MTE3101 MENGENAL NOMBOR

Topik 4 Nombor Nisbah

4.0 Sinopsis
Topik ini memberi pendedahan kepada pelajar tentang Nombor Nisbah serta ciri-ciri asas
nombor tersebut. Kardinaliti (cardinality) bagi Nombor Nisbah juga dibincangkan. Selain itu,
turut dibincangkan juga Nombor Nisbah Kompleks dan Pecahan erterusan (continued
fractions). Akhir sekali, topik ini memuatkan beberapa penyelesaian masalah tentang
Nombor Nisbah.
4.1 Hasil Pembelajaran
!. "engenal pasti ciri-ciri Nombor Nisbah.
#. "elakukan operasi ke atas pelbagai Nombor Nisbah.
$. "enyelesaikan masalah harian yang melibatkan Nombor Nisbah.
4.2 Kerangka Konsep
4.3 Ciri-ciri sas Nombor Nisbah
1
N%"%& N'S()
*iri-ciri asas + ,e-inisi
Kardinaliti
Nombor Nisbah Kompleks ,an Pecahan
erterusan (Continued Fractions)
Penyelesaian "asalah
MTE3101 MENGENAL NOMBOR
4.3.1 !e"inisi
Nombor Nyata ( &eal Numbers ) terdiri daripada .
#a$ Nombor ulat ( /hole Numbers )
#b$ Nombor (sli ( Natural Number )
#c$ Nombor 'nteger ( 'ntegers )
#%$ Nombor Nisbah ( &ational Numbers )
#e$ Nombor ukan Nisbah ( 'rrational Numbers )
Set Nombor di atas boleh digambarkan seperti rajah di ba0ah .

,alam dunia "atematik, Nombor Nisbah adalah sebarang nombor yang dapat ditulis
sebagai nisbah + pecahan (ratio) dua integer , dengan keadaan penyebut, tidak sama
dengan 1. Set Nombor Nisbah disimbolkan sebagai , Selanjutnya, sebarang nombor
perpuluhan yang berulang dan berakhir adalah Nombor Nisbah.
p
#pengangka$
&
#pen'eb()$
p * & +
! ! !+!
!
! # !+#
1.2
22 !11 22+!11
1.22
! !111 !+!111
1.11!
#2$ !1 #2$+!1
#2.$
3 1 3+1 S,H - & )i%ak boleh sama %engan 0.
2
MTE3101 MENGENAL NOMBOR
*ontoh umum.
!.2 adalah Nombor Nisbah, boleh ditulis sebagai nisbah $+#.
3 adalah Nombor Nisbah, boleh ditulis sebagai nisbah 3+!.
1.$!3 adalah Nombor Nisbah, boleh ditulis sebagai nisbah $!3+!111.
erikut adalah beberapa contoh lain.
Nombor Sebagai Nisbah Rasional?
2 2+!
4a
!.32 3+5
4a
1.11! !+!111
4a
1.!!!... !+6
4a
7#
(Punca kuasadua bagi #)
8 T',(K 9
Punca kuasa dua bagi # adalah !.5!5#!$2:( nombor perpuluhan yang tidak berulang )
dan tidak dapat ditulis sebagai nisbah + pecahan.
Perhatikan pernyataan berikut .
... ,
8
16
,
2
4
,
2
10

,alam set integer,

,
operasi pembahagian seperti di atas dapat dijalankan dan memberi
hasil yang tepat. Perhatikan pula pernyataan berikut .
... .
7
2
,.
12
5
,
5
16
Kita mendapati set nombor yang kedua di atas tidak dapat memberi ja0apan yang tepat +
jitu.
Set yang pertama di atas dikenali sebagai set N%"%& N'S() manakala set yang
kedua adalah set N%"%& ;K(N N'S() ( akan dibincangkan dalam topik 2 nanti )
3
MTE3101 MENGENAL NOMBOR
Con)oh 1
a) Tukar 1. # < # < # < # < # < ::.kepada pecahan.
b) Seterusnya, tentukan samada !1.#<#<#< ::adalah Nombor Nisbah atau tidak.
Pen'elesaian
(a) =adikan > ? 1.#<#<#<#< : ----- (persamaan !)
(,arab dengan !11) , !11 > ? #<.#<#<#< :. ----- (persamaan #)
(persamaan # @ persamaan !) !11> @ > ? #<.#<#<#<#< 1.#<#<#<#<:..
66 > ? #<
> ?
99
26
A
(b) .a%ikan y ? !1. #<#<#<#< : ----- (persamaan !)
(,arab dengan !11) !11 y ? !1#<.#<#<#<..----- (persamaan #)
(persamaan # @ persamaan !) 66 y ? !1!<
y ?
99
1016
(pecahan)
"aka !1.#<#<#< adalah Nombor Nisbah, B. A
4.3.2 /perasi Ke )as Nombor Nisbah
4
!012N2S2 N/34/5 N2S4H
N%"%& N'S() adalah set nombor yang terdiri daripada di mana a dan b merupakan
nombor integer, dan b . 'a dilambangkan sebagai B. (contoh 6 6 1.5, , dan sebarang nombor
perpuluhan berterusan yang berulang )
MTE3101 MENGENAL NOMBOR
.ika
b
a
%an
d
c
a%alah nombor Nisbah6 maka
P0N34HN 7
bd
bc ad
bd
bc
bd
ad
d
c
b
a +
= + = +
P0N/,KN 7
bd
bc ad
bd
bc
bd
ad
d
c
b
a
= =
P0N!54N 7
bd
ac
d
c
b
a
=
P034H82N 7 ) 0 ( = c
bc
ad
d
c
b
a
Con)oh 27
Tambahkan
10
1
15
2
+
Pen'elesaian7
,angkah 17 *ari CSTK bagi !1 dan !2. ,idapati CSTK(!1,!2) ? $1
,angkah 27
30
7
=
+
= +
30
) 1 3 ( ) 2 2 (
10
1
15
2
Con)oh 37
Tolakkan
1200
69
180
173

Pen'elesaian7
,angkah 17 *ari CSTK bagi !D1 dan !#11. ,idapati CSTK(!D1,!#11) ? $<11
5
MTE3101 MENGENAL NOMBOR
,angkah 27
3600
3253
=

=
3600
) 69 3 ( ) 173 20 (
1200
69
180
173
Con)oh 47
,arabkan Nombor Nisbah berikut .
#a$
7
4
3
2
#b$
5
3
2
2
1
3
Pen'elesaian7
#a$
21
8
7
4
3
2
=

#b$
5
3
2
2
1
3 +
10
91
5
13
2
7
=
Con)oh 97
ahagikan Nombor Nisbah berikut .
#a$
7
4
4
3

#b$
9
8
3
4

Pen'elesaian7
#a$
16
21
16
21
4
7
4
3
7
4
4
3
=

#b$
2
3
24
36
8
9
3
4
9
8
3
4
= =
=
6
MTE3101 MENGENAL NOMBOR
Con)oh :7
*ari Nombor Nisbah antara
3
2
dan
6
5
Pen'elesaian7
,angkah 17 Tambahkan kedua-dua pecahan+nombor nisbah itu.


2
3
6
9
6
5
6
4
6
5
3
2
=
=
+ = +
,angkah 27 (mbil setengah+separuh daripada hasil tambah di atas.

4
3
2
3
2
1
=
Nombor Nisbah
4
3
bera%a an)ara
6
5
3
2
dan

4.4 Kar%inali)i
Kardinaliti merujuk kepada bilangan elemen + saiE dalam sesuatu set. Kardinaliti boleh
mengambil nilai 'NTFCF& P%S'T'G TF&)'NCC( ( G'N'TF ) atau T(K TF&)'NCC(
( 'NG'N'TF ). Sebagai contoh, kardinaliti bagi set penduduk di "alaysia adalah lebih kurang
$1 juta orangH kardinaliti bagi set 'NTFCF& adalah in-initi.
*uba ja0ab soalan berikut .
7
Cuba anda selesaikan soalan-soalan berikut:
(b) () (d)
MTE3101 MENGENAL NOMBOR
erapakah jumlah kesemua Nombor Nisbah 8 =a0apan anda tentunya . 'NG'N'T'.
Kita akan membincangkan tentang konsep P(,(N(N S(T; ,FNC(N S(T; bersama
K(&,'N(I'T'.
Perhatikan gambarajah berikut .
(a)
Set * Set ,
- i
g j
h k
(b) > y

=ika terdapat + 0ujud P(,(N(N S(T; ,FNC(N S(T; antara semua elemen daripada
dua set, kita dapat katakan kedua-dua set tersebut mempunyai K(&,'N(I'T' yang sama.
Kita boleh katakan set J -$, -!, 1, # K dan J !, 1, #, 5 K mempunyai kardinaliti yang sama.
-$ ! -! 1 1 # # 5
agi SFT TF&)'NCC(( -inite set ),K(&,'N(I'T' adalah bilangan elemen dalam set
tersebut. "aka, dalam contoh di atas, set L J -$, -!, 1, # K mempunyai kardinaliti 5. ( ditulis
juga sebagai
4 = X

8

-3

-1

0

2
1
0
2
4
Persoalan sekarang6
(P(K() K(&,'N(I'T' (C' SFT N%"%& N'S()8
MTE3101 MENGENAL NOMBOR
4.9 N/34/5 N2S4H K/3P,0KS !N P0CHN 405T05;SN (CONTINUED
FRACTIONS)
5.2.! Nombor Nisbah Kompleks
Pecahan kompleks (atau pecahan majmuk) ialah pecahan yang pengangka atau
penyebutnya (atau kedua-duanya sekali) mengandungi pecahan.
Sebagai contoh.
4
3
2
1
, 95
78
17
,
26
4
3
12
dan sebagainya.
;ntuk memudahkan satu pecahan+nombor nisbah kompleks, bahagikan pengangka
dengan penyebut seperti dalam pecahan yang lain.
Con)oh <.
"udahkan
16
3
8
7
4
1
3
1

Pen'elesaian.
,angkah 1. Selesaikan pengangka dengan mencari CSTK bagi $ dan 5.
,idapati CSTK($,5) ? !#, maka
9
MTE3101 MENGENAL NOMBOR
12
7
12
) 1 3 ( ) 1 4 (
4
1
3
1
=

=

,angkah 2. Selesaikan penyebut dengan mencari CSTK bagi D dan !<.

,idapati CSTK(D,!<) ? !<, maka
16
11
16
) 3 1 ( ) 7 2 (
16
3
8
7
=

=
,angkah 3. Selesaikan
16
3
8
7
4
1
3
1

33
28
11
16
12
7
16
11
12
7
16
3
8
7
4
1
3
1
=
=
=

Con)oh =.
"udahkan
x x 8
5
6
7
+
Pen'elesaian .
,angkah 1. Penyebut adalah <> dan D>
,angkah 2. CSTK bagi <> dan D> adalah #5>
,angkah 3. Selesaikan masalah diberi
10
MTE3101 MENGENAL NOMBOR

x
x
x x x
24
43
24
15 28
24
) 5 3 ( ) 7 4 (
8
5
6
7
=
+
=
+
= +
4.9.2 Pecahan 4er)er(san # Con)in(e% 1rac)ions$
#$ !e"inisi 7
Pecahan erterusan yang me0akili nombor nyata, > adalah dalam bentuk
...
1
1
1
3
2
1
0
+
+
+
+ =
a
a
a
a x

di mana
,... , , ,
3 2 1 0
a a a a
adalah nombor integer
,... , , ,
3 2 1 0
a a a a
M 1.
0
a
boleh
mengambil nilai integer negati-. (;ntuk menjimatkan ruang, pecahan berterusan
boleh juga diringkaskan sebagai
,...! , , , "
3 2 1 0
a a a a x =
Con)oh >7
Tulis
9
31
sebagai pecahan berterusan.
Pen'elesaian7
,angkah 1. cari bahagian integer bagi
9
31
,angkah 2. kita tahu baha0a $! ? 6 > $ N 5, jadi kita tulis
9
4
3
9
31
+ =
,angkah 3. pastikan pengangka sentiasa bernilai !, jadi kita tulis
4
9
1
9
4
=
,angkah 4. kita tahu baha0a 6 ? 5 > # N !
11
C(ba an%a m(%ahkan soalan-soalan berik()7
(b)

MTE3101 MENGENAL NOMBOR
,angkah 9. =adi,
4
1
2
1
4
9
1
9
4
+
= =
,angkah :. =adi, kita dapat menulis
4
1
2
1
3
9
4
3
9
31
+
+ = + =
( ini dikenali sebagai pecahan berterusan yang
mudah+ringkas ).
Con)oh 10.
,iberi pecahan berterusan
5
1
2
1
3
1
4
+
+
+ = x
.
Tulis semula pecahan di atas sebagai Nombor Nisbah.
Pen'elesaian.
,angkah 1.
5
1
2
1
3
1
4
+
+
+ = x
?
5
11
1
3
1
4
+
+
,angkah 2.
11
5
3
1
4
5
11
1
3
1
4
+
+ =
+
+ = x
,angkah 3.
11
38
1
4
11
5
3
1
4 + =
+
+ = x
12
MTE3101 MENGENAL NOMBOR
,angkah 4.
38
11
4
11
38
1
4 + = + = x
,angkah 9.
38
163
= + =
38
11
4 x
#4$ 3engg(nakan lgori)ma 0(cli%ean (n)(k men%apa)kan Pecahan
4er)er(san
Proses mendapatkan Pecahan Berterusan daripada Nombor Nisbah adalah
sebenarnya mencari Gaktor Sepunya Terbesar (GST) bagi pengangka dan
penyebut dengan menggunakan (lgoritma Fuclidean
Con)oh 117
Tulis
!D6
611
sebagai pecahan berterusan.
,angkah 17 >00 + 1=> ? 4 @ 144 6 ja%i
13
C(ba an%a selesaikan soalan-soalan berik()7
#1$Cari pecahan ber)er(san kepa%a Nombor Nisbah berik()7
#a$ (b) ()
(#) Tukarkan Pecahan erterusan berikut kepada Nombor Nisbah.
(a) (b) ()
MTE3101 MENGENAL NOMBOR
189
144
4 + =
189
900
,angkah 2. !D6 ? !55 > ! N 52
,angkah 3.
144
45
1
1
4
+
+ =
189
900
,angkah 4. !55 ? 52 > $ N 6 dan 52 ? 6 > 2 N 1
,angkah 9.
5
1
3
1
1
1
4
+
+
+ =
189
900
N/T. =a0apan yang kompak ( compact -orm), diberi sebagai
! 5 , 3 , 1 , 4 " =
189
900
.
14
*uba anda selesaikan soalan-soalan berikut.
(!)*ari pecahan berterusan kepada Nombor Nisbah berikut.
#a$ (b) (c)
(#) eri ja0apan anda juga dalam bentuk kompak(compact -orm).
($) Nyatakan samada nombor-nombor berikut adalah nombor nisbah
dan berikan sebabnya.
a. 3$#6
b. 75
c. 1.62D$#32D65!
d. 1.2#D326$26$26$
MTE3101 MENGENAL NOMBOR
Peringa)an. n%a %igalakkan mela'ari laman Aeb a)a( cari %ari b(k( r(j(kan %i
p(sa) s(mber (n)(k meningka)kan pemahaman an%a. Segala la)ihan 'ang %ib(a)
perl( %imas(kkan %alam por)"olio masing-masing.
S0,3T 40,.5-
5(j(kan
)ardy, C.).O /right, F.".(!636). (n introduction to the theory o- numbers, 2
th
edn.%>-ord
;niPersity Press, %>-ord.
"ichon, C.P. #112, Ginal ans0ers @ *ontinued -ractions. &etriePed 6 =anuary #11< -rom
http.++home.att.net+Qnumericana+ans0er+-ractions.htmApatterns

Knott,&. #11<, (n introduction to the continued -raction. &etriePed 3 =anuary #11< -rom
http.++000.mcs.surrey.ac.uk+Personal+&.Knott+Gibonacci+c-'NT&%.html
Shakuntala ,ePi. (!6D<). The jo of numbers. ,elhi, 'ndia. %rient Paperbacks.
SulliPan, "ichael. (!666). Al!ebra and Tri!onometr. 2
th
ed. Ne0 =ersey. Prentice )all.

Tipler, ".=. et.al.(#11$). Ne" national frame"ork #athematics. ;S(. Nelson Thornes
Iimited.
15
MTE3101 MENGENAL NOMBOR
16