Nur Iliawani Mohamad MCD2006 TTT

iv
“Saya akui bahawa saya telah membaca karya ini dan pada pandangan saya karya ini
adalah memadai dari segi skop dan kualiti untuk tujuan penganugerahan ijazah
Sarjana Sains (Teknologi Maklumat - Pengurusan)”.
Tandangan : ……………………………….
Nama Penyelia : Dr. Othman Bin Ibrahim
Tarikh : 20 April 2006
v
PEMBANGUNAN E-SHOPPING BERDASARKAN KAJIAN TRUST DALAM

APLIKASI PERDAGANGAN ELEKTRONIK
KAJIAN KES : KEDAI BUKU KOPERASI UTM BERHAD
NUR ILIAWANI BT MOHAMAD
Tesis ini dikemukakan sebagai memenuhi

syarat penganugerahan ijazah Sarjana Sains (Teknologi Maklumat – Pengurusan)
Fakulti Sains Komputer dan Sistem Maklumat

Universiti Teknologi Malaysia
APRIL, 2006
vi
“Saya akui karya ini adalah hasil kerja saya sendiri kecuali nukilan dan ringkasan
yang tiap-tiap satunya telah saya jelaskan sumbernya”.
Tandangan : …………………………………..
Nama Penulis : Nur Iliawani Bt Mohamad
Tarikh : 20 April 2006
vii
Untuk Suami tercinta, Mohd Noor Haizal Abdul Halim,

Cahaya Mata permata hati mama dan papa,
Umi, Abah, ibu bapa mertua dan adik-adik tersayang,
Terima kasih di atas kasih sayang dan dorongan kalian.
viii
PENGHARGAAN
Bismillahirrahmanirrahim. Alhamdulillah, syukur ke hadrat Ilahi kerana

dengan izin serta limpah kurniaNya dapat saya menyiapkan Projek Sarjana dengan
sepenuhnya.
Di kesempatan ini, saya ingin merakamkan setinggi-tinggi penghargaan dan

jutaan terima kasih kepada penyelia iaitu Dr. Othman Bin Ibrahim di atas seliaan dan
tunjuk ajar yang telah diberikan oleh beliau di sepanjang pembikinan projek ini.
Ucapan jutaan terima kasih juga kepada Encik Samsul Ariffin Bin Masdar
selaku Penolong Pengurus Kedai Buku Koperasi UTM Berhad dan Puan Noraini Bt
Ibrahim selaku Penyelia Kedai Buku Koperasi UTM Berhad di atas sumbangan dan
kerjasama yang telah diberikan.
Akhir sekali, saya ingin mengucapkan jutaan terima kasih kepada suami
Mohd Noor Haizal Bin Abdul Halim dan kedua-dua ibu bapa di atas dorongan dan
kasih sayang yang diberikan selama ini. Tidak lupa juga buat teman-teman
seperjuangan Noryusliza Abdullah dan Ely Salwana Mat Surin yang banyak
membantu dan memberi sokongan di atas penyiapan projek ini.
ix
ABSTRAK
Trust menjadi isu utama mengapa laman web e-dagang masih belum
mendapat perhatian di kalangan pengguna. Terdapat beberapa model seperti model
MoTec yang menggariskan panduan bagi pembangunan laman web yang berkesan.
Berdasarkan kajian terhadap model MoTec, satu aplikasi e-shopping bagi Kedai
Buku Koperasi UTM Berhad dibangunkan untuk membuktikan sejauh mana elemen-
elemen yang digariskan di dalam model tersebut mempengaruhi tahap kepercayaan
pengguna-pengguna di Malaysia. Metodologi pembangunan sistem yang akan
digunakan adalah Phase development based methodology daripada kategori Rapid
Application Development. Pendekatan berorientasikan objek digunakan dalam fasa
analisis dan rekabentuk bagi memodelkan sistem semasa dan sistem cadangan
bahasa pengaturcaraan digunakan bagi pengimplementasian sistem adalah Active
Server Pages (ASP).
x
ABSTRACT
A possible reason for the delayed acceptance of the Internet as a retail

distribution channel may be the lack of trust consumers have in the electronic
channel and in the web merchants. MoTec model (model of Trust in e-commerce)
shows some elements that can affect consumers’ trust in dealing with e-commerce
transactions. Based on this model, e-shopping application for Coop Book Centre
UTM Berhad will be developed to prove the extent of those elements could influence
the consumers’ trust in e-commerce application. Methodology used in developing the
system is Phase Development Based Methodology. The analysis and design
technique is based on the Object-Oriented modeling. For the implementation phase,
the programming language that going to be used is Active Server Pages (ASP).
xi
KANDUNGAN
BAB PERKARA MUKASURAT
PENGHARGAAN i
ABSTRAK ii
ABSTRACT iii
KANDUNGAN iv
SENARAI RAJAH viii
SENARAI JADUAL ix
SENARAI ISTILAH x
SENARAI LAMPIRAN xi
BAB I PENGENALAN KEPADA PROJEK 1
1.1 Pengenalan 1
1.2 Latar Belakang Masalah 2
1.3 Penyataan Masalah 3
1.4 Objektif Projek 4
1.5 Skop Projek 5
1.6 Kepentingan Projek 5
1.7 Ringkasan 6
xii
BAB 2 KAJIAN LITERATUR 7
2.1 Pengenalan 7
2.2 E-Dagang 8
2.2.1 Jenis-jenis E-Dagang 9
2.2.2 Infrastruktur E-Dagang 11
2.2.2.1 Internet 11
2.2.2.2 World Wide Web (WWW) 13
2.2.3 Isu-isu E-Dagang 14
2.2.3.1 Isu 1: Kebolehgunaan Laman
(Web Usability) 14
2.2.3.2 Isu 2: Pembelian secara Online 16
2.2.3.3 Isu 3:Trust dalam E-Dagang 17
2.2.4 E-Dagang: Fokus terhadap Perkhidmatan
Pelanggan 18
2.2.5 Kaedah Pembayaran dalam E-Dagang 23
2.3 Trust 26
2.3.1 Cabaran Trust 27
2.3.1.1 Sekuriti dan Kerahsiaan 28
2.3.1.2 Ketidakbiasaan terhadap Servis 31
2.3.1.3 Tiada Interaksi Secara Langsung 31
2.3.1.4 Kebolehpercayaan Terhadap
Maklumat 31
2.3.2 Kepentingan Trust dalam E-Dagang 32
2.3.3 Kajian Berkaitan Trust 33
2.3.3.1 Model moTec (Egger, 2003) 33
2.3.3.2 Teori Kriteria Penjanaan
Trust dalam E-Dagang 40
2.3.3.3 Model Kajian Peringkat Eksplorasi
dan Komitmen 43
2.3.4 Pemilihan Model moTec sebagai
Rangka Kajian 46
2.4 Ringkasan 49
xiii
BAB 3 METODOLOGI 50
3.1 Pengenalan 50
3.2 Struktur Kajian 51
3.3 Kaedah Kajian 52
3.4 Metodologi Pembangunan Sistem 55
3.4.1 Elemen-elemen dalam Metodologi 56
3.4.2 Kebaikan Menggunakan Metodologi 56
3.5 Pemilihan Metodologi 57
3.5.1 Rapid Application Development 58
3.5.1.1 Justifikasi Pemilihan Metodologi
Pembangunan Berasaskan Fasa 62
3.5.1.2 Fasa Pembangunan Projek 63
3.5.2 Analisis dan Rekabentuk Sistem
Berorientasikan Objek 66
3.6 Penjadualan Projek 66
3.7 Ringkasan 67
BAB 4 ANALISIS DAN REKABENTUK 68
4.1 Pengenalan 68
4.2 Latar Belakang Organisasi
Koperasi UTM Berhad 68
4.2.1 Fungsi dan Aktiviti Perniagaan Utama 69
4.2.2 Sistem Maklumat Sedia Ada 71
4.2.3 Pernyataan Masalah dalam Konteks
Organisasi 71
4.3 Proses dan Pemodelan Data Sistem Semasa 71
4.3.1 Rajah Aktiviti (Activity Diagram) 72
4.3.2 Rajah Use Case 73
xiv
4.3.2.1 Spesifikasi Use Case 74

4.3.3 Rajah Jujukan (Sequence Diagram) 76
4.3.4 Rajah Kelas (Class Diagram) 76
4.4 Keperluan Pengguna 77
4.5 Proses dan Pemodelan Data Sistem Cadangan 78
4.5.1 Rajah Aktiviti (Activity Diagram) 78
4.5.2 Rajah Use Case (Use Case Diagram) 79
4.5.2.1 Spesifikasi Use Case 79
4.5.3 Rajah Jujukan (Sequence Diagram) 83
4.5.4 Rajah Keadaan 85
4.5.5 Rajah Kelas 85
4.5.5 CRC Card 86
4.6 Rekabentuk Antaramuka Sistem Cadangan 86
4.7 Senibina Sistem Cadangan 87
4.8 Rekabentuk Pangkalan Data 88
4.9 Rekabentuk Program 89
4.9.1 Pengimplementasian Elemen Trust dalam
sistem e-shopping 93
4.10 Cadangan Pengujian 95
4.11 Ringkasan 96
BAB 5 IMPLEMENTASI DAN PENGUJIAN 97
5.1 Pengenalan 97
5.2 Pembangunan Program 98
5.3 Pengujian Unit 101
5.4 Pengujian Integrasi 102
5.5 Pengujian Sistem 103
5.6 Pengujian Penerimaan Pengguna 103
5.6.1 Prosedur Pengujian 105
xv
5.6.2 Keputusan Pengujian 105

5.7 Manual Pengguna 107
5.8 Ringkasan 108
BAB 6 STRATEGI ORGANISASI 109
6.1 Pengenalan 109

6.2 Strategi Perlaksanaan 109
6.3 Perubahan dalam Pengurusan 110
6.4 Ringkasan 111
BAB 7 PERBINCANGAN DAN KESIMPULAN 112
7.1 Pengenalan 112

7.2 Hasil dan Sumbangan Kajian 113
7.3 Limitasi dan Kekangan 114
7.4 Hasil Jangkaan 115
7.5 Pengajaran dan Pengalaman 115
7.6 Cadangan Penambahbaikan 116
7.7 Ringkasan 117
RUJUKAN 118
LAMPIRAN 120
16
SENARAI JADUAL
NO. JADUAL TAJUK MUKASURAT
2.1 Keperluan Fungsian bagi Kitar Hayat

Perkhidmatan Pelanggan 18
2.2 Implementasi Keperluan Fungsian bagi
setiap Fasa CSLC 20
2.3 Jenis-jenis Kad Kredit 24
2.4 Langkah Pengiraan Kaedah MOD 10 24
2.5 Elemen-elemen Trust Berdasarkan
Kajian Penyelidik 48
3.1 Kriteria Pemilihan Metodologi 63
4.1 Pengimplementasian elemen Trust dalam
Sistem E-Shopping 93
5.1 Soalan-soalan untuk Ujian Penerimaan
Pengguna 104
5.2 Rating Pengguna terhadap setiap Komponen
Dalam Model MoTec 106
17
SENARAI RAJAH
NO. RAJAH TAJUK MUKASURAT
2.1 Peringkat Perkembangan Internet

(Laudon, 2002) 13
2.2 Model moTec (Egger, 2003) 35
2.3 Model Kajian Peringkat Eksplorasi
(McKnight et al., 1998) 44
2.4 Model Kajian Peringkat Komitmen
(McKnight et al., 1998) 45
2.5 Empat Komponen Utama dalam model
moTec (Egger, 2003) 47
3.1 Struktur Kajian 52
3.2 Metodologi Pembangunan Berasaskan Fasa 59
3.3 Metodologi Berasaskan Prototaip 60
3.4 Metodologi Pembuangan Prototaip 61
4.1 Rajah Use Case bagi Sistem Semasa 73
4.2 Rajah Use Case bagi Sistem Cadangan 79
4.3 Senibina Sistem Cadangan 88
4.4 Modul Pembangunan Sistem E-Shopping 89
4.5 Aliran Utama Sistem E-Shopping 92
5.1 Keratan Kod Aturcara bagi Pengesahan
Pembayaran 98
5.2 Spesifikasi Pengujian bagi Kelas Pelanggan 101
5.3 Graf Rating Pengguna bagi setiap Komponen
dalam model MoTec 107
24
SENARAI ISTILAH
B2B - Business-To- Business

B2C - Business-To-Consumers
C2B - Consumer-To-Business
C2C - Consumer-To-Consumer
CRC - Class-Responsibility-Collaboration
CRM - Customer Relationship Management
FTP - File Transfer Protocol
IS - Information System
IT - Information Technology
HTML - HyperText Markup Language
HTTP - HyperText Transport Protocol
WWW - World Wide Web
TCP - Protokol Kawalan Pemindahan ( Transmission Control
Protocol )
IP - Protokol Internet ( Internet Protocol )
LAN - Rangkaian Kawasan Setempat ( Local Area Network )
SSL - Secure Socket Layer
SET - Secure Electronic Transaction
UTM - Universiti Teknologi Malaysia
25
SENARAI LAMPIRAN
LAMPIRAN TAJUK MUKASURAT
A1 Carta Gantt Projek 1 120

A2 Carta Gantt Projek 2 121
A3 Carta Organisasi 122
B1 Rajah Aktiviti bagi Buat Pembelian
(Sistem Semasa) 123
B2 Rajah Aktiviti bagi Buat Pesanan
(Sistem Semasa) 124
B3 Rajah Aktiviti bagi Urus Pesanan
(Sistem Semasa) 125
C1 Rajah Jujukan bagi Use Case
Buat Pembelian (Sistem Semasa) 126
C2 Rajah Jujukan bagi Use Case
Buat Pesanan (Sistem Semasa) 127
D Rajah Kelas (Sistem Semasa) 128
E1 Rajah Aktiviti bagi Cari Item
(Sistem Cadangan) 129
E2 Rajah Aktiviti bagi Buat Bayaran
F1 Rajah Jujukan bagi Cari Item
F2 Rajah Jujukan bagi Buat Bayaran
26
LAMPIRAN TAJUK MUKASURAT
F3 Rajah Jujukan bagi Buat Akaun

Baru (Sistem Cadangan) 133
F4 Rajah Jujukan bagi Buat Pesanan
F5 Rajah Jujukan bagi Buat Tempahan
F6 Rajah Jujukan bagi Login
G Rajah Keadaan (Sistem Cadangan) 137
H Rajah Kelas (Sistem Cadangan) 138
I Class-Responsibility-Collaboration Cards 139
J Rekabentuk Antaramuka Sistem Cadangan 150
K Rekabentuk Pangkalan Data 172
L Pengujian Antaramuka Pengguna 177
M Pengujian Kepenggunaan 179
N Pengujian Penerimaan Pengguna 184
O Manual Pengguna 185
BAB 1
PENGENALAN
1.1 Pengenalan
Pembangunan E-Shopping di kedai buku Koperasi UTM Berhad merupakan satu

aplikasi yang direkabentuk berdasarkan kajian trust dalam aplikasi Perdagangan
Elektronik. Beberapa model trust yang sedia ada akan dikaji untuk melihat sejauh mana
keberkesanannya terhadap pengimplementasian aplikasi-aplikasi yang berasaskan E-
Dagang. Model-model tersebut akan dianalisa untuk melihat apakah elemen-elemen
trust yang perlu wujud dalam rekabentuk sistem yang berasaskan E-Dagang dan adakah
ianya mampu meningkatkan tahap kepercayaan pengguna untuk berurusan secara atas
talian. Trust merupakan faktor utama dalam setiap perhubungan, bukan sahaja dalam
hubungan antara penjual dan pembeli, malahan ianya melibatkan urusan harian individu.
Ianya merupakan faktor penyebab mengapa pengguna sukar untuk menerima Internet
sebagai satu medium perniagaan pada masa kini.
Berdasarkan kajian yang telah dibuat, kedai buku merupakan antara aktiviti-
aktiviti perniagaan utama bagi Koperasi UTM Berhad. Sistem E-Shopping yang bakal
dibangunkan merupakan value-added bagi koperasi kedai buku UTM. Sistem ini
dijangka dapat membantu Koperasi UTM Berhad meluaskan lagi pasaran bukan sahaja
di dalam lingkungan UTM, malahan juga di luar kawasan UTM. Sistem yang
2
berkonsepkan secara atas talian ini membolehkan pengguna membuat capaian terhadap
produk-produk koperasi dengan mudah dan cepat.
1.2 Latar Belakang Masalah
Salah satu fenomena yang penting di dalam E-Dagang pada masa kini adalah
faktor trust. Trust merupakan komponen yang penting dalam hubungan sosial dan
perniagaan yang menentukan sifat dan tanggapan sesuatu pihak (Fukuyama, 1995;
Hosmer, 1995; Lewis & Weigert, 1985; Luhman, 1979). Dengan kewujudan trust,
membolehkan beberapa pihak membina suatu tanggapan terhadap pihak lain yang
melaksanakan perniagaan (Fukuyama, 1995; Luhman, 1979, Williamson, 1985)
E-Dagang melibatkan transaksi perniagaan menerusi rangkaian telekomunikasi

iaitu Internet. Penerimaan para pengguna terhadap teknologi E-Dagang ini masih di
tahap yang rendah. Pelanggan tidak berhubungan secara langsung dengan peniaga.
Sehubungan dengan itu, perniagaan yang melibatkan atas talian ini sudah tentu
mengundang faktor ketidakpercayaan di kalangan para pelanggan untuk berurusan
melalui kaedah ini. Apabila pengguna memasukkan maklumat peribadi dan kad kredit,
mereka berkemungkinan besar terdedah kepada penggunaan yang tidak beretika dan
penyebaran maklumat kepada pihak yang tidak sepatutnya.
Walaupun pengguna hanya melakukan ‘window shopping’ tanpa membeli

sebarang produk, kemungkinan data-data mengenai aktiviti mereka dikumpul secara
automatik dan disalahgunakan atau disebarkan tanpa pengetahuan mereka (Ohlson,
1999). Dengan ini menimbulkan persoalan dan tanda tanya di kalangan pengguna,
sejauh manakah tahap keselamatan terhadap maklumat yang diberi agar tidak berlaku
penyelewengan dan eksploitasi oleh mana-mana pihak.
Kurangnya elemen trust di kalangan pengguna telah menjadi penghalang utama

3
terhadap perkembangan E-Dagang. Kebanyakan pengguna tidak percaya untuk

berurusan di atas talian. Hampir 95% pengguna yang menolak untuk memasukkan
maklumat peribadi mereka ke dalam laman web. 63% daripada pengguna ini
menyatakan yang mereka tidak percaya terhadap proses pengumpulan maklumat terbabit
(Hoffman et al 1999).
Penyedia laman (website providers) telah mengambil pelbagai langkah untuk

mengatasi masalah ini termasuk memberi jaminan keselamatan dan akan
bertanggungjawab terhadap kerugian disebabkan penipuan kad kredit, sebagaimana yang
telah dilakukan oleh Amazon; penerangan tentang polisi keselamatan diletakkan dalam
laman untuk meyakinkan pengguna; membangunkan jenama agar dikenali ramai dan
cuba meraih kepercayaan pengguna dengan mengadakan kerjasama dengan syarikat
yang sudah mendapat tempat di hati pengguna.
Bagi Koperasi UTM Berhad, kedai buku merupakan aktiviti perniagaan yang
utama di mana paling banyak menyumbangkan keuntungan dalam keseluruhan aktiviti
perniagaan. Berdasarkan kepada kajian yang dijalankan, Kedai Buku Koperasi UTM
Berhad masih menjalankan operasi secara manual termasuk perekodan dan pengiraan
inventori. Ini agak menyulitkan proses kerja kerana tiada integrasi di antara bahagian
stok dan bahagian pentadbiran terutama sekali untuk menguruskan pesanan daripada
pelanggan. Buat masa ini aplikasi yang melibatkan E-Dagang masih belum dibangunkan
untuk meningkatkan keupayaan proses perniagaan di kedai buku. Jadi dengan
pembangunan aplikasi E-Shopping ini dijangkakan mampu meningkatkan tahap
perniagaan dan meluaskan pasaran Koperasi UTM Berhad.
1.3 Penyataan Masalah
Berdasarkan latar belakang masalah, terdapat beberapa persoalan yang timbul

yang perlu diberi penekanan.
4
Persoalan utama yang harus dititikberatkan adalah “Sejauh manakah elemen

trust memberi kesan terhadap aplikasi E-Dagang?”
Selain daripada persoalan utama seperti di atas, terdapat beberapa persoalan kecil yang
juga harus diambil kira iaitu :
1. Apakah yang dikatakan sebagai trust yang perlu ada bagi sebuah aplikasi E-
Dagang?
2. Mengapa elemen trust ini penting bagi sebuah aplikasi E-Dagang?
3. Bagaimana untuk membangunkan sebuah aplikasi E-Dagang yang mampu

meraih kepercayaan pelanggan untuk berurusniaga secara atas talian?
4. Adakah model yang akan dibangunkan memenuhi kriteria-kriteria yang perlu ada
dalam aplikasi E-Dagang bagi memastikan pelanggan meletakkan kepercayaan
terhadap perniagaan.
1.4 Objektif Projek
Antara objektif pembangunan sistem ini adalah seperti berikut:
1. Mengkaji elemen-elemen trust yang perlu wujud dalam E-Dagang.
2. Mengkaji model yang dapat dijadikan sebagai panduan untuk mengukur sejauh
mana aplikasi E-Dagang boleh diterima pakai dan dipercayai oleh pengguna.
3. Membangunkan aplikasi sistem yang melibatkan teknologi E-Dagang yang

5
mengandungi elemen-elemen trust.
4. Mengkaji kepentingan elemen trust dan bagaimana elemen-elemen tersebut

digunakan dalam e-dagang
1.5 Skop Projek
1. Skop kajian bagi aplikasi yang akan dibangunkan adalah tertumpu kepada E-
Dagang yang melibatkan hubungan di antara perniagaan dengan pelanggan
(Business 2 Consumers).
2. Berdasarkan analisa yang diperolehi, maklumat-maklumat mengenai elemen-

elemen trust yang perlu wujud dalam sesebuah aplikasi E-Dagang akan
dikumpulkan dan diaplikasikan pula terhadap sistem yang akan dibangunkan.
3. Kajian kes tertumpu kepada pembangunan aplikasi E-Shopping di Koperasi

UTM, Skudai iaitu memfokuskan kepada proses perniagaan yang dijalankan di
kedai buku.
4. Pengguna sasaran bagi aplikasi yang akan dibangunkan ini secara khususnya
adalah di kalangan pelajar-pelajar dan juga pensyarah di UTM.
Walaubagaimanapun, secara amnya memandangkan aplikasi ini adalah
berasaskan web (secara atas talian), ianya juga boleh dicapai oleh kesemua
pengguna yang melayari laman web.
5. Menjalankan pengujian penerimaan pengguna dengan Koperasi Kedai Buku

UTM Berhad untuk mengetahui samada sistem memenuhi spesifikasi keperluan
pengguna yang telah ditetapkan.
6
1.6 Kepentingan Projek
Sistem E-Shopping yang akan dibangunkan diharapkan dapat memberi

kepentingan dan kebaikan terhadap pengurusan perniagaan kedai buku koperasi UTM.
Dengan adanya sistem ini, mampu meluaskan lagi pasaran bukan sahaja di dalam
lingkungan UTM, malahan pengguna-pengguna yang berada di luar UTM juga boleh
mencapai sistem ini. Di samping pembangunan sistem di akhir projek ini, sebuah model
berasaskan trust akan dihasilkan. Model ini berfungsi sebagai panduan untuk
pembangunan aplikasi-aplikasi yang melibatkan E-Dagang untuk meningkatkan
kepercayaan (trust) dan kebolehgunaan (usability) di kalangan pengguna.
1.7 Ringkasan
Secara keseluruhannya, bab ini memberi gambaran awal tentang projek yang
akan dibangunkan. Ianya merangkumi latar belakang masalah yang dikaji, iaitu
kepentingan elemen trust dalam aplikasi E-Dagang. Objektif projek menerangkan
tentang matlamat yang ingin dicapai semasa pembangunan projek. Sudah pasti setiap
projek yang akan dibangunkan adalah berdasarkan permasalahan yang timbul
sebagaimana dihuraikan dalam latar belakang masalah. Pernyataan masalah yang timbul
perlu diselesaikan agar dapat membuktikan bahawa objektif yang ditetapkan dapat
dicapai berpandukan skop yang telah ditetapkan. Akhir sekali, kepentingan projek
dikenalpasti agar dapat memberi nilai terhadap pengguna dan organisasi yang terlibat.
7
BAB 2
KAJIAN LITERATUR
2.1 Pengenalan
Pada masa kini, terlalu banyak kemudahan yang disediakan untuk para pengguna
dengan adanya kemajuan teknologi maklumat. Kepesatan teknologi kini telah
menjadikan dunia semakin kecil di mana maklumat boleh dicapai hanya di hujung jari
iaitu melalui teknologi Internet. Dengan terbentuknya evolusi Internet, maka lahirlah
beberapa aplikasi seperti e-dagang (E-Commerce) dan E-Bisnes (E-Business).
Faktor kejayaan kritikal bagi aplikasi e-dagang adalah bergantung kepada

kepercayaan pengguna. Kewujudan teknologi Internet telah dijangkakan membawa
perubahan yang agak besar dalam sektor perniagaan dan sektor kewangan.
Walaubagaimanapun, peningkatan penggunaan Internet oleh pengguna tidak membawa
kepada peningkatan terhadap penggunaan aplikasi yang melibatkan e-dagang
(Rosencrance, 2002). Ini jelas menunjukkan bahawa pengguna masih belum bersedia
untuk menggunakan Internet sebagai medium untuk urusan jual beli kerana di dorong
oleh rasa ketidakpercayaan terhadap syarikat atas talian (online vendors). Bab ini
memfokuskan kepada kajian mengenai bagaimana untuk mewujudkan trust dalam
aplikasi yang berasaskan e-dagang. Pengenalan kepada teknologi e-dagang akan
8
diterangkan secara terperinci di bahagian 2.2. Bahagian 2.4 pula akan mengupas tentang
isu berkaitan trust dan juga contoh-contoh penyelidikan yang berkaitan dengan trust.
2.2 E-Dagang
E-dagang merupakan penggunaan Internet dan juga laman web untuk

menjalankan transaksi perniagaan dan tidak lagi terikat kepada masa dan tempat.
Dengan kata lain, e-dagang ialah menjalankan aktiviti pembelian produk-produk,
perkhidmatan dan lain-lain transaksi dengan menggunakan Internet sebagai medium
transaksi. E-dagang merupakan sebahagian daripada E-Bisnes (Laudon, 2002).
E-dagang telah diadaptasi daripada satu teknologi yang telah hampir dua dekad
lalu diperkenalkan iaitu Electronic Data Interchange (EDI). Jika berurus niaga
menggunakan teknologi EDI, peniaga perlu menggunakan perisian khas serta rangkaian
persendirian yang sulit (Laudon, 2002). Keadaan ini tentunya akan mengehadkan
peniaga kecil dan sederhana untuk menjalankan perniagaan memandangkan cara ini
melibatkan kos yang tinggi. Walaupun begitu, perkembangan Internet dan teknologi web
pada masa kini telah mengubah keadaan tersebut. Sekiranya seseorang peniaga ingin
menjalankan perniagaan e-dagang, maka beliau hanya perlu menyediakan satu laman
web yang mempunyai antara muka yang menarik dengan memberikan maklumat tentang
perniagaannya serta beberapa langkah keselamatan ketika menjalankan operasi di
rangkaian. Seterusnya, pengguna boleh berurus niaga dengan peniaga menggunakan
Internet atau rangkaian awam yang lain. Urusniaga secara ini dapat mengurangkan kos,
dan selain itu kawasan perniagaan menjadi lebih luas.
Definisi E-Dagang telah banyak diutarakan oleh ramai penyelidik dan pengarang
sebelum kajian ini. McKeown dan Watson (1997) contohnya, telah mendefinisikan e-
dagang sebagai penggunaan rangkaian komputer untuk meningkatkan lagi prestasi
organisasi iaitu meningkatkan keuntungan, memperoleh pasaran yang lebih luas dan
9
penghantaran produk dengan lebih pantas kepada pengguna. Oleh itu, e-dagang
membolehkan seseorang peniaga menjadi lebih kompetitif dalam pasaran, seterusnya
memberikan banyak kelebihan kepadanya berbanding pesaing lain.
Dari perspektif perniagaan pula, Dewire (1998) menyatakan bahawa e-dagang

merupakan satu bentuk perniagaan yang dijalankan di antara rakan kongsi perniagaan
melalui Internet dan rangkaian persendirian yang lain. Perniagaan ini akan melibatkan
jualan maklumat, produk dan perkhidmatan melalui rangkaian komputer masa kini.
Menurut Lawrence et. al. (1998), komunikasi sangat penting dalam urus niaga e-dagang
dari Internet menjadi medium utamanya. Sungguhpun perniagaan e-dagang melalui
Internet hanya membenarkan pengguna menilai sesuatu produk melalui deria lihat dan
dengar, namun elemen-elemen multimedia boleh digunakan untuk mempamerkan
produk dengan lebih baik bagi menarik minat pengguna melawati laman E-Dagang
tersebut (Phau dan Poon, 2000). Antara muka pengguna yang menarik akan
memudahkan pengguna mengetahui dan mencari barangan yang diingini, seterusnya
memilih produk yang memenuhi kehendak mereka (Oliver, 1997).
2.2.1 Jenis-jenis E-Dagang (Laudon, 2002)
Sebagaimana yang dinyatakan pada definisi di atas, e-dagang ialah menjalankan

akativiti-aktiviti perniagaan melalui internet sebagai medium transaksi. Terdapat
beberapa jenis e-dagang iaitu Business to Business, Business to Consumer, Consumer to
Business, Business to Employee, Consumer to Consumer dan M-Commerce.
1. Business to Business (B2B)
Business to Business telah pun digunakan beberapa tahun yang lalu dan juga dikenali
sebagai EDI (Electronic Data Interchange). EDI dilaksanakan melalui hubungan secara
terus antara 2 bisnes. Kedua-dua bisnes ini menghantar maklumat secara elektronik di
10
antara satu sama lain. Buat masa ini, B2B menyumbangkan kira-kira 94% terhadap
transaksi yang melibatkan e-dagang. eSteel.com merupakan laman web yang
diaplikasikan dengan menggunakan kaedah ini.
2. Business to Consumer (B2C)
Business to Consumer merupakan hubungan antara bisnes dengan pelanggan. Sebagai

contohnya Amazon.com menawarkan pelbagai jenis buku melalui laman webnya.
Pelanggan hanya mencari buku yang diperlukan, dan memasukkan nombor kad kredit.
Buku-buku yang dipesan akan terus dihantar ke rumah.
3. Consumer to Business (C2B)
Consumer to Business merupakan salah satu aplikasi e-dagang yang mana membolehkan
pengguna membuat permintaan terhadap servis dari peniaga.
4. Business to Employee (B2E)
Aplikasi e-dagang ini juga dikenali sebagai ‘Intranet’. Intranet merupakan laman web
yang dibangunkan untuk menyediakan maklumat kepada pekerja-pekerja dalam
sesebuah organisasi. Biasanya maklumat dicapai melalui rangkaian dalam organisasi
tersebut. Pengguna-pengguna di luar rangkaian Intranet juga boleh mencapai maklumat
tetapi hanya dengan kebenaran organisasi tersebut.
11
5. Consumer to Consumer (C2C)
Contoh laman yang melibatkan hubungan pelanggan dengan pelanggan adalah laman
lelongan (auction sites), contohnya eBay.com Pelanggan menyenaraikan item-item
untuk dijual ke laman lelongan. Pelanggan-pelanggan lain akan masuk ke laman tersebut
untuk membuat penawaran.
6. M-commerce
Mobile commerce atau M-Commerce merujuk kepada penggunaan peranti digital tanpa
wayar untuk membolehkan transaksi secara atas talian. Pelanggan menggunakan
rangkaian tanpa wayar untuk menyambungkan telefon selular dan PDA terus ke web.
Pelanggan mobile mampu menjalankan pelbagai transaksi termasuk perbankan,
tempahan pelancongan, urusniaga saham dan sebagainya.
2.2.2 Infrastruktur E-Dagang
Sebagaimana yang diketahui, konsep e-dagang adalah transaksi secara atas talian
yang mana menggunakan internet sebagai medium penghantaran. Jadi, infrarstuktur e-
dagang yang paling penting adalah internet dan World Wide Web.
2.2.2.1 Internet
Internet merupakan suatu jaringan rangkaian yang menghubungkan ribuan

rangkaian serta jutaan komputer di seluruh dunia. Internet menghubungkan pelbagai
bidang termasuk organisasi perniagaan, institusi pendidikan, agensi kerajaan serta
12
individu-individu. Internet menyediakan beberapa kemudahan seperti e-mail,

newsgroup, transaksi atas talian, penyelidikan, muzik, video dan berita. Internet tidak
dipunyai oleh mana-mana organisasi atau individu (Laudon, 2002).
Internet telah melalui tiga fasa di sepanjang evolusinya. Fasa pertama iaitu Fasa
Inovasi berlaku di sekitar tahun 1961 sehingga 1974. Asas pembangunan Internet adalah
berdasarkan perkakasan packet-switching, pelayan-pelanggan (client-server) dan
protokol komunikasi yang dipanggil TCP/IP. Matlamat asal pembangunan Internet
adalah untuk menghubungkan komputer-komputer kerangka utama di kampus-kampus
kolej.
Fasa kedua iaitu Fasa Institusi berlaku di sekitar tahun 1975 sehingga 1995.
Institusi-institusi besar seperti Jabatan Pertahanan dan Pertubuhan Sains Kebangsaan
telah membiaya untuk membangunkan projek yang dinamakan Internet. Projek ini
kemudiannya didemonstrasikan dalam sistem komunikasi ketenteraan. Kemudian projek
ini dikenali sebagai ARPANET (Advanced Research Projects Agency Network). Pada
tahun 1986, Pertubuhan Sains Kebangsaan telah mengambil alih projek ini untuk
dikembangkan yang mana memakan masa selama 10 tahun dengan perbelanjaan
sebanyak $200 juta (Laudon, 2002).
Fasa ketiga iaitu Fasa Komersial berlaku di sekitar tahun 1995 sehingga 2001,
yang mana agesnsi-agensi kerajaan telah menggalakkan syarikat-syarikat korporat untuk
mengambil alih pengembangan Internet untuk kegunaan penduduk-penduduk di
Amerika Syarikat. Aplikasi e-dagang yang pertama telah muncul dalam sekitar tahun
1994 (Laudon, 2002).
13
Inovasi Institusional Komersial

1961-1974 1975-1995 1995
Rajah 2.1: Peringkat Perkembangan Internet (Laudon, 2002)
2.2.2.2 World Wide Web (WWW)
Web adalah sistem yang diterimapakai oleh piawai untuk penyimpanan, capaian,
penyusunan dan paparan maklumat, menggunakan senibina pelayan-pelanggan. Web
menggabungkan teks, hipermedia, grafik dan bunyi. Ianya boleh mengendalikan
pelbagai jenis komunikasi digital. Web menggunakan antaramuka pengguna grafik
untuk memudahkan paparan. Antaramuka grafik ini adalah berdasarkan bahasa HTML
(Hypertext Markup Language).
World Wide Web (WWW) merupakan sistem maklumat multimedia yang

menghasilkan dokumen-dokumen yang disimpan dalam internet. Dengan kata lain,
WWW adalah sekumpulan fail yang berhubungan antara satu sama lain melalui
penggunaan hiperteks. Kebanyakan daripada fail-fail ini menghasilkan dokumen-
dokumen yang dipanggil web page. Web page mengandungi pautan ke dokumen-
dokumen lain. Sekumpulan web page boleh membentuk sebuah laman web. Laman-
laman web ini dimiliki oleh organisasi, agensi kerajaan, institusi pendidikan dan syraikat
swasta dari seluruh dunia. Komputer-komputer dan perisian yang menyimpan dan
14
mengagihkan ‘web page’ dipanggil pelayan web. Setiap web page mempunyai alamat
yang unik dipanggil URL (Uniform Resource Locator). Contohnya
http://www.yahoo.com (Laudon, 2002).
2.2.3 Isu-isu E-Dagang
Di dalam era teknologi maklumat yang kian pesat membangun, e-dagang dilihat
sebagai salah satu hasil teknologi yang mampu memudahkan urusan-urusan harian
pengguna. Namun begitu, terdapat beberapa isu yang telah dikenalpasti oleh penyelidik
berhubung dengan aplikasi e-dagang. Isu-isu yang telah dikenalpasti adalah berhubung
dengan kebolehgunaan laman, isu pembelian secara atas talian dan juga faktor trust
dalam e-dagang (Egger, 2003).
2.2.3.1 Isu 1: Kebolehgunaan Laman (Web Usability)
Kebolehgunaan laman didefinisikan berdasarkan beberapa kriteria (Egger, 2003)

seperti berikut iaitu:
i. Kemampuan untuk bernavigasi di sekitar laman.

ii. Kemampuan untuk mencari maklumat-maklumat yang dikehendaki.
iii. Pengguna boleh memahami struktur laman; tahu langkah yang perlu dibuat
seterusnya.
Dengan kata lainnya, kebolehgunaan yang dimaksudkan di sini adalah rekabentuk laman
yang boleh memudahkan navigasi dan carian di mana memerlukan hanya sedikit masa
dan usaha oleh pengguna (mesra pengguna).
15
Kemampuan sesebuah laman untuk memudahkan navigasi laman dan carian

maklumat adalah amat penting kepada para pengguna. Kanerva et al. (1997) dalam
kajiannya telah menghuraikan tentang tiga jenis kesilapan yang sering berlaku semasa
navigasi iaitu; pengguna tidak mengetahui di mana kedudukan mereka semasa di laman;
tidak mengetahui ke mana mereka boleh pergi dan tidak memahami bagaimana cara
untuk bernavigasi. Conklin (1987), Edwards dan Hardman (1987), Nielsen (1990) dan
Pitkow dan Kehoe (1996) juga mempunyai pendapat yang sama. Sehubungan dengan
itu, menjadi satu cabaran bagi pereka laman untuk memastikan bahawa laman web yang
dibina mampu mengatasi masalah-masalah di atas. Persoalan yang perlu diambil kira
oleh pereka laman web adalah bagaimana untuk membangunkan laman web yang boleh
memudahkan pengguna melakukan aktiviti eksplorasi dan carian maklumat.
Berdasarkan kepada penyelidikan dalam bidang hipermedia telah mencadangkan

beberapa strategi untuk merekabentuk laman web yang baik iaitu pertama, mengambil
kira jenis aktiviti yang ingin dilakukan. Jenis aktiviti seperti carian dan eksplorasi akan
menentukan cara penstrukturan atau penyusunan maklumat-maklumat di dalam sistem.
Sekumpulan penyelidik telah mengkaji hubungkait di antara jenis aktiviti dan struktur
maklumat (Gay et al, 1991; Radha dan Murphy, 1992; Mohageg, 1992; Utting dan
Yankelovich, 1989). Mereka menyimpulkan bahawa aktiviti eksplorasi disokong oleh
rangkaian atau kombinasi struktur maklumat. Sebagai contohnya, struktur hiperlink yang
boleh dijumpai dalam setiap laman web. Berdasarkan kajian ini juga mendapati bahawa
aktiviti carian disokong oleh struktur maklumat berhirarki sepertimana yang digunakan
oleh kebanyakan kedai atas talian. Kriteria yang kedua ialah jenis aktiviti juga
menentukan bantuk sokongan navigasi. Sebagai contohnya, kajian telah menemukan
bahawa aktiviti carian adalah paling sesuai menggunakan navigasi yang berbentuk
hirarki, manakala aktiviti eksplorasi adalah paling berkesan jika rekabentuk laman web
dipersembahkan secara grafik. (Edwards dan Hardman, 1989; Hammond dan Allison,
1989; Monk, 1989; Smith et al, 1997)
Rekabentuk visual sesebuah laman juga merupakan salah satu faktor dalam
kebolehgunaan laman web. Risden et al (2000) telah mengkaji tentang penggunaan
16
penvisualan 3 Dimensi secara interaktif yang mampu memberikan gambaran global

terhadap sebuah laman web yang agak besar. Di dalam kajian tersebut, mereka
menggunakan janaan komputer 3 Dimensi yang berbentuk graf hiperbola untuk
memodelkan laman web Snap.com. Struktur ini mampu mempersembahkan gambaran
keseluruhan setiap muka di dalam laman berkenaan. Sebagai perbandingan, rekabentuk
laman dalam versi 2 Dimensi dibangunkan. Ujian telah dibuat ke atas kedua-dua laman
tersebut dan keputusan telah menunjukkan bahawa pengguna bagi laman 3 Dimensi
mampu melaksanakan aktiviti navigasi dan carian lebih cepat berbanding pengguna
yang menggunakan laman 2 Dimensi.
2.2.3.2 Isu 2: Pembelian secara online
Nielsen (2001) menegaskan bahawa kelemahan dalam rekabentuk laman web

merupakan faktor utama yang menjejaskan keuntungan pekedai-pekedai atas talian.
Beliau menjelaskan bahawa beberapa kesilapan dalam rekabentuk laman yang sering
wujud adalah termasuk masa muat-turun yang perlahan, warna pautan yang tidak
selaras, ‘scrolling’ yang terlalu panjang, animasi yang sentiasa berulang dan sebagainya.
Bagi menyelesaikan masalah ini, beliau telah menggariskan beberapa panduan seperti:
i. Muka depan laman hendaklah dimulakan dengan penerangan ringkas

mengenai perniagaan syarikat tersebut.
ii. Menamakan tetingkap dengan nama yang mudah dicapai oleh enjin
carian.
iii. Menekankan kepada aktiviti yang paling diutamakan iaitu yang mana
paling tinggi kebarangkalian untuk digunakan oleh pengguna.
iv. Menyediakan kotak carian (search box).
v. Nama pautan hendaklah menggunakan kata kunci yang sesuai.
vi. Menggunakan grafik yang berkaitan.
17
Walaubagaimanapun, dalam konteks e-dagang, adalah penting untuk memahami

proses-proses pembelian yang dilakukan oleh pengguna. Dengan ini dapat membina asas
kefahaman dalam merekabentuk laman yang senang untuk difahami dan dinavigasi.
Pereka laman perlu betul-betul memahami proses pembelian supaya proses pembelian
nanti dapat dilakukan dengan lancar dan sempurna oleh pengguna. Miles, Howes dan
Davies (2000) berpendapat bahawa laman e-dagang merupakan sebuah sistem sokongan
keputusan yang menyokong keputusan pembelian. Terdapat beberapa peringkat dalam
keputusan pembelian serta cadangan panduan untuk meyokong keputusan pebelian
iaitu:-
i. Carian produk - jenis laman yang digunakan samada struktur pelayaran

web ataupun enjin carian dan struktur penyusunan maklumat samada
menggunakan bentuk rangkaian atau hirarki.
ii. Menguruskan kriteria carian – menekankan cara produk dipersembahkan
dan bagaimana maklumat mengenai produk diberikan kepada pengguna.
iii. Perbandingan di antara produk - skop perbandingan samada di dalam
laman atau di luar laman.
2.2.3.3 Isu 3: Trust dalam E-Dagang
Penyebab utama mengapa pengguna tidak mahu berurusniaga secara atas talian
adalah kerana kurangnya faktor trust di antara peniaga dan pengguna (Hoffman, Novak
dan Peralta, 1999, p. 80). Keen (1997) berpendapat bahawa kurangnya elemen trust di
kalangan pengguna merupakan penghalang jangka panjang terhadap aktiviti-aktiviti e-
dagang.
Trust menjadi topik utama dalam kajian ini. Kupasan lanjut mengenai isu ini
akan dibincangkan di bahagian seterusnya iaitu di bahagian 2.3.
18
2.2.4 E-Dagang: Fokus terhadap Perkhidmatan Pelanggan
Berdasarkan kepada artikel yang ditulis oleh Nancy J. Lightner, faktor-faktor

terhadap penilaian keberkesanan fungsi e-dagang adalah dipengaruhi oleh tahao
perkhidmatan pengguna yang ditawarkan oleh sesebuah laman e-dagang. Artikel ini
telah menunjukkan hasil kajian terhadap dua buah laman web e-dagang yang telah
memenangi anugerah daripada majalah PC iaitu Amazon.com bagi kategori buku dan
Chumbo.com bagi kategori perisian komputer. Terdapat 50 keperluan fungsian yang
disenaraikan bagi mengkaji pengaruhnya terhadap perkhidmatan pengguna.
Hampir 20 tahun yang lalu, Ives dan Learmonth telah memperkenalkan kitar
hayat perkhidmatan pelanggan (Customer service Life Cycle) sebagai panduan bagi
membandingkan perkhidmatan yang diterima oleh pelanggan dalam kitar pembelian.
Kitar hayat perkhidmatan pelanggan terdiri daripada empat fasa iaitu keperluan,
perolehan, pemilikan dan persaraan. Fasa keperluan menentukan keperluan terhadap
sesuatu produk dan juga atribut-atribut produk tersebut. Peringkat perolehan pula
mengandungi pesanan, pembelian, pemprosesan, pengujian dan penerimaan produk oleh
pelanggan. Fasa pemilihan pula melibatkan penggunaan produk, penambahbaikan dan
pemulihan apabila diperlukan. Peringkat persaraan pula melibatkan pemulangan atau
pembuangan produk dan memantau perbelanjaan yang berkaitan dengan produk. Jadual
2.2 di bawah menunjukkan keperluan fungsian bagi kitar hayat perkhidmatan pelanggan.
Jadual 2.1 : Keperluan Fungsian bagi Kitar Hayat Perkhidmatan Pelanggan

Fasa Keperluan (setiap keperluan didahulukan dengan perkataan “Kebolehan Untuk”)
1. menjawab FAQ
2. menyediakan kaedah alternatif bagi maklumat yang boleh dihubungi
3. menyediakan maklumat lokasi perniagaan
4. carian produk/perkhidmatan yang memenuhi spesifikasi
5. menerangkan produk/perkhidmatan
6. maklumat balas terhadap soalan pelanggan
7. mencadangkan produk sampingan/pelengkap
19
8. mencadangkan produk sebagai hadiah

9. menyediakan kemudahan komunikasi dengan pelanggan-pelanggan lain
10. merujuk kepada maklumat media
11. capaian terhadap berita dan laporan mengenai produk
12. perbandingan produk
Fasa Perolehan
13. bantuan untuk memahami proses pembelian
14. bantuan terhadap pemilihan produk/perkhidmatan
15. bantuan terhadap spesifikasi produk/perkhidmatan
16. memadankan produk/perkhidmatan kepada individu
17. mengumpulkan produk-produk kegemaran yang mungkin dibeli
18. memaparkan produk yang dipilih
19. memaklumkan pelanggan tentang kewujudan produk
20. kenalpasti alamat penghantaran pelanggan
21. membuat pesanan
22. mengesahkan pesanan
23. menyediakan maklumat-maklumat umum mengenai pemesanan
24. memaparkan caj pesanan
25. menerima bentuk pembayaran alternatif
26. memaklumkan tentang kaedah alternatif bagi pembayaran
27. menyediakan pembayaran yang selamat
28. memaklumkan pelanggan tentang keselamatan pembayaran
29. memaklumkan pelanggan tentang polisi sulit
30. memaklumkan tentang pilihan kewangan dan kelayakan
31. menawarkan bentuk alternatif bagi penghantaran
32. memaklumkan jadual penghantaran
33. memantau status penghantaran pesanan
34. memaklumkan pelanggan tentang status penghantaran
35. menukar pilihan penghantaran dan maklumat jika penghantaran tidak dapat dibuat
36. mengubahsuai pesanan jika penghantaran tidak dapat dibuat
37. membatalkan pesanan jika penghantaran tidak dapat dibuat.
Fasa Pemilikan
38. mengumpulkan maklum balas pelanggan
39. bertindak balas terhadap maklumbalas pelanggan
40. memaklumkan pelanggan tentang kaedah alternatif untuk meklumat yang boleh
dihubungi
41. menyediakan maklumat mengenai jaminan produk
20
42. menyediakan maklumat pendaftaran produk

43. memaklumkan pelanggan tentang penambahbaikan produk
44. menyediakan kemudahan kepada pelanggan untuk bertukar maklumat
Fasa Persaraan
45. memaklumkan pelanggan mengenai pilihan pembuangan
46. memaklumkan pelanggan mengenai proses pertukaran
47. memaklumkan pelanggan mengenai proses pemulangan
48. memaklumkan pelanggan mengenai status pemulangan produk
49. memaklumkan pelanggan mengenai panggilan balik produk (product recall)
50. menentukan perbelanjaan berkaitan dengan produk
Jadual 2.2 : Implementasi Keperluan Fungsian bagi setiap Fasa CSLC

Keperluan Fungsian Amazon.com Chumbo.com
FASA KEPERLUAN
Implementasi Implementasi
1. menjawab FAQ Bahagian Bantuan Bantuan, Muka FAQ
2. menyediakan kaedah alternatif
Alamat E-Mail, No. Alamat, No Tel, Fax &
bagi maklumat yang boleh
Telefon E-mail
dihubungi
3. menyediakan maklumat lokasi
Alamat Alamat
perniagaan
4. carian produk/perkhidmatan Carian melalui tajuk,

Carian mengikut kategori
yang memenuhi spesifikasi ISBN dan penulis
harga, spesifikasi
5. menerangkan tajuk, penulis, deskripsi
sistem, penerangan ciri
produk/perkhidmatan harga, artikel, paparan
produk
6. maklumat balas terhadap
melalui e-mail melalui e-mail
soalan pelanggan
pautan kepada buku
7. mencadangkan produk
yang sama sub kategori
sampingan/pelengkap
penulis/subjek
8. mencadangkan produk tawaran berdasarkan
tiada
sebagai hadiah belian lepas
9. menyediakan kemudahan komen dan ulasan
komunikasi dengan pelanggan- pelanggan, sidang ulasan pelanggan
pelanggan lain perbincangan
10. merujuk kepada maklumat

ulasan editor tiada
media
11. capaian terhadap berita dan laporan media, anugerah
laporan media
laporan mengenai produk laman
21
tiada mekanisma tiada mekanisma

12. perbandingan produk
perbandingan perbandingan
Skor : 11/12 = 0.92 9/12 = 0.75
FASA PEROLEHAN
13. bantuan untuk memahami bantuan untuk pautan daripada hompej,
proses pembelian pelanggan baru bantuan
14. bantuan terhadap pemilihan
mekanisma carian mekanisma carian
produk/perkhidmatan
15. bantuan terhadap spesifikasi
mekanisma carian mekanisma carian
produk/perkhidmatan
16. memadankan
produk/perkhidmatan kepada tidak berkaitan tidak berkaitan
individu
17. mengumpulkan produk-
senarai cadangan,
produk kegemaran yang mungkin shopping cart
shopping cart
dibeli
18. memaparkan produk yang
shopping cart shopping cart
dipilih
19. memaklumkan pelanggan
deskripsi produk deskripsi produk
tentang kewujudan produk
20. kenalpasti alamat
alamat penghantaran alamat penghantaran
penghantaran pelanggan
proses daftar keluar,
21. membuat pesanan ikon 'Beli', shopping cart
mekanisma klik
22. mengesahkan pesanan pos, email pos, email
23. menyediakan maklumat- penerangan semasa
bantuan untuk
maklumat umum mengenai pelanggan hendak
pelanggan baru
pemesanan keluar
paparan ringkasan
24. memaparkan caj pesanan ikon 'Beli'
pesanan
kad kredit, cek, money kad kredit, cek, money
25. menerima bentuk
order, sijil hadiah, kod order, sijil hadiah, kod
pembayaran alternatif
promosi promosi
26. memaklumkan tentang
ikon kad kredit, deskripsi ikon kad kredit, faks,
kaedah alternatif bagi
pembayaran pautan hantar pesanan
pembayaran
27. menyediakan pembayaran
ya ya
yang selamat
jaminan membeli belah jaminan membeli belah
tentang keselamatan
selamat selamat
pembayaran
29. memaklumkan pelanggan pautan semasa daftar
pautan ke polisi sulit
tentang polisi sulit keluar/menu bantuan
30. memaklumkan tentang
tiada tiada
pilihan kewangan dan kelayakan
22
31. menawarkan bentuk

kaedah penghantaran penghantaran
alternatif bagi penghantaran
32. memaklumkan jadual penerangan tentang
yuran penghantaran
penghantaran masa penghantaran
33. memantau status
akaun pelanggan akaun pelanggan
penghantaran pesanan
pos, email pos, email
tentang status penghantaran
35. menukar pilihan
penghantaran dan maklumat jika kemaskini maklumat akaun pelanggan
penghantaran tidak dapat dibuat
36. mengubahsuai pesanan jika
kemaskini maklumat akaun pelanggan
37. membatalkan pesanan jika
urus akaun pelanggan akaun pelanggan
Skor : 23/24 = 0.96 23/24 = 0.96
FASA PEMILIKAN
38. mengumpulkan maklum melalui e-mail, no. tel,
melalui e-mail
balas pelanggan faks
39. bertindak balas terhadap
melalui e-mail melalui e-mail
maklumbalas pelanggan
alamat, telefon, faks, e-
tentang kaedah alternatif untuk e-mail
mail
meklumat yang boleh dihubungi
41. menyediakan maklumat
tidak berkaitan pautan ke bantuan
mengenai jaminan produk
42. menyediakan maklumat
tidak berkaitan tiada
pendaftaran produk
tidak berkaitan tiada
tentang penambahbaikan produk
44. menyediakan kemudahan
ulasan produk, komen
kepada pelanggan untuk bertukar ulasan pelanggan
dari pelanggan
maklumat
Skor : 4/4 = 1.00 5/7 = 0.71
FASA PERSARAAN
pusat pemulangan pautan bantuan
mengenai pilihan pembuangan
tidak berkaitan tidak berkaitan
mengenai proses pertukaran
pusat pemulangan pautan bantuan
mengenai proses pemulangan
23

mengenai status pemulangan akaun pelanggan akaun pelanggan
produk
mengenai panggilan balik produk tiada tiada
(product recall)
50. menentukan perbelanjaan
tiada tiada
berkaitan dengan produk
Skor : 3/5 = 0.60 3/5 = 0.61
2.2.5 Kaedah Pembayaran dalam E-Dagang
Terdapat beberapa kaedah pembayaran yang digunakan dalam e-dagang, sebagai

contohnya melalui Kad Kredit, Kad Debit, E-Wallet dan juga Kad PraBayar.
i. Kad Kredit
Kad kredit adalah satu kaedah pembayaran yang lazimnya digunakan oleh
pelanggan untuk menjalankan transaksi samada secara atas talian mahupun transaksi
biasa. Walaupun kad kredit merupakan satu kaedah pembayaran yang popular di
kalangan pembeli atas talian, kebanyakan pengguna tidak mahu menerima kemudahan
ini disebabkan oleh faktor-faktor keselamatan seperti pencerobohan kad kredit.
Kebanyakan nombor kad kredit dikodkan dengan digit pemeriksaan (check

digits). Digit-digit ini merupakan nilai digit yang ditambah kepada nombor samada di
hadapan atau di belakang untuk menilai kesahihan nombor tersebut. Algoritma yang
digunakan untuk menjalankan penilaian ini adalah kaedah MOD 10. Kaedah ini
digunakan agi membuat pengesahan kad kredit untuk memastikan samada ianya sah
sebelum dihantar untuk pengesahan debit oleh bank. Jadual di bawah menunjukkan
jenis-jenis kad kredit dan digit pemeriksaan bagi setiap kad.
24
Jadual 2.3 : Jenis-jenis kad kredit

JENIS KAD Prefix Panjang Algoritma Pengesahan
MASTERCARD 51-55 16 MOD 10
VISA 4 13, 16 MOD 10
AMEX 34, 37 15 MOD 10
300 – 305
Diners Club / Carte
36 14 MOD 10
Blanche
38
Discover 6011 16 MOD 10
2014
EnRoute 15 MOD 10
2149
JCB 3 16 MOD 10
2131
JCB 15 MOD 10
1800
Berikut merupakan formula LUHN (MOD 10) untuk pegesahan nombor akauan
utama. Terdapat beberapa langkah dalam pengesahan seperti di tunjukkan dalam jadual
di bawah.
Jadual 2.4 : Langkah-langkah pengiraan kaedah MOD 10
Langkah 1 : Gandakan nilai bagi sela satu digit bermula daripada digit kedua dari
kanan.
Langkah 2 : Tambahkan setiap digit hasil daripada langkah 1 dengan nombor-nombor
asal yang tidak digandakan.
Langkah 3 : Jumlah nombor yang diperolehi dalam langkah 2 mestilah nombor yang
berakhir dengan sifar (30, 40, 50) yang mana bila dibahagi dengan 10 tidak
meninggalkan baki.
Contohnya untuk mengesahkan nombor akaun 49927398716:

Langkah 1 :
4 9 2 7 3 9 8 7 1 6
25
x2 x2 x2 x2 x2
-----------------------------------
19 4 6 16 2
Langkah 2 : 4+(1+8) + 9 + (4) + 7 + (6) + 9 + (1+6) + 7 + (2) + 6

Langkah 3 : Jumlah = 70 : Nombor kad adalah sah. (70/10 tidak meninggalkan baki).
ii. Kad Debit
Kad debit menawarkan satu kaedah alternatif bagi para pemegang kad untuk
mencapai simpanan mereka dan menyemak akaun-akaun lain. Kad debit seakan sama
dengan kad kredit, tetapi nilai wang di dalam akaun akan ditolak setelah pembayaran
dibuat. Pelanggan juga boleh mengeluarkan wang tunai dari akaun mereka melalui
mesin ATM.
iii. E-Wallet
Bagi memudahkan proses urusniaga kad kredit, banyak syarikat telah

memperkenalkan perkhidmatan dompet elektronik (electronic wallet). E-Wallet
membolehkan pengguna-pengguna menjejak proses pembilan dan maklumat
penghantaran dengan hanya menggunakan satu klik pada laman e-dagang. E-wallet
mampu menyimpan cek-cek elektronik, tunai elektronik (e-cash) dan maklumat-
maklumat pelbagai jenis kad kredit.
Syarikat-syarikat kad kredit seperti Visa menawarkan pelbagai jenis e-wallet,

yang mana ada di antaranya merupakan tajaan bersama daripada bank-bank tertentu.
Terdapat banyak e-wallet di pasaran yang tidak diterima pakai oleh kebanyakan peniaga
atas talian. Jadi, untuk mempiawaikan teknologi e-wallet bagi membolehkan penerimaan
yang meluas di kalangan peniaga, Visa Mastercard dan syarikat-syarikat pengeluar e-
26
wallet telah mempiawaikan teknologi dengan menggunakan Electronic Commerce

Modelling Language (ECML).
iv. Perkhidmatan Kad PraBayar
Kad prabayar atau juga dikenali sebagai kad simpan-nilai merupakan kad plastik
yang bersaiz kad kredit. Kad prabayar ini mengandungi sejumlah wang yang telah
ditetapkan oleh syarikat pengeluar kad tersebut. Terdapat dua jenis sistem kad prabayar
iaitu kad prabayar sistem tertutup dan kad prabayar sistem terbuka.
Kad prabayar sistem tertutup adalah kad yang mana hanya boleh digunakan
untuk membuat pembelian di sebuah kedai atau syarikat yang mengeluarkan kad
prabayar tersebut. Contoh syarikat yang menggunakan sistem tertutup adalah Starbucks,
Barnes & Noble dan Home Depot. Kad-kad prabayar ini biasanya dibeli secara terus
daripada penjual. biasanya kad ini dijual dalam jumlah yang tetap (contohnya RM25,
RM 50 atau RM100) dan tidak boleh ditambah nilai.
Berbeza dengan kad prabayar sistem terbuka yang mana ianya dikeluarkan oleh
bank. Kad prabayar ini boleh digunakan di mesin ATM.
2.3 Trust
Terdapat beberapa definisi trust yang diberikan oleh beberapa orang penyelidik
berdasarkan kepada penafsiran mereka. Mayers Davis dan Schoorman (1995)
mendefinisikan trust sebagai kesediaan suatu pihak untuk dipengaruhi oleh tindakan
pihak lain dengan jangkaan ianya mampu melaksanakan tindakan seperti apa yang
diharapkan. Untuk menjelaskan lagi definisi ini, kita ambil Perbankan Internet sebagai
contoh yang mana melaksanakan transaksi bank melalui Internet adalah merupakan satu
27
bentuk kepercayaan. Pengguna bersedia menggunakan Internet dengan jangkaan bahawa

ianya akan melakukan seperti apa yang dikehendaki pengguna.
Biasanya, dalam melakukan transaksi atas talian, pengguna-pengguna diminta

untuk memasukkan data peribadi seperti alamat e-mail, keutamaan produk, nombor
telefon dan juga maklumat mengenai kad kredit. Pada hakikatnya, pengguna lebih selesa
untuk berurusan dengan “kedai nyata” berbanding dengan “kedai maya”, di mana
pengguna tidak akan teragak-agak untuk memberikan maklumat-maklumat yang
diperlukan. Kebanyakan pengguna bimbang maklumat tersebut akan disalahgunakan
seperti membenarkan pihak ketiga untuk mengambil data tanpa kebenaran mereka. Di
samping itu, mereka mungkin perlu menanggung risiko terhadap pencerobohan dan
kecurian data semasa pemindahan data atau terus dari server web.
2.3.1 Cabaran Trust
Oleh kerana risiko-risiko yang terlibat dalam transaksi Perniagaan kepada

Pelanggan (B2C), faktor trust telah menjadi penghalang kepada perkembangan aplikasi
e-dagang. Terdapat beberapa faktor yang mempengaruhi kewujudan trust di kalangan
pelanggan (Egger, 2003) iaitu:
i. Sekuriti dan kerahsiaan

ii. Ketidakbiasaan terhadap servis
iii. Tidak berinteraksi secara langsung
iv. Kebolehpercayaan terhadap maklumat
28
2.3.1.1 Sekuriti & Kerahsiaan
Trust selalunya dikaitkan dengan tahap keselamatan dalam transaksi atas talian.
Pemindahan data yang selamat adalah apabila kedua-dua pihak terlebih dahulu disahkan
dan jaminan bahawasanya maklumat yang berada dalam rangkaian tidak diubahsuai.
(Egger, 2003)
Setiap individu yang menggunakan laman web untuk transaksi e-bisnes dan e-
dagang menitikberatkan tentang isu keselamatan. Terdapat dua protokol keselamatan
yang digunakan untuk keselamatan transaksi iaitu Secure Socket Layer (SSL) dan Secure
Electronic Transaction (SET).
1. Secure Sockets Layer (SSL) (Deitel et al, 2001)
Protokol SSL yang dibangunkan oleh Netscape Communication merupakan

protokol yang tiada hak milik yang mana ianya digunakan untuk melindungi komunikasi
di dalam internet dan web. SSL diletakkan di dalam kebanyakan pelayar web termasuk
Netscape Communicator, Microsoft Internet Explorer dan pelbagai produk perisian yang
lain. Ianya beroperasi di antara protokol komunikasi TCP/IP dan aplikasi perisian.
Mesej yang diterima daripada penghantar di hantar ke soket yang mana akan
mentafsir mesej tersebut ke dalam protokol TCP/IP (Transmission Control
Protocol/Internet Protocol). TCP/IP adalah set protokol piawai yang digunakan untuk
membolehkan komunikasi di antara komputer-komputer di dalam rangkaian internet.
Kebanyakan transmisi internet dihantar dalam bentuk mesej perseorangan yang
dipanggil paket. Sebelum penghantaran, paket dinomborkan terlebih dahulu mengikut
turutan dan maklumat kawalan kesalahan disertakan pada setiap paket. Pada bahagian
penerimaan, TCP akan memastikan bahawa semua paket telah sampai dan meletakkan
paket mengikut turutan dan menentukan samada paket tiba tanpa berlakunya sebarang
pengubahsuaian. Jika paket telah diubahsuai, TCP/IP berperanan untuk menghantar
29
paket itu kembali ke tempat asal. TCP/IP kemudiannya menghantar mesej kepada soket
yang mana akan ditafsirkan ke dalam bentuk yang boleh dibaca oleh aplikasi penerima.
Di dalam transaksi yang menggunakan SSL, soket-soket adalah selamat menggunakan
public-key cryptography.
SSL menggunakan teknologi public-key dan sijil-sijil digital (digital certificates)

untuk mengesahkan pelayan di dalam transaksi serta untuk melindungi maklumat-
maklumat sulit apabila ianya dipindahkan daripada satu pihak ke pihak yang lain di
dalam rangkaian internet. Transaksi SSL tidak memerlukan pengesahan daripada
pelanggan. Untuk memulakan, pelanggan (client) menghantar mesej kepada pelayan
(server). Pelayan akan bertindak balas dan menghantar sijil digital kepada pelanggan
untuk pengesahan.
2. Secure Electronic TransactionTM (SETTM) (Deitel et al., 2001)
Secure Electronic Transaction (SET) Protocol, dibangunkan oleh Visa

International. Master Card telah direkabentuk secara spesifik untuk melindungi transaksi
pembayaran. SET menggunakan sijil elektronik untuk mengesahkan setiap pihak yang
berurusniaga dalam transaksi e-dagang termasul pelanggan, peniaga dan pihak bank.
Public-key cryptogrphy digunakan untuk melindungi maklumat apabila ianya bergerak
dalam rangkaian web.
Peniaga mesti mempunyai sijil digital dan perisian SET untuk membolehkan
pemprosesan transaksi. Pelanggan pula mesti mempunyai sijil digital dan perisian
dompet digital (digital wallet). peranan dompet digital adalah sama dengan dompet
sebenar di mana ia menyimpan maklumat kad kredit bagi pelbagai kad sebagaimana sijil
digital mengesahkan identiti pemegang kad. Dompet digital menyediakan keselesaan
kepada pembelian atas talian kerana pelanggan tidak perlu memasukkan maklumat kad
kredit pada setiap laman e-dagang.
30
Apabila pelanggan bersedia untuk membuat pesanan, perisan SET peniaga akan
menghantar maklumat pesanan dan sijil digital kepada dompet digital pelanggan yang
mana akan mengaktifkan perisian dompet. Pelanggan hanya perlu memilih kad kredit
yang ingin digunakan bagi urusniaga tersebut. Maklumat kad kredit pelanggan
dilindungi dengan adanya proses encryption dan decryption.
Di dalam protokol SET, peniaga tidak dapat melihat maklumat hak milik. Oleh
itu, no kad kredit pelanggan tidak disimpan di dalam server peniaga bertujuan untuk
mengurangkan risiko penipuan. Walaupun SET di rekabentuk untuk khusus untuk
transaksi e-dagang, ianya telah menjadi protokol piawai yang mana digunakan oleh
kebanyakan transaksi. Masalah yang timbul bagi SET adalah protokol ini memerlukan
perisian yang khusus di kedua-dua belah pelanggan (client) dan pelayan (server). Ini
akan menyebabkan peningkatan dalam kos transaksi. Penggunaan masa bagi protokol ini
turut meningkat berbanding dengan protokol lain seperti SSL.
2.3.1.2 Ketidakbiasaan terhadap Servis
Perniagaan berasaskan Internet telah mewujudkan suatu bentuk perkhidmatan

dan model bisnes yang baru yang mana agak berlainan dengan bisnes yang sedia ada.
Tidak semua pelanggan yang arif tentang teknologi. Faktor ini telah menyebabkan
berkurangnya tahap kepercayaan pelanggan untuk menggunakan aplikasi e-dagang.
Sebagai contohnya, pasaran telah memperkenalkan satu paradigma baru yang dipanggil
‘permission marketing’ (Godin, 1999). ‘Permission marketing’ membenarkan pengguna
menspesifikasikan profil tentang minat mereka. Jadi mereka akan menerima iklan-iklan
berdasarkan kepada minat yang dipilih. Pengguna membenarkan pengiklan menghantar
e-mail dan sebagai pulangannya, pengguna mendapat ganjaran dalam bentuk mata,
diskaun atau tunai. EuroClix adalah salah satu laman yang melaksanakan program
tersebut di Netherlands. Berdasarkan kajian mengenai sikap pengguna EuroClix,
mereka agak sukar untuk memahami konsep bisnes dan bagaimana mereka mendapat
31
faedah daripadanya. Kebanyakan pengguna menolak konsep pemasaran secara langsung

(direct marketing). Mereka takut untuk menerima email-email iklan kerana khuatir akan
menimbulkan kesan sampingan di sebaliknya. (Egger & De Groot, 2000).
2.3.1.3 Tiada Interaksi Secara Langsung
Urusniaga menerusi skrin komputer menjadi salah satu faktor penghalang

terhadap pembinaan trust. Pelanggan tidak dapat berinteraksi secara langsung dengan
peniaga sebenar. Di dalam Internet, tugas peniaga diganti dengan kolum FAQ
(Frequently Asked Question). Satu cara untuk mewujudkan interaksi yang lebih
berkesan di antara pelanggan dan peniaga adalah dengan mewujudkan agen yang boleh
membantu pelanggan. (Egger, 2003)
2.3.1.4 Kebolehpercayaan Terhadap Maklumat
Memandangkan kebanyakan individu mampu membina laman sendiri dan

mendaftar nama domain, jadi agak sukar untuk membezakan laman yang sah dan
penipuan. Kadangkala, maklumat yang dipaparkan boleh disalahgunakan. Ini kerana,
maklumat-maklumat yang terkandung di dalam laman web boleh diubahsuai tanpa
meninggalkan sebarang kesan. Terdapat juga syarikat yang tidak selalu mengemaskini
laman mereka. Ini akan memberi kesan terhadap transaksi seperti harga, deskripsi dan
status produk. Contohnya, mungkin harga barangan lebih murah berbanding dengan
harga asal, ataupun barangan tersebut sudah tiada di pasaran. (Egger, 2003)
32
2.3.2 Kepentingan Trust dalam aplikasi E-Dagang
Sebagaimana yang kita sedia maklum, berdasarkan kajian yang dijalankan oleh
Hoffman, Novak dan Peralta (1999), penyebab utama mengapa pengguna tidak mahu
berurusniaga secara atas talian adalah kerana kurangnya faktor trust di antara peniaga
dan pengguna. Ini telah menunjukkan bahawa betapa pentingnya trust di dalam aplikasi
e-dagang. Terdapat beberapa kepentingan trust yang dikenalpasti iaitu:-
i. Trust merupakan faktor yang kritikal terhadap e-dagang untuk

mengekalkan kecekapan proses perniagaannya. Dengan adanya trust, mampu
meningkatkan keberkesanan dalam e-dagang.
ii. Untuk melihat kepentingan trust dalam e-dagang, kita perlu melihat
kelebihan e-dagang itu sendiri. e-dagang dapat mengurangkan kos, mampu
membuka pasaran baru dan mampu meningkatkan daya saing.
iii. Peningkatan elemen trust dalam e-dagang dapat mengurangkan

tanggapan pengguna terhadap risiko semasa menjalankan transaksi secara
atas talian.
iv. Dengan adanya elemen trust dapat meningkatkan kesudian pengguna

untuk berurusniaga dengan kedai-kedai atas talian (Jarvenpa, Tractinsky dan
Vitale, 2000).
33
2.3.3 Kajian-kajian berkaitan Trust
Para penyelidik telah membuat kajian berhubung dengan isu trust dalam e-
dagang. Terdapat tiga model dan rangka kerja yang dihasilkan oleh para penyelidik,
dikaji dan dianalisa, iaitu:
i. Model moTec (Egger, 2003)

ii. Rangka kerja kriteria penjanaan Trust dalam E-Dagang (Araujo &
Araujo, 2003)
iii. Model kajian peringkat eksplorasi dan komitemen (McKnight et al.,
1998).
2.3.3.1 Model moTec (Model of Trust in E-Commerce)
Terdapat beberapa isu berkaitan dengan kepercayaan terhadap e-dagang telah

dikaji dan dibincangkan. Lynette Barnard dan Janet Wesson (2004) telah mengkaji
model moTec (Model of Trust in E-Commerce). Mereka mengkaji mengenai rekabentuk
aplikasi e-dagang yang mudah difahami dan menyeluruh. Hasil daripada kajian tersebut,
mereka telah mencadangkan 6 panduan bagi rekabentuk aplikasi e-dagang iaitu :-
i. Mukasurat Kategori (Category Pages)

• yang mengandungi hompej, pengklasifikasian, senarai produk,
imej dan perbandingan produk.
ii. Mukasurat Produk

• terdiri daripada keterangan tentang produk, mej produk, harga, spesifikasi
pemilihan produk dan memasukkan produk ke dalam ‘shopping cart’.
34
iii. Trust
• Terdiri daripada maklumat yang ringkas dan jelas mengenai syarikat,
harga produk yang munasabah, maklumat yang mencukupi mengenai
produk, rekabentuk laman yang bagus dan bercirikan professional, polisi
yang jelas dan mesra pengguna, maklumat peribadi pelanggan digunakan
dengan betul, memenuhi ciri keselamatan.
iv. Sokongan Pelanggan

• Memenuhi kehendak pelanggan adalah penting untuk meraih sokongan
daripada pelanggan. Pemilik laman mesti memastikan pelanggan-
pelanggan selesa untuk berurusniaga. Sebagai contohnya, terdapat menu
bantuan untuk membantu pelanggan jika kehilangan kata laluan dan
semasa pencarian produk.
v. Shopping Cart dan Pesanan

• memasukkan produk ke dalam ‘shopping cart’, memaparkan dan
mengemaskini produk dalam ‘shopping cart’, membeli dan mengesahkan
pembelian.
vi. Strategi Jualan

• Syarikat atas talian boleh juga mengaplikasikan strategi jualan seperti
memberi diskaun kepada pelanggan-pelanggan setia. Laman yang
membolehkan pelanggan mencapai senarai pembelian terdahulu akan
memudahkan proses beli belah pelanggan.
Model moTec (Model of trust for e-commerce) telah dihasilkan dan diubahsuai
semula oleh Egger. Model awalan yang dibangunkan oleh beliau ialah pada 1998 dan
kemudiannya diubahsui pada tahun 2000. Beliau mengkaji isu yang berkaitan trust
35
daripada pelbagai sudut dan perspektif termasuk psikologi, pemasaran, pengurusan dan
interaksi manusia-komputer (HCI).
Seperti yang dapat dilihat dalam rajah 2.2, terdapat empat komponen utama di
dalam model moTec iaitu Saringan Pra-Interaksi, , Rekabentuk Antaramuka, Kandungan
Maklumat dan Pengurusan Hubungan (Egger, 2003).
Produk & Syarikat Keselamatan Kerahsiaan Komunikasi

Perkhidmatan
Kandungan Kepenggunaan
Maklumat
Gambaran
Pengurusan
Hubungan
Rekabentuk Tarikan
Antaramuka
Reputasi Pemindahan
Pandangan umum
terhadap E-dagang
Kecenderungan umum
Saringan terhadap trust
Pra-Interaksi
Rajah 2.2 : Model moTec (Egger, 2003)

36
Komponen 1: Saringan Pra-Interaksi
1. Psikologi Pengguna
• Kecenderungan umum terhadap Trust.
Kajian telah menunjukkan bahawa kebanyakan individu mempunyai tahap

kepercayaan yang berbeza terhadap sesuatu pihak, individu perseorangan, berkumpulan
mahupun perniagaan (Rempel et al., 1985). Faktor budaya juga memainkan peranan
yang mana, berdasarkan penyelidikan yang dibuat oleh Fukuyama (1995) menunjukkan
bahawa warga amerika dan jepun lebih mempunyai tahap kepercayaan yang tinggi
berbanding warga china.
• Sikap dan pandangan umum terhadap e-dagang
Biasanya, sikap dan pandangan umum terhadap sesuatu perkara mempengaruhi

tanggapan seseorang individu. Menurut ujikaji yang dijalankan oleh Egger (2003)
menyatakan bahawa individu dipengaruhi oleh media yang mana lebih cenderung
melaporkan isu-isu negatif terhadap e-dagang berbanding dengan isu positif.
• Pengetahuan Pengguna
Pengetahuan dan pengalaman pengguna terhadap teknologi maklumat memberi

kesan secara langsung terhadap keyakinan diri mereka dalam penggunaan teknologi.
Sebagai contohnya, pengalaman-pengalaman lampau membantu mereka dalam
membezakan antara paparan maklumat yang penting dan tidak penting. Secara
umumnya, kepakaran seseorang dalam sesuatu teknologi juga memberi kesan terhadap
sejauh mana medium yang digunakan boleh dipercayai dari segi teknologi.
37
2. Pengetahuan tentang Pra-Pembelian
• Reputasi industri dan Syarikat
Kebanyakan pengguna mempunyai tanggapan negatif terhadap syarikat-syarikat

yang menjalankan jualan secara langsung, atau wakil penjual kereta-kereta terpakai.
Ianya merujuk kepada pengalaman pengguna menjalankan transaksi dengan peniga
sebenar iaitu bukan secara atas talian. Pengalaman ini mungkin secara langsung atau
tidak langsung. Pengalaman tidak langsung kebanyakannya berkaitan dengan kesedaran
terhadap jenama (mengetahui bahawa sesebuah syarikat itu wujud, produk-produk yang
ditawarkan dan kedudukannya dalam pasaran). Pengalaman secara langsung adalah
berkenaan dengan interaksi secara aktif dengan sesuatu pernigaan termasuklah
pembelian secara langsung dan berkomunikasi dengan wakil pengguna melaui telefon.
• Pemindahan
Di samping pengalaman individu dengan syarikat seperti yang telah dinyatakan

sebelum ini, tahap kepercayaan individu juga dipengaruhi oleh pengalaman atau nasihat
daripada sumber yang boleh dipercayai. Kajian yang dibuat oleh Florian N. Egger
(2003) telah menujukkan bahawa seseorang individu lebih banyak bergantung kepada
nasihat yang diterima daripada rakan-rakan seperti mana pengaruh daripada media-
media massa.
Di dalam internet, terdapat banyak sumber maklumat yang melaporkan tentang

kebolehpercayaan dan kualiti perkhidmatan bagi pernigaan secara atas talian. Terdapat
beberapa laman web, newsletter, newsgroups dan bulletin board di mana pengguna-
pengguna boleh mendapatkan nasihat mengenai syarikat-syarikat yang menawarkan
produk secara atas talian. Sebagai contohnya, laman web Espinions yang menawarkan
khidmat nasihat secara percuma. Bagi meningkatkan kepercayaan pengguna terhadap
nasihat yang diberikan, Espinions telah meletakkan kadar undian orang ramai terhadap
nasihat yang diberikan oleh pengulas.
38
Satu lagi faktor yang mempengaruhi urusniaga atas talian adalah, kedudukan
laman web syarikat di dalam direktori dan enjin-enjin carian. Secara umumnya, laman
web yang terletak di senarai teratas adalah yang paling pakar dalam bidangnya dan
secara langsung memberi kesan terhadap kebolehpercayaan pengguna terhadap syarikat
tersebut
Komponen 2: Rekabentuk antaramuka
Rekabentuk antaramuka merujuk kepada aspek luaran bagi sebuah laman web e-
dagang. Rekabentuk antaramuka mampu mempengaruhi keputusan pengguna untuk
mempercayai dan menjalankan urusniaga dengan peniaga atas talian.
Terdapat 2 sub komponen penting dalam rekabentuk antaramuka iaitu:
i. Penjenamaan
Ianya merujuk kepada rekabentuk visual laman web. Rekabentuk adalah
amat penting untuk menarik perhatian pengguna apabila mereka memasuki
laman web buat pertama kali. Pengguna biasanya berasa kagum bila melihat
senireka grafik yang menarik. Secara tidak langsung akan meningkatkan
keyakinan pengguna untuk menjalankan urusniaga dengan syarikat tersebut.
ii. Kepenggunaan
Sub komponen yang kedua adalah kepenggunaan di mana Nielsen (2001)
mendefinisikan bahawa kepenggunaan bermaksud laman web e-dagang
mestilah mudah difahami oleh pengguna. Kepenggunaan berkait rapat
dengan struktur penyusunan maklumat. Maklumat yang disusun dengan baik
memudahkan pengguna untuk memahami cara untuk bernavigasi dengan
betul. Sesebuah laman e-dagang yang dibina hendaklah menetapkan fokus
terhadap sasaran pengguna. Ini kerana, pengguna akan meneruskan navigasi
39
jika mereka rasakan apa yang dipaparkan di dalam laman web mempunyai
perkaitan dengan apa yang dikehendaki oleh mereka.
Komponen 3: Struktur Kandungan
Terdapat beberapa sub komponen dalam struktur kandungan iaitu:
i. Syarikat
Sesebuah laman e-dagang hendaklah memaparkan maklumat mengenai
profil syarikat seperti sejarah syarikat, statusnya di dalam pasaran,
pencapaian yang diperolehi dan kerjasama yang dijalankan dengan syarikat
berpengaruh serta sumbangan terhadap aktiviti-aktiviti kebajikan bagi
menarik perhatian pelanggan.
ii. Produk dan perkhidmatan

Penerangan terhadap produk dan perkhidmatan hendaklah ringkas dan tepat
bagi memudahkan pemahaman pengguna. Perbandingan terhadap harga
produk boleh dilakukan untuk membantu belanjawan pelanggan. Di samping
itu juga, maklumat yang terdapat dalam laman hendaklah yang terkini
terutama sekali berkenaan dengan harga dan status samada masih dijual atau
tidak. Caj yang dikenakan terhadap pelanggan hendaklah diperincikan
supaya pelanggan tahu mengapa mereka dikenakan kos tersebut.
iii. Keselamatan
Keselamatan merujuk kepada polisi keselamatan yang diimplementasikan di
dalam laman web e-dagang. Syarikat perlu menyenaraikan langkah-langkah
keselamatan bagi memastikan pemindahan data adalah selamat. Satu lagi
kaedah yang boleh digunakan adalah membolehkan pembayaran secara
offline.
40
iv. Kerahsiaan
Umumnya, kebanyakan pengguna tidak suka memasukkan banyak maklumat
semasa pendaftaran. Laman web e-dagang hendaklah mengambil maklumat
yang diperlukan sahaja dari pelanggan. Kawalan pengguna terhadap capain
dan mengemaskini data adalah penting untuk keselesaan pelanggan.
Komponen 4: Pengurusan Hubungan
Pengurusan hubungan boleh dibahagikan kepada dua sub komponen iaitu:
i. Pra-pembelian
Merujuk kepada bantuan yang ditawarkan kepada pengguna untuk
membantu proses pembelian seperti bantuan pengguna melalui email,
chat, telefon dan faks. Dengan kaedah ini, pengguna lebih rasa
dihargai. Di samping itu juga, proses maklum balas yang diberikan
kepada pengguna hendaklah pantas dan tepat.
ii. Pasca-pembelian
Selepas pengguna membuat pesanan, adalah wajar bagi syarikat atas
talian untuk membuat pengesahan mengenai pesanan samada melalui
telefon atau surat. Dengan ini, dapat meningkatkan tahap
kepercayaan pengguna terhadap urusniaga yang dijalankan.
41
2.3.3.2 Teori kriteria penjanaan Trust dalam E-Dagang
Ildemaro Araujo & Ivan Araujo (2003) telah mencadangkan beberapa kriteria
untuk menjana trust dalam aplikasi e-dagang:-
i. Interaksi antara penjual dan pengguna.

• Antaramuka pengguna – penulis menekankan bahawa anataramuka
adalah paling utama yang mana ia memberikan tanggapan awal pengguna
terhadap lama dan juga kepercayaannya.
• Senibina laman – untuk mewujudkan kepercayaan perlu mengambil kira

aspek-aspek seperti navigasi ke atas laman, kandungan, penerangan
tentang produk/servis dan maklumat tentang kos.
• Merekabentuk laman berdasarkan sasaran pengguna. Terlebih dahulu,

kenalpasti kumpulan pelanggan yang berpotensi.
• Kawalan pengguna – pengguna akan lebih selesa jika mereka boleh

mengawal laman. Kawalan adalah dari segi tahap capaian terhadap
maklumat, kawalan terhadap data personal, maklumbalas oleh pihak
penjual (vendor) samada dalam e-mail/mesej.
• Penerimaan pesanan – penjual mesti mengesahkan bahawa dia telah

menerima pesanan, samada melalui e-mail, fax.
• Sokongan pengguna – FAQ, e-mail, fungsi bantuan.
ii. Teknologi
• Keselamatan - maklumat yang dimasukkan pengguna adalah sulit,
kebolehpcapaian terhadap system pada bila-bila masa
42
• Integriti – bermaksud data yang dihantar dan sampai ke lokasi penerima

adalah data yang sama dan tidak diubahsuai.
• Identiti kedua-dua belah pihak mesti disahkan terlebih dahulu sebelum

menjalankan urusniaga. Contohnya dengan penggunaan sijil digital untuk
pengesahan.
iii. Kaedah pembayaran

• Menyediakan fleksibiliti kepada pengguna terhadap kaedah pembayaran
iaitu tidak hanya memfokuskan kepada satu kaedah pembayaran sahaja.
• Terdapat pelbagai kaedah untuk pembayaran melalui Internet (contohnya,

PayPal, InternetCash, Mondex, standard credit/debit/check cards, pre-
paid card services, eCharge Phone)
iv. Jenama
• Jenama memainkan peranan penting dalam meraih kepercayaan
pengguna. Terdapat beberapa cara untuk meningkatkan kepercayaan
pengguna terhadap laman e-dagang :
Penampilan laman yang profesional.
Memasukkan imej dan logo syarikat.
Memberi maklumat tentang latar belakang, senarai contact,
gambar, pencapaian, sejarah dan lain-lain.
Menawarkan harga yang berpatutan dan kualiti barangan yang
baik.
43
v. Amalan Peniaga
• Pemilik laman e-dagang bertanggungjawab terhadap keselamatan
maklumat yang dimasukkan oleh pelanggan dan juga transaksi yang
dijalankan.
• Pengguna tidak tahu samada mereka berurusan dengan laman yang betul
atau laman palsu. Mereka juga ragu-ragu samada pemilik laman akan
menunaikan janji sebagaimana yang dinyatakan. Jadi, untuk membina
trust di kalangan pengguna, pemilik laman perlu menyatakan:
Syarat pembelian
Jaminan
Polisi kerahsiaan
Minta kebenaran daripada pengguna untuk mengguna maklumat
peribadi.
2.3.3.3 Model Kajian Peringkat Eksplorasi dan Komitmen
D. Harrison McKnight, Vivek Choudhury dan Charles Kacmar (2000), telah

mengkaji pembangunan trust dalam 2 peringkat iaitu semasa interaksi di antara
pengguna dan peniaga atas talian. 2 peringkat tersebut adalah:-
i. Peringkat Eksplorasi (Exploratory Stage)

• Dalam peringkat ini, pengguna terlebih dahulu akan membuat keputusan
samada ingin membuat eksplorasi terhadap laman atau tidak. Pengguna
akan melihat apa yang ditawarkan dalam laman e-dagang.
ii. Peringkat Komitmen (Commitment Stage)

44
• Setelah pengguna membuat keputusan untuk meneruskan eksplorasi ke

atas laman tersebut, pengguna akan seterusnya melangkah ke peringkat
seterusnya iaitu memberi komitemen terhadap laman.
• Pada peringkat ini, pengguna akan berinteraksi dengan peniaga atas talian
dan memutuskan samada ingin berurusniaga atau tidak.
Pendirian
mengenai Trust
Pengalaman Trust dalam urusniaga

Web
Ikon pihak
Kepercayaan Niat
ketiga
Kecenderungan
terhadap Trust
Reputasi
Syarikat
Rajah 2.3 : Model Kajian Peringkat Eksplorasi

(Adaptasi daripada McKnight et al., 1998)
Rajah 2.3 di atas menunjukkan model kajian bagi Peringkat Eksplorasi yang
diadaptasikan daripada McKnight et al. 1998. Selain daripada pengalaman pengguna
menggunakan laman web, satu lagi faktor penting yang mempengaruhi kepercayaan
pengguna terhadap urusniaga atas talian adalah kecenderungan terhadap trust. Faktor ini
memberi kesan terhadap pendirian pengguna mengenai isu trust dan seterusnya
mempengaruhi kepercayaan dan niat mereka samada ingin terus melayari laman web
berkenaan atau tidak. Di samping itu, reputasi syarikat dan wujudnya ikon pihak ketiga
juga mempengaruhi kepercayaan pengguna untuk berurusniaga secara atas talian. Ikon
pihak ketiga yang dimaksudkan di sini adalah wujudnya kerjasama antara syarikat atau
45
organisasi lain yang mempunyai kredibiliti dan sudah lama bertapak dalam industri dan
pasaran.
Pendirian
mengenai Trust
Pengalaman Trust dalam urusniaga

web
Ikon pihak
Kepercayaan Niat
ketiga
Kecenderungan
terhadap Trust
Reputasi
Syarikat
Kualiti Laman
menunjukkan hubungan adalah penting di peringkat eksplorasi, tetapi tidak di

peringkat komitmen
Rajah 2.4 : Model Kajian Peringkat Komitmen

(Adaptasi daripada McKnight et al. 1998)
Rajah 2.4 di atas menunjukkan model kajian bagi peringkat komiten, juga
diadaptasi daripada McKnight et al. 1998. Penyelidik menyatakan bahawa, pengalaman
menggunakan laman web dan kecenderungan pengguna terhadap trust masih lagi
menjadi faktor penting dalam urusniaga secara atas talian. Jika dilihat pada model di
peringkat eksplorasi, pendirian pengguna mempengaruhi secara langsung kepercayaan
pengguna dan juga niat mereka untuk berurusniaga. Tetapi, sebaliknya di peringkat
komitmen, yang mana niat pengguna tidak dipengaruhi secara langsung oleh pendirian
46
mereka terhadap trust. mereka biasanya akan membuat keputusan samada ingin
meneruskan urusniaga atau tidak jika mereka benar-benar percaya terhadap laman web
tersebut. Faktor ini disokong oleh kualiti laman seperti struktur kandungan, produk yang
ditawarkan, rekabentuk antaramuka dan sebagainya.
2.3.4 Pemilihan model moTec sebagai rangka kerja kajian
Elemen-elemen trust adalah penting bagi meningkatkan kepercayaan pengguna

serta kebolehgunaan sebuah laman web. Model kajian yang akan digunakan sebagai
rangka kerja untuk pembangunan aplikasi e-shopping bagi Kedai Buku Koperasi UTM
Berhad adalah model moTec. Justifikasi pemilihan model ini adalah berdasarkan kepada
beberapa kajian yang telah dibuat oleh para penyelidik terhadap elemen-elemen yang
mempengaruhi trust.
Hasil analisa terhadap tiga model yang diketengahkan telah ditafsirkan dalam
bentuk jadual seperti pada Jadual 2.5. Jadual ini menunjukkan elemen-elemen trust atau
faktor-faktor yang mempengaruhi kepercayaan pelanggan terhadap laman e-dagang
yang dikaji di dalam setiap model. Daripada jadual tersebut mendapati bahawa model
moTec memenuhi hampir kesemua elemen-elemen yang mempengaruhi trust bagi
pengguna laman web. Elemen-elemen yang paling kritikal dan dianggap penting
daripada hasil kajian ini adalah kredibiliti atau reputasi syarikat, kualiti laman, dari segi
rekabentuk antaramuka, struktur kandungan dan tahap kepenggunaan, polisi
keselamatan dan profil syarikat.
Seperti yang dapat dilihat dalam rajah 2.5, terdapat empat komponen utama di
dalam model moTec iaitu Saringan Pra-Interaksi, , Rekabentuk Antaramuka, Kandungan
Maklumat dan Pengurusan Hubungan. Rajah ini merupakan adaptasi daripada model
moTec seperti dalam rajah 2.3. Saringan Pra-Interaksi terdiri daripada beberapa
komponen di dalamnya. Komponen pertama adalah kecenderungan umum terhadap trust
47
yang mana berbeza di antara setiap individu. Setiap individu mempunyai tanggapan
terhadap sesebuah syarikat dan industri. Tanggapan ini boleh dipengaruhi oleh reputasi
dan jenama syarikat dan kerjasama syarikat atas talian dengan syarikat atau organisasi
yang sudah lama bertapak di dalam industri dan di hati ramai pengguna.
Saringan Pra-Interaksi Rekabentuk Antaramuka Struktur Kandungan
Pengurusan Hubungan
Rajah 2.5 : Empat komponen utama dalam moTec (Egger, 2003)
Rekabentuk antaramuka yang menarik dari segi susun atur dan grafik mampu
memberi tanggapan awal yang baik dan mampu menarik para pengguna untuk
menjalankan urusniaga. Kepenggunaan merujuk kepada kebolehpercayaan sistem yang
mana ianya mudah difahami dan mudah digunakan.
Kandungan maklumat menekankan kepada maklumat mengenai produk dan

perkhidmatan hendaklah mempunyai susun atur yang baik. Syarikat juga perlu
memasukkan serba sedikit maklumat mengenai profil syarikat termasuklah sejarah serta
maklumat kewangan syarikat. Pengurusan hubungan merujuk kepada bagaimana untuk
menguruskan hubungan di antara peniaga dan pelanggan. Pelanggan akan memutuskan
48
samada untuk mengadakan hubungan atau tidak dengan peniaga. Hubungan jangka
panjang mampu meningkatkan tahap kepercayaan pelanggan.
Jadual 2.5 : Elemen-elemen Trust berdasarkan kajian penyelidik
MODEL KAJIAN
Rangka kerja
Model Model Eksplorasi
Elemen-elemen Trust kriteria
moTec & Komitmen
penjanaan Trust
Psikologi Pengguna √ √
Kredibiliti/Reputasi syarikat √ √ √
Ikon pihak ketiga √ √
Kualiti Laman
Rekabentuk visual
Struktur Kandungan √ √ √
Kepenggunaan √ √ √
Laman √ √ √
Pembayaran fleksibel √ √
Kawalan oleh pengguna √ √
Sokongan pengguna √ √
Keselamatan √ √ √
Profil syarikat √ √ √
2.4 Ringkasan
Secara keseluruhannya, bab ini menerangkan bagaimana kajian awal yang

dilakukan oleh pembangun sistem sebelum membangunkan sistem yang sebenar. Kajian
ini amat penting bagi pengumpulan maklumat-maklumat yang akan digunakan dalam
pembangunan sistem e-shopping bagi Kedai Buku Koperasi UTM Berhad. Kajian yang
dijalankan termasuklah mengenai konsep dan jenis e-dagang, serta isu-isu yang
melibatkan e-dagang. Kajian utama memfokuskan kepada kajian trust yang merupakan
salah satu isu e-dagang yang mana telah mendapat liputan hangat oleh para penyelidik.
Terdapat tiga model kajian yang dikaji dan dihuraikan di dalam bab ini iaitu model
moTec, model peringkat eksplorasi dan komitmen dan rangka kerja kriteria penjanaan
49
trust dalam e-dagang. Pemerhatian telah dibuat terhadap ketiga-tiga model tersebut dan
mendapati bahawa elemen-elemen trust yang paling penting bagi sesebuah aplikasi e-
dagang ialah kredibiliti atau reputasi syarikat, kualiti laman, dari segi rekabentuk
antaramuka, struktur kandungan dan tahap kepenggunaan, polisi keselamatan dan profil
syarikat.
50
BAB 3
METODOLOGI
3.1 Pengenalan
Bagi pembangunan sesebuah projek teknologi maklumat, pemilihan metodologi

yang sesuai adalah amat penting untuk memastikan projek dapat berjalan dengan lancar
dan mengikut keperluan dan spesifikasi pengguna. Secara umumnya, terdapat pelbagai
kategori metodologi yang boleh digunakan, antaranya adalah rekabentuk berstruktur,
kaedah berasaskan object (Object Oriented), Rapid Application Development (RAD),
Agile Development dan sebagainya.
Bagi pembangunan projek E-Shopping di Kedai Buku Koperasi UTM Berhad,

metodologi yang digunakan adalah daripada kategori RAD (Rapid Application
Development Methodology) berdasarkan pendekatan berasaskan object iaitu Unified
Process.
51
3.2 Struktur Kajian
Projek pembangunan E-Shopping bagi Kedai Buku Koperasi UTM Berhad

adalah dilakukan dalam beberapa peringkat. Di awal kajian, masalah tempat kajian
dikaji selidik untuk mengetahui latar belakang masalah bagi Kedai Buku Koperasi UTM
Berhad. Teknik atau kaedah yang digunakan untuk pengumpulan data dan maklumat
adalah berdasarkan sesi temubual dan juga pemerhatian. Pemerhatian dibuat ke atas
dokumen-dokumen berkaitan untuk memudahkan pemahaman pihak pembangun sistem
terhadap masalah-masalah yang dikenalpasti. Penetapan skop dan objektif kajian dibuat
untuk memberi garis panduan kepada pembangun sistem supaya sistem yang akan
dibangunkan nanti dapat menyelesaikan masalah-masalah yang telah dikenalpasti.
Kajian diteruskan di peringkat kedua iaitu kajian literatur. Di dalam kajian ini,
bahan-bahan rujukan serta bacaan yang berkaitan dengan projek dicari dan
dikumpulkan. Bahan-bahan rujukan yang digunakan termasuklah jurnal-jurnal
penyelidik, buku, serta artikel-artikel penulis daripada internet.
Input-input yang diperolehi daripada kajian literatur dianalisa dan digunakan

dalam peringkat rekabentuk sistem. Peringkat ini memerlukan pembangun
merekabentuk sistem sebelum diimplementasikan. Rajah 3.1 menunjukkan struktur
kajian bagi pembangunan projek ini.
52
PENGENALAN BAB 1
Latar Belakang Masalah

Pernyataan Masalah
Objektif Kajian
Skop Kajian
Model Trust
KAJIAN
BAB 2
LITERATUR 1. Model MoTec
Konsep E-Dagang 2. Rangkakerja kriteria penjanaan
Trust
Kajian Trust
3. Model Eksplorasi dan Komitmen
Model Trust
METODOLOGI
BAB 3
Metodologi
Pembangunan
berasaskan Fasa.
Object Oriented
BAB 4 Analisa dan Rekabentuk

HASIL AWALAN Berasaskan Objek
Analisis Organisasi
1. Gambarajah Use Case
Pemodelan Sistem
2. Gambarajah Kelas
Semasa 3. Gambarajah Jujukan
Pemodelan Sistem 4. Gambarajah Keadaan
Cadangan 5. Gambarajah Aktiviti
Rajah 3.1 : Struktur Kajian
3.3 Kaedah Kajian
Kaedah kajian boleh diklasifikasikan di dalam banyak cara.

Walaubagaimanapun, terdapat dua kaedah kajian yang paling utama iaitu:
53
i. Kuantitatif.
Kaedah kajian kuantitatif dibangunkan di dalam bidang sains untuk mengkaji
fenomena-fenomena semulajadi. Contohnya, kaedah pemerhatian, ujikaji
atau eksperimen makmal serta kajian yang melibatkan nombor dan
matematik. Kaedah ini digunakan apabila kajian tersebut lebih bersifat fokus
iaitu cuba untuk membuat pengukuran terhadap sesuatu kajian di mana tiada
kesamaran berlaku tentang sesuatu konsep yang diukur.
ii. Kualitatif
Kaedah kajian kualitatif dibangunkan dalam bidang sains sosial yang
membolehkan penyelidik-penyelidik mengkaji fenomena-fenomena sosial
dan budaya. Contohnya kajian kes. Sumber-sumber data kualitatif
termasuklan pemerhatian, temubual, borang soal selidik, teks dan dokumen
serta pendapat-pendapat penyelidik.
Di dalam projek pembangunan E-Shopping bagi Kedai Buku Koperasi UTM

Berhad, kaedah kajian yang digunakan adalah kualitatif kerana melibatkan pemerhatian,
temubual, soal selidik, analisa tekd dan dokumen serta perbincangan. Berikut adalah
jenis-jenis kaedah kualitatif yang digunakan di sepanjang projek ini.
i. Analisis kajian penyelidik

Dalam kaedah ini, maklumat-maklumat mengenai kajian penyelidik yang
berkaitan dengan aspek trust di cari dan dikumpulkan untuk dianalisa
sebagai kajian literatur bagi projek ini. Dengan kata lain, ianya bertujuan
untuk mendapatkan idea dan gambaran keseluruhan berkenaan dengan
konsep-konsep dan istilah-istilah yang berkaitan dengan kajian, seperti E-
Dagang, Internet sebagai medium atau saluran untuk melakukan transaksi
dalam e-dagang dan yang paling penting adalah kajian mengenai konsep
trust dan kepentingannya terhadap e-dagang.
54
Terdapat beberapa model trust yang dicadangkan oleh para penyelidik.

Model-model tersebut akan dibandingkan dan dianalisa untuk mendapatkan
elemen-elemen utama trust yang perlu ada dalam aplikasi E-Dagang untuk
meningkatkan tahap kebolehgunaan laman web di kalangan pengguna.
ii. Temubual
Temubual merupakan salah satu proses untuk mendapatkan maklumat yang
diperlukan. Pertama sekali, untuk mengkaji latar belakang masalah bagi
tempat kajian, individu-individu yang terlibat akan ditemubual. Melalui
kaedah ini, pembangun sistem dapat mengetahui gambaran keseluruhan
mengenai aspek yang dikaji.
Berdasarkan temubual yang dibuat oleh pembangun sistem, Koperasi Kedai

Buku UTM masih menggunakan sistem secara manual bagi proses-proses
perniagaan, bermula daripada pesanan, inventori hinggalah kepada penjualan
buku.
iii. Pemerhatian
Pemerhatian dilakukan ke atas beberapa laman web untuk melihat
hubungkait antara rekabentuk senibina laman web dengan faktor
kepercayaan pengguna. Berdasarkan kepada kajian literatur yang telah
dibuat, elemen-elemen trust telah dapat dikenalpasti. Beberapa laman web
seperti amazon.com, maybank2u.com telah diambil sebagai sampel
pemerhatian. Kedua-dua laman ini merupakan yang paling mendapat tempat
dihati pengguna di mana mereka tidak ragu-ragu untuk menjalankan
transaksi secara atas talian. Amazon.com dan Maybank2u.com didapati
mempunyai ciri-ciri atau elemen-elemen trust seperti yang dinyatakan oleh
para penyelidik.
55
iv. Perbincangan (Brainstorming)

Perbincangan antara pembangun sistem dengan pengguna adalah penting
untuk mendapatkan kualiti sistem yang terbaik. Mungkin pandangan dan
pemahaman daripada pembangun sistem berlainan dengan apa yang
disampaikan atau dimaksudkan oleh pengguna. Jadi, melalui perbincangan
dapat memperjelaskan lagi kekeliruan yang dihadapi oleh kedua-dua belah
pihak.
3.4 Metodologi Pembangunan Sistem
Suatu metodologi dalam satu domain sistem maklumat mesti mencakupi semua
aspek dalam pembangunan projek. Walaubagaimanapun, setiap metodologi mempunyai
prosedur, teknik-teknik, alatan bantuan dan dokumentasi yang akan digunakan untuk
membantu pembangun sistem bagi membangunkan satu sistem maklumat.
Terdapat beberapa definisi metodologi seperti berikut:
Metodologi adalah sekumpulan prosedur, teknik, alatan dan bantuan

dokumentasi. Avison dan Fitzgerald (1988).
Metodologi mengandungi aktiviti bersistematik yang melibatkan rekabentuk,

pengimplementasian dan pengujian perisian untuk mengoptimumkan
produksi dan penyelenggaraan. Canadian Standards Association (1992).
Metodologi ialah satu aplikasi yang bersistematik, berdisiplin dan

pendekatan yang boleh dikira terhadap pembangunan, operasi dan
penyelenggaraan suatu perisian. IEEE (1993).
56
Metodologi merupakan permodelan, penyelesaian masalah, proses mendapat

pengetahuan dan aktiviti-aktiviti asas. Bruegge dan Dutoit (2000).
Metodologi ialah satu disiplin kejuruteraan yang mementingkan semua aspek

pengeluaran perisian daripada fasa awal spesifikasi sistem sehinggalah
kepada penyelenggaraan sistem semasa perisian digunakan, Sommervile
(2001).
3.4.1 Elemen-elemen dalam metodologi
Terdapat tiga pandangan dalam pembangunan perisian iaitu:-

i. Pandangan data
Atribut dan perhubungan yang mesti disimpan dalam perisian
ii. Pandangan proses
Operasi yang membawa data
iii. Pandangan ruangan
Jujukan proses dan kekangan masa, juga jujukan acara (events) yang
memberi kesan kepada sistem.
3.4.2 Kebaikan menggunakan metodologi
Penggunaan metodologi amat perlu bagi pembangunan sesebuah projek sistem

maklumat. Penggunaan metodologi yang sesuai dapat membantu pembangunan projek
berjalan dengan lancar. Terdapat beberapa kebaikan penggunaan metodologi seperti:
57
i. Membantu menghasilkan produk yang berkualiti iaitu perisian yang

didokumentasi dengan baik, lebih diterima oleh pengguna, mudah
diselenggara dan lebih konsisten.
ii. Menolong memastikan keperluan pengguna dipenuhi.
iii. Menolong pengurus projek mengawal projek
iv. Mengurangkan kos pembangunan sistem
v. Menggalakkan komunikasi di kalangan semua pihak yang terlibat dalam
proses pembangunan dengan menerangkan kepentingan mereka dan interaksi
yang berlaku serta menunjukkan struktur keseluruhan proses.
vi. Menggalakkan proses pemahaman pada semua peringkat dalam
organisasi melalui pemprosesan dan dokumentasi berpiawaian.
3.5 Pemilihan Metodologi
Metodologi atau kaedah amat diperlukan dalam pembangunan sesebuah perisian.

Ianya bertujuan untuk memberi panduan kepada pihak pembangun sistem dalam
menyiapkan sesebuah projek mengikut spesifikasi pengguna dan masa yang ditetapkan.
Bagi pembangunan projek E-Shopping di Kedai Buku Koperasi UTM Berhad,

metodologi yang digunakan adalah RAD (Rapid Application Development
Methodology) berdasarkan pendekatan berasaskan object bagi analisis dan rekabentuk
sistem.
58
3.5.1 Rapid Application Development (RAD)
RAD termasuk dalam kategori bagi metodologi terbaru yang mana telah muncul
di sekitar tahun 1990-an (Dennis et al., 2005). Terdapat tiga metodologi di bawah
kategori ini iaitu:
i. Metodologi Pembangunan Berfasa (Phase development-based

methodology)
ii. Metodologi Berasaskan Prototaip (Prototyping Based methodology)
iii. Pembuangan Prototaip (Throwaway Protyping).
RAD diwujudkan bagi mengatasi masalah dan kelemahan dalam Metodologi

Rekabentuk Berstruktur (Structured Design Methodology) dengan mengubahsuai fasa-
fasa dalam kitar hayat pembangunan sistem supaya membolehkan sistem dapat
dibangunkan dengan cepat untuk disemak oleh pengguna. Dengan cara ini,
membolehkan pengguna lebih memahami aliran sistem dan dapat memperbaiki sistem
supaya memenuhi setiap keperluan pengguna.
Kebanyakan metodologi berasaskan RAD menyarankan penggunaan teknik-

teknik tertentu dan alat-alat bantuan komputer untuk mempercepatkan fasa-fasa analisis,
rekabentuk dan implementasi seperti alatan CASE, sesi JAD (Joint Application
Development), bahasa pengaturcaraan generasi keempat atau bahasa pengaturcaraan
visual (Visual Basic) dan penjana kod yang mana menghasilkan kod program secara
automatik daripada spesifikasi rekabentuk.
1. Metodologi Pembangunan Berasaskan Fasa
Metodologi ini membahagikan keseluruhan sistem kepada satu siri versi yang
akan dibangunkan secara berjujukan. Semasa fasa analisis, konsep sistem secara
keseluruhan dikenalpasti dan pasukan projek, pengguna dan pihak pengurusan sistem
akan mengkategorikan keperluan-keperluan tadi kepada beberapa siri versi. Keperluan-
59
keperluan yang penting dan asas akan dikumpulkan bagi membentuk versi pertama
sistem tersebut. Seterusnya fasa analisis akan dilaksanakan, diikuti dengan rekabentuk
dan implementasi untuk satu set keperluan pengguna yang dikenal pasti dalam versi
pertama sahaja.
Apabila versi pertama diimplementasikan, kerja akan bermula untuk versi kedua.
Analisis tambahan akan dilaksanakan berdasarkan keperluan sebelumnya dan akan
digabungkan dengan idea dan isu yang baru timbul daripada pengalaman pengguna
dalam versi pertama. Versi kedua kemudiaanya direkabentuk dan dimplementasikan dan
kerja akan bermula untuk versi seterusnya. Proses ini berulang sehinggalah sistem telah
siap dilaksanakan atau ianya tidak digunakan lagi.
Perancangan
Perancangan
Analisa
Analisa
Implementasi
Perancangan
Sistem
Versi 1
Analisa
Implementasi
Perancangan
Sistem
Versi 2
Analisa
Implementasi
Sistem
Versi 3
Rajah 3.2 : Metodologi Pembangunan Berasaskan Fasa (Dennis et. al, 2005)
60
2. Metodologi Berasaskan Prototaip
Metodologi ini mempersembahkan fasa analisis, rekabentuk dan implementasi

secara serentak dan dilaksanakan berulang-ulang kali dalam satu kitaran sehinggalah
sistem siap dibangunkan. Dalam metodologi ini, fasa analisis dan rekabentuk
dilaksanakan dan prototaip sistem akan dibangunkan dengan aturcara yang menyediakan
ciri-ciri asas sistem. Prototaip yang pertama selalunya merupakan bahagian pertama
dalam sistem yang akan digunakan oleh pengguna. Prototaip ini akan ditunjukkan
kepada pengguna dan pihak pengurusan yang akan menyediakan komen yang akan
digunakan untuk dianalisis, direkabentuk dan diimplementasikan semula bagi
menghasilkan prototaip yang kedua dengan pertambahan ciri-ciri lain. Proses ini akan
bersambung dalam satu kitaran sehinggalah juruanalisis, pengguna dan pihak
pengurusan bersetuju dengan prototaip yang menyediakan segala ciri dan fungsi.
Prototaip ini akan dipasang dan digunakan di organisasi berkenaan.
Perancangan
Analisis
Sistem
Rekabentuk Implementasi
Prototaip
Implementasi
Sistem
Rajah 3.3 : Metodologi Berasaskan Prototaip (Dennis et. al, 2005)

61
3. Metodologi Pembuangan Prototaip
Metodologi berasaskan pembuangan prototaip mempunyai fasa analisis yang

digunakan untuk mengumpul maklumat dan membangunkan idea bagi membentuk
konsep sistem. Apabila banyak ciri yang dicadangkan oleh pengguna tidak dapat
difahami dengan jelas serta isu-isu teknikal yang timbul maka satu prototaip akan
dibangunkan. Prototaip ini dikenali sebagai prototaip rekabentuk. Prototaip rekabentuk
bukanlah satu sistem yang berfungsi. Ia adalah satu produk yang mewakilkan sistem
yang memerlukan perubahan. Ia hanya mengandungi maklumat secukupnya untuk
pengguna memahami isu yang sedang dibangunkan.
Sesuatu sistem yang dibangunkan menggunakan metodologi ini mempunyai

beberapa prototaip rekabentuk semasa fasa analisis dan rekabentuk. Setiap prototaip
rekabentuk digunakan untuk mengurangkan risiko berkaitan sistem dengan
mengesahkan isu-isu penting untuk difahami dengan jelas sebelum sistem sebenar
dibangunkan. Setelah semua isu diselesaikan, pergerakan projek akan memasuki fasa
rekabentuk dan implementasi. Pada masa ini, prototaip rekabentuk akan dibuang dan
sistem akan dibangunkan sepenuhnya.
Perancangan
Rekabentuk
Analisis
Prototaip
Rekabentuk Implementasi
Rekabentuk
Implementasi
Sistem
Rajah 3.4 : Metodologi Pembuangan Prototaip (Dennis et. al, 2005)

62
3.5.1.1 Justifikasi Pemilihan Metodologi Pembangunan Berasaskan Fasa
Berdasarkan kepada buku-buku yang dirujuk, dapat disimpulkan bahawa

Metodologi Pembangunan Berasaskan Fasa amat sesuai dipilih sebagai metodologi
pembangunan sistem. Terdapat beberapa faktor yang mempengaruhi pemilihan
metodologi ini iaitu:
i. Tahap kejelasan kehendak pengguna.

Bagi memahami kehendak pengguna, pembangun sistem tidak boleh hanya
bergantung harap dengan interaksi secara lisan atau dokumentasi. Pengguna
biasanya perlu beinteraksi dengan teknologi untuk memahami apa yang
boleh dilakukan oleh sistem. Apa yang dimaksudkan dengan berinteraksi
dengan teknologi ialah memahami penggunaan teknologi itu sendiri. Oleh
sebab itu, RAD amat sesuai digunakan kerana menyediakan prototaip kepada
pengguna untuk memberi pendedahan kepada mereka tentang apa yang
boleh dibuat oleh sistem. Dengan itu, akan menggalakkan mereka untuk
melibatkan diri secara aktif bagi penambaikan sistem (Alan Dennis, 2005).
ii. Penggunaan metodologi berasaskan objek dalam analisa dan

rekabentuk sistem.
Pembangun sistem akan menggunakan pendekatan berasaskan objek dalam
fasa rekabentuk sistem. Secara umumnya, pendekatan berasaskan objek bagi
pembangunan sistem maklumat boleh menggunakan semua metodologi
termasuk metodologi tradisional. Walaubagaimanapun, pendekatan
berasaskan objek adalah paling bersesuaian dengan pembangunan berfasa
(RAD Methodology) (Dennis et al., 2005).
iii. Jangkamasa penyiapan projek.

Jangkamasa pembangunan projek yang agak singkat menyebabkan RAD
sesuai digunakan sebagai metodologi pembangunan sistem. Tempoh untuk
menyiapkan projek ini adalah selama lima bulan.
63
iv. Teknologi baru.

Bahasa pengaturcaraan yang akan digunakan ialah Visual Basic .NET yang
mana ianya menyokong rekabentuk berasaskan objek.
Jadual 3.1 dibawah menunjukkan perbandingan di antara kategori metodologi

berstruktur, metodologi RAD dan Agile Development.
Jadual 3.1 : Kriteria pemilihan metodologi (Dennis et al., 2005)

Metodologi
Metodologi RAD Agile
Berstruktur
Kemampuan untuk
Air Pembuangan
membangunkan Selari Berfasa Prototaip XP
Terjun Prototaip
system
keperluan pengguna Paling Paling
Lemah Lemah Baik Paling Baik
yang tidak jelas Baik Baik
Penggunaan teknologi
Lemah Lemah Baik Lemah Paling Baik Baik
baru
Yang agak kompleks Baik Baik Baik Baik Paling Baik Lemah
Yang boleh dipercayai Baik Baik Baik Baik Paling Baik Baik
dengan jangkamasa Paling Paling Paling
Lemah Baik Baik
yang pendek Baik Baik Baik
Paling Paling
kejelasan jadual Lemah Lemah Baik Baik
Baik Baik
3.5.1.2 Fasa Pembangunan Projek
Pembangunan projek E-Shopping bagi Kedai Buku Koperasi UTM Berhad

dibangunkan berdasarkan fasa-fasa dalam Metodologi Pembangunan Berfasa. Fasa-fasa
yang terlibat adalah fasa penyiasatan awal, analisis sistem dan kajian kesauran,
rekabentuk sistem dan implementasi.
64
1. Fasa Penyiasatan Awal
Di dalam fasa ini, lawatan ke Koperasi UTM berhad telah dibuat bagi
mengetahui serba sedikit mengenai latar belakang pentadbiran organisasi serta
mendapatkan gambaran keseluruhan bagaimana Koperasi ini beroperasi. Kajian
diteruskan dengan menemubual penolong pengurus Kedai Buku Koperasi UTM, iaitu
Encik Samsul Ariffin Bin Masdar bagi mengetahui operasi dan aktiviti-aktiviti
perniagaan yang dijalankan secara spesifik. Dokumen-dokumen seperti profil syarikat,
carta organisasi, dan risalah diambil untuk dianalisa.
2. Analisis sistem dan kajian kesauran
Di dalam fasa ini, pembangun sistem akan membangunkan model analisis

berdasarkan kepada masalah domain yang diperolehi semasa fasa penyiasatan awal .
Pembangun sistem akan memodelkan rajah struktur dan rajah kelakuan yang
mengandungi rajah use case, penerangan mengenai use case, rajah kelas serta objek,
rajah jujukan (sequence diagram) dan rajah keadaan (state diagram). Rajah kelas dan
objek dibina bagi melihat interaksi di antara setiap objek. Rajah jujukan dibina
berdasarkan rajah use case bagi melihat aliran kerja bagi senario-senario yang terlibat di
dalam setiap use case.
Tujuan utama fasa analisis adalah untuk memastikan pengguna dan pembangun
sistem sapat memahami masalah yang wujud dan supaya sistem yang bakal dibangunkan
nanti bertepatan dengan kehendak dan keperluan pengguna.
3. Rekabentuk Sistem
Fasa ini akan menentukan bagaimana sistem akan beroperasi berdasarkan kepada
perkakasan, perisian, kemudahan rangkaian, antaramuka pengguna, borang-borang dan
65
laporan-laporan, aturcara-aturcara, pangkalan data dan fail-fail. Rekabentuk sistem yang

akan dibina adalah berdasarkan kepada beberapa kriteria seperti di bawah:
i. Rekabentuk senibina
Rekabentuk senibina menerangkan perkakasan, perisian dan kemudahan
rangkaian yang akan digunakan.
ii. Rekabentuk antaramuka

Rekabentuk antaramuka menunjukkan bagaimana merekabentuk antaramuka
suatu sistem. Contohnya seperti kaedah navigasi menggunakan menu atau
butang. Rekabentuk antaramuka juga melibatkan rekabentuk borang dan
laporan yang akan digunakan.
iii. Spesifikasi pangkalan data dan fail

Spesifikasi ini akan menentukan apakah data yang akan disimpan dalam
pangkalan data dan fail. Rekabentuk pangkalan data juga akan dilaksanakan.
iv. Rekabentuk aturcara

Rekabentuk aturcara menerangkan aturcara yang akan menerangkan aturcara
yang akan ditulis dan dibangunkan. Ia juga akan menyatakan tujuan setiap
aturcara yang akan dibangunkan.
Spesifikasi sistem yang terhasil daripada langkah-langkah di atas, akan

digunakan dalam fasa implementasi, iaitu pembangunan sistem. Di akhir fasa
rekabentuk, kesauran analisis dan perancangan projek akan disemak semula bagi
memastikan projek berjalan dengan lancar dan teratur.
66
4. Implementasi
Fasa implementasi memerlukan lebih perhatian kerana ia memakan masa yang

agak lama dan bahagian yang paling memerlukan kos yang tinggi dalam pembangunan
proses. Ia melibatkan sistem dibina dan diuji untuk memastikan ia mengikut rekabentuk
yang telah ditetapkan. Kebanyakan organisasi mengambil masa yang lama dan lebih
perhatian kepada pengujian daripada menulis kod aturcara. Apabila pengujian siap
dilaksanakan terhadap sistem, ia akan dipasangkan.
3.5.2 Analisis dan Rekabentuk Sistem Berorientasikan Objek
Metodologi berasaskan objek adalah pendekatan pembangunan sistem yang baru

yang mana ianya menggalakkan kegunaan semula komponen-komponen perisian.
Dengan metodologi ini, sebuah sistem komputer boleh dibangunkan dengan berasaskan
komponen yang membolehkan guna semula komponen-komponen sedia ada dan
perkongsian komponen-komponen tersebut dengan lain. Melalui pengimplementasian
metodologi berorientasikan objek, dapat meningkatkan produktiviti, mengurangkan kos
selenggara dan kualiti yang baik dapat dicapai.
Di dalam fasa analisis dan rekabentuk, pendekakatan berasaskan objek

digunakan bagi memodelkan rajah use case, rajah kelas, rajah jujukan, rajah aktiviti dan
rajah keadaan.
3.6 Penjadualan Projek
Carta Gantt bagi projek 1 dan projek II ditunjukkan pada lampiran A1 dan A2.
67
3.7 Ringkasan
Secara kesimpulannya, keseluruhan bab ini menerangkan tentang bagaimana

projek pembangunan E-Shopping bagi Kedai Buku Koperasi UTM Berhad dibangunkan.
Kaedah kajian secara kualitatif seperti pemerhatian, temubual, perbincangan dan analisis
kajian teks dan dokumen digunakan dalam pengumpulan dan analisa maklumat.
Metodologi pembangunan berasaskan fasa dipilih sebagai metodologi pembangunan
sistem kerana metodologi ini bersifat pengulangan yang mana ianya disokong oleh
pendekatan berorientasikan objek. Rekabentuk berorientasikan objek digunakan bagi
memodelkan rajah-rajah use case, rajah kelas, rajah objek, rajah jujukan dan rajah
keadaan.
68
BAB 4
ANALISIS DAN REKABENTUK
4.1 Pengenalan
Bab ini menghuraikan tentang hasil daripada analisis-analisis yang telah dibuat
berdasarkan permasalahan yang telah dinyatakan di dalam bab 1. berdasarkan kepada
kajian literatur yang telah dijalankan terhadap isu trust, model kajian yang dipilih untuk
dijadikan sebagai satu rangka kerja bagi projek ini adalah model moTec (Model of Trust
in E-Commerce). Pendekatan analisis dan rekabentuk sistem berorientasikan objek
digunakan bagi memodelkan sistem semasa dan sistem cadangan. Rajah-rajah seperti
use case, aktiviti, jujukan, kelas dibangunkan bagi memodelkan rekabentuk sistem.
4.2 Latar Belakang Organisasi
Koperasi Universiti Teknologi Malaysia Berhad telah ditubuhkan pada 8hb Jun
1974 (No Pendaftaran: 4935) di bawah Ordinan Syarikat Kerjasama 1948 dengan nama
Koperatif Institut Teknologi Kebangsaan Malaysia (KOPITK). Mulai 21 Disember
1981, namanya telah ditukar kepada Koperasi Universiti Teknologi Malaysia Berhad
dan digunapakai hingga ke hari ini.
69
Sehingga 31 Disember 1974, jumlah keanggotaan adalah seramai 208 orang yang
mana majoritinya merupakan kakitangan yang berjawatan rendah. Kini setelah lebih 30
tahun penubuhannya, jumlah keanggotaannya telah meningkat kepada lebih 2500 orang
dan ianya terus meningkat dari masa ke semasa.
4.2.1 Fungsi dan Aktiviti Perniagaan Utama
Pada awal penubuhan Koperasi UTM Berhad, antara aktiviti-aktiviti perniagaan

yang telah dijalankan termasuklah menjual buku-buku lama di perpustakaan, t-shirt, fail
dan alat-alat tulis yang dijalankan dengan kerjasama pentadbiran Universiti. Kini,
aktiviti pernigaan Koperasi UTM Berhad telah berkembang dengan wujudnya unit-unit
perniagaan seperti
i. Koop Book Centre

Beroperasi di Bangunan Persatuan Pelajar, Universiti Teknologi
Malaysia. Aktiviti-aktiviti pernigaan yang dijalankan di sini adalah
seperti menjual dan membekal pelbagai jenis bahan bacaan dan rujukan
terbitan dalam dan luar negara serta menerima pesanan dari kalangan
pensyarah universiti, kolej-kolej swasta, politeknik, sekolah, agensi-
agensi kerajaan dan orang perseorangan.
ii. Koop Elektromart

Aktiviti perniagaan yang dijalankan di sini adalah menjual pelbagai jenis
barangan elektrik dan alat telekomunikasi dengan harga yang berpatutan
melalui kemudahan bayaran ansuran yang menarik kepada anggota
Koperasi UTM Berhad.
70
iii. Koop Trading

Koop Trading menjalankan pernigaan perabot, membaiki dan menjula
aksesori kenderaan, insuran, cermin mata, basikal, ubahsuai rumah,
komputer dan lain-lain melalui panel syarikat yang telah dilantik dan
urusan pembelian adalah melalui sebut harga.
iv. Koop Minimart

Beroperasi di Arked Meranti, UTM Skudai dan Kolej Kedua, UTM
Kuala Lumpur. Ianya menyediakan pelbagai jenis barangan keperluan
harian seperti alatulis, makanan dan minuman, cenderahati dan
sebagainya.
v. Koop Kafe
Beroperasi di kafeteria Kolej Kedua, UTM Kuala Lumpur dengan nama
K’Kafe.
Bagi projek pembangunan E-Shopping, unit yang akan dijadikan sebagai kajian
kes adalah Kedai Buku Koperasi (Koop Book Center). Aktiviti pernigaan utama yang
dijalankan oleh unit ini adalah menjual buku-buku terbitan dari dalam dan luar negara
serta penerima pesanan daripada pelanggan. Pelanggan-pelanggan adalah terdiri
daripada pensyarah universiti, kolej-kolej swasta, pelajar UTM, politeknik, sekolah dan
agensi-agensi kerajaan.
Struktur organisasi bagi Unit Kedai Buku Kopersi UTM Berhad terdiri daripada
Penolong Pengurus Unit iaitu En. Samsul Ariffin Bin Masdar dan tiga bahagian iaitu
bahagian pemasaran, pentadbiran dan kewangan (Lampiran A).
71
4.2.2 Sistem Maklumat Sedia Ada
Buat masa sekarang, masih tiada sistem maklumat yang dibangunkan bagi unit
Kedai Buku Koperasi UTM Berhad. Semua aktiviti jualan dan inventori adalah secara
manual di mana kakitangan perlu merekodkan inventori, pembayaran dan pesanan ke
dalam fail.
4.2.3 Penyataan Masalah dalam Konteks Organisasi
Kedai Buku Koperasi UTM Berhad masih menjalankan operasi dan aktiviti-
aktiviti perniagaannya secara manual. Pihak pengurusan mengalami masalah untuk
membuat semakan inventori. Pada setiap akhir tahun, inventori buku dikira secara
manual oleh kakitangan-kakitangan unit ini untuk membuat semakan akaun.
Pesanan yang diterima daripada pelanggan juga diuruskan secara manual oleh
penyelia. Apabila stok yang dipesan daripada penerbit telah sampai, stok-stok tersebut
direkodkan oleh pembantu stor yang bertugas. Rekod tersebut kemudiannya dihantar
kepada penyelia untuk pemprosesan pesanan pelanggan. Penyelia terpaksa menyemak
semula rekod inventori tersebut untuk dipadankan dengan pesanan pelanggan. Ianya
agak rumit kerana tiada integrasi di antara rekod pembantu stor dan penyelia.
4.3 Proses dan Pemodelan Data Sistem Semasa
Terdapat beberapa rajah yang digunakan bagi memodelkan sistem semasa bagi
Kedai Buku Koperasi UTM Berhad iaitu Rajah Aktiviti, Rajah Use Case, Rajah Jujukan,
dan Rajah Kelas.
72
4.3.1 Rajah Aktiviti
Rajah aktiviti memfokus kepada aktiviti yang perlu dilaksanakan di dalam

menyelesaikan masalah tertentu. Rajah aktiviti digunakan untuk menggambarkan
perjalanan jujukan proses atau aktiviti yang perlu dilaksanakan di dalam sistem semasa.
1. Rajah Aktiviti bagi Pembelian
Rajah aktiviti ini menerangkan tentang aktiviti pembelian yang dijalankan dalam
sistem semasa. Operasi penjualan di Kedai Buku Koperasi UTM masih menggunakan
mesin ’cash register’ untuk pembayaran. Rajah aktiviti bagi pembelian ditunjukkan
seperti di lampiran B1.
2. Rajah Aktiviti bagi Pesanan
Rajah aktiviti ini menerangkan tentang aliran bagi aktiviti pesanan daripada
pelanggan yang dijalankan dalam sistem semasa. Pelanggan-pelanggan seperti
pensyarah dan pelajar yang ingin membuat pesanan buku akan menghubungi Kedai
Buku Koperasi dengan memberi senarai buku yang dikehendaki yang mengandungi
tajuk buku, nama pengarang dan nombor ISBN jika ada. Rajah aktiviti bagi pesanan
ditunjukkan seperti di lampiran B2.
73
3. Rajah Aktiviti bagi Urus Pesanan
Rajah aktiviti ini menerangkan tentang aliran bagi aktiviti Urus Pesanan yang
dijalankan dalam sistem semasa. Pesanan diuruskan oleh penyelia Kedai Buku Koperasi
UTM. Penyelia akan menyemak stok terlebih dahulu sebelum menghantar pesanan
kepada penerbit. Stok yang diterima daripada penerbit direkodkan oleh pembantu stor.
Penyelia kemudian menyemak stok untuk dipadankan dengan pesanan pelanggan. Rajah
aktiviti bagi urus pesanan ditunjukkan seperti di lampiran B3.
4.3.2 Rajah Use Case
Buat pembelian
pelanggan
Buat pesanan
pensyarah pelajar
urus pesanan
penyelia
<include>
belian ke penerbit
Rajah 4.1 : Rajah Use Case bagi Sistem Semasa

74
4.3.2.1 Spesifikasi Use Case
1. Use case Buat pembelian
Use case Buat pembelian

Aktor Pelanggan
Deskripsi Pelanggan membuat pembelian dari kedai buku.
Peristiwa pencetus Pelanggan membeli buku.
Hubungan Association : Pelanggan
Laluan Asas 1. Pelanggan memilih buku
2. Pelanggan membayar buku dikaunter
3. Pelanggan menerima resit pembayaran
2. Use case Buat pesanan
Use case Buat pesanan

Aktor Pelanggan
Deskripsi Pelanggan membuat pesanan jika buku tiada di kedai buku.
Peristiwa pencetus Jika buku tiada di dalam stok
Laluan Asas 1. Pelanggan menyediakan tajuk buku, nama penulis
dan kod ISBN (jika ada).
2. Pelanggan memberi senarai buku untuk pesanan.
3. Pelanggan menerima invois.
4. Pelanggan membuat pembayaran (cek/tunai)
75
3. Use case : Urus Pesanan
Use case Urus pesanan

Aktor Penyelia
Penyelia menguruskan pesanan yang diterima daripada
Deskripsi
pelanggan.
Peristiwa pencetus Pesanan diterima daripada pelanggan.
Association : Penyelia
Hubungan
Include : Belian ke Penerbit
Laluan Asas 1. Penyelia menyemak latar belakang pelanggan.
2. Penyelia menyemak stok/inventori.
3. Penyelia menyemak latar belakang urusniaga.
4. Penyelia melaksanakan use case belian ke penerbit.
4. Use case: Belian ke penerbit
Use case Belian ke penerbit

Aktor Penyelia
Deskripsi Penyelia membuat pesanan kepada penerbit.
Peristiwa pencetus Item yang dipesan oleh pelanggan tiada dalam stok.
Hubungan
Laluan Asas 1. Penyelia menghantar pesanan kepada penerbit.
2. Penyelia menyemak stok pesanan yang diterima
3. Penyelia menyemak pesanan pelanggan
4. Penyelia menyediakan invois untuk dihantar kepada
pelanggan.
76
4.3.3 Rajah Jujukan
Rajah jujukan adalah lebih kurang sama dengan rajah aktiviti. Rajah ini
menggambarkan objek-objek yang terlibat dalam use case dan aliran-aliran proses yang
dihantar di antara setiap objek.
1. Rajah Jujukan bagi Use Case Buat Pembelian
menerangkan tentang jujukan bagi proses pembelian yang dijalankan dalam sistem
semasa. Rajah jujukan bagi use case buat pembelian ditunjukkan seperti di lampiran C1.
2. Rajah Jujukan bagi Use Case Buat Pesanan
Rajah jujukan bagi use case buat pesanan menerangkan tentang aliran yang
berlaku dalam use case pesanan. Objek yang terlibat dalam rajah ini adalah pelanggan,
penyelia dan penerbit. Rajah jujukan ini ditunjukkan seperti di lampiran C2.
4.3.4 Rajah Kelas
Rajah kelas adalah satu model statik yang menunjukkan kelas-kelas dan
hubungan di antara kelas di dalam sistem. Setiap kelas mengandungi atribut dan
kelakuan masing-masing. Rajah kelas bagi sistem semasa ditunjukkan seperti dalam
lampiran D.
77
4.4 Keperluan Pengguna
Keperluan sistem boleh dibahagikan kepada dua iaitu keperluan fungsian dan
keperluan bukan fungsian.
1. Keperluan Fungsian
i. Pengguna boleh melakukan carian buku dengan memasukkan kata kunci
di dalam textbox yang disediakan.
ii. Pengguna boleh melakukan carian berdasarkan tiga kategori iaitu Tajuk
Buku, Pengarang dan Kod ISBN.
iii. Pengguna boleh memaparkan maklumat item seperti tajuk buku, muka
hadapan, nama pengarang, abstrak dan harga.
iv. Pengguna boleh memilih untuk memesan buku tersebut dengan
memasukkannya ke dalam shopping cart.
v. Pengguna boleh mengemaskini dan menghapus item-item yang
terkandung dalam shopping cart.
vi. Pengguna boleh membuat tempahan buku sekiranya buku yang dicari
tiada dalam senarai carian.
2. Keperluan Bukan Fungsian

i. Sistem ini dapat beroperasi dengan baik dalam Internet Explorer dan
Netscape Navigator.
ii. Masa muat turun laman dan grafik mesti tidak melebihi 10 saat.
iii. Sistem hendaklah berupaya untuk melindungi maklumat kad kredit
pelanggan bagi tujuan keselamatan.
78
4.5 Proses dan Pemodelan Data Sistem Cadangan
Terdapat beberapa rajah yang digunakan bagi memodelkan sistem semasa bagi
Kedai Buku Koperasi UTM Berhad iaitu Rajah Aktiviti, Rajah Use Case, Rajah Jujukan,
dan Rajah Kelas.
4.5.1 Rajah Aktiviti
Rajah aktiviti memfokus kepada aktiviti yang perlu dilaksanakan di dalam

menyelesaikan masalah tertentu. Rajah aktiviti digunakan untuk menggambarkan
perjalanan jujukan proses atau aktiviti yang perlu dilaksanakan di dalam sistem
cadangan.
1. Rajah Aktiviti bagi Cari Item
Rajah aktiviti bagi Cari Item menunjukkan aliran proses yang berlaku semasa
carian item. Aliran ini bermula dengan pelanggan memasukkan kata kunci untuk carian
buku berdasarkan tiga kategori iaitu Tajuk Buku, Nama Pengarang dan Nombor ISBN.
Rajah aktiviti bagi cari item ini ditunjukkan pada lampiran E1.
2. Rajah Aktiviti bagi Buat Bayaran
Rajah aktiviti bagi Buat Bayaran menunjukkan aliran proses yang berlaku dalam
proses pembayaran. Untuk melaksanakan pembayaran, pelanggan diminta terlebih
dahulu memasukkan ID dan password untuk pengesahan. Rajah aktiviti ini ditunjukkan
pada lampiran E2.
79
4.5.2 Rajah Use Case
<extend>
buat tempahan
cari item
<extend>
pelanggan
buat pesanan
<include>
buat bayaran
pensyarah pelajar
login
<extend>
buat akaun baru
Rajah 4.2 : Rajah Use case bagi Sistem Cadangan
4.5.2.1 Spesifikasi Use Case
1. Use case: Cari Item
Use case Cari Item

Aktor Pelanggan
Deskripsi Pelanggan mencari item dengan memasukkan kata kunci.
Sistem akan memaparkan buku-buku yang berkaitan
dengan kata kunci.
Peristiwa pencetus Pelanggan memasukkan kata kunci.
Hubungan Association: pelanggan
Extend : Buat pesanan
80
Buat tempahan
Laluan Asas 1. Pelanggan memasukkan kata kunci untuk carian
buku.
2. Sistem memadankan item dengan kata kunci yang
dimasukkan.
3. Sistem memaparkan senarai item yang dicari
4. Pelanggan memilih item jika ada.
5. Pelanggan memapar maklumat item yang dipilih.
6. Pelanggan memilih samada untuk membuat pesanan
atau tidak.
Laluan Alternatif 3a : Pelanggan melaksanakan use case tempahan
5a : Pelanggan melaksanakan use case pesanan
2. Use Case: Buat Pesanan
Use case Buat pesanan

Aktor Pelanggan
Deskripsi Pelanggan membuat pesanan bagi item yang dipilih.
Peristiwa pencetus Pelanggan menjumpai item yang dicari.
Hubungan
Laluan Asas 1. Pelanggan memasukkan item yang dipilih daripada
senarai carian ke dalam shopping cart
2. Sistem memaparkan maklumat item-item yang
dipilih.
3. Pelanggan membuat pilihan samada untuk hapuskan
item
4. Pelanggan mengemaskini maklumat kuantiti item
dengan menekan butang add, remove one / remove all.
Laluan Alternatif 3a : Pelanggan menghapuskan item dengan menekan
butang hapus.
81
3. Use Case: Buat tempahan
Use case Buat tempahan

Aktor Pelanggan
Deskripsi Pelanggan membuat tempahan jika item yang dicari tiada
dalam senarai carian.
Peristiwa pencetus Pelanggan tidak menjumpai item yang diingini dalam
senarai
Hubungan
Laluan Asas 1. Pelanggan mengisi borang tempahan (maklumat
peribadi).
2. Pelanggan memasukkan maklumat tajuk buku,
nama pengarang dan ISBN (jika ada).
3. Pelanggan mengesahkan tempahan
4. Sistem memaparkan maklumat tempahan
Laluan Alternatif
4. Use Case: Buat bayaran
Use case Buat bayaran

Aktor Pelanggan
Deskripsi Pelanggan ingin membuat pembayaran ke atas item yang
dipesan. Pembayaran dibuat menggunakan kad kredit.
Peristiwa pencetus Pelanggan membuat pesanan
Include : Login
Extend : buat akaun baru
Laluan Asas 1. Pelanggan memasukkan nombor kad kredit
82
2. Sistem mengesahkan kad kredit

3. Pelanggan mengesahkan pembayaran
4. Sistem memaparkan resit pembayaran
5. Pelanggan mencetak resit pembayaran.
Laluan Alternatif 2a: Jika tidak sah, pelanggan diminta untuk memasukkan
no kad kredit sekali lagi.
5. Use Case: Login
Use case Login

Aktor Pelanggan
Deskripsi Bagi membuat pembayaran, pelanggan diminta untuk
memasukkan ID dan password untuk mengesahkan
keahlian. Ini adalah bagi tujuan keselamatan.
Peristiwa pencetus Pelanggan ingin membuat pembayarn
Hubungan
Laluan Asas 1. Pelanggan memasukkan id dan password
2. Sistem memadankan Id dan password di dalam
pangkalan data
3. Sistem mengesahkan id dan password
Laluan Alternatif 3a: Pelanggan dikehendaki memasukkan id dan password
sekali lagi
3b: Pelanggan melaksanakan use case buat akaun baru.
6. Use Case: Buat akaun baru
Use case Buat akaun baru

Aktor Pelanggan
Deskripsi Pelanggan perlu membuat akaun baru jika masih tiada
83
akaun. Akaun ini adalah untuk memudahkan pelanggan

menyemak kembali pesanan yang telah dibuat iaitu item-
item yang disenaraikan dalam shopping cart.
Pelanggan tidak mempunyai akaun. Pelanggan tidak boleh
Peristiwa pencetus
login.
Hubungan
Laluan Asas 1. Pelanggan mengisi borang untuk membuat akaun
baru.
2. Pelanggan menekan butang ’submit’ untuk
pemprosesan.
3. Sistem mengesahkan akaun baru.
Laluan Alternatif 3a: Jika tidak sah, pelanggan diminta memasukkan id dan
password yang baru
4.5.3 Rajah Jujukan
menggambarkan objek-objek yang terlibat dalam use case dan aliran-aliran proses yang
dihantar di antara setiap objek.
1. Rajah Jujukan bagi Use Case Cari Item
Rajah jujukan bagi cari item menerangkan aliran-aliran proses yang berlaku di
antara objek-objek yang terlibat dalam use case cari item. Rajah jujukan bagi cari item
ditunjukkan pada lampiran F1.
84
2. Rajah Jujukan bagi Use Case Buat Bayaran
Rajah jujukan bagi buat bayaran menerangkan aliran-aliran proses yang berlaku
di antara objek-objek yang terlibat dalam use case pembayaran. Rajah jujukan ini
ditunjukkan pada lampiran F2.
3. Rajah Jujukan bagi Use Case Buat Akaun Baru
Rajah jujukan bagi use case buat akaun baru menerangkan aliran-aliran proses
yang berlaku di antara objek-objek yang terlibat dalam use case buat akaun baru. Rajah
jujukan bagi use case buat akaun baru ditunjukkan pada lampiran F3.
4. Rajah Jujukan bagi Use Case Buat Pesanan
Rajah jujukan bagi use case buat pesanan menerangkan proses-proses yang
berlaku apabila pelanggan ingin membuat pesanan sebagaimana yang ditunjukkan dalam
spesifikasi untuk use case pesanan. Rajah ini ditunjukkan pada lampiran F4.
5. Rajah Jujukan bagi Use Case Buat Tempahan
Rajah jujukan bagi use case buat tempahan menerangkan proses-proses yang
berlaku apabila pelanggan ingin membuat tempahan jika item yang dikehendaki tiada
dalam senarai carian.Rajah jujukan ini ditunjukkan pada lampiran F5.
85
6. Rajah Jujukan bagi Use Case Login
Rajah jujukan bagi Login menerangkan proses-proses yang berlaku semasa

aktiviti login. Sebelum membuat pembayaran, pelanggan diminta untuk memasukkan ID
dan katalaluan bagi tujuan keselamatan. Melalui penggunaan ID ini, pelanggan boleh
membuka semula Shopping Cart pada bila-bila masa. Rajah jujukan ini ditunjukkan
pada lampiran F6.
4.5.4 Rajah Keadaan (State Chart Diagram)
Rajah Keadaan merupakan satu rajah yang memodelkan perwakilan keadaan dan
interaksi bagi satu objek yang dinamik. Ia merangkumi semua kemungkinan pusingan
hayat objek tersebut dan juga semua kemungkinan tindakbalas satu objek kepada semua
use case yang terlibat dengannya. Rajah ini hanya dibina bagi kelas yang mempunyai
perubahan yang dinamik sahaja. Rajah keadaan bagi kelas Items, Tempahan dan
Shopping Cart ditunjukkan pada lampiran G.
4.5.5 Rajah Kelas
Bagi pembangunan sistem cadangan, terdapat beberapa kelas yang dikenalpasti

iaitu kelas Pelanggan yang terdiri daripada Pensyarah dan Pelajar, Carian, ItemList,
Item, Shopping Cart, Tempahan, Credit Card Centre dan Login. Rajah Kelas
ditunjukkan dalam lampiran H.
4.5.5 CRC Cards

86
Class-Responsibility-Collaboration (CRC) cards digunakan untuk

mendokumenkan tanggungjawab serta kolaborasi bagi setiap kelas. Kad CRC bagi setiap
kelas dalam sistem cadangan ditunjukkan seperti di lampiran I.
4.6 Rekabentuk Antaramuka Sistem Cadangan
Secara umumnya, antaramuka adalah kaedah untuk membolehkan pengguna

berinteraksi dengan sistem. Terdapat beberapa kepentingan antaramuka iaitu untuk:
i. Membaca dan menterjemah maklumat yang memberi panduan kepada
pengguna tentang bagaimana untuk menggunakan sistem.
ii. Memberikan arahan kepada sistem untuk mewakili apa yang diperlukan
oleh pengguna.
iii. Membolehkan kemasukan data ke dalam sistem untuk membolehkan
pemprosesan data.
iv. Memberikan maklumbalas dan membantu pengguna membetulkan ralat.
Dalam kajian trust terhadap e-dagang, rekabentuk antaramuka laman web

merupakan salah satu komponen utama yang mempengaruhi tahap kebolehgunaan laman
di kalangan pengguna dan seterusnya memberi kesan terhadap kepercayaan mereka
untuk melakukan transaksi. Berdasarkan model moTec (Egger, 2003), menyatakan
bahawa rekabentuk antaramuka adalah amat penting untuk menarik perhatian pengguna
apabila pertama kali memasuki sesebuah laman. Pengolahan dan penstrukturan
maklumat yang baik memudahkan pengguna memahami cara untuk bernavigasi dengan
betul.
Antaramuka bagi keselruhan sistem e-shopping ditunjukkan pada lampiran J.
4.7 Senibina Sistem Cadangan

87
Sistem yang dicadangkan mempunyai rekabentuk sistem berasaskan three-tiered

architecture. Dalam senibina ini, terdapat tiga komponen perkakasan yang terlibat iaitu:
i. Komputer Pelanggan (Client)

Bertanggungjawab terhadap presentation logic. Pengguna boleh mencapai
sistem melalui perisian pelayar web (Web Browser).
ii. Server Web (Web Server)

Bertindak balas terhadap permintaan pengguna samada memuat turun
dokumen HTML serta grafik untuk paparan pada pelayar web di komputer
pelanggan (client). Aplikasi e-shopping yang dibangunkan akan diletakkan
di dalam server web yang mana akan dicapai oleh komputer-komputer
pelanggan menerusi rangkaian internet.
iii. Server Pangkalan Data (Database Server)

Bertanggungjawab untuk penyimpanan data.
Rajah 4.3 menunjukkan senibina sistem bagi pembangunan aplikasi e-shopping

bagi Kedai Buku Koperasi UTM Berhad. Oleh kerana sistem ini adalah berasaskan web,
maka three-tiered architecture ini amat sesuai digunakan.
88
Client
Presentation Logic
(Web Browser)
INTERNET
Client
Presentation Logic
(Web Browser)
Client
Presentation Logic Database
(Web Browser) Server
Firewall Web Server

Application Logic
(E-Shopping Application)
Rajah 4.3 : Senibina Sistem Cadangan (System Architecture)
4.8 Rekabentuk Pangkalan Data
Rekabentuk pangkalan data bagi sistem e-shopping ditunjukkan pada lampiran

K.
89
4.9 Rekabentuk Program
Pendekatan pegaturcaraan yang digunakan adalah berasaskan pengaturcaraan

web yang mana Active Server Pages (ASP) dan juga VBScript digunakan sebagai
bahasa pengaturcaraan utama bagi keseluruhan pembangunan sistem. Rajah 4.4
menunjukkan struktur program pembangunan bagi sistem e-shopping untuk Kedai Buku
Koperasi UTM Berhad. Manakala rajah 4.5 menunjukkan aliran utama bagi sistem e-
shopping untuk memahami perjalanan sistem.
Hompej (index.asp)
Carian
Pesanan
Akaun Pengguna
Cart
Forum
Profil Syarikat
FAQ
Rajah 4.4 : Modul pembangunan sistem e-shopping
i. Modul Carian
• Modul ini berfungsi sebagai mekanisma carian oleh pengguna sistem
iaitu pelanggan. Carian buku boleh dibuat berdasarkan kategori tajuk
buku, nama penulis, nombor ISBN dan juga nama penerbit. Pengguna
hanya perlu memasukkan kata kunci dan sistem akan menyenaraikan
buku-buku yang padan dengan kriteria yang dimasukkan.
90
ii. Modul Pesanan

• Modul ini membolehkan pengguna membuat pesanan terhadap buku
sekiranya buku yang dicari tiada dalam senarai carian. Sistem akan
meminta pengguna untuk memasukkan maklumat-maklumat seperti
penghantaran, tajuk buku, nombor ISBN dan juga nama penerbit
sekiranya ada.
iii. Modul Akaun Pengguna

• Modul ini menyimpan maklumat-maklumat yang terkandung dalam
‘shopping cart’. Sebelum pelanggan diminta untuk membuat
pembayaran, sistem memberi pilihan samada ingin terus kepada proses
pembayaran atau keluar daripada ‘shopping cart’. Sekiranya pelanggan
membuat keputusan untuk keluar daripada ‘shopping cart’, maka segala
data-data yang telah dimasukkan oleh pelanggan akan disimpan di dalam
pangkalan data akaun pelanggan. Ini memudahkan pelanggan sekiranya
mereka ingin melihat item-item tersebut pada masa akan datang.
iv. Modul Cart

• Modul ini menyimpan item-item yang telah dipilih oleh pelanggan.
Maklumat-maklumat item seperti nombor ISBN, tajuk buku, harga,
kuantiti, kos penghantaran dan jumlah kos keseluruhan akan dipaparkan.
Pelanggan hanya dicaj sebanyak kos yang dipaparkan.
v. Modul Forum
• Modul ini berperanan sebagai sokongan pelanggan. Para pelanggan boleh
menyatakan komen atau pertanyaan melalui forum ini yang mana ianya
akan dijawab oleh pihak pengurusan.
91
vi. Modul Profil Syarikat

• Modul ini menerangkan tentang serba sedikit profil syarikat untuk
memberi pengetahuan kepada pelanggan tentang syarikat yang mereka
akan berurusan. Ianya juga bertujuan untuk menimbulkan rasa
kepercayaan pelanggan untuk meneruskan transaksi melalui sistem ini.
vii. Modul FAQ

• Modul ini bertindak sebagai bantuan atas talian kepada pelanggan
sekiranya terdapat keraguan atau masalah dalam menggunakan sistem.
92
Pengguna buat
carian
Senarai carian
dipaparkan
Nak teruskan
carian
Sistem cadangkan Pengguna pilih
untuk buat untuk melihat
tempahan maklumat buku
Borang tempahan Pengguna

dipaparkan masukkan item
dalam ‘cart’
Pengguna isi Pengguna

maklumat paparkan ‘cart
tempahan
Pengguna memilih
untuk ‘checkout’
Tiada akaun
Pengguna Buat akaun baru
masukkan login
Masukkan alamat
penghantaran
Ingin keluar dar
‘cart’ ? Antaramuka keluar
dar ‘cart’
Isi maklumat dipaparkan
pembayaran
Maklumat item
disimpan dalam
Antaramuka ‘My Account’
pembelian berjaya
dipaparkan
Pengguna boleh
teruskan untuk
Sistem rekodkan
melihat ‘My
pesanan dalam
Account’
pangkalan data
Rajah 4.5 : Aliran Utama sistem e-shopping

93
4.9.1 Pengimplementasian elemen trust dalam sistem e-shopping
Berdasarkan elemen-elemen trust yang telah dibincangkan dalam kajian literasi

pada bab 2, pengimplementasiannya dalam sistem yang dibangunkan adalah
sebagaimana dalam jadual 4.1 di bawah.
Jadual 4.1 : Pengimplementasian elemen trust dalam sistem e-shopping
Elemen-elemen Trust Pengimplementasian dalam sistem

Psikologi Pengguna Semasa pengujian, pengguna diminta untuk memberi
tanggapan pertama dan juga pendapat mereka
mengenai sistem. Ini bertujuan untuk mengetahui
sejauh mana sistem ini dapat mempengaruhi tahap
kepercayaan mereka untuk meneruskan transaksi ke
atas laman.
Kredibiliti / reputasi Nama Koperasi UTM Berhad mampu mempengaruhi
organisasi persepsi pelanggan terhadap organisasi yang mana
menggunakan imej UTM secara tidak langsung.
Ikon pihak ketiga Menggunakan ikon ‘Verisign’ yang bertujuan untuk
mengesahkan laman web samada ianya beroperasi
secara sah atau tidak. Dengan adanya ikon ini dapat
mempengaruhi kepercayaan pengguna untuk
menjalankan transaksi melalui sistem ini. Bagi
mendapatkan pengesahan sebenar, ianya hendaklah
didaftarkan dengan ‘Verisign’. Tetapi, bagi sistem yang
dibangunkan ini, hanya prototaip yang ditunjukkan.
Rekabentuk visual Rekabentuk visual agak ringkas dan mudah difahami
oleh pengguna.
Struktur kandungan Penerangan mengenai produk seperti (isi kandungan,
sinopsis, harga, bilangan mukasurat, nama penulis dan
penerbit serta tahun terbitan). Visual muka hadapan
buku juga dipaparkan bagi tujuan pembuktian
mengenai produk yang ditawarkan.
Kepenggunaan Laman Sistem ini mudah untuk dinavigasi, dengan adanya
94
menu bantuan pengguna untuk membantu pengguna

memahami cara penggunaan sistem.
Pembayaran fleksibel Sistem ini menawarkan 3 kaedah pembayaran iaitu
menggunakan kad kredit, kad pra-bayar koperasi atau
melalui deposit bank. Ini memberikan pilihan kepada
pengguna yang mungkin tidak percaya untuk
menggunakan kad kredit bagi membuat pembayaran.
Kawalan oleh pengguna Sistem hanya meminta pengguna untuk memasukkan
maklumat yang diperlukan sahaja. Contohnya semasa
pendaftaran akaun baru, pengguna hanya diminta
untuk memasukkan alamat email, ID dan juga
katalaluan pilihan. Di dalam borang maklumat
penghantaran juga, pengguna hanya diminta untuk
memasukkan alamat penghantaran sahaja. Terdapat
sesetengah laman e-dagang yang meminta pengguna
untuk memasukkan maklumat-maklumat yang tidak
berkaitan seperti pendapat atau kegemaran yang
mungkin menyebabkan ketidakselesaan kepada
pengguna dan merasakan bahawa maklumat mereka
mungkin disalahgunakan.
Polisi privasi dan sekuriti Polisi-polisi ini diterangkan di dalam ruangan FAQ.
Profil syarikat Penerangan mengenai syarikat secara terperinci di
dalam modul ‘About Us’. Dengan adanya profil syarikat,
pengguna dapat mengenalpasti samada syarikat ini
menjalankan operasi secara profesional atau
sebaliknya.
Sokongan pengguna Sistem ini menyediakan mekanisma untuk khidmat
sokongan pengguna melalui forum, FAQ dan manual
pengguna atas talian. Melalui forum, pengguna boleh
berinteraksi dengan pihak pengurusan dan juga
pengguna-pengguna lain bagi menyelesaikan
kemusykilan atau masalah yang dihadapi.
95
Sistem e-shopping Kedai Buku Koperasi UTM Berhad menyediakan khidmat

sokongan pelanggan melalui forum. Ciri atau kelebihan yang dipaparkan dalam sistem
e-shopping ini ialah modul forum yang bertindak sebagai khidmat sokongan pelanggan
jika dibandingkan dengan laman-laman e-dagang lain seperti Amazon.com dan penerbit
UTM. Kemudahan ini membolehkan pelanggan untuk berinteraksi dengan pihak
koperasi jika terdapat sebarang pertanyaan atau masalah yang ingin diajukan.
Komunikasi di antara pelanggan dan peniaga adalah amat penting bagi meningkatkan
kepercayaan pelanggan untuk mengadakan transaksi dengan pihak peniaga.
Sebagaimana kedai biasa, komunikasi yang disediakan oleh pihak peniaga
mencerminkan tahan keprofesionalan sesebuah syarikat dan seterusnya dapat menarik
minat para pelanggan untuk meneruskan urusniaga. Jadi, elemen inilah yang cuba
diimplementasikan oleh pembangun sistem ke dalam sistem e-shopping iaitu menerusi
forum.
4.10 Cadangan Pengujian
Pengujian dan penilaian sistem dilakukan setelah sistem siap dibangunkan. Ini
adalah untuk memastikan bahawa sistem yang dibangunkan telah mencapai objektif dan
matlamat pembangunan serta dapat berfungsi dengan baik. Pengujian sistem mesti
dijalankan selari dengan pengaturcaraan di sepanjang proses pembangunan. Pada fasa ini
juga, sistem akan diuji dan dinilai untuk mengenalpasti ralat, kebaikan dan kelemahan
sistem serta integrasi bagi setiap komponen fungsian yang terdapat dalam sistem
Kaedah pengujian yang digunakan untuk menguji keberkesanan sistem ini adalah
pengujian unit, pengujian integrasi , pengujian sistem dan pengujian penerimaan
pengguna. Penerangan lanjut mengenai keaedah-kaedah pengujian ini dan juga hasil
pengujian diterangkan di dalam bab 5 iaitu Implementasi dan Pengujian.
96
4.11 Ringkasan
Secara keseluruhannya, bab ini menerangkan tentang analisa yang dibuat ke atas
organisasi kajian kes iaitu Koperasi UTM Berhad, bagi Unit Kedai Buku Koperasi.
Kedai Buku Koperasi masih belum mengimplementasikan penggunaan IS/IT di dalam
pengurusannya. Semua aktiviti perniagaan dijalankan secara manual. Bagi
membangunkan sistem e-shopping yang mengimplementasikan elemen-elemen trust di
dalamnya, model moTec telah digunakan sebagai rangka kerja kajian di mana elemen
tersebut akan diuji keberkesanannya. Pendekatan berorientasikan objek digunakan dalam
pemodelan Sistem Semasa dan Sistem Cadangan berdasarkan keperluan pengguna.
97
BAB 5
IMPLEMENTASI DAN PENGUJIAN
5.1 Pengenalan
Pengujian merupakan fasa yang amat penting untuk dijalankan setelah sistem
siap dibangunkan dan diimplemenkan. Tujuan pengujian dilaksanakan adalah untuk
memastikan sistem dapat berjalan dengan lancar tanpa sebarang kesalahan dan masalah
di masa akan datang serta menepati keperluan dan spesifikasi yang telah ditetapkan oleh
pengguna. Pada fasa ini, sistem akan diuji dan dinilai untuk mengenalpasti ralat,
kebaikan dan kelemahan sistem, keupayaan perisian serta kebolehan setiap modul dalam
sistem bekerjasama di antara satu sama lain. Terdapat empat peringkat umum pengujian
yang akan dibincangkan dalam bab ini iaitu pengujian unit, pengujian integrasi,
pengujian sistem dan pengujian penerimaan oleh pengguna.
98
5.2 Pembangunan Program
Bahasa pengaturcaraan yang digunakan untuk membangunkan keseluruhan

sistem adalah Active Server Pages (ASP) dan juga VBScript. Manakalan platform yang
digunakan adalah Macromedia Dreamweaver MX©. Piawaian yang ditetapkan bagi
pengekodan program adalah seperti berikut:
i. Setiap komen dalam aturcara dimulakan dengan tanda (‘).

ii. Setiap fail program diletakkan header yang menyatakan nama fail, tarikh
dibina, nama pengaturcara, penerangan mengenai kod dan juga prosedur-
prosedur yang terlibat jika ada.
iii. Indentasi bagi kod aturcara terutamanya gelung If-Then-Else, Select-
Case, For-Next perlu disusun dengan teratur agar mudah dirujuk oleh
pengaturcara.
Rajah 5.1 di bawah menunjukkan keratan aturcara daripada fail myCart2.asp.

Aturcara yang ditunjukkan di bawah berfungsi untuk mengesahkan pembayaran yang
dimasukkan oleh pengguna setelah mereka melakukan proses ‘Checkout’.
<%
'================================================================
' File Name: MyCart2.asp
' Date created: 13/3/06
' Programmer: Nur Iliawani Bt Mohamad
' Description: This code is to validate the payment form submitted
user. There are 2 payment method validated here
which are by payment using credit card and
prepaid card.
' Procedures: validatePaymentForm()
'================================================================
Sub validatePaymentForm()
'declare variable
Dim nama, address, postcode, city, negeri, phone, payment, email, amount
Dim ccType, ccNum, bulan, tahun, prefix, result, salah, itempassed, baki
'get the value from the form

amount = request.form("txtAmount")
payment = request.form("payment_type")
ccType = request.form("ccType")
ccNum = request.form("txtccNumber")
99
'ceate the session and put each value into the session
Session("amount") = amount
Session("payment") = payment
Session("cardType") = ccType
Session("ccNum") = ccNum
Session("cardfailure") = False
'validate the credit card using the MOD 10 method

If payment = "cc" Then
Select Case ccType
Case "Master Card"
prefix = Left(ccNum, 2)
if prefix > 50 AND prefix < 56 Then
if calculate = "invalid" Then
session("cardfailure") = True
salah = 1
end if
else
salah = 1
end if
Case "Visa"
if prefix = 4 Then
salah = 1
end if
else
salah = 1
end if
Case "Amex"
if prefix = 34 OR prefix = 37 Then
salah = 1
end if
else
salah = 1
end if
End select
End If
'code to validate the prepaid card

If payment = "pc" Then
Dim connect, rsPrepaid, SQLprepaid, wani, balance
Session("prepaid") = request("txtPrepaid")
Session("pin") = request("txtPin")
100
Set connect = Server.CreateObject("ADODB.Connection")

connect.open "dsn=eshopping;uid=sa"
Set rsPrepaid = Server.CreateObject("ADODB.recordset")
SQLprepaid = "SELECT * FROM Prepaid"
rsPrepaid.Open SQLprepaid, connect, 3, 3
session("prepaidfailure") = True
Do While Not rsPrepaid.EOF

If request.form("txtPrepaid") = rsPrepaid("cardNo") AND_
request.form("txtPin") = rsPrepaid("pinNo") Then
Session( "prepaidfailure" ) = False
balance = FormatNumber(rsPrepaid("balance"), 2)
baki = balance - amount
rsPrepaid("balance") = FormatNumber(baki, 2)
rsPrepaid.update
Session("baki") = FormatNumber(baki, 2)
If baki >= 0 Then
Session("insufficient") = False
Else
Session("insufficient") = True
salah = 2
End if
End If
rsPrepaid.MoveNext
Loop
If Session( "prepaidfailure" ) = True Then

salah = 1
End If
End If
If salah = 1 Then
ShowItemsInCart
paymentDetail
elseif salah = 2 Then

ShowItemsInCart
PaymentDetail
else
response.redirect ("myCart2.asp?action=finish")
end if
End Sub
%>
Rajah 5.1 : Keratan kod aturcara bagi pengesahan pembayaran

101
5.3 Pengujian Unit
Pengujian unit memfokuskan kepada setiap satu unit iaitu kelas. Terdapat dua
pendekatan dalam pengujian unit iaitu kaedah pengujian kotak hitam dan kotak putih.
Pengujian kotak hitam adalah yang paling biasa digunakan yang mana ianya berdasarkan
kad CRC iaitu berkenaan dengan kelas. Pengujian unit ini akan lebih tertumpu kepada
keberkesanan proses pengekodan agar ia membenarkan sistem berfungsi dengan betul.
Proses pengujian ini sebenarnya berlaku secara berterusan dan berperingkat semasa
implementasi dijalankan. Ini bagi memudahkan pembangun sistem mengesan ralat di
awal pembangunan sistem. Rajah 5.2 di bawah menunjukkan spesifikasi pengujian bagi
kelas pelanggan.
Spesifikasi Pengujian Kelas
Nama Kelas : Pelanggan Versi: 1 CRC Card ID: 2

Penguji: Nur Iliawani Tarikh: 14/03/2006 Tarikh diuji: 14/03/2006
Objektif pengujian:
Untuk memastikan maklumat pelanggan dimasukkan dengan betul
bagi memudahkan proses penghantaran buku yang dipesan.
Kes Ujian
Deskripsi Nilai Hasil Hasil

Peristiwa Nilai baru
Pembolehubah awalan Jangkaan Sah/Gagal
Nama Atribut: Nama

1) (1…1) Nil Checkout Null Gagal Gagal
2) (String) Nil Checkout ABC Sah Sah
3) (String) Nil Checkout 123 Gagal Sah
Nama Atribut: Address

Nama Atribut:Postcode
102
2) (Unsigned Long) Nil Checkout ABC Gagal Sah

3) (Unsigned Long) Nil Checkout 123 Sah Sah
Nama Atribut: City

Nama Atribut:Phone
2) (Unsigned Long) Nil Checkout ABC Gagal Sah
3) (Unsigned Long) Nil Checkout 123 Sah Sah
Nama Atribut: City

1) (1…1) Nil Checkout Null Sah Sah
Rajah 5.2 : Spesifikasi pengujian bagi kelas pelanggan
5.4 Pengujian Integrasi
Pengujian integrasi menilai samada sekumpulan kelas yang terlibat di dalam

sesuatu proses beroperasi dengan betul atau tidak. Pengujian ini berfungsi untuk
memastikan bahawa antaramuka dan pautan-pautan di setiap bahagian sistem beroperasi
dengan baik. Setelah kelas-kelas dalam sistem melepasi pengujian unit, fokus pengujian
sekarang adalah tertumpu kepada proses hubungan semasa pemindahan data di antara
beberapa kelas yang terlibat. Terdapat empat pendekatan dalam pengujian integrasi iaitu
pengujian antaramuka pengguna, pengujian use-case, pengujian interaksi dan pengujian
antaramuka sistem. Bagi sistem e-shopping, jenis pendekatan pengujian integrasi yang
dijalankan adalah pengujian antaramuka pengguna dan pengujian antaramuka sistem.
Proses dan hasil pengujian ini boleh dilihat pada lampiran L.
103
5.5 Pengujian Sistem
Pengujian sistem biasanya dikendalikan oleh pembangun sistem bagi

memastikan kesemua kelas yang terlibat dapat bekerjasama tanpa sebarang kesilapan.
Pengujian sistem seakan sama dengan pengujian integrasi tetapi skop pengujian ini
adalah lebih meluas. Pengujian sistem akan menyemak sejauh mana sistem yang
dibangunkan memenuhi keperluan perniagaan (pengujian keperluan), sejauh mana
keselesaan penggunaan sistem (pengujian kepenggunaan), keselamatan dan prestasi
sistem secara keseluruhan. Pengujian ini ditunjukkan pada lampiran M.
5.6 Pengujian Penerimaan Pengguna
Pengujian penerimaan dilakukan untuk menguji sejauh mana penerimaan

pengguna terhadap sistem. Selain daripada itu, ia adalah untuk memastikan bahawa
sistem yang dibangunkan memenuhi keperluan pengguna. Pengujian ini dilakukan oleh
pengguna-pengguna yang akan menggunakan sistem. Terdapat dua peringkat dalam
pengujian ini iaitu pengujian alfa dan pengujian beta. Pengujian alfa merupakan
pengujian dengan menggunakan data palsu manakala pengujian beta merupakan
pengujian menggunakan data sebenar dan di bawah pemerhatian pembangun sistem bagi
tujuan keselamatan data. Jadual 5.1 menyenaraikan soalan-soalan bagi bagi menguji
tahap penerimaan pengguna terhadap sistem e-shopping berdasarkan model kajian, iaitu
model MoTec. Soalan- soalan soal-selidik diambil daripada model MoTec yang telah
dikaji dan dibangunkan oleh Florian N. egger iaitu pengasas model MoTec. Dokumen
bagi pengujian penerimaan pengguna dilampirkan pada lampiran N.
104
Jadual 5.1 : Soalan-soalan untuk Ujian Penerimaan Pengguna
Soalan pengujian bagi setiap komponen dalam model MoTec

Antaramamuka
Penjenamaan
1. Adakah laman ini mampu memberi tanggapan pertama yang baik?
2. Adakah rekabentuk visual laman jelas dan profesional?
3. Adakah laman ini tampak terkini?
Kepenggunaan
4. Adakah capaian terhadap maklumat cepat dan cekap?
5. Adakah mudah untuk mencari maklumat yang dicari?
6. Adakah navigasi ke atas laman dapat dilakukan dengan mudah?
Kandungan Maklumat
Profil Syarikat
7. Adakah syarikat ini dikenali ramai?
8. Adakah syarikat ini beroperasi secara profesional?
Produk dan Perkhidmatan
9. Adakah maklumat tentang produk yang dipaparkan lengkap?
10. Adakah harga atau caj yang dipaparkan telus?
11. Adakah maklumat-maklumat dalam laman ini tepat?
Sekuriti
12. Adakah laman ini menyediakan maklumat yang cukup tentang syarat dan peraturan?
13. Adakah laman ini mengambil berat terhadap keprihatinan pengguna terhadap soal
keselamatan?
Privasi
14. Adakah laman ini mengambil berat terhadap keprihatinan pengguna terhadap soal
privasi?
15. Adakah pengguna percaya laman ini akan melindungi maklumat peribadi yang telah
diberikan dengan baik?
Pengurusan Hubungan
Sokongan Pelanggan
16. Adakah fungsi Contact Us dan Forum mampu memberi khidmat sokongan
pelanggan yang baik?
17. Adakah manual pengguna atas talian yang disediakan dapat membantu anda
menggunakan sistem dengan baik?
105
5.6.1 Prosedur Pengujian
Sampel sebanyak 20 orang pelajar yang berumur antara 23 hingga 28 telah

diambil yang bertindak sebagai pengguna sistem. Mereka diberi serba sedikit
penerangan ringkas tentang kaedah pengujian ini. Pertama sekali, peserta perlu memberi
pandangan pertama mereka terhadap laman tersebut. Kemudian, 5 minit diberikan untuk
menggelintar laman tersebut bagi mendapatkan gambaran keseluruhan tentang
bagaimana laman tersebut beroperasi. Sebagai pengukur, mereka diberi masa tidak lebih
daripada 20 minit untuk melakukan proses pesanan. Selepas pengujian ke atas laman
selesai, mereka diminta untuk mengisi borang soal-selidik (questionnaires) bagi
menjawab beberapa soalan berdasarkan pengalaman mereka terhadap laman tersebut.
5.6.2 Keputusan Pengujian
Hasil daripada pengujian tersebut di dapati purata kepuasan pengguna terhadap

laman e-shopping adalah memuaskan. Terdapat beberapa komen tentang kelemahan
sistem yang mengatakan bahawa kuantiti hanya boleh dikemaskini satu persatu. Ini agak
sukar jika pelanggan ingin memesan kuantiti buku yang agak banyak. Selain daripada
itu, visual bagi antaramuka selain daripada halaman utama agak ringkas dan perlu
ditambah dengan grafik supaya nampak lebih menarik dan kompleks. Walau
bagaimanapun, maklumat mengenai produk dan perkhidmatan serta profil syarikat
dipersembahkan dengan baik dan mampu memberi penerangan yang jelas kepada
pelanggan. Jadual 5.2 menunjukkan rating pengguna bagi setiap soalan bagi setiap
komponen dalam model MoTec. Ia kemudiannya diplotkan pada graf seperti
ditunjukkan pada rajah 5.3.
106
Jadual 5.2 : Rating pengguna terhadap setiap komponen dalam model MoTec
Rating Pengguna
No. Soalan U1 U2 U3 U4 U5 U20 Purata
Penjenamaan
S1 4 4 4 4 4 3 0.8
S2 3 3 4 3 4 3 0.68
S3 4 4 4 3 3 4 0.72
78%
Kepenggunaan
S4 5 4 5 4 5 4 0.92
S5 4 5 4 5 4 4 0.88
S6 4 4 4 3 5 5 0.8
87%
Profil Syarikat
S7 5 4 4 5 5 4 0.92
S8 4 5 5 4 5 4 0.92
92%
Produk & Perkhidmatan
S9 5 5 5 5 4 5 0.96
S10 4 4 4 4 4 4 0.8
S11 4 3 4 5 4 4 0.8
85%
Sekuriti
S12 4 4 3 3 3 4 0.68
S13 4 4 3 3 4 4 0.72
70%
Privasi
S14 4 3 3 4 4 4 0.72
S15 4 4 3 4 4 4 0.76
74%
Sokongan Pelanggan
S16 5 5 5 5 4 5 0.96
S17 5 5 4 5 4 4 0.92
94%
107
100%
90%
80%
70%
Rating Pengguna
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Penjenamaan Kepenggunaan Profil Syarikat Produk & Sekuriti Privasi Sokongan
Perkhidmatan Pelanggan
Rajah 5.3 : Graf rating pengguna bagi setiap komponen dalam model MoTec
5.7 Manual Pengguna
Manual pengguna dibangunkan bagi tujuan membantu pengguna tentang cara

penggunaan sistem. Walaupun begitu, manual pengguna atas talian telah dimasukkan ke
dalam sistem supaya memudahkan capaian pengguna jika terdapat sebarang masalah
semasa proses melayari laman web e-shopping. Manual pengguna bagi sistem
ditunjukkan pada lampiran O.
108
5.8 Ringkasan
Bab ini menerangkan secara ringkas mengenai fasa pengujian yang dijalankan.
Fasa pengujian dilihat sebagai komponen yang sangat penting bagi menilai sesebuah
sistem. Melalui pengujian, pembangun sistem dapat mengetahui samada sistem yang
telah siap dibangunkan itu berjaya atau tidak. Berjaya yang dimaksudkan di sini adalah
sistem yang dapat memenuhi semua keperluan pengguna dan mencapai semua objektif
yang telah ditetapkan di awal perancangan projek. Di samping itu, pembangun sistem
juga dapat meningkatkan tahap keberkesanan sistem berdasarkan pandangan dan idea
yang diperolehi daripada pengguna-pengguna yang telah menguji sistem ini.
109
BAB 6
STRATEGI ORGANISASI
6.1 Pengenalan
Bab ini menghuraikan tentang strategi pengimplementasian yang dicadangkan

untuk Kedai Buku Koperasi UTM Berhad. Strategi dan langkah-lagkah yang terbaik
perlu dipilih bagi menjamin sistem yang akan diimplementasikan dapat berjalan dengan
baik dan lancar. Di samping itu juga, dengan adanya cadangan strategi sistem yang
dibangunkan dapat membantu organisasi mengimplemenkan sistem tersebut supaya
mutu perkhidmatan yang diberikan dapat ditingkatkan dan diperbaiki dari masa ke
semasa.
6.2 Strategi Perlaksanaan
Kedai Buku Koperasi UTM Berhad tidak mempunyai sebarang sistem yang sedia
ada. Jadi, urusan instalasi sistem baru menjadi agak mudah kerana ianya tidak
melibatkan penggantian sistem sedia ada. Ianya juga tidak melibatkan ramai staf untuk
diberi pendedahan serta latihan mengenai cara pengendalian sistem. Staf yang terlibat
adalah kerani yang menguruskan bahagian pesanan yang mana beliau perlu menyemak
data-data pesanan daripada pangkalan data sistem. Memandangkan skop pembangunan
110
sistem hanya tertumpu kepada pengguna sistem iaitu pelanggan, maka modul untuk
pentadbir tidak dibangunkan. Modul ini dicadangkan sebagai salah satu cadangan bagi
penambahbaikan sistem di masa akan datang.
Strategi peralihan yang dicadangkan adalah peralihan secara langsung (direct

conversion). Strategi ini adalah amat sesuai memandangkan Kedai Buku Koperasi UTM
Berhad tidak mempunyai sistem sedia ada. Walaubagaimanapun, sebelum instalasi
sistem dapat dilakukan, pihak pengurusan terlebih dahulu perlu menyediakan sebuah
komputer untuk dijadikan pelayan web dan sekurang-kurangnya sebuah komputer untuk
digunakan oleh kerani yang akan menguruskan pesanan pelanggan melalui sistem e-
shopping.
Pihak pengurusan juga perlu menambah seorang staf teknikal yang mahir dalam
bidang ICT yang bertanggungjawab dalam memantau perjalanan sistem. Tambahan
pula, memandangkan modul bagi pentadbir belum lagi dibangunkan, khidmat daripada
staf teknikal amat diperlukan untuk menggelintar pangkalan data sistem.
6.3 Perubahan dalam pengurusan
Terdapat sebahagian kecil sahaj perubahan dalam pengurusan yang terlibat.

Sebagaimana yang telah dinyatakan di atas, sistem e-shopping ini merupakan suatu
penambahan nilai terhadap sistem manual sedia ada. Urusan kerja harian secara manual
dalam mengendalikan pesanan buku oleh pelanggan masih lagi berjalan seperti biasa
walaupun setelah sistem ini diimplementasi di dalam organisasi. Oleh sebab itu, staf-staf
sedia ada di Kedai Buku Koperasi UTM Berhad tidak perlu mengalami sebarang
perubahan. Walaupun begitu, terdapat satu perubahan yang perlu dilakukan oleh
pengurus iaitu dengan mengambil seorang staf teknikal untuk mengendalikan pangkalan
data sistem.
111
Di samping itu, bagi menjamin sistem e-shopping mendapat perhatian dan

kepercayaan daripada pelanggan dan seterusnya mengekalkan pelanggan untuk terus
berurusnuaga dengan kedai buku, pihak pengurusan perlu mewujudkan perkhidmatan
selepas pembelian (post-purchase) kepada para pelanggan. Sebagai contohnya, pihak
pengurusan perlu menghubungi pelanggan-pelanggan yang telah membuat pesanan
melalui sistem e-shopping untuk memaklumkan bahawa pesanan yang dibuat telah pun
diproses dan bila tarikh penghantaran akan dibuat.
6.4 Ringkasan
Bab ini secara ringkasnya menerangkan strategi organisasi yang perlu

dilaksanakan oleh pihak pengurusan Kedai Buku Koperasi UTM Berhad. Strategi
organisasi ini penting terutamanya bagi membantu mempertingkatkan mutu sistem e-
shopping supaya ianya dapat mempromosikan perniagaannya dengan lebih meluas.
Strategi yang dicadangkan adalah diharapkan sedikit sebanyak dapat membantu
sesebuah organisasi khususnya organisasi kajian dalam menentukan kaedah untuk
menyelenggara sistem supaya ianya berjalan dengan lancar dan memenuhi kehendak
pengguna.
112
BAB 7
PERBINCANGAN DAN KESIMPULAN
7.1 Pengenalan
Bab ini membincangkan pencapaian-pencapaian yang diperolehi oleh

pembangun sistem dalam hasil awalan. Memang tidak dapat dinafikan bahawa setiap
pembangunan projek sistem maklumat akan menghadapi kekangan dan cabaran di
sepanjang perlaksanaan sistem. Kekangan utama yang dikenalpasti dalam penghasilan
projek ini adalah dari segi masa. Hasil dan sumbangan kajian akan dibincangkan di
bahagian 7.2. Manakala bahagian 7.3 membincangkan tentang kekangan dan limitasi
semasa pembangunan projek. Bahagian 7.4 menerangkan hasil jangkaan yang
diharapkan oleh pembangun sistem. Pengajaran serta pengalaman yang diperolehi
sepanjang pembangunan projek diterangkan pada bahagian 7.5. Akhir sekali, bahagian
7.6 membincangkan tentang cadangan untuk penambahbaikan yang boleh dilakukan
pada kajian yang akan datang.
113
7.2 Hasil dan Sumbangan Kajian
Objektif kajian yang telah ditetapkan pada bab 1 adalah:
1. Mengkaji elemen-elemen trust yang perlu wujud dalam e-dagang.
2. Mengkaji model yang dapat dijadikan sebagai panduan untuk mengukur

sejauh mana aplikasi e-dagang boleh diterima pakai dan dipercayai oleh
pengguna.
3. Membangunkan aplikasi sistem yang melibatkan teknologi e-dagang

yang mengandungi elemen-elemen trust.
4. Mengkaji kepentingan elemen trust dan bagaimana elemen-elemen

tersebut digunakan dalam e-dagang
Sejauh mana objektif–objektif di atas dicapai akan dinilai berdasarkan

pencapaian-pencapaian yang telah diperolehi di sepanjang pembangunan projek
sebagaimana berikut:
i. Kajian ke atas beberapa model Trust iaitu model MoTec, model kajian
peringkat eksplorasi dan komitmen, serta teori kriteria penjanaan Trust
dalam e-dagang telah dilakukan bagi memenuhi objektif kajian yang
pertama.
ii. Daripada hasil kajian yang dijalankan, model MoTec telah dipilih sebagai
rangka kajian untuk memenuhi objektif kajian yang kedua.
iii. Sistem e-shopping bagi Kedai Buku Koperasi UTM Berhad telah
dibangunkan semasa projek II bagi memenuhi objektif kajian yang
ketiga.
114
iv. Akhir sekali, pengujian terhadap kepuasan pengguna telah dijalankan

bagi mengetahui sejauh mana kepentingan elemen-elemen Trust
sebagaimana yang dinyatakan dalam model MoTec. Melalui pengujian
yang dilakukan menunjukkan bahawa objektif kajian yang ke empat telah
dapat dicapai.
7.3 Limitasi dan Kekangan
Terdapat beberapa kekangan dan cabaran yang dihadapi oleh pembangun sistem
untuk membangunkan projek ini iaitu:
i. Kekangan dari segi masa. Masa yang diperuntukkan untuk melaksanakan

fasa analisis dan rekabentuk sistem agak singkat.
ii. Kekangan dari segi kemahiran pihak pembangun sistem dalam

pengaturcaraan.
iii. Tiada kajian terhadap isu trust dalam e-dagang dibuat bagi laman e-
dagang di Malaysia. Kebanyakan rujukan diperolehi dari sumber-sumber
luar negara, yang mana tahap kecenderungan terhadap trust dan
pengetahuan menggunakan teknologi ICT mungkin berbeza dengan
masyarakat di Malaysia.
115
7.4 Hasil Jangkaan
Sistem yang dibangunkan dijangkakan akan dapat:
i. Membantu Kedai Buku Koperasi UTM Berhad mempromosikan buku-

buku mereka, bukan sahaja untuk pelanggan-pelanggan di dalam UTM,
malahan juga di seluruh dunia dengan adanya kemudahan internet.
ii. Membantu pihak pengurusan kedai buku untuk menguruskan pesanan

dan tempahan yang diterima daripada pelanggan.
iii. Mempercepatkan kadar pemprosesan sesuatu pesanan.
iv. Meningkatkan keuntungan unit Kedai Buku Koperasi dengan

meningkatnya jumlah pelanggan-pelanggan baru.
v. Meluaskan pasaran ke tahap global.
7.5 Pengajaran dan pengalaman
Sepanjang pembangunan projek, terdapat beberapa pengalaman serta pengajaran

yang diperolehi, antaranya ialah:-
i. Mendapat pendedahan tentang bagaimana untuk membezakan laman e-

dagang yang baik atau tidak berdasarkan elemen-elemen Trust yang telah
dikaji.
ii. Dapat mempraktikkan apa yang dipelajari secara teori sebelum ini
melalui penghasilan dokumen dan juga pembangunan sistem.
116
iii. Merasai pengalaman bagaimana untuk berurusan dengan klien,

terutamanya semasa proses analisis sistem.
7.6 Cadangan Penambahbaikan
Cadangan penambahbaikan yang boleh dilakukan pada masa akan datang adalah
seperti berikut:-
i. Sistem ini boleh mengemaskini kuantiti berdasarkan jumlah yang

dimasukkan oleh pelanggan.
ii. Membangunkan modul untuk pihak pengurusan yang berfungsi untuk

memudahkan pihak pengurusan menguruskan pesanan dan mengemaskini
maklumat buku dalam pangkalan data.
iii. Memperluaskan lagi fungsi penggunaan kad prepaid iaitu dengan

menyediakan satu fungsi yang membolehkan pengguna menyemak nilai
baki yang ada dalam akaun dan menambah nilai baki melalui laman web.
iv. Mengintegrasikan sistem e-shopping ini dengan konsep CRM (Customer

Relationship Management). Sebagai contohnya;
• mewujudkan ’loyalty program’ melalui pengumpulan mata setiap

kali pelanggan membeli dengan buku dengan menggunakan kad
prepaid koperasi.
• Mengadakan strategi ’cross sell’ seperti yang dilakukan oleh

Amazon.com untuk menarik minat para pelanggan.
117
7.7 Ringkasan
Sebagai kesimpulan, kajian ini telah menunjukkan betapa pentingnya elemen-

elemen trust diimplementasikan dalam sesebuah aplikasi e-dagang. Kepercayaan
pelanggan terhadap sesebuah laman e-dagang adalah bergantung kepada apa yang dilihat
oleh pengguna dan juga apa yang ditawarkan dan dipaparkan oleh syarikat menerusi
laman tersebut. Tanggapan pertama pelanggan terhadap sesebuah laman e-dagang
merupakan detik permulaan yang mempengaruhi tahap kepercayaan pelanggan untuk
meneruskan transaksi mereka. Justeru itu, visual yang menarik dan profesional amat
penting bagi menarik perhatian para pelanggan. Kajian ini amat berguna kepada
industri-industri dan syarikat yang ingin mengaplikasikan perniagaan mereka menerusi
e-dagang. Walaupun maklumat daripada hasil kajian ini mungkin boleh disalahgunakan
oleh pihak yang tidak bertanggungjawab untuk membangunkan laman e-dagang palsu,
namun begitu, ianya dapat memberi pengetahuan kepada pelanggan atas talian dalam
membuat keputusan dan mengurangkan risiko ditipu.
118
Rujukan
A.F. Salam et. al. (2005). “Trust in e-commerce”. New York: ACM Press.
Araujo & Araujo (2003). “Developing Trust in Internet Commerce”. Toronto: IBM
Press.
Barnard, L. Wesson, J. (2004). “A trust model for e-commerce in South Africa”. South
Africa: South African Institute for Computer Scientists and Information
Technologists. 23 – 32.
Deitel, Deitel & Nieto (2001). “E-Business & E-Commerce: How to program”. New
Jersey. Prentice Hall.
Dennis, A., Wixom, H. B & Tegarden, D. (2005). “System Analysis and Design with
UML Version 2.0”. USA: John Wiley & Sons, Inc.
Egger, F. N. (2000). “Trust me, I’m online vendor”. New York: ACM Press.
Egger, F. N. (2003). “From Interaction to Transaction: Designing the Trust Experience

for Business-to-Consumer Electronic Commerce”. PhD Thesis. Eindhoven
University of Thecnology
Gangopahdyay & Aryya (2001). “Managing Business with Electronic Commerce: Issues
and Trends”. Idea Group Publishing.
Gefen, D. (2002). Reflections on the Dimensions of trust and trustworthiness among

online consumers. New York: ACM Press. 38 – 53.
119
Laudon, K. C. & Traver, C. G. (2002). “E-Commerce: Business, Technology and

Society”. New York: Addison Wesley.
O’Daniel, T. (2000). “Electronic Commerce: Management, economics, marketing &
technology”. Selangor: Pelanduk Publications.
Kyung, Kyu Kim & Bipin Prabhakar. (2004). “Initial Trust and the Adoption of B2c e-
Commerce: The case of Internet Banking”. New York: ACM Press. 50 – 64.
Khosrowpour, Mehdi (2004). “IT Solutions Series: E-Commerce Security: Advice from
Experts”. Idea Group Inc.
Lanford, P. & Hubsher, R. (2004). “Architecture and distributed systems and e-

commerce: Trustworthiness in e-commerce”. New York: ACM Press.
Loshin, P. & Vacca, J. (2004). “Electronic Commerce, Fourth Edition”. Charles River Media.
McKnight, H. D., Vivek, C, & Kacmar, C (2000). “Trust in e-Commerce vendors: A two
stage model”. Atlanta: Association for Information Systems. 532 – 536.
Mohd Shahizan Othman, et. al. (2005). Pembangunan Aplikasi Web Menggunakan ASP.
Univesiti Teknologi Malaysia: Penerbit UTM.
Nah & Davis (2002). “HCI Research Issues in Electronic Commerce. Journal of
Electronic Commerce Research”, VOL. 3, no. 3.
Ratnasingam & Pauline (2003). “Inter-Organizational Trust for Business To Business E-

Commerce”. Idea Group Inc.
Rosen, A. (2000). “The E-Commerce Question and Answer Book”. Amacom.
VanHoose, D. (2003). “E-Commerce economics”. Ohio: South-Western.

120
LAMPIRAN A
CARTA GANTT PROJEK I

CARTA GANTT PROJEK II
CARTA ORGANISASI KOOP BOOK CENTRE
122
Lampiran A3- CARTA ORGANISASI KOOP BOOK CENTER
EN. NORDIN BIN AMAT

PENGURUS
SAMSUL ARIFFIN BIN MASDAR

PENOLONG PENGURUS
KOOP BOOK CENTRE
BAHAGIAN BAHAGIAN BAHAGIAN

PEMASARAN PENTADBIRAN KEWANGAN
ZULKIFLIRIAWAN B NORAINI BT IBRAHIM

MARIAM BT WAGIMIN
MUSTAFA Penyelia Koop Book
Eksekutif Kewangan
Penyelia Pemasaran Centre dan Pembelian
NORAZEAN BT ABU
DALILAH BT MD YAZIM
BAKAR
Juruwang
Kerani Akaun
MOHD AIDIL B SHA'ARI

Pembantu Stor
ROSLAN B TUGIMIN
Pembantu Stor
NOOR HAZURA BT
HAMDAN
Juruwang
124
LAMPIRAN B
RAJAH AKTIVITI BAGI BUAT PEMBELIAN (SISTEM SEMASA)

RAJAH AKTIVITI BAGI BUAT PESANAN (SISTEM SEMASA)
RAJAH AKTIVITI BAGI URUS PESANAN (SISTEM SEMASA)
125
Lampiran B1 - GAMBARAJAH AKTIVITI BAGI BUAT PEMBELIAN (SISTEM

SEMASA)
pilih buku
buat pembayaran di kaunter
terima resit
pembayaran
126
Lampiran B2 - GAMBARAJAH AKTIVITI BAGI BUAT PESANAN (SISTEM

SEMASA)
mengisi maklumat
tempahan
beri senarai buku untuk

pesanan
terima invois
buat pembayaran (cek/

tunai)
127
Lampiran B3 - GAMBARAJAH AKTIVITI BAGI URUS PESANAN (SISTEM

SEMASA)
semak latar belakang

pelanggan
semakan stok/inventori
Ya Tidak
semak latar belakang Item ada dalam hantar pesanan kepada
urusniaga stok? penerbit
semakan stok yang diterima
keluarkan invois untuk

pelanggan
128
LAMPIRAN C
RAJAH JUJUKAN BAGI USE CASE BUAT PEMBELIAN (SISTEM

SEMASA)
RAJAH JUJUKAN BAGI USE CASE BUAT PESANAN (SISTEM
SEMASA)
129
Lampiran C1 - GAMBARAJAH JUJUKAN BAGI USE CASE BUAT

PEMBELIAN (SISTEM SEMASA)
Kerani : Penyelia
: pelanggan
pilih buku
buat pembayaran
beri resit belian

130
Lampiran C2 - GAMBARAJAH JUJUKAN BAGI USE CASE BUAT PESANAN

(SISTEM SEMASA)
penyelia1 : Thomson : Penerbit

: pelangg an
Penyelia
senarai buku
semak stok
hantar pesanan
terima stok
semakan stok
semak pesanan
pelanggan
hantar buku dan invois

131
LAMPIRAN D
RAJAH KELAS (SISTEM SEMASA)

132
Lampiran D - GAMBARAJAH KELAS (SISTEM SEMASA)
Pesanan
Pelangga Item
n nopesanan
nama tajukbuku ISBN
fakulti buat mengandungi tajukbuku
ISBN
penuli penulis
pembelian( ) 1 1..* 1 1..* harga
s
harga
1
terima 1..* urus
Invois 1
Penyelia
Pensyarah Pelaja 1..* noinvois
r item nostaff
nostaff nomatrik keluarkan
qty
jumlah 1..* 1 uruspesanan( )
semakinventori( )
buat
1..*
Tempahan penerbit
Penerbit
kepada ISBN
kodpenerbi tajukbuku
tnamapenerbit
1..* 1..* penulis
133
LAMPIRAN E
RAJAH AKTIVITI BAGI CARI ITEM (SISTEM CADANGAN)

RAJAH AKTIVITI BAGI BUAT BAYARAN (SISTEM CADANGAN)
134
Lampiran E1 - GAMBARAJAH AKTIVITI BAGI CARI ITEM (SISTEM

CADANGAN)
Masukkan kata
kunci carian
paparkan senarai
item
Tidak
item ada dalam ingin buat
senarai? tempahan?
Ya Ya
ingin buat Ya papar maklumat isi maklmumat

pesanan? item tempahan
Ya
sahkan tempahan
masukkan item
dalam shopping cart
Ya papar maklumat
papar maklumat tempahan
hapuskan item?
item yang dipillih
Ya
hapuskan item
kemaskini
maklumat
135
Lampiran E2 - GAMBARAJAH AKTIVITI BAGI BUAT BAYARAN (SISTEM

CADANGAN)
Login ke
sistem Tidak
login sah?
Ya
masukkan no
kad kredit
Tidak
kad kredit sah?
Ya
sahkan
pembayaran
papar resit
cetak resit
136
LAMPIRAN F
RAJAH JUJUKAN BAGI CARI ITEM (SISTEM CADANGAN)

RAJAH JUJUKAN BAGI BUAT BAYARAN (SISTEM CADANGAN)
RAJAH JUJUKAN BAGI BUAT AKAUN (SISTEM CADANGAN)
RAJAH JUJUKAN BAGI BUAT PESANAN (SISTEM CADANGAN)
RAJAH JUJUKAN BAGI BUAT TEMPAHAN (SISTEM
CADANGAN)
RAJAH JUJUKAN BAGI LOGIN (SISTEM CADANGAN)
137
Lampiran F1 - GAMBARAJAH JUJUKAN BAGI USE CASE CARI ITEM

(SISTEM CADANGAN)
: Carian : Items
: pelanggan
searchItem()
matchItem()
viewItem()
viewItemInfo()
X X
138
Lampiran F2 - GAMBARAJAH JUJUKAN BAGI USE CASE PEMBAYARAN

(SISTEM CADANGAN)
: Credit Card : Bayaran

: pelanggan
enterCreditCardNo()
JIka tidak sah,

ralat
dipaparkan verifyCreditCard()
enterAmount()
viewReceipt()
printReceipt()
139
Lampiran F3 - GAMBARAJAH JUJUKAN BAGI USE CASE BUAT AKAUN

BARU (SISTEM CADANGAN)
: Login
: pelanggan
fillInfo()
verifyNewAccount()
enterNewLogin()
Jika Id yang
dimasukkan
sudah wujud
140
Lampiran F4 - GAMBARAJAH JUJUKAN BAGI USE CASE BUAT PESANAN

(SISTEM CADANGAN)
: Carian : Shopping Cart

: pelanggan
addItem()
viewItemList()
deleteItem()
updateItem()
X
141
Lampiran F5 - GAMBARAJAH JUJUKAN BAGI USE CASE BUAT

TEMPAHAN (SISTEM CADANGAN)
: Tempahan
: pelanggan
fillForm()
submitBooking()
viewBooking()
verifyBooking()
142
Lampiran F6 - GAMBARAJAH JUJUKAN BAGI USE CASE LOGIN (SISTEM

CADANGAN)
: Log in
: pelanggan
log in()
verifyLogin()
Jika ID atau
Password yang
dimasukkan salah
reLogin()
log Out()
Jika peng guna

ing in keluar
dari sistem
143
LAMPIRAN G
RAJAH KEADAAN (SISTEM CADANGAN)

144
Lampiran G – GAMBARAJAH KEADAAN (SISTEM CADANGAN)
pesanan dihantar
Pelanggan buat untuk hantar kepada
pesanan pemprosesan pelanggan
dipesan diproses dihantar
pelanggan terima
item
diterima
Gambarajah Keadaan bagi Kelas Tempahan
item dimasukkan item dihapuskan

Kosong diisi dikemaskini
Gambarajah Keadaan bagi Kelas Shopping Cart
pelanggan pilih masukkan item

item dalam shopping
carian item Item Maklumat item cart
Item dipilih
disenaraikan dipaparkan
pelanggan buat
pembayaran
Item dibeli
Gambarajah Keadaan bagi Kelas Items

145
LAMPIRAN H
RAJAH KELAS (SISTEM CADANGAN)

146
Lampiran H – GAMBARAJAH KELAS (SISTEM CADANGAN)
Login
ID
Password
Login( )
logOut( ) Credit Card
verifyLogin( ) JenisKad
reLogin( ) Expiry
fillInfo( )
verifyNewAccount( ) enterCreditCardNo( )
verifyCreditCard( )
1
1
1 semak Items
Pelanggan kodItem
Shopping Cart
idPelangg an 1 tajukBuku
Nama NoPesanan ISBN
Bayaran ItemPesan
Fakulti Penulis
noResit Alamat Qty Harg a
buat buat mengandungi
amaun 1 1 Jumlah sinopsis
noTel
cover
enterAmount( ) 0..* 1 viewItemList( ) 1..* 1..*
viewReceipt( ) kandung an
createReport( ) deleteItem( )
printReceipt( ) 1..*
1 updateItem( ) matchItem( )
enterNewLogin( )
addItem( ) viewItem( )
viewBooking( )
viewItemInfo( )
1..* buat buat senaraikan

1..*
1
Tempahan
1..*
noTempahan
Carian 1 tajukBuku
1..* penulis
katakunci
ISBN
searchItem( )
fillForm( )
submitBooking( )
verifyBooking( )
Title Author ISBN
147
LAMPIRAN I
CLASS-RESPONSIBILITY-COLLABORATION CARDS
148
Lampiran I – CLASS-RESPONSIBILITY-COLLABORATION CARDS (SISTEM
Depan:
Nama Kelas: Login ID: 1 Jenis: Domain
Deskripsi: Pengguna diminta memasukkan Gabungan Use Case: 1
ID dan Password sebelum membuat
pembayaran.
Tanggungjawab Kolaborasi
Login
verifyLogin
reLogin
fillInfo
verifyNewAccount
logOut
Belakang:
Atribut:
ID (text)
Password (text)
Hubungan:
Generalization (a-kind-of):
Aggregation (has-parts):
Other Association: Pelanggan
CADANGAN)
149
Depan:
Nama Kelas: Pelanggan ID: 2 Jenis: Domain
Deskripsi: Pelanggan yang membuat Gabungan Use Case: 1
pesanan dan tempahan buku.
viewReceipt
printReceipt
enterNewLogin
viewBooking
Belakang:
Atribut:
idPelanggan (text)
Nama (text)
Fakulti (text)
Alamat (text)
noTel (text)
Hubungan:
Other Association: Login, Credit Card, Carian

Shopping Cart, Tempahan
150
Depan:
Nama Kelas: Credit Card ID: 3 Jenis: Domain
Deskripsi: Digunakan untuk pembayaran. Gabungan Use Case: 1
enterCreditCardNo
verifyCreditCard
Belakang:
Atribut:
JenisKad (text)
Expiry (date)
Hubungan:

151
Depan:
Nama Kelas: Shopping Cart ID: 4 Jenis: Domain
Deskripsi: Menyimpan pesanan yang Gabungan Use Case: 1
dibuat oleh pelanggan
Tangunggjawab Kolaborasi
viewItemList
deleteItem
updateItem
addItem
Belakang:
Atribut:
NoPesanan (int)
ItemPesan (text)
Qty (int)
Jumlah (double)
Hubungan:

Items
152
Depan:
Nama Kelas: Items ID: 5 Jenis: Domain
Deskripsi: Mengandungi senarai buku Gabungan Use Case: 1
yang terdapat di Kedai Buku.
matchItem
viewItem
viewItemInfo
Belakang:
Atribut:
kodItem (int)
tajukBuku (text)
ISBN (int)
Penulis (text)
Harga (double)
Hubungan:
Other Association: Shopping Cart

Carian, Tempahan
153
Depan:
Nama Kelas: Carian ID: 6 Jenis: Domain
Deskripsi: Pelanggan memasukkan kata Gabungan Use Case: 1
kunci untuk carian.
searchItem
Belakang:
Atribut:
Katakunci (text)
Hubungan:

Items
154
Depan:
Nama Kelas: Tempahan ID: 7 Jenis: Domain
Deskripsi: Pelanggan membuat tempahan Gabungan Use Case: 1
jika item tiada dalam senarai carian.
fillForm
submitBooking
verifyBooking
Belakang:
Atribut:
noTempahan (int)
tajukBuku (text)
Penulis (text)
ISBN (int)
Hubungan:

Items
155
Depan:
Nama Kelas: Title ID: 8 Jenis: Domain
Deskripsi: Pelanggan melakukan carian Gabungan Use Case: 1
berdasarkan tajuk buku.
Tangunggjawab Kolaborasi
searchItem
Belakang:
Atribut:
Katakunci (text)
Hubungan:
Generalization (a-kind-of): Carian

Items
156
Depan:
Nama Kelas: Author ID: 9 Jenis: Domain
berdasarkan nama penulis.
searchItem
Belakang:
Atribut:
Katakunci (text)
Hubungan:

Items
157
Depan:
Nama Kelas: ISBN ID: 10 Jenis: Domain
berdasarkan nombor ISBN.
searchItem
Belakang:
Atribut:
Katakunci (text)
Hubungan:

Items
158
Depan:
Nama Kelas: Bayaran ID: 11 Jenis: Domain
Deskripsi: Bayaran dibuat oleh pelanggan Gabungan Use Case: 1
melalui kad kredit.
enterAmount
createReport
Belakang:
Atribut:
noResit (text)
Amaun (Double)
Hubungan:

159
LAMPIRAN J
REKABENTUK ANTARAMUKA SISTEM CADANGAN

160
Lampiran J – ANTARAMUKA SISTEM
Ikon pihak ketiga

‘Verisign’
Rajah J1 : Halaman utama sistem e-shopping

161
Rajah J2 : Antaramuka bagi senarai buku yang dicari
Penerangan terperinci mengenai

produk.:-
- Visual muka hadapan nuku
- Tajuk buku
- Penulis
- Tahun terbitan
- Nombor ISBN
- Bilangan mukasurat
- Penerbit
- Sinopsis
162
Rajah J3 : Antaramuka bagi maklumat lengkap buku yang dipilih oleh pengguna
Penerangan terperinci mengenai

produk.:-
- Visual muka hadapan nuku
- Tajuk buku
- Penulis
- Tahun terbitan
- Nombor ISBN
- Bilangan mukasurat
- Penerbit
- Sinopsis
- Senarai isi kandungan
163
Rajah J4: Paparan setelah pengguna klik butang ‘Add Item to Cart’
‘Cart’ dipaparkan di tepi

antaramuka untuk memberitahu
pelanggan bahawa item telah
dimasukkan ke dalam ‘shopping
cart’.
Ini penting kerana kadang kala

pelanggan lupa item-item yang
telah dimasukkan.
164
Rajah J5 : Antaramuka shopping cart yang menyenaraikan item yang telah dimasukkan
oleh pengguna.
Kos penghantaran dan jumlah kos

keseluruhan dipaparkan untuk
makluman pelanggan.
Semua kos yang dikenakan ke

atas pelanggan dipaparkan.
Pelanggan dimaklumkan
pengiraan kos untuk
penghantaran (5% x Total).
165
Rajah J6 : Antaramuka login pengguna setelah pengguna ingin membuat proses

‘checkout’
Pelanggan diminta untuk log

masuk atau mendaftar akaun
sebelum meneruskan pembelian.
Ini merupakan ciri keselamatan

yang bertujuan untuk melindungi
maklumat-maklumat yang telah
166
Rajah J7 : Antaramuka bagi borang maklumat penghantaran
Para pelanggan dimaklumkan

dengan polisi privasi untuk
meyakinkan mereka bahawa
maklumat peribadi yang
dimasukkan akan dilindungi
oleh kutmb.coop
167
Rajah J8 : Antaramuka bagi borang pembayaran
Kaedah pembayaran yang fleksibel

kepada pelanggan. Terdapat 3 kaedah
pembayaran yang ditawarkan iaitu melalui
kad kredit, kad pra-bayar dan juga melalui
bank.
Cara pembayaran yang fleksibel dapat

mempengaruhi kepercayaan pelanggan
yang mana mereka dapat memilih kaedah
pembayaran yang dipercayai.
168
Rajah J9 : Paparan maklumat pelanggan serta maklumat penghantaran dan juga item
Perincian maklumat yang

mengesahkan bahawa pelanggan
telah berjaya membuat pesanan.
Jangkamasa penghantaran, item-

item yang dipesan, maklumat
penghantaran dan pembayaran
dipaparkan.
169
Rajah J10 : Paparan log masuk ke ‘My Account’
Pelanggan diminta untuk log masuk

sebelum masuk ke modul ‘My
Account’
Ini merupakan ciri keselamatan

yang bertujuan untuk melindungi
maklumat-maklumat yang telah
170
Rajah J11 : Senarai item-item di dalam akaun pelanggan
Sistem memaparkan item yang telah

dimasukkan ke dalam ‘shopping cart’
oleh pelanggan sebelum ini tetapi telah
dibatalkan pembelian.
Ini bertujuan untuk memudahkan

pelanggan sekiranya mereka mahu
meneruskan pembelian.
171
Rajah J12 : Paparan setelah pelanggan memasukkan item ke dalam ‘shopping cart’
untuk meneruskan proses pembelian.
Pelanggan boleh membuat pilihan samada

untuk membeli item daripada ‘My Account’
atau tidak. Ini merupakan salah satu
elemen kawalan oleh pengguna di mana
mereka boleh membuat keputusan.
172
Rajah J13 : Antaramuka bagi menu forum
Forum merupakan salah satu

mekanisma yang digunakan untuk
khidmat dan sokongan pelanggan.
Pelanggan boleh berkomunikasi
dengan pihak pengurusan melalui
forum jika terdapat sebarang
masalah atau persoalan.
173
Rajah J14 : Paparan mesej-mesej yang terdapat dalam forum

174
Rajah J15 : Paparan untuk fungsi membalas mesej dalam forum

175
Rajah J16 : Paparan bagi menambah topik baru dalam forum

176
Rajah J17 : Antaramuka bagi maklumat untuk dihubungi bagi Kedai Buku Koperasi
UTM Berhad
Maklumat yang boleh

dihubungi oleh pelanggan
perlu untuk membolehkan
komunikasi pelanggan.
177
Rajah J18 : Antaramuka bagi maklumat Koperasi
Penerangan mengenai
profil syarikat.
178
Rajah J19 : Antaramuka bagi FAQ untuk menjawab kemusykilan pengguna
FAQ yang menerangkan semua persoalan

yang mungkin diajukan oleh pelanggan.
Ianya menerangkan secara terperinci
tentang polisi keselamatan dan privasi
yang disediakan oleh pihak syarikat,
prosedur pesanan dan penghantaran,
pengiraan kos dan jaminan barangan yang
rosak.
179
Rajah J20 : Antaramuka yang dipaparkan sekiranya carian tidak dijumpai
Elemen trust yang

diimplementasikan di sini adalah
dari segi kepenggunaan yang mana,
sistem akan memaparkan mesej
tiada rekod dan pilihan untuk
membuat pesanan sekiranya buku
yang dicari tiada dalam senarai
carian.
Rajah 21 merupakan antaramuka

untuk membuat pesanan.
180
Rajah J21 : Paparan antaramuka bagi borang pesanan

181
Rajah J22 : Antaramuka bagi manual pengguna
Manual pengguna merupakan

satu lagi mekanisma
sokongan pelanggan yang
mana berfungsi untuk
membantu pelanggan
melayari laman web ini.
182
LAMPIRAN K
REKABENTUK PANGKALAN DATA

183
Lampiran K – Rekabentuk Pangkalan Data
Jadual K1 : Table ‘book’

Nama Kolum Jenis Data Penerangan
ID Integer Nombor pengenalan unik bagi table book
ISBN Character Nombor panggilan bagi sesebuah buku
Title Character Tajuk buku
Author Character Menyimpan nama penulis buku
Publisher Character Nama penerbit
Year Integer Tahun buku tersebut diterbitkan
Synopsis Character Penerangan ringkas mengenai kandungan buku
Price Money Harga buku
Pages Integer Bilangan mukasurat
Category Character Kategori buku berdasarkan subjek
CoverURL Character Menyimpan path bagi imej kulit buku.
Jadual K2 : Table ‘bookChapter’

Menyimpan bilangan bab yang terkandung
NoChap Integer
dalam buku
[1] Character Tajuk bagi bab 1
184
Jadual K3 : Table ‘customer’

userId Character Menyimpan id pengguna
name Character Nama pengguna
address Character Alamat penggun
postcode Character Poskod
city Character Nama bandar
state Character Negeri
phone Character No telefon pelanggan
email Character Alamat email
Jadual K4 : Table ‘customerOrder’

Name Character Nama pengguna
Address Character Alamat penggun
Postcode Character Poskod
Country Character Negeri
Email Character Alamat email
Phone Character No telefon pelanggan
Fax Character Nombor fax pelanggan
Date Character Tarikh pelanggan masuk ke dalam sistem
Jadual K5 : Table ‘Forum’

msgID Character ID bagi setiap mesej yang dimasukkan
replyId Character Menyimpan nilai msgID sebagai rujukan
Menyimpan nilai yang dimasukkan dalam
topic Character
ruangan subjek
message Character Mesej yang dimasukkan oleh pengguna
date Character Tarikh bagi mesej tersebut dicipta
postedBy Character Nama pengirim
email Character Email pengirim
185
Jadual K6 : Table ‘Login’

ID Character Menyimpan id pengguna
Email Character Menyimpan email pengguna
Password Character Kata laluan yang dimasukkan oleh pengguna
Jadual K7 : Table ‘orderItem’

orderRef Character Menyimpan nombor rujukan bagi pesanan
itemId Integer Menyimpan id buku yang dibeli
item Character Tajuk buku yang dibeli
price Money Harga bagi setiap buku
qty Integer Kuantiti setiap buku yang ingin dibeli
Jadual K8 : Table ‘orderOnline’

name Character Nama pengguna
address Character Alamat penggun
postcode Character Poskod
city Character Nama bandar
state Character Negeri
phone Character No telefon pelanggan
email Character Alamat email
Jenis pembayaran yang digunakan samada
payment Character
melalui kad kredit, kad prepaid atau akaun bank
amount Money Jumlah keseluruhan yang perlu dibayar
186
Jadual K9 : Table ‘bookSelect’

Title Character Tajuk buku
Author Character Menyimpan nama penulis buku
Publisher Character Nama penerbit
Year Integer Tahun buku tersebut diterbitkan
Synopsis Character Penerangan ringkas mengenai kandungan buku
Price Money Harga buku
Pages Integer Bilangan mukasurat
CoverURL Character Menyimpan path bagi imej kulit buku.
Jadual K10 : Table ‘ cart’

itemId Integer Menyimpan id buku yang dibeli
price Money Harga bagi setiap buku
qty Integer Kuantiti setiap buku yang ingin dibeli
Jadual K11 : Table ‘category’

id Integer Menyimpan id bagi setiap kategori
category Character Kategori buku berdasarkan subjek
187
Jadual K12 : Table ‘pesanan’

OrderId Character Menyimpan nombor rujukan bagi pesanan
Title Integer Menyimpan tajuk buku yang dipesan
Publisher Money Maklumat nama penerbit
Qty Integer Kuantiti setiap buku yang ingin dibeli
Jadual K13 : Table ‘Prepaid’

cardNo Character Menyimpan nombor siri bagi kad
pinNo Integer Menyimpan nombor pin kad
balance Money Menyimpan nilai baki kad
188
LAMPIRAN L
PENGUJIAN ANTARAMUKA PENGGUNA

189
Lampiran L – Pengujian Antaramuka Pengguna
Jadual L1: Pengujian Antaramuka Pengguna e-shopping (index.asp)
Pengujian Hasil Jangkaan Keputusan

Pengguna memasukkan kata Senarai buku-buku yang berkaitan Sah
kunci dalam kotak carian dan akan dipaparkan
klik butang ‘GO’
Pengguna klik pada pautan Antaramuka Forum akan Sah
‘Forum’ dipaparkan
Pengguna klik pada pautan Antaramuka Order akan Sah
‘Order’ dipaparkan
Pengguna klik pada pautan Antaramuka terhadap profil syarikat Sah
‘About Us’ akan dipaparkan
Pengguna klik pada pautan Antaramuka mengenai maklumat Sah
‘Contact Us’ untuk dihubungi akan dipaparkan
Pengguna klik pada pautan ‘My Antaramuka ‘Shopping Cart’ di Sah
Cart’ dalam sesebuah session akan
dipaparkan
Pengguna klik pada pautan ‘My Antaramuka Login Pengguna akan Sah
Account’ dipaparkan
Pengguna klik pada pautan Antaramuka FAQ akan dipaparkan Sah
‘FAQ’
Pengguna klik pada pautan Senarai buku berdasarkan kategori Sah
senarai kategori buku carian akan dipaparkan
Pengguna klik pada pautan Maklumat lanjut (penerangan buku, Sah
‘more’ untuk melihat maklumat harga, tajuk, penulis, penerbit dan
lanjut mengenai buku yang isi kandungan) mengenai buku
dipaparkan pada menu ‘Books of tersebut akan dipaparkan
the day!’
Pengguna klik pada pautan tajuk Maklumat lanjut (penerangan buku, Sah
190
buku pada menu ‘Latest Book’ harga, tajuk, penulis, penerbit dan
isi kandungan) mengenai buku
tersebut akan dipaparkan
Pengguna memasukkan ID dan Antaramuka My Account akan Sah
katalaluan dalam menu ‘Sign In’ dipaparkan dengan menyenaraikan
buku-buku yang ‘pending’.
191
LAMPIRAN M
REKABENTUK PANGKALAN DATA

192
Lampiran M – Pengujian Kepenggunaan
Jadual M1: Pengujian Kepenggunaan bagi Senario 1
Senario : 1
Tarikh : 15/03/2006
Kes disediakan oleh : Nur Iliawani Mohamad
Penerangan Senario : Anggapkan seorang pengguna baru yang belum mempunyai
akaun ingin membuat pembelian melalui sistem e-shopping
Kedai Buku KUTMB.
Langkah-langkah Pengujian :

Pengguna membuat carian Senarai buku yang berkaitan akan Sah
dengan memasukkan katakunci dipaparkan
dalam kotak carian dan klik
butang 'GO'
Pengguna memilih buku untuk Maklumat lanjut (tajuk buku, harga, Sah
melihat maklumat lanjut penulis, penerbit & isi kandungan)
mengenai buku tersebut mengenai buku tersebut akan
dipaparkan.
Pengguna masukkan buku dalam Item dimasukkan di dalam shopping Sah
shopping cart dengan mengklik cart.
butang add item to cart
Pengguna ingin memaparkan Shopping cart yang menyenaraikan Sah
shopping cart dengan mengklik item-item yang dipilih dipaparkan
butang display cart
Pengguna ingin meneruskan Sistem memaparkan antaramuka Sah
pembelian dengan mengklik login pengguna
butang Checkout
Pengguna klik ke pautan 'create Antaramuka create new account akan Sah
new account' untuk membuat dipaparkan
akaun baru.
193
Pengguna memasukkan Sistem akan menyemak samada ID Sah

maklumat alamat e-mail, ID dan yang dimasukkan sudah ada di dalam
juga katalaluan pangkalan data atau tidak. Jika sudah
ada, sistem akan meminta pengguna
untuk memilih ID baru.
Pengguna Log in dengan Borang maklumat penghantaran akan Sah
menggunakan ID dan katalaluan dipaparkan
baru untuk memeruskan proses
pembelian
Pengguna mengisi maklumat Jika maklumat yang dimasukkan sah, Sah
penghantaran dan meneruskan borang maklumat pembayaran akan
untuk pembayaran dipaparkan. Jika tidak, sistem akan
meminta pengguna untuk
memasukkan semula data.
pembayaran dan klik butang pengesahan berjaya akan dipaparkan
confirm order dan maklumat pesana akan
dimasukkan ke dalam pangkalan
data. Jika tidak, sistem akan meminta
pengguna untuk memasukkan
semula data.
194
Senario : 2
Tarikh : 15/03/2006
Penerangan Senario : Alia seorang pelanggan yang sudah kali kedua menjalankan
transaksi melalui sistem e-shopping. Beliau ingin membuat
pembelian baru.

Pengguna membuat carian Senarai buku yang berkaitan akan Sah
dengan memasukkan katakunci dipaparkan
dalam kotak carian dan klik
butang 'GO'
Pengguna memilih buku untuk Maklumat lanjut (tajuk buku, harga, Sah
melihat maklumat lanjut penulis, penerbit & isi kandungan)
mengenai buku tersebut mengenai buku tersebut akan
dipaparkan.
Pengguna masukkan buku dalam Item dimasukkan di dalam shopping Sah
shopping cart dengan mengklik cart.
butang add item to cart
Pengguna ingin memaparkan Shopping cart yang menyenaraikan Sah
shopping cart dengan mengklik item-item yang dipilih dipaparkan
butang display cart
Pengguna ingin meneruskan Sistem memaparkan antaramuka Sah
pembelian dengan mengklik login pengguna
butang Checkout
Pengguna Log in dengan Borang maklumat penghantaran akan Sah
measukkan ID dan katalaluan dipaparkan
untuk memeruskan proses
pembelian
195

penghantaran dan meneruskan borang maklumat pembayaran akan
untuk pembayaran dipaparkan. Jika tidak, sistem akan
meminta pengguna untuk
memasukkan semula data.
pembayaran dan klik butang pengesahan berjaya akan dipaparkan
confirm order dan maklumat pesana akan
dimasukkan ke dalam pangkalan
data. Jika tidak, sistem akan meminta
pengguna untuk memasukkan
semula data.
196
Senario : 3
Tarikh : 15/03/2006
Penerangan Senario : Fariz membuat carian buku tetapi sistem menyatakan
bahawa buku yang dicari tiada dalam rekod. Sebagai
alternatif sistem telah mencadangkan agar beliau membuat
tempahan terhadap item tersebut.

Pengguna klik pada pautan order Antaramuka Order akan dipaparkan. Sah
untuk membuat tempahan buku.
Pengguna memasukkan Maklumat yang telah dimasukkan Sah

maklumat yang diperlukan dan oleh pengguna akan dipaparkan bagi
klik butang 'submit' tujuan pengesahan.
Pengguna boleh memilih untuk Borang tempahan yang Sah

mengemaskini maklumat dengan membolehkan pengguna
mengklik butang 'edit' mengemaskini maklumat dipaparkan
Pengguna klik butang 'update' Maklumat yang telah dimasukkan Sah
untuk meneruskan transaksi oleh pengguna akan disimpan di
dalam pangkalan data
'customerOrder'
197
LAMPIRAN N
PENGUJIAN PENERIMAAN PENGGUNA

198
Lampiran N – Pengujian Penerimaan Pengguna
BORANG PENGUJIAN PENERIMAAN PENGGUNA
Nama Sistem : Sistem E-Shopping Kedai Buku Koperasi UTM Berhad

Sila tandakan seperi berikut :-
5 – Sangat Baik
4 – Baik
3 – Memuaskan
2 – Kurang Memuaskan
1 – Sangat Tidak Memuaskan
18. Adakah laman ini mampu memberi tanggapan pertama yang baik?
19. Adakah rekabentuk visual laman jelas dan profesional?
20. Adakah laman ini tampak terkini?
21. Adakah capaian terhadap maklumat cepat dan cekap?
22. Adakah mudah untuk mencari maklumat yang dicari?
23. Adakah navigasi ke atas laman dapat dilakukan dengan mudah?
24. Adakah syarikat ini dikenali ramai?
25. Adakah syarikat ini beroperasi secara profesional?
26. Adakah maklumat tentang produk yang dipaparkan lengkap?
27. Adakah harga atau caj yang dipaparkan telus?
28. Adakah maklumat-maklumat dalam laman ini tepat?
29. Adakah laman ini menyediakan maklumat yang cukup tentang syarat
dan peraturan?
30. Adakah laman ini mengambil berat terhadap keprihatinan pengguna
terhadap soal keselamatan?
31. Adakah laman ini mengambil berat terhadap keprihatinan pengguna
terhadap soal privasi?
32. Adakah pengguna percaya laman ini akan melindungi maklumat peribadi
yang telah diberikan dengan baik?
33. Adakah fungsi Contact Us dan Forum mampu memberi khidmat
sokongan pelanggan yang baik?
34. Adakah manual pengguna atas talian yang disediakan dapat membantu
anda menggunakan sistem dengan baik?
199
LAMPIRAN O
MANUAL PENGGUNA
200
Lampiran O : Manual Pengguna

Help Topics
1. How to make a search?

2. How to search books by subject categories?
3. How to add item(s) in my shopping cart?
4. How to edit the quantity of item(s) in my shopping cart?
5. How to checkout from my shopping cart?
6. Can I leave my shopping cart without buying?
7. What is My Account and how it is function?
8. How can I get a particular book, if it didn't appear in the search result?
9. If I have any queries, where should I go?
10. Where can I get the information about the company?
How to make a search?
1. In the search bar, enter the keyword and choose the search criteria (Title, Author,
ISBN, or Publisher).
2. Click 'GO' button
201
3. Search results will be displayed based on the keyword entered.

4. Click on the book title to view the detail page of the book.
How to search books by subject categories?
1. In the Browse Categories panel, choose the subject list by clicking on it (e.x :
Management).
202
2. List of book by subject chosen will be displayed on your search.

3. Click on the book title to view the detail page of the book.
203
How to add item(s) in my shopping cart?
1. On the detail page, click on the Add Item to Cart link OR to add item in your
shopping cart.
2. To display your cart, click on the ‘Display Cart’ button.
204
3. My Cart interface will be displayed with the list of item(s) added.
How to edit the quantity of item(s) in my shopping cart?

205
1. User can edit the quantity of item(s) by clicking on the link provided in 'Edit
Item' column.
2. As user click Add One, the number of quantity will be added once. User can only
add or remove one item per click.
206
How to checkout from my shopping cart?
1. At the My Cart interface, click on the link 'Checkout’.

2. You will be asked to login first in order to continue the checkout process.
3. If you're already have an acount Id and password, you might just login directly.
But, if you're a new user you have to create account first. Click the 'Create New
Account' link to enable you continue to the process.
207
4. You have to enter shipping details in order to enable us to deliver the item(s) that
you've ordered. (Note: Please enter the address correctly to avoid any mistakes).
5. Click ‘Continue To Payment’ button to proceed to the payment.
208
6. You have to enter payment details correctly. There are 3 types of payment that
you can choose (by credit card, prepaid card or directly deposit to our bank
account).
7. Click on the ‘Confirm Order’ button to confirm the order.
8. Finally, your purchasing process is done. Your order details is added to our
database for further process.
209
Can I leave my shoppping cart without buying?
1. Yes, you can leave your shopping cart without paying. To leave the cart, click on
the 'Leave Cart' link.
2. The item(s) that you've added in your cart previously will be saved in your
account. This would enable the users to see their account in the future.
210
What is My Account and how it is function?

211
1. My Account is the user account. Users will be asked to login every time they
want to continue to checkout process. My Account also saves the pending item(s)
in you cart for future display.
2. Enter the User ID and password to login to My Account.
3. The pending item(s) will be displayed in user account. User can continue to
purchase those items by clicking on to add item in the shopping cart.
212
4. The items are then added into your shopping cart. To display the cart, click on
the ‘Display Cart’ button.
5. You can continue to the checkout process.
213
How can I get a particular book, if it didn't appear in the search result?
1. Click on the 'Order' menu on the menu bar. The order form will be displayed.
2. Fill in the form and click 'Submit' button.
214
If I have any queries, where should I go?
1. Users can go to FAQ menu to view common Frequently Asked Questions OR

2. Users can also placed their queries in the forum section.
215
3. To view the message details, click on the link to topic.
4. Users can response to other messages by clicking to 'Reply The Message' link.
216
5. Or, users can add new topic to the forum.

217
Where can I get the information about the company?
1. Users can access the information about the company profile on the 'About Us'
menu.

Nur Iliawani Mohamad MCD2006 TTT

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Nur Iliawani Mohamad MCD2006 TTT

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

iv

PEMBANGUNAN E-SHOPPING BERDASARKAN KAJIAN TRUST DALAM

NUR ILIAWANI BT MOHAMAD

Tesis ini dikemukakan sebagai memenuhi

Fakulti Sains Komputer dan Sistem Maklumat

Untuk Suami tercinta, Mohd Noor Haizal Abdul Halim,

Bismillahirrahmanirrahim. Alhamdulillah, syukur ke hadrat Ilahi kerana

Di kesempatan ini, saya ingin merakamkan setinggi-tinggi penghargaan dan

A possible reason for the delayed acceptance of the Internet as a retail

BAB PERKARA MUKASURAT

BAB I PENGENALAN KEPADA PROJEK 1

BAB 2 KAJIAN LITERATUR 7

BAB 4 ANALISIS DAN REKABENTUK 68

4.3.2.1 Spesifikasi Use Case 74

BAB 5 IMPLEMENTASI DAN PENGUJIAN 97

5.6.2 Keputusan Pengujian 105

BAB 6 STRATEGI ORGANISASI 109

6.1 Pengenalan 109

BAB 7 PERBINCANGAN DAN KESIMPULAN 112

7.1 Pengenalan 112

NO. JADUAL TAJUK MUKASURAT

2.1 Keperluan Fungsian bagi Kitar Hayat

NO. RAJAH TAJUK MUKASURAT

2.1 Peringkat Perkembangan Internet

B2B - Business-To- Business

LAMPIRAN TAJUK MUKASURAT

A1 Carta Gantt Projek 1 120

LAMPIRAN TAJUK MUKASURAT

F3 Rajah Jujukan bagi Buat Akaun

Pembangunan E-Shopping di kedai buku Koperasi UTM Berhad merupakan satu

1.2 Latar Belakang Masalah

E-Dagang melibatkan transaksi perniagaan menerusi rangkaian telekomunikasi

Walaupun pengguna hanya melakukan ‘window shopping’ tanpa membeli

Kurangnya elemen trust di kalangan pengguna telah menjadi penghalang utama

terhadap perkembangan E-Dagang. Kebanyakan pengguna tidak percaya untuk

Penyedia laman (website providers) telah mengambil pelbagai langkah untuk

1.3 Penyataan Masalah

Berdasarkan latar belakang masalah, terdapat beberapa persoalan yang timbul

Persoalan utama yang harus dititikberatkan adalah “Sejauh manakah elemen

2. Mengapa elemen trust ini penting bagi sebuah aplikasi E-Dagang?

3. Bagaimana untuk membangunkan sebuah aplikasi E-Dagang yang mampu

1.4 Objektif Projek

Antara objektif pembangunan sistem ini adalah seperti berikut:

1. Mengkaji elemen-elemen trust yang perlu wujud dalam E-Dagang.

3. Membangunkan aplikasi sistem yang melibatkan teknologi E-Dagang yang

mengandungi elemen-elemen trust.

4. Mengkaji kepentingan elemen trust dan bagaimana elemen-elemen tersebut

1.5 Skop Projek

2. Berdasarkan analisa yang diperolehi, maklumat-maklumat mengenai elemen-

3. Kajian kes tertumpu kepada pembangunan aplikasi E-Shopping di Koperasi

5. Menjalankan pengujian penerimaan pengguna dengan Koperasi Kedai Buku

1.6 Kepentingan Projek

Sistem E-Shopping yang akan dibangunkan diharapkan dapat memberi

Faktor kejayaan kritikal bagi aplikasi e-dagang adalah bergantung kepada

E-dagang merupakan penggunaan Internet dan juga laman web untuk

Dari perspektif perniagaan pula, Dewire (1998) menyatakan bahawa e-dagang

2.2.1 Jenis-jenis E-Dagang (Laudon, 2002)

Sebagaimana yang dinyatakan pada definisi di atas, e-dagang ialah menjalankan

1. Business to Business (B2B)

2. Business to Consumer (B2C)

Business to Consumer merupakan hubungan antara bisnes dengan pelanggan. Sebagai

3. Consumer to Business (C2B)

4. Business to Employee (B2E)