dugi wonten dalemipun calon pengantin putri, calon putri pun tepangaken kaliyan keluarga calon pengantin kakung kanthi sarana calon penganten putri dipun aturi medal kasamar, umpaminipun kanthi sarana ngedalaken pasugatan lan unjukan wonten ing panggenan kempaling para tamu, kanthi mekaten sedaya keluarga calon temanten kekaleh ing samya njodohaken putra putrinipun samya pitepangan kanthi langkung rumaket. Ananging wonten ing mangsa sakmenika adicara nontoni sampun kirang kaprah kalampah, amargi adat perjodohan tiyang sepuh sampun arang lan meh mboten wonten ( mboten ateges ical, keranten tasih wonten keluarga ingkang tasih mbudi daya adat perjodohan wonten ing lingkungan tartamtu ). Ananging ingkang kaprah, calon temanten sakderengipun di nikahaken, sampun sami-sami pitepangan piyambak-piyambak, biasanipun seng kakung inggih sampun asring tindak wonten panggenanipun kang putri, ingkang putri, ugi sampun nate dipun ajak ingkang kakung wonten ing griyanipun, kanthi mekaten sedaya keluarga sampun pitepangan sakderengipun adicara mantu kalampah, menawi mekaten adicara nontoni menawi mboten dipun laksanakaken mboten punapa-punapa.
3
Pangantnan adat Jawa Upacara pengantenan adat Jawa iku salah siwijin upacara sakral adat Jawa sing nduw rantaman upacara lan tata cara sing wis pakem. Upacara pengantenan iki nglambangak pepanggihan antaran pengantn putri lan penganten kakung neng kahanan sing kusus kadosdn raja lan ratu. Padatan, rantaman inti upacara diselenggarakake neng dalem pengantn putri, sing dadi pamangku gati yaiku wongtua utawa kaluwarga pengantn putri nanging tetep dibantu dning kaluwarga saking pengantn kakung. Rantaman adicara pengantnan adat Jawa ing saben dharah bda miturut ekonomi saben kaluwarga. Upacara-upacara pengantn adat Jawa antaran: Bab lan Paragraf 1 Lamaran 2 Siraman 3 Midodaren 4 Srah-srahan 5 Ijab kabul 6 Upacara panggih 7 Upacara balangan suruh 8 Upacara wiji dadi 9 Pupuk 10 Sinduran 11 Timbang o 11.1 Dhkorasi 12 Dhahar Klimah 13 Mertui 14 Sungkeman 15 Kendurn / respsi 4
o 15.1 Dhkorasi o 15.2 Masang Tarub o 15.3 Pemaes 15 Uga pirsani 1. Lamaran
Lamaran inggih punika rerangken tata cara parapara ingkang badhe bebesanan, salajengipun badhe tumuju dhateng tata cara pawiwahan adat jawi, tata cara lamaran punika minangka tata trapsila lan subasitaning bebrayan. Tata cara sanesipun inggih menika : Ningset utawi atur srah-srahan sanggan. Siraman Malem midodareni Ijab qobul. Tuwin Upacara dhaup.. Leresipun ingkang nindakaken panglamar punika inggih tiyang sepuhipu putra kakung piyambak, limrahipun, tiyang sepuhipun putra kakung lajeng ngresaya kulawarganipun ingkang cinaket supados nindakaken panglamar. Putra kakung mboten perlu nderek wonten ing panglamaran, sedaya kala wau namung kangge ngawekani mbokbilih lamaran kalawau dipuntolak, ingkang tamtu sanget damel lingsemipun kulawarga utawi putra kakung piyambak. Amargi tata cara lamaran namung mujudaken pepanggihan tiyang sepuhipun putra kakung tuwin tiyang sepuhipun putri kemawon, tata cara lamaran saged dipun tindakaken kanthi prasaja, mboten kedah mawi upacara utawi ugi mboten prelu wonten pranatacara adicara. 5
2. Siraman
Kanggo tulisan luwih gamblang prakawis iki mangga pirsani: Siraman Acara siraman iku sejatin upacara perlambang kanggo ngresikake jiwa calon pengantn. Upacara iki diselenggarakak sedina sadurung ijab kabul lan dilakokak ing omah calon pengantn putri lan kakung, padatan ing bageyan omah sing rada amba kaya ing mburi omah utawa ing taman ngarep omah. Sing nyiram sepisan padatan wong tua calon mantn banjur sedulur liyan uga kalebu pemaes. 3. Midodareni
Midodarni saking tembung widadari, pikantuk ater-ater hanuswara (m-) saha panambang (-i). [1] Midodarni tegesipun tumindaking tata upacara kanthi ancas pinangantn kados widadara saha widadari. [1] Acara midodarni menika dipunadani wayah dalu nalika sasampunipun acara siraman. Ingkang rawuh wonten ing dalemipun calon pengantn putri menika inggih menika kaluwarga, tangga teparonipun calon pengantn putri, calon pengantn kakung saha kaluwarganipun. Calon pengantn kakung drng angsal kepanggih kaliyan calon pengantn putri. Calon pengantn putri drng 6
angsal medal saking kamar awit jam 6 sonten ngantos tengah dalu. Wonten ing acara menika wonten acara peningsetan. Peningsetan Peningsetan iku upacara penyerahan barang-barang saka calon penganten kakung kanggo calon penganten putri. Acara penyerahan barang-barang iki diarani srah srahan. Barangbarang kanggo peningset umume sing kusus kanggo calon penganten putri dadi umume barang-barang wong putri, misale rasukan putri, selendang lan sing utama perhiasan cincin kanggo simbol pengikat utawa nyatu'ake pasangan penganten lan kaluargane masing-masing. Nyantri Nyantri inggih menika kegiatan calon pengantn kakung sapengombyong nyantri wonten ing dhaerah ingkang celak kaliyan dalemipun calon pengantn putri. Tuladhanipun pihak calon pengantn putri mbiyayai utawi nyewakaken papan kangg pengantn kakung nyantri. Wonten ing mrika wonten perwakilan setunggal saking kaluwarga pengantn putri. 4. Srah-srahan
Srah-srahan iku uga diwastani "asok tukon" yaiku calon pengantn kakung mnhak uba rampe lan ragat sing bakal kanggo ngleksanakak pahargyan pengantnan. Tuladhan uba ramp, kayata: beras, sayuran, pitik, jajan pasar lan liya-liyane. Saliyan iku sing paling penting ana ing pepasrahan yaiku dhuwit sing tumprap kanggo ngragati upacara pahargyan ing omah pengantn putri. 5. Ijab Kabul 7
Ijab kabul yaiku acara nalika pengantn kakung ngucapak janji bebojoan karo pengantn putri lan diseksni wong akh supaya bisa sah nikah. 6. Upacara panggih
Sarampunge acara ijab kabul (akad nikah)dianakake acara Panggih. Ing acara iki kembang mayang digawa metu saka omah lan didelehake neng prapatan cedhak omah. Tujuan yaiku kanggo ngusir roh jahat. Sawise iku pengantn putri ketemu (panggih) karo pengantn kakung kanggo nerusak upacara: balang suruh, Wiji dadi, Pupuk, Sinduran, Timbang, Kacar-kucur, Dhahar klimah, Mertui, lan Sungkeman.
8
7. Upacara balangan suruh / gantalan
Gantalan iku suruh sing ketemu rose banjur di wenehi gambir lan digulung, di iket nganggo benang Lawe. Penganten putri mbalang temanten kakung kasebut Gondhang kasih ugi tementen kakung mbalang temanten putrid kasebut Gondhang Tutur. Upacara balang suruh minongko perlambang sih katresnan lan kasetian ing antarane penganten kakung lan putri. 8. Upacara wiji dadi
Penganten kakung ngidak endhog pitik nganti pecah, banjur pengantn putri misuhi/ngresiki sikil/ampeyan pengantn kakung nganggo banyu kembang. Upacara iki minangka prelambang sawijining kepala kaluwarga sing tanggung jawab marang kaluwargane.
9
9. Pupuk
Ibu pengantn putri ngusap-usap sirah/mustaka mantu kakung minangka tandha ikhlas nampa manten kakung mau dadi bageyan kulawargane. 10. Sinduran
Lumampah alon-alon kanthi nyampirake kain sindur, minangka tandha pinangantn sak kloron wis tinampa dadi kulawarga. 11. Timbang Pinangantn sak kloron lungguh ing pangkonan bapak pengantn putri, minangka perlambang katresnan wong tuwa marang anak padha karo mantu. Dhkorasi Dhkorasi dipasang ing dalem sing duw gaw, wujud werna-werna.
10
12. Dhahar Klimah
Pengantn kekalih dhahar dulang-dulangan minangka pralambang pinangantn kekalih arep urip susah lan seneng kanthi bebarengan. 13. Mertui Wong tuwane pengantn putri methuk wong tuwan pengantn kakung ing ngarep omah lan bebarengan tindak menyang acara resepsi. 14. Sungkeman
Pinangantn sak kloron sungkem nyuwun pangstu marang wong tuwa kekalih. 15. Kendurn / respsi Kendurn utawa kenduri iku dadi puncak acara pengantnan, uga kadang diarani respsi utawa walimahan. Sejatin kagiyatan iki nduw makna upacara slametan, slamet merga inti acarane yaiku ijab kabul wis rampung diselenggarakak. Ing acara iki, 11
pasangan pengantn nrima mangayubagya saka sedulur, kanca uga kabeh sing teka ing acara iki. Dhkorasi Dhkorasi dipasang ing dhalemipun ingkang gadhah dhamel, wernan wonten kathah. Masang Tarub Masang tarub gumantung marang kahanan ing dalem sing duw kajad. Pemaes Upacara paesing calon pengantn putri ing wanci sabibaripun upacara siraman, kajibahan ditindhakke juru paes utawi dhukun pengantn.
12
Siraman Siraman iku salah siwijin rantaman ing upacara pengantnan. Acara siraman iku upacara pralambang kanggo ngresikak jiwa calon pengantn. Upacara iki dianakak sedina sadurung ijab kabul ing omah calon mantn. Padatan mapan ing bagyan omah sing rada kabuka kaya ing plataran mburi omah utawa ing taman ngarep omah. Sing nyiram sepisanan biasan wong tuwa calon mantn, banjur diterusak dning para sedulur liyan, lan uga pemas nganti gunggung pitu. Uba ramp
tumpeng, salah sawijin sesajn ing upacara siraman Uba ramp sing kudu disiyagakak antara liya: Wadhah banyu saka bahan tembaga utawa perunggu Banyu sing kanggo nyiram (diarani toya perwitasari)sing kajupuk saka 7 sumber Kembang setaman sing dumadi saka kembang mawar, kembang mlathi, kembang kantil (kembang cempaka utawa kembang gadhing) lan kembang kenanga Wedhak teles limang werna kanggo sabunan Shampo tradhisional saka awu merang Duduh klapa Banyu peresan jeruk Klapa loro sing ditalni dadi siji Kursi cilik sing dibungkus nganggo klasa amoh Kain putih Godhong dlingo-bengl Kain bangun tulak patang pola kanggo nglawan hawa sing ala Kain tenun lurik pola yuyu sekandhang lan pola watu Kain batik motif grompol lan nagasari 13
Andhuk Kendhi Gayung (siwur). Rantaman Upacara Siraman Rantaman ing upacara siraman, yaiku: 1. Masang Bleketepe lan Tuwuhan nduwni ancas minangka kanggo ngyupi papan kanggo mantu. Sing masang bleketepe yaiku wong tuwa saka pengantn putri kanggo pralambang gotong royong wong tuwa kekalih kang dadi pangayom ing kulawarga. Dn tetuwuhan sing dipasang, yaiku: cengkir gadhing, gedhang raja sawit, tebu wulung, ron alang-alang, ron kluwih, ron apa-apa, wulen pantun, lan ron waringin. Tetuwuhan kuwi kanggo pralambang pengarepan supaya pengantn kekalih nggal ntuk momongan. [1]
2. Ngirim Toya Perwitasari menyang Calon Pengantn Priya yaiku sawis toya 7 sumber dicampur karo kembang setaman, dijupuk sethithik banjur dikirim menyang omah calon pengantn priya. Sing ngirimak yaiku wakil saka kulawarga sing diarani duta saraya. 3. Sungkeman Sadurung siraman, calon pengantn sungkem marang wong tuwa kanggo njaluk pangapura lan pangstu anggon arp mbangun abalwisma. 4. Dedonga 5. Siraman Sing nyiram sepisanan yaiku bapak calon pengantn banjur ibu pengantn lan diterusak para pinisepuh uga kalebu juru pas. Sawis kuwi, banjur calon pengantn wudlu nganggo banyu sing dipancurak saka kendhi dening bapak calon pengantn. 6. Pagas Rikma Sawis siraman banjur diterusak upacara pagas rikma utawa potong rambut. Potongan rikma saka pengantn kekalih banjur didadekak siji banjur ditanem ing upacara tanem rikma. 7. Dodol Dhawet Tatacara ing siraman iku nganggo dodol dhawt. Iki nduwni pralambang lan pangajab supaya ing upacara dhaup penganten suasanan bisa rengng. Sing dodol dhawet Ibun penganten putri, dn bapak mayungi ibun, karo nyeyuwun ing ngarsan Gusti Kang Maha Agung, muga-muga urip calon pengantn bisa sesrawungan karo liya lan seneng ddana. Sing nukoni dhawet yaiku para tamu lan dhuwit kanggo tuku nganggo dhuwit krwng/wingko (pecahan gendhng). Werdin (tujuan) dodolan dhawet yaiku: wong omah- 14
omah iku lanang wadon nggayuh jejeg bal wisma (bal omah), supaya tandhan padha-padha marem ing ati (ayem, tentrem). Werdin dhawet iku arum lan enak rasan, lan bisa ngresiki ganda sawis dhahar, mula tatacara ngomb dhawet iku tiba tatacara kang keri dhwe. Kamangka, werdin dhuwit krwng kuwi saka lemah, amarga manungsa iku asal ya saka lemah kang lantaran bapa biyung, asal saka Gusti Allah. 8. Potong Tumpeng Kamulyan Bapak saka pengantn putri motong tumpeng kamulyan banjur diwnhak ibu banjur didulangak pengantn putri. 9. Dulangan Pengantn putri lenggah kaapit bapak ibu banjur didulang. 10. Kembul Bujana Andrawina Para tamu dhahar sesarengan.
Sesaji Sesaji jroning acara siraman arupa tumpeng, panganan-panganan adhem, gedhang lan woh-wohan liyan, endhog pitik, klapa sing wis dibukak kulit, gula klapa, lentra, kembang telon kenanga, mlathi lan kantil, pitung werna bubur, kuw-kuw legi, panganan saka beras ketan, lan ingkung. Upacara adat siraman iki uga isa ditemokak neng rantaman upacara pengantnan adat suku- suku liya neng Nusantara.
15
PANYANDRA Panyandra ( Janturan ) Panyandra utawi atur ingkang biasanipun dipun aturaken dening para pranatacara kangge nggambaraken utawi ngaturi kaweruhan kahanan lan swasana tartamtu dhateng para ingkang samya hamidangetaken utawi para pamiyarsa, dipun aturaken kanthi gamlang lan saget dipun tampi kanthi pengangen lan saget mangertosi kawontenan sak estunipun, lan dipun aturaken kanthi, cetho, aris, terwaca, gamblang, lan ngangge kasusastraan ingkang sak sae-saenipun, bahasa ingkang alus lan biasanipun ginambaraken kanthi rinumpaka ingkang trep kaliyan swasana ingkang dipun aturaken. Kangge pamilihing basa ingkang trep kangge ngaturaken panyandra, punika kedah mengertosi babakan kasusastraan jawi ingkang sakjatosipun, ampun ngantos ginambaraken kanthi rerumpaka ingkang kirang pas, punapa malih ngantos slewah kaliyan kahanan sak estunipun, ugi dhumateng ingkang ngaturaken panyandra piyambak, kedahipun mangertosi artos tujuan lan artinipun kanthi saestu sahingga saget nerapaken kanthi sae babakan rinumpaka dhateng kahanan ingkang dipun aturaken. Atur Pranatacara wonten ing adicara sungkeman pengantin : Poro rawuh kakung putri miwah saguning poro sepuh ingkang mahambeg dharmo, dupi sampun paripurno titi laksono adicoro panggih miwah tonpo koyo, kaparengo ngrumpoko dhumateng adicoro sungkeman. Dhuwung kalolos dening panjenenganipun bapakawit badhe atur pangabekten dhumateng pinisepuh milo datan prayogi lamun asikep gegaman. Arih tindakiro sri pinanganten sarimbit lumarap marak sowan ing ngarsanipun romo saha ibu, kekelihipun kanthi kapratitisaken deneng panjenenganipun bapak ibu. Hung wilaheng ngawi genam emas punomo sidhem,, Penganten kakung wus jengkar saking dampar dento kursi rinenggo, anganti ingkang garwo lumarap ngabyantoro myang kang poro pinundhi, nenggih romo dalasan ingkang ibu, lampah jengku bebasan soto matarangan, esthining penggalih amung sumedyo sumungkem dhateng padanipun ingkang romo ibu, sigro tumungkul yayah konjem pertiwi wadanane temanten sarimbit, 16
Tangkepeng asto sarwo sumembah ing jengku ering kanan, sinartan eninging cipto rumasuk ing sanubari, anyuwun rumentahing pudyo hastowo saking romo miwah ibu, mring esthining driyo deniro bebrayan, tansah manggih kanugrahan, kabagyan lan kamulyan saking Gusti kang Moho Welas lan Asih. Dupi sinungkeman ing pepadaniro ingkang romo miwah ibu, datan biso ngunandhiko, kadyo sinendhal mayang bathine, sumedhot ing galih, dhene putro sing linairake saiki wus dewoso arep mangun bale wismo, datan karoso trenyuhing nolo akaryo tumetesing waspo lamun kacondro kadyo mutyoro rinonce, ingelus elus pamidhangane ingkang putro, ingusap usap rekmane, ingaras kebak ing raos tresno asih. Punopo tho menggah darunane..? Jro sumungkem anguswo pepadane ingkang rama ibu, penganten anggung enget marang purwaning dumadi duk rikolo linairake aneng jagad pepadhang, ginadhang gadhang kinudhang kudhang wiwit alit sahinggo dewoso, Enget marang romo ingkang wus sembodo angukir jiwa ragane miwah dadyo lantaraning tumuwuh. Enget marang ibu ingkang wus kuwowo dadyo papaning yugo broto salebeting nawa candra dasa ari, sarto anglelinthing anggulowentah wiwit kalane ing ngguwo garbo nganti tumekeng akhir dewoso, rumaos menawi ageng sanget anggenipun katah dwusanipun dateng romo ibu lan kapetangan budhi. enget kapan saged atur piwales. Eling eling risang panganten wiwit timur mulo anggung ginunggung mring pepoyaning kautamen, amilo namung sakedhep netro wus bangkit angusadani onenging nolo, nadyan anandhang sungkowo cekap ing samudono. Waspodo ing semu dupi anguningani bilih ingkang putro deniro karantang galih, kadyo kawijil pengendikane aris kang kebak ing wasito adi, makaten tho umpamiyo kawijil ing lesan . : Duh anaakku ngger temanten sakloron. Duk kalane isih cilik siro dak kekudang yen tho dewosomu biso winengku dening satriyo tomo / wanito tomo, ingkang sembodo hangayomi jiwo raganiro ing mengko tumekeng delahan, ing kalungguhan iki, sepiro tho lego bungahing atiku dene kekudanganku jebul wus 17
dadi kasunyatan, kang menkono lelungsen dak bebekali, kanthi dak suwunake kamurahaning Gusti ingkang Moho Agung, Pangestune romo ibu marang siro sakloron bebasan tansah anglur selur pindho ilineng narmodo, mugo nggeniro polokromo biso tuwuh hangremboko, nganthi tumekaning kaki nini, alandesan dharmaning roso tresno kang hangremboko, binarung lan pangestune romo ibu kang wus satruju dumurungi marang polokaramamu , biso atut saruntut kadi mimi lan mintuno, mugyo tansah manggih kabagyan miwah kamulyan, tebih ing sukerto lan godho rencono, sarto dak sesuwun ing rino pantaran ratri, mugi enggal antuk talining brayat , yoiku wujuding pratimo ingkang bangkit biso toto jalmo, ingkang datan liyo momongan minongko rengganing bale wismo lan talining bebrayan . Dupi wus paripurno anggenipun sungkem pangabekten dateng padanipun romo-ibu, temanten lajeng kanthi kebak toto lan kasusilan, subositaning putro dateng tiyang sepuh, jumangkah lon-lonan arso nglenggahi dhampar rinenggo ingkang kasosro sarwo sarwi edipeni. Opo tho rerengganing dhampar..? Rerenggan tarub kajawi janur kuning ingkang karenggo adi, ugi kawistoro sawenehing tetuwuhan miwah puspo rinonce , kadi tho tetuwuhan wulung cengkir gadhing dwegan wilis, gedang mas sarakit, sinonggo pisang rojo ron kemuning, pari wulen sak angkan pinoro kalih, jagung otek, godhong moyo, godhong opo-opo, miwah sekar kenongo, mawar melati ingkang ajrah jroning babut permadani, kongas ngambar arum gandane ginondho gondho jebat kasturi, punopo tho werdining tebu kang kadayang saking antebing kalbu, tiyang sepuhipun kekalih, sampun sumedyo agolong agulung, sumedyo bebesanan ingkang sinambet kaliyan raos kencenging pikir, Ingkang pangajab panganten tuwuh tumuwuh, tumangkar gampil anggenipun nguladi guno koyo, manggiyo kalanggengan ing sugengipun, satemah ngambar arum ing asmo pindho sekar kemuning, lan saged dados pangayomaning poro sanak sederek, kadang pawong sumitro, raharjo kalis ing saporo-poro, tebih ing sesuker talak panyendhu. Yayah suryo kembar candrane, penganten sarimbit milo cingaking poro-poro ingkang samyo humiyat, pindho bathoro komojoyo ngejowantah ingkang sarimbit kaliyang ingkang garwo bathari kumoratih, gesang reruntungan wiwit saking madyo podo ngantos dumugyo alam janaloko, rukun sayuk pindho gesangipun mimi lan mintuno, menawi kacondro ing jaman purwo, kadyo brayanipun risang pamadyaning pandowo risang harjuno kaliyan putri dewi 18
woro ireng yo woro sembodro, kasanepo ing jaman madyo kadyo dhaupipun risang panji asmoro bangun kaliyan dewi sekar taji, putri ing beboyo ing kediri Kacondro ing jaman mojopahit, kacondro kadyo prastyanipun raden damarwulan lan ingkang garwo dewi anjasmoro, Kathah pangrumpoko lan penyondro ingkang pantes kagem penganten ingkang sayekto sampun satraju, kawiwoho kapahargyo lenggah wonten ing pasewakan, pramilo dateng pinisepuh, poro sutresno lan poro priyagung, penganten amung nyuwun sih pariwirmo, kaparingo pandungo pengesti, miwah sakatahing wursitoworo, kangge sangu miwah dedamar gesangipun penganten, anggenipun arso lelangen ing bebrayan agung, mugyo kekalihipun saged awatak momong, momot, momor, mursid lan murakabi, momong mengku pamrih sageto tansah ing ngarso sung tulodho, ing madyo mangun karso, tut wuri handayani, momot tan gampil serik lamun cinacat, ugi mboten gampil bombong menawi kaalembono, momor gampil ing pasrawungan, mursid landep panggraitane, mboten cengkah kaliyan jejering kautamen, murakabi lir ipun mboten kalajeng nyekapi betahing priyonggo kemawon, nanging ugi sageto yrumambahi ing asanes, Jumbuh kaliyan wewaton dhasaring negari, nun ninggih ponco silo ingkang satuhu luhur. Wasono cekap semanten agrumpoko, janturan kagem jejering penganten ingkng nembe kawiwoho, wiwit panggih, kacar kucur ngantos dumugineng sungkeman, pangalembono miwah panyaruwe kasumangga aken dhumteng poro tamu, damar mancung cinukep semanten, lan jenang selo wader kali sesonderan, apuranto yen wonten lepat kawulo, Nuwun.